ءانشى روزانى قۇتقارعان بارلاۋشى - باسپا سوزگە شولۋ
***
سوعىس وتىندە ءجۇرىپ، ءان سالعان ءانشى روزا باعلانوۆانى جاۋ وعىنان قۇتقارعان بارلاۋشى جاۋىنگەردى تانيمىز با؟ «ەگەمەن قازاقستان» باسىلىمى حالىق قاھارمانى، قازاقستاننىڭ جانە ك س ر و- نىڭ حالىق ءارتىسى روزا ءانشىنىڭ سوعىس جىلدارىنداعى وسى ءبىر ەرەكشە ءبىر دەرەكتى تاۋىپ، وقىرماندارعا ۇسىنىپ وتىر.
«1943-جىل. لەنينگراد قالاسى ماڭىندا شايقاستىڭ قىزۋ ءجۇرىپ جاتقان كەزى. بۇل اسا اۋىر كەزەڭ ەدى. سوعان قاراماستان ارالارىندا روزا باعلانوۆا بار كونتسەرتتىك بريگادا باتىس مايداندى ارالاپ جۇرگەن. ونەر ساڭلاقتارى قۇسان مۇقانوۆ قىزمەت ەتەتىن 106- بارلاۋشىلار روتاسىندا دا بولادى. ەلدى اڭساپ جۇرگەن جاۋىنگەرلەر قۋانىسىپ، قوناقتاردى پاەكتارىمەن سىيلايدى. تەز ارادا اۆتوماشينانىڭ قورابى ساحناعا اينالىپ، تۋعان ەل سازى اۋلەتە اسقاقتاپ، مايدان شەبىن ارالاپ كەتكەن. ءبىر مەزەتتە، ويلاماعان جەردەن جان-جاقتان وق جاڭبىرشا جاۋىپ، جاۋ پۋلەمەتتەرى دىرىلداي جونەلدى. دۇنيەنىڭ ءاپ-ساتتە استاڭ-كەستەڭى شىقتى. - قۇسان! روزانى قۇتقار! - دەپ روتا كومانديرى ايعاي سالدى. قۇسان اناداي جەردە باسىن ۇستاپ، جۇرەسىنەن وتىرعان روزاعا جان-تانىمەن ۇمتىلىپ، ونى كوتەرگەن بويدا وكوپتىڭ ىشىنە كۇمپ بەردى. بۇل ءومىر مەن ءولىم ارپالىسقان قاس-قاعىم ءسات ەدى.
شايقاس تىيىلعان سوڭ روزا امان قالعان ارتىستەردى شاقىرىپ، «پلانسىز» كونسەرت قويىپ بەرىپتى. ودان كەيىن ءانشى قۇساننىڭ جانىنا كەلىپ، العىسىن ءبىلدىرىپ، قاي جەردەن ەكەنىن سۇراستىرىپتى. «امان بولساق، ءسىزدى مىندەتتى تۇردە ىزدەپ بارامىن، اعا»، - دەيدى روزا باعلانوۆا. سوعىستان كەيىن سول كەزدەسۋ قىزىلتۋدا ەكى رەت بولعان.
الماتىدان ارنايى ىزدەپ كەلگەن ايگىلى ءانشى اعاسىنىڭ يىعىنا شاپان جاۋىپ قۇرمەت كورسەتكەن. اۋداندىق پارتيا كوميتەتىندەگى كەزدەسۋدە باتىر بارلاۋشىنىڭ وزگە دە ەرلىكتەرى تۋرالى اڭگىمە ايتقان. بۇل تۋرالى روزا اپامىز «قازاقستان ايەلدەرى» جۋرنالىنا بەرگەن سۇحباتىندا اتاپ ءوتىپتى»، - دەپ جازىلادى «ءانشى روزانى قۇتقارعان بارلاۋشى» اتتى ماقالادا.
***
«ايقىن» باسىلىمى «الاش» سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاقتىڭ ءتورت حانى بيلىك جۇرگىزگەن تاريحي كەزەڭدەردى قامتيتىن ءۇش دراماتۋرگيالىق شىعارمانىڭ اۆتورى دۋمان رامازانمەن بولعان «جاڭالىعىڭ بولماسا، جازۋدىڭ ءجونى جوق» اتتى سۇحباتتى جاريالادى.
«قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە قىزمەت ىستەپ جۇرگەن كەزىمدە كەنەسارى حاننىڭ دەنە جانە باس سۇيەكتەرىن ىزدەپ تاۋىپ، تۋعان جەرگە اكەلىپ ارۋلاپ جەرلەۋ كەرەكتىگى جونىندە ماسەلە كوتەرىپ، ماقالا جازدىم. بۇل ۇلكەن ءبىر قوعامدىق پىكىر تۋدىردى. ۇلى حاننىڭ سۇيەگىن ىزدەپ تالاي جەردى شارلاعانىمدى كوزى قاراقتى وقىرمان بىلەتىن شىعار. ءوزىمىزدىڭ، قىرعىزستاننىڭ، رەسەيدىڭ مۇراعاتتارى مەن مۇراجايلارىن تولىق ءسۇزىپ شىقتىق. دەرەك-دايەكتەر جينادىق، زەرتتەۋ ماقالالار جازدىق. سونىڭ ارقاسىندا «كەنەسارى - كۇنىمجان» اتتى دراماتۋرگيالىق شىعارما دۇنيەگە كەلدى. بۇل استاناداعى قاليبەك قۋانىشبايەۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق قازاق دراما تەاترىندا قويىلدى. مىنە، بەس جىل بولدى، ءالى رەپەرتۋاردان تۇسپەي كەلەدى. ارتىنشا «ابىلاي حاننىڭ ارمانى» اتتى تاريحي دراما جازدىق. ول دا ەكى جىلدان بەرى ەلوردا تەاترىندا تابىسپەن قويىلىپ جاتىر. ەندى مىنە، «كەرەي - جانىبەك» اتتى جاڭا تۋىندى دۇنيەگە كەلدى. قۇداي بۇيىرتسا، بيىل تۇساۋى كەسىلمەك. قالاي شىققانىن كورەرمەندەر وزدەرى باعالاي جاتار، ءبىز بار كۇشىمىزدى سالدىق، قولىمىزدان كەلگەنىن جاسادىق. شىنىمدى ايتسام، بۇل ەندى ارنايى جوسپارلاعان نارسە ەمەس، كوڭىلدىڭ تۇكپىرىندە جۇرگەن وي ەدى، ءساتى ءتۇستى، جازىلدى»، - دەيدى د. رامازان.
الەمنىڭ 40 ەلىندە تىركەلگەن 500 دەي تۋريستىك كومپانيانىڭ باسىن قوسقان «KITF 2015» حالىقارالىق تۋريستىك كورمە كەشە الماتىدا ءوز جۇمىسىن اياقتادى، دەپ جازادى «ايقىن» «الەم تۋريستەرى الماتىدا باس قوستى» اتتى كەلەسى ماقالاسىندا.
«الماتى قالاسىنىڭ اكىمى احمەتجان ەسىموۆ جاعىمدى جاڭالىعىمەن ءبولىستى. سوڭعى بىرەر جىلدا ءبىزدىڭ ەلگە گەرمانيا، فرانسيا، يتاليا، مالايزيا، نيدەرلاندى جانە بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىنەن كەلگەن تۋريستەر سانى 17 پايىزعا وسكەن. تەك الماتى قالاسىنىڭ وزىندە تۋريستەرگە قىزمەت ەتۋدەن تۇسكەن قارجى 21 ميلليارد تەڭگە بولسا، سوڭعى ۇلگىدە جاڭادان سالىنعان قوناق ۇيلەردىڭ سانى 44 پايىزعا وسكەن. جەڭىلدەتىلگەن ۆيزاعا يە بولعان نەمەسە ۆيزا مۇلدەم الىنىپ تاستالعان ەلدەردىڭ قاتارى وسى جىلى تاعى دا بەس ەلمەن تولىعاتىنى بەلگىلى بولدى»، - دەلىنگەن ماقالادا.
جاۋدىڭ باس تەرىسىن سىپىرۋ ءداستۇرى سولتۇستىك امەريكالىق ۇندىستەر ەمەس، جاۋىنگەر ساق تايپاسى ويلاپ تاپتى، دەپ حابارلايدى «ەكسپرەسس ك» گازەتى.
«تاريحي دەرەكتەردى زەرتتەۋ بارىسىندا استانا عالىمى قوراز سەيسەنوۆ وسىنداي شەشىمگە كەلدى. سوڭعى جىلدارى سولتۇستىك امەريكانىڭ تاريحىن زەرتتەپ جۇرگەن عالىمدار جاۋگەرلەر كەلمەي تۇرىپ، ۇندىستەر باس تەرىسىن سىپىرۋ جونىندە تىپتى بىلمەگەن دەگەن پىكىرگە كەلىپ وتىر. وسى ءبىر سالتقا دەگەن جاپپاي مودا XVIII عاسىردا كەيبىر شتاتتاردىڭ بيلىگى ۇندىستەردىڭ باس تەرىسىنە اقشا تولەۋدى باستاعاندا پايدا بولدى. ءوز كەزەگىندە ۇندىستەرگە اق ادامداردىڭ باس تەرىسى ءۇشىن ا ق ش تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كۇرەسكەن اعىلشىندىقتار تولەگەن. سوندا بۇل جاۋىز ءداستۇر قايدان شىقتى؟ باس تەرىسىن سىپىرۋدى باعزى ساقتار باستاعان كورىنەدى.
- گەرودوت «ساق جاۋىنگەرى ءوز جاۋىنىڭ باسىنان سىناداي تەرىسىن سىپىرىپ الدى» دەپ جازعانى بار، - دەيدى قوراز سەيسەنوۆ. - باس تەرىسىن ولار اتتىڭ جۇگەنىنە پايدالانعان. باتىردا وسىنداي «ولجا» كوپ بولعان سايىن، ونى سوعۇرلىم قاتتى سىيلاعان. كەيبىر ساقتار ءتىپتى تەرىدەن جامىلعى دا جاساپ، كيگەن. تولىعىراق، «سنياۆشي سكالپ، پو ۆولوسام نە پلاچۋت» اتتى ماقالادان وقۋعا بولادى.
اۆتور: جاسۇلان جولدىبايەۆ
