تۇركيا «تۇركى الەمىنىڭ ورتاق ارمياسىن» جاساقتاۋدى ۇسىندى

استانا. قازاقپارات-  جاقىندا تۇركيا رەسپۋبليكاسى بۇكىل تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ ورتاق ارمياسىن قۇرۋ تۋرالى باستامانى ۇسىنعان بولاتىن. تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ ورتاق ارمياسى - بۇل ءبىر ورتالىقتان باسقارىلاتىن اسكەري كۇش بولارى ءسوزسىز ەدى.

 وسى رەتتە، تۇركيانىڭ ءازىربايجانداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى الپەر دجوشكۋن تۇركى الەمىنە ورتاق ارميا قۇرۋدىڭ نەگىزگى وزەكتىلىگىن ءتۇسىندىرىپ بەرگەن.

كەي- كەيدە حالىقارالىق ساياساتكەرلەر مەن قوعام قايراتكەرلەرى اراسىندا تۇركى الەمىنە ورتاق ارميا جاساقتاۋدىڭ ماڭىزدىلىعى مەن قاجەتتىلىگى تۋرالى ەمىس- ەمىس ءسوز ەتىلىپ جۇرگەنىمەن، تۇركى الەمى ليدەرلەرى تاراپىنان ناقتى ماسەلە كوتەرىلمەگەن بولاتىن.

ەلشى مىرزانىڭ ايتۋىنشا، مۇنداي ارميا جاساقتاۋ ءبىراز قيىنشىلىق تۋعىزادى. سەبەبى، ارميا قاتارىنا ءتۇرلى مەملەكەتتەردىڭ اسكەرلەرى قوسىلادى. تۇركى تىلدەس مەملەكەتتەر ءۇشىن ارميا جاساقتاۋدىڭ باستى كەدەرگىسى ءبىر ورتالىقتان باسقارىلۋ بولماق.
 «ءبىز ورتاق ارميانى جاساقتاعاندا مىسالعا ناتو- نى الىپ قاراستىرساق بولادى. سىرت كوزگە قاراساڭىز ناتو- عا مۇشە ەلدەردىڭ ورتاق ارميا بار بولىپ كورىنۋى مۇمكىن. ال شىن مانىندە مۇلدە ولاي ەمەس. قاندايدا ءبىر شارالار تۋىنداي قالسا، سولتۇستىك اتلانتكا اليانسى كەڭەسى شەشىمىن شىعارىپ، ناتو- عا قاتىسۋشى ەلدەر اسكەرلەرىن جيناپ، جاساقتاپ، ءبىر ورتالىقتان اتتاندىرۋعا ارەكەت ەتەدى. ال بۇل ءبىراز ۋاقىتتى الاتىن شارۋا. قاندايدا ءبىر وپەراتسياعا قاتىسۋ ءۇشىن ناتو- عا مۇشە ەلدەر كەڭەسىنە بارلىق مۇشە ەلدەر قاتىسۋى شارت»، - دەيدى اپلەپ دجوشكۋن مىرزا.
 سونىمەن، تۇركى الەمىنە ورتاق ارميا جاساقتاۋ ءۇشىن ماڭىزدى تەرريتوريالىق باسىمدىق. تۇركى تىلدەس مەملەكەتتەردىڭ گەوساياسي تۇراقتانعان مەكەندەرى ستراتەگيالىق ماڭىزدى جەردە ورنالاسقان. حالىقتاردىڭ دامۋى مەن تىرشىلىك ەتۋىنە گەوگرافيالىق جانە ەكونوميكالىق پوتەنتسيالدى مۇمكىندىك بار. ەندەشە، نە؟ ..

ەلشى مىرزا اتاپ كورسەتكەندەي الەمدىك ساياسات ساحناسىنا تۇركى الەمى ينتەگراتسياسى بولىپ قادام باساتىن ۋاقىت جەتكەن جوق پا؟

ەلشى الپەر دجوشكۋننىڭ ايتۋىنشا، تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ ينتەگراتسياسىندا ءبىر مەملەكەت ينفراسترۋكتۋرانىڭ دامۋىنا جاۋاپتى بولسا، ەندى ءبىرى مادەنيەت، تۇركى الەمىنىڭ جاڭا تاريحى، ساياسي بايلانىستار مەن جاڭا تاريحتاعى پوپۋلياريزاتسياعا جاۋاپتى بولادى. ياعني، گاسپرالى ايتقان، ىستە، تىلدە جانە پىكىردە بىرلىك قاعيداسىنا سۇيەنۋگە ابدەن بولماق.

«ارينە، مۇنىڭ ءبارىنىڭ سىرتىندا مەملەكەتتەر اراسىنداعى تاتۋلىق پەن تۇراقتىلىقتى نازاردان شىعارۋعا بولمايدى. تۇركى الەمىنىڭ تۇراقتىلىعىن ساقتاۋ ءۇشىن  تۇركى مەملەكەتتەرى اراسىندا ورتاق ديالوگ ورناۋى شارت. مىسالى، تۇركيا مەن ءازىربايجان اراسىندا مۇنداي ديالوگ ورناعالى بىرنەشە ۋاقىت بولدى. بۇل بۇكىل تۇركى تىلدەس ەلدەردىڭ ورتاسىندا ورناۋى ماڭىزدى بولماق»، - دەيدى ەشلى مىرزا.
 ايتپاقشى، تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇركى الەمىنىڭ ورتاق ارمياسىن جاساقتاۋ تۋرالى باستاماسىن العاش بولىپ قولداعان ەل ءدال وسى ءازىربايجان مەملەكەتى ەدى.

ەلشىنىڭ ايتۋىنشا، ورتاق ارميا جاساقتاۋدىڭ العاشقى قادامدارىنىڭ كورىنىسى - ءازىربايجان مەن تۇركيا اراسىندا بىرلەسكەن وقۋ- جاتتىعۋلار ۇيىمداستىرىپ كەلەدى. سونداي- اق، قازاقستان مەن تۇركيا اراسىندا دا اسكەري ىنتىماقتاستىقتىڭ كۇن ساناپ ارتىپ كەلە جاتقانى قۋانتادى. كۇنى كەشە عانا، استانادا وتكەن تۇركيا قۇرلىق اسكەرلەرىنىڭ باس قولباسشىسى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى قارۋلى كۇشتەرىنىڭ باس قولباسشىسىنىڭ اراسىنداعى كەزدەسۋلەر بارىسىندا ەكى ەل اراسىنداعى اسكەري ىنتىماقتاستىقتى ارتتىرۋ،   بىرلەسكەن  وقۋ- جاتتىعۋلار ۇيىمداستىرۋ سەكىلدى ءبىرقاتار ماسەلەلەر تالقىلانعان بولاتىن.

قازىرگى تاڭدا تۇركى تىلدەس  مەملەكەتتەردىڭ بىرىنە دە تەريتوريالىق نەمەسە گەوساياسي قىسىمنىڭ جوق ەكەنى راس. الايدا، بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە تاۋەكەلدەردىڭ بار ەكەنى جالعان ەمەس. وسىنداي كەزەڭدەردە تۇركى تىلدەس مەملەكەتتەر اسكەر جانە ساياسي تۇرعىدان بىرىگەتىن بولسا،   ورتاق ارميا ينتەگراتسياعا مۇشە ەلدەردىڭ ءار قايسىسىنىڭ مۇددەسىن قولدايتىن ەدى.

تۇركى تىلدەس مەملەكەتتەردىڭ  اسكەري تۇرعىدان ينتەرگاتسياسى بولماعانىمەن، ساياساي تۇرعىدان مۇددەلەس ءارى سەرىكتەس مەملەكەتتەر بولىپ تابىلادى.

تۇركى الەمىنىڭ ورتاق ارمياسى جوباسىنىڭ انالوگى رەتىندە ناتو- نى الىپ قاراۋعا بولادى.
 «ناتو- عا مۇشە ەلدەردىڭ سىرتىندا ءبىرقاتار مەملەكەتتەر باقىلاۋشى- مۇشە رەتىندە اليانسقا وتكەن. بۇل الەمدىك ساياساتتا وتە ماڭىزدى. تۇركى ارمياسىنىڭ وداعىنا دا باقىلاۋشى ەلدەر رەتىندە قاتىسۋعا مۇمكىندىكتەر اشۋعا بولادى»، - دەيدى ءسوزىنىڭ سوڭىندا ەلشى الپەر دجوشكۋن مىرزا.

2013 - جىلى ازەربايجان استاناسى باكۋدە تۇركيا، ءازىربايجان جانە قىرعىزستان ەۋرازيا اسكەري ستاتۋسىنىڭ ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتەتىن زاڭعا قول قويعان بولاتىن.   كەيىننەن بۇل ۇشتىككە قازاقستان مەن موڭعوليا دا قاتىسادى دەپ كۇتىلگەن. بۇل تۋرالى «Zaman.com.tr» سايتى جازعان ەدى.

قازاقستان، تۇركيا، ءازىربايجان، قىرعىزستان جانە موڭعوليا اراسىنداعى «ەۋرازيالىق قۇقىق قورعاۋ اسكەري ستاتۋسى» ۇيىمىن قۇرۋعا باعىتتالعان شارالار اقىرعى كەزەڭگە جەتتى. ول كەزدە شاراعا كەلەدى دەپ كۇتىلگەن قازاقستان مەن موڭعوليا كەلمەي قالدى. بۇل جولى ورتاق ارميا جاساقتاۋدى العاش بولىپ تۇركيا رەسپۋبليكاسى ۇسىنىپ وتىر جانە باستامانى قولداۋشىلاردىڭ العاشقىسى سول، ءازىربايجان اعايىندار بولىپ وتىر.

نۇرگەلدى ءابدىعاني ۇلى

«قامشى» سىلتەيدى