قولجەتىمدى پاتەرگە «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» ارقىلى يە بولۋدىڭ جولى قانداي؟

استانا. قازاقپارات - «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ» باسقارما ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى ەربول شىراقپاي ۇلى قاراشۇكەيەۆپەن سۇحبات.

 تۇرعىن ءۇي ماسەلەسى -  قازاقتىڭ باس اۋرۋىنا اينالعالى قاشان؟! يپوتەكالىق جولمەن نەسيە الۋعا قورقىنىشى باسىم. قازاق قايتسە پاتەرگە قول جەتكىزەدى؟

قولجەتىمدى پاتەرگە يە بولۋدىڭ جولى قانداي؟ تۇرعىن ءۇي ماسەلەسىن قالاي شەشۋگە بولادى؟ مىنە، كوكەيىمىزدەگى كوپ ساۋالعا «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ» باسقارما ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى ەربول شىراقپاي ۇلى قاراشۇكەيەۆ مىرزا جاۋاپ بەردى.

- حالىقتىڭ بۇگىنگى مۇڭى - باسپانا. پاتەردەن- پاتەر كەزىپ جۇرگەندەردىڭ شەگى جوق. وسى ورايدا، «تۇرعىن- ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنە» سالىمشى بولۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن نە قاجەت؟

-  «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ» سالىمشىسى بولۋ ءۇشىن، ءبىزدىڭ كەز كەزگەن فيليالىمىزدا نە بولماسا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىقتارىمىزعا كەلىپ، شارت جاساۋ كەرەك. وعان تەك قانا جەكە كۋالىك جەتكىلىكتى. ەلىمىزدىڭ ءار وبلىس ورتالىعىندا بانكتىڭ فيليالدارى جۇمىس ىستەيدى. سونىمەن قاتار ءار وبلىستىڭ باس قالالارىندا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعى بار. كەز كەلگەن قالادا تۇرعىندار ەش قينالماستان، شارت جاساي الادى. سوسىن شارتتىق سومانىڭ 0,55  پايىزى كولەمىندە كوميسسيا تولەنەدى.

شارت جاساۋ كەزىندە شارتتىق سومانى سالىمشىنىڭ ءوزى انىقتايدى. بۇل -  تۇرعىن ءۇي جاعدايىن جاقسارتۋعا وعان قاجەت اقشا. سونداي-اق «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ» ءتورت تاريفتىك باعدارلاماسىنىڭ ءبىرىن تاڭدايدى.

جيناقتاۋ مەرزىمىندە، زاەمدى پايدالانۋ مەرزىمىندە جانە تۇرعىن ءۇي زاەمىنىڭ مولشەرلەمەسىندە تاريفتىك باعدارلامالاردىڭ ءبىر-بىرىنەن ايىرماشىلىعى بار. بانكتە جيناق اقشا قانشالىقتى ۇزاق جاتسا، جيناقتالسا، تۇرعىن ءۇي زاەمىنىڭ مولشەرلەمەسى ەداۋىر از بولادى. تۇرعىن ءۇي زاەمىن الۋ مەرزىمى دە ۇزاق بولادى. تۇرعىن ءۇي زاەمىنىڭ سىياقى مولشەرلەمەسى تاريفتىك باعدارلاماعا بايلانىستى جىلدىق 3,5 پايىزدان 5 پايىزعا دەيىن جەتەدى. تۇرعىن ءۇي زاەمىن پايدالانۋ مەرزىمى -  6 جىلدان 25 جىلعا دەيىن.

تۇرعىن ءۇي زاەمىنا وتۋگە سالىمشىنىڭ ۋاقىتى جەتكەنگە دەيىن، ول ارالىق نەمەسە الدىن الا زاەمداردى پايدالانا الادى. الايدا، ونىڭ سىياقى مولشەرلەمەسى ەداۋىر جوعارى. سوندىقتان سالىمشىلارعا تۇرعىن ءۇي زاەمىن الۋ ءۇشىن تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناقتارىن مىندەتتى تۇردە جيناقتاۋعا كەڭەس بەرەمىز.

- سالىمشىنىڭ جاس مولشەرى دە ماڭىزدى ءرول اتقارا ما؟

 -  جوق. ءاربىر ادام جەكە كۋالىگىمەن كەلىپ، شارتقا قول قويا الادى. جاس مولشەرى ماڭىزدى ەمەس. ءتىپتى كامەلەت جاسقا تولماعان بالانىڭ سالىمشى بولۋىنا مۇمكىندىك بار. اكە- شەشەسى اتىنا دەپوزيت اشىپ، اي سايىن سالىم جاساپ تۇرسا، بولعانى.

- ءوتىنىش قاي ۋاقىتتان باستاپ قابىلدانادى؟

-  ءوتىنىش بەلگىلى ءبىر مەرزىمگە قاراي قابىلدانبايدى. نەگىزىنەن، ءبىزدىڭ «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» التى كۇن بويى جۇمىس ىستەيدى. ەگەر وڭىرلەردى دامىتۋدىڭ 2020 -جىلعا دەيىنگى باعدارلاماسى (بۇرىنعى «قولجەتىمدى تۇرعىن ءۇي -  2020») اياسىندا سالىنىپ جاتقان تۇرعىن ۇيلەردى ساتىپ الۋعا سالىمشىلاردىڭ وتىنىشتەرىن قابىلداۋ تۋرالى ايتار بولساق، «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» ءۇيدىڭ قۇرىلىسى اياقتالعانعا 3 اي قالعاندا ءوتىنىش قابىلداي باستايدى. جانە ول 2 ايعا سوزىلادى. قۇرىلىس نىساندارىنىڭ ءارقايسىسى بويىنشا ءوتىنىش قابىلداۋ مەرزىمى ينتەرنەتتەگى بانكتىڭ سايتى ارقىلى (www.hcsbk.kz) الدىن الا حابارلانادى.

ايتا كەتەتىن جايت، «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» -  وڭىرلەردى دامىتۋدىڭ 2020 -جىلعا دەيىنگى باعدارلاماسىنىڭ 2 باعىتىنىڭ وپەراتورى، ولار:

1) «جاس وتباسىعا ارنالعان تۇرعىن ءۇي» باعىتى؛

2) «حالىقتىڭ بارلىق ساناتىنا ارنالعان تۇرعىن ءۇي» باعىتى.

«جاس وتباسىعا ارنالعان تۇرعىن ءۇي» باعىتى بويىنشا قاتىسۋشىلاردىڭ ءتىزىمىن اكىمدىكتەر ازىرلەيدى. ءبىز قاتىسۋشىلاردىڭ تولەم قابىلەتىن تەكسەرىپ، تۇرعىن ءۇيدى ساتىپ الۋعا كرەديت بەرۋدى قامتاماسىز ەتەمىز.

جاس وتباسىعا جالداۋ تەتىگى بويىنشا ساتىلادى. ياعني جاس وتباسى پاتەر العان سوڭ، 8 -جىل ىشىندە تۇرعىن ءۇي قۇنىنىڭ 50 پايىزىن جيناقتاۋى قاجەت. ايتا كەتەتىن جايت، وسى ۋاقىت ىشىندە جاس وتباسى تەك قانا كوممۋنالدىق تولەمدى عانا تولەپ تۇرادى. تۇرعىن ءۇي باعاسىنىڭ 50 پايىزىن جيناقتاعان سوڭ، جيناق اقشا مەن تۇرعىن ءۇي زاەمىنىڭ ەسەبىنەن سول پاتەردى ساتىپ الۋىنا بولادى.

«حالىقتىڭ بارلىق ساناتىنا ارنالعان تۇرعىن ءۇي» باعىتى بويىنشا پاتەرلەردىڭ 50 پايىزىنا اكىمدىكتە ءۇي كەزەگىندە تۇرعاندار اراسىنان ساتىپ الۋشىلاردىڭ ءتىزىمى جاسالادى، ال قالعان پاتەرلەردىڭ 50 پايىزى باعدارلاما تالاپتارىنا ساي كەلەتىن بانك سالىمشىلارىنان پۋل قۇرۋ ارقىلى وتكىزىلەدى.

وسىلايشا، بانكتىڭ سالىمشىلار اراسىنان پۋل قۇرىلاتىن پاتەرلەردىڭ 50پايىزىنا ءوتىنىش قابىلداۋ مەرزىمىن ايتىپ ءوتتىم.

اكىمدىك بولىمشەلەرى جەرگىلىكتى اتقارۋ ورگاندارىنداعى كەزەكتەگىلەردىڭ وتىنىشتەرىن قابىلدايدى. ءوتىنىش قابىلداۋ مەرزىمىن دە اكىمدىكتەر دەربەس بەلگىلەيدى.

- ماسەلەن، ءوتىنىش بەرۋشى الماتى وبلىسىندا تىركەۋدە تۇر دەلىك. ونىڭ الماتى قالاسىنان «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنە» سالىمشى بولۋعا مۇمكىندىگى بار ما؟

-  «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ» سالىمشىسى بولۋى ءۇشىن، جەكە كۋالىگىمەن كەلىپ، شارتقا وتىرادى. شارتقا قول قويعان ازامات بەلگىلى ءبىر كولەمدە قاراجات جيناقتاي باستايدى. الماتى مەن استانا قالالارىندا باعدارلاماعا قاتىسۋ ءۇشىن سوڭعى ەكى جىل ىشىندە وسى قالالاردا تۇرىپ جاتقانىن راستاۋى كەرەك.

- «ەكى جىل نەكەدە تۇرسا، ءۇي الۋعا بولادى» دەلىنگەن. بۇل قاي باعدارلاما بويىنشا جۇزەگە اسىرىلادى؟

-  «جاس وتباسىعا ارنالعان تۇرعىن ءۇي» باعىتىمەن قاتىسۋشىلارعا قاتىستى ءوتىنىش بەرۋشىنىڭ جاسى ەسكەرىلەدى. بۇل باعىت بويىنشا كەمىندە نەكەدە 2  جىل تۇرعان جاس وتباسى قاتىسا الادى. جۇبايلاردىڭ ەكەۋىنىڭ دە جاسى ءوتىنىش بەرگەن كەزدە 29 جاسقا تولماۋى ءتيىس. سونداي-اق اتا-انالاردىڭ ءبىرى بالا (بالالار) تاربيەلەپ وتىرعان، جاسى 29 عا جەتپەگەن، تولىق ەمەس وتباسى، سونىڭ ىشىندە اجىراسقان نەمەسە جۇبايى قايتىس بولعان ادامدار دا قاتىسادى.

- قالادا تىركەۋدە قانشا ۋاقىت تۇرۋى ءتيىس؟

-  جەرگىلىكتى اتقارۋ ورگاندارىندا ءۇي كەزەگىندە تۇرعان ادامدار ءۇشىن تىركەۋدە تۇرۋدى راستاۋ تالاپ ەتىلمەيدى.

باعدارلاماعا قاتىسۋشىلارعا قويىلاتىن ماڭىزدى تالاپتاردىڭ ءبىرى - تۇرعىن ءۇيىنىڭ بولماۋى. سونداي- اق جەكەمەنشىگىندە تۇرعىن ءۇيى بولىپ، ءبىراق ونى سوڭعى بەس جىل ىشىندە ساتىپ جىبەرگەن، باسقانىڭ اتىنا جازدىرعان، تاعى دا باسقا وسى تاقىلەتتەس ارەكەتتەر جاساعان ادامدار قاتىستىرىلمايدى.

- «قولجەتىمدى باسپانا - 2020» باعدارلاماسىنا ەلباسى جولداۋىندا ايتىلعان جەڭىلدىكتەر ەنە الا ما؟

-  ەلباسىنىڭ جولداۋىندا «قازاقستاندىق يپوتەكالىق كومپانيا» يپوتەكالىق ۇيىم» ا ق جۇزەگە اسىراتىن جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ۇيلەر تۋرالى ءسوز بولدى. بۇل باعىتقا قوسىمشا 180 ميلليارد تەڭگە ءبولىندى. وسى قاراجات پاتەر قۇنى تولىق تولەنىپ بىتكەنشە جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا جۇمسالادى. «ق ي ك» ي ۇ» ا ق سىياقىسى تۇرعىن ءۇيدىڭ سوڭعى باعاسى مەن جالداۋ اقىسىنا كىرىكتىرىلگەن.

«تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» باعىتىمەن تۇرعىن ءۇيدى جالعا بەرۋ ارقىلى ساتۋ «حالىقتىڭ بارلىق ساناتىنا ارنالعان تۇرعىن ءۇي» باعىتى بويىنشا قولدانىلادى. جاس وتباسى ءۇشىن جالداۋ مولشەرلەسى -  0 تەڭگە. ياعني مۇلدە اقشا تولەنبەيدى. ءبىراق تۇرعىن ءۇيدى ساتىپ الۋ ءۇشىن، اي سايىن شوتىنا بەلگىلى ءبىر قاراجات جيناۋعا مىندەتتى. جيناقتاۋ كەزىندە بانكتىڭ سىياقىسى مەن مەملەكەتتىڭ سىيلىقاقىسى تولەنەدى.

ءوتىنىش بەرۋشىنىڭ تابىسى جەتپەگەن جاعدايدا، «حالىقتىڭ بارلىق ساناتىنا ارنالعان تۇرعىن ءۇي» باعىتىمەن دە جالعا الۋ مۇمكىندىگى بار. الايدا «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» سالىمشىلارىن جيناقتى دەر كەزىندە جيناقتاۋعا باعىتتايدى. جيناقتاعان جيناق اقشاسى مەن تۇرعىن ءۇي زاەمى ەسەبىنەن تۇرعىن ءۇي ساتىپ الۋعا، العان كرەديتىن بىرتە-بىرتە تولەپ وتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ويتكەنى «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ» تۇرعىن ءۇي زاەمدارىنىڭ مولشەرلەمەسى -  ەلىمىزدە بۇگىنگى كۇنى كەزدەسەتىن ەڭ از مولشەرلەمە. اتاپ ايتاتىن بولسام، جىلدىق 3,5 پايىزدان 5 پايىزعا دەيىن.

- ءۇش جىل ىشىندە پاتەر قۇنىنىڭ ەلۋ پايىزىن جيناقتاي الماعان جاعدايدا، سالىمشى نە ىستەيدى؟

-  جيناقتاي الماعان جاعدايدا، بىزدە ارالىق جانە الدىن الا زاەمى دەگەن بار. نەگىزى، ءۇش جىلدىڭ ىشىندە ۇلگەرمەيتىن بولسا، سالىمشىنىڭ بەس جىل جيناقتاۋىنا بولادى. سالىمشى بەس جىل بويى جيناقتاسا، وندا پاتەردى ون جىلعا ءتورت جارىم پايىزبەن بەرەمىز. ءۇش جىل جيناقتالسا، پاتەر التى جىلعا بەس پايىزبەن بەرىلەدى. «كەمەل» باعدارلاماسىمەن 8 جارىم جىل جيناقتاساڭىز، نەسيەنى ون بەس جىلعا ءتورت پايىزبەن بەرەمىز. ەڭ ۇزاق جيناقتاۋ مەرزىمى -  «بولاشاق» باعدارلاماسى. ول بويىنشا 15 جىل جيناقتايدى. بۇل -  بالا- شاعالارىنا ارناپ، اتا- انالارى، اتا- اجەلەرى قاراجات جيناقتايتىن باعدارلاما. 15 جىل بويى جيناسا، نەسيە 25 جىلعا 3,5 پايىزبەن بەرىلەدى.

- بەلگىلى ءبىر پايىزىن، ماسەلەن، 10-20 پايىزدى جيناقتاسا، كەز كەلگەن سالىمشىنىڭ سەگىز پايىزبەن ءۇي الۋىنا مۇمكىندىگى بار ما؟

 -  شارتتىق سومانىڭ 50 پايىزىن جيناۋ جانە باعالاۋ كورسەتكىشىنىڭ ەڭ از مانىنە جەتۋ -  تۇرعىن ءۇي زاەمىن الۋ ءۇشىن بارلىق سالىمشىلارعا قويىلاتىن تالاپ. ياعني بانككە قاجەت اقشانىڭ 50 پايىزىن اكەلىپ، بىردەن زاەم الۋ جەتكىلىكسىز. گرافيك بويىنشا اي سايىن، بەلگىلى ءبىر ۋاقىت ىشىندە قاراجات جيناۋ قاجەت. جيناق اقشا، باعالاۋ كورسەتكىشىنىڭ ەڭ از مانىنە جەتكەنگە دەيىن، شوتتا ءبىرشاما ۋاقىتقا دەيىن جاتۋى ءتيىس. بۇل سالىمشى ءۇشىن ەڭ ءتيىمدى تۇرعىن ءۇي زاەمىن الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ونىڭ سىياقى مولشەرلەمەسى تومەن. قاجەتتى قاراجاتتىڭ 50 پايىزى «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىندە» جيناقتالماسا، بانكتە تەك قانا باسى ارتىق قارجى بولعاندا عانا كرەديت بەرەمىز. زاەمنىڭ بۇل ءتۇرى الدىن الا تۇرعىن ءۇي زاەمى دەپ اتالادى. ونىڭ سىياقى مولشەرلەمەسى جوعارىراق -  جىلدىق 10 پايىز. باعدارلاماعا قاتىسۋشىلار ءۇشىن، بيۋدجەتتىڭ كرەديت قاراجاتىن پايدالانۋ ەسەبىنەن، الدىن الا تۇرعىن ءۇي زاەمىنىڭ مولشەرلەمەسى تومەنىرەك -  جىلدىق 8 پايىز.

- مىندەتتى تۇردە تۇراقتى جۇمىسى بولۋى شارت پا؟

-  سوڭعى كەزەڭدەگى زاەمشىنىڭ تابىسى تۋرالى انىقتاما تاپسىرۋ -  «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ» تالابى ەمەس، ق ر ۇلتتىق بانكىنىڭ بارلىق بانكتەرگە قوياتىن تالابى. ءبىز وسى تالاپتى ساقتاۋىمىز كەرەك. سوندىقتان زاەمشىنىڭ تابىسىن مىندەتتى تۇردە سۇرايمىز. ءسىزدىڭ جاعدايىڭىزعا قاتىستى «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ» كەز كەلگەن فيليالىنان كەڭەس العانىڭىز ءجون.

- ەستۋىمىزشە، قالادا ەكى جىل تىركەۋدە بولماعان ادام ق ت ق ج ب سالىمشىسى بولا المايدى ەكەن. وسى راس پا؟

-  «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ» سالىمشىسى بولۋ ءۇشىن، تىركەلۋ قاجەت ەمەس. ول وڭىرلەردى دامىتۋدىڭ 2020 -جىلعا دەيىنگى باعدارلاماسى اياسىندا تۇرعىن ءۇي ساتىپ الۋعا ءوتىنىش بەرگەن كەزدە عانا تالاپ ەتىلەدى.

 ءبىراق ءبىزدىڭ زاەمدارىمىزدىڭ دەنىن (ياعني 80 پايىزعا جۋىعى) سالىمشىلارىمىز باسقا ماقساتتارعا جۇمسايدى. ياعني سالىمشىلارىمىزدىڭ كوبىسى شاما- شارقىنا، قالاۋىنا قاراي جاڭا نىساننان دا، ەكىنشى نارىقتان دا تۇرعىن ءۇي ساتىپ الادى. العاشقىدا- اق باعدارلاما بويىنشا ءۇي ساتىپ الۋدى جوسپارلاسا دا، سالىمشىلاردىڭ بۇعان تولىق قۇقىعى بار.

- «قولجەتىمدى باسپانا بويىنشا دەپوزيت اشسام، اي سايىن 20-30 مىڭ تەڭگە كولەمىندە عانا سالىم سالا الامىن. سونداي از سومامەن مەنىڭ كەزەگىم قاي كەزدە كەلۋى مۇمكىن؟ ولاي دەيتىنىم، كوپ سوما جيناعاندار مەن كەسە- كولدەنەڭ كىرگەندەر العا شىعىپ، مەنىڭ كەزەگىم ارتقا شەگەرىلە بەرەدى دەپ ەستىدىم. سوندا مەنىڭ كەزەگىم كەلگەنشە، قولجەتىمدى باسپانا جوباسى اياقتالىپ قالماي ما؟» دەيدى ءبىر وقىرمان. بۇعان قالاي قارايسىز؟

 -  «قولجەتىمدى تۇرعىن ءۇي -  2020» باعدارلاماسى «وڭىرلەردى دامىتۋدىڭ 2020 -جىلعا دەيىنگى باعدارلاماسىنا» كىرىپ، اتالعان ۋاقىتقا دەيىن قولدانىلادى.

 جيناق اقشا جەتپەسە دە، باعدارلاماعا قاتىسۋعا بولادى. وندا زاەمنىڭ مولشەرلەمەسى جوعارىراق بولادى (ويتكەنى الدىن الا زاەم الۋعا تۋرا كەلەدى). سايكەسىنشە، اي سايىنعى تولەمدەر دە وسەدى. بۇل قاجەتتى ايلىق تابىسقا قويىلاتىن تالاپتى دا ارتتىرادى.

 اي سايىنعى تولەمنىڭ ەڭ ازى -  «جاس وتباسىعا ارنالعان تۇرعىن ءۇي» باعىتى بويىنشا. وندا پاتەرگە قونىستانۋعا جانە 8 جىل ىشىندە پاتەر قۇنىنىڭ 50 پايىزىن اي سايىن جيناقتاۋعا بولادى. ال جالداۋ اقىسى -  0 تەڭگە.

ايتا كەتەتىن جايت، ءۇيدىڭ باعاسى «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنە» بايلانىستى ەمەس. ويتكەنى ءبىز قۇرىلىس سالۋشى ۇيىم ەمەسپىز. بۇل جەردە قۇرىلىس ماتەريالدارىنىڭ قۇنىنا، قۇرىلىس جۇمىستارىنىڭ قۇنىنا بايلانىستى نارىقتىق تەتىكتەردىڭ ىقپالى باسىم. سونداي- اق سالىمشىعا قانداي تۇرعىن ءۇي كەرەك ەكەنىنە دە بايلانىستى. ەگەر اي سايىن 20 مىڭ تەڭگەدەن جيناسا، جىلىنا 240 مىڭ تەڭگەنىڭ باسى قۇرالادى. بۇل اقشاعا بەرىلەتىن مەملەكەتتىڭ جىلدىق سىيلىقاقىسى 20  پايىز بولادى. ياعني 48 مىڭ تەڭگە. بۇعان بانكتىڭ سىياقىسىن قوسىڭىز. بۇل تۇرعىن ءۇيدىڭ 2-3 شارشى مەترىنىڭ قۇنى بولادى. ارينە، مۇنداي جاعدايدا تۇرعىن ءۇي قۇنىنىڭ 50 پايىزىن تەز جيناي المايسىز. ەسەپتەردىڭ ناقتى مىسالدارىن ءبىزدىڭ سايتىمىزدان كورۋگە بولادى.

- سوڭعى كەزدەرى ق ج بانكى سالعان ۇيلەر قالانىڭ شەتكى ايماقتارىندا بوي كوتەرۋدە، ونىڭ سەبەبى نەدە؟ ۇيلەردى قالانىڭ بوس جاتقان ىشكى اۋداندارىندا سالۋ نەگە قاراستىرىلماعان؟

-  ءار قالاداعى احۋال ءارتۇرلى. بۇل بوس جاتقان اۋماقتىڭ، قاجەتتى كوممۋنيكاتسيانىڭ بولۋىنا، سونداي- اق قالالاردىڭ دامۋ جوسپارىنا بايلانىستى. ەگەر جەر تەلىمى جەكەمەنشىكتە بولسا، ونى ساتىپ الۋدىڭ مۇمكىندىگى مەن باعاسى، سونداي- اق ونى پايدالانۋ جاعدايى دا ەسكەرىلەدى. ەگەر جەر تەلىمى قىمباتقا تۇسسە، قۇرىلىستىڭ قۇنى دا كوتەرىلىپ، ساتىپ الۋشىلاردىڭ قالتاسىنا سالماق سالادى.

 ونىڭ ۇستىنە، اكىمدىكتەرگە قالانىڭ دامۋ جوسپارى جاقسى بەلگىلى. ءبىر جەرگە جاڭا مەكتەپتەر، بالاباقشالار، دۇكەندەر، باسقا دا قاجەتتى نىساندار، كوممۋنيكاتسيالار جانە جول سالۋ جوسپارلانعان. كەيدە قۇرىلىس سالىنا باستاعاندا قالا تۇرعاندارى مۇنى تۇسىنە بەرمەيدى. ءبارى سول اۋدانعا قۇرىلىس سالىنىپ بىتكەندە ءمالىم بولادى.

 ماسەلەن، الماتى قالاسىن مىسال ەتىپ الايىق. وتەگەن باتىر كوشەسى مەن رىسقۇلوۆ داڭعىلىنىڭ قيىلىسىندا «نۇركەنت» تۇرعىن ءۇي كەشەنى سالىنا باستاعاندا، قۇرىلىس ورنىندا ەشتەڭە، ياعني ەشقانداي نىسان بولعان جوق. رىسقۇلوۆ داڭعىلى ەندى عانا رەتكە كەلە باستاعان. ءقازىر ەندى بۇل بارىنشا بەلسەندى اۋدانعا اينالدى. Magnum ءىرى ساۋدا ورتالىعى، ح ق و اشىلدى. مۇز ايدىنى مەن وزگە دە قىزىقتى نىسانداردىڭ قۇرىلىسى اياقتالىپ كەلەدى. ياعني حالىققا تارتىمدى اۋدانعا اينالدى.

 ەگەر قۇرىلىس ورىندارىن تاڭداۋ مۇمكىندىگى بولسا، ەڭ جاقسىسى تاڭدالىپ الىناتىنىنا سەنىڭىز دەگىم كەلەدى.

- جاس وتباسىنىڭ اتىنا ساياجاي (داچا) تىركەلسە، بۇل باعدارلاماعا قاتىسا الا ما؟

- «تۇرعىن ءۇي قاتىناستارى تۋرالى» ق ر زاڭىنا سايكەس، تۇرعىن ءۇي - تۇراقتى تۇرۋعا ارنالعان، سانيتارلىق- ەپيدەميولوگيالىق، تەحنيكالىق جانە وزگە دە تالاپتارعا سايكەس كەلەتىن بولەك تۇرعىن ءۇي بىرلىگى (جەكە تۇرعىن ءۇي، پاتەر، جاتاقحاناداعى تۇرعىن ءۇي).

ق ر ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ 13.02.2014 ج. №57 بۇيرىعىمەن بەكىتىلگەن، تۇرعىن ءۇي نىساندارىنىڭ باستاپقى جانە مەملەكەتتىك تەحنيكالىق تەكسەرۋ نۇسقاۋلىعىنا سايكەس، ساياجاي قۇرىلىسى ۋاقىتشا تۇراتىن عيماراتقا جاتقىزىلعان.

ياعني مەنشىگىندە ساياجاي قۇرىلىسىنىڭ بولۋى باعدارلاماعا قاتىسۋعا كەدەرگى بولمايدى دەپ ەسەپتەيمىن.

- ەگەر ازاماتتىڭ 3 جىلدا جيناعان قارجىسى الاتىن ءۇيىنىڭ باعاسىنىڭ جارتىسىنا جەتپەگەن جاعدايدا، «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ» قانداي كومەك بەرە الادى؟

 -  مۇنداي جاعدايدا پاتەر قۇنىنىڭ ءبىر بولىگىنە تۇرعىن ءۇي زاەمىن الۋعا بولادى.

 جەتپەي تۇرعان قاراجاتقا ەكىنشى شارت اشىپ، الدىن الا تۇرعىن ءۇي زاەمىن الۋعا بولادى. ونى الۋ ءۇشىن قاراجات جيناقتاۋ مىندەتتى ەمەس. وسى الدىن الا تۇرعىن ءۇي زاەمىن پايدالانۋ كەزىندە شارتتىق سومانىڭ 50 پايىزىن جيناقتاۋ قاجەت بولادى. بۇل زاەمنىڭ مولشەرلەمەسىن ايتىپ كەتتىم. ول تۇرعىن ءۇي زاەمىنا قاراعاندا جوعارىراق -  جىلدىق 10 پايىز. ال باعدارلاماعا قاتىسۋشىلار ءۇشىن بيۋدجەت قاراجاتىن پايدالانۋ ەسەبىنەن جىلدىق 8 پايىزعا دەيىن تومەندەتىلدى. ەكىنشى شارت بويىنشا تۇرعىن ءۇي زاەمىن الۋعا قۇقىعى بولعان كەزدە، تاريفتىك باعدارلامادا قاراستىرىلعان مولشەرلەمەگە دەيىن ءتۇسىرىلىپ، قايتا قارجىلاندىرىلادى.

 -  تاعى ءبىر وقىرمان: «بىلتىر تسون ارقىلى كەزەككە تۇرعانمىن، مەملەكەتتىك قىزمەتكەر رەتىندە 5556-ورىندامىن. جىل سايىن قۇجات تاپسىرىپ، مەملەكەتتىك قىزمەتكەر ەكەندىگىڭدى راستاپ وتىرۋىم كەرەك ەكەن، ول جەردەن كەتىپ، باسقا جۇمىسقا تۇرسام، كەزەكتەن بىردەن الىپ تاستاي ما؟» دەيدى.

- جەرگىلىكتى اتقارۋ ورگاندارىنداعى ءۇي كەزەگىندە تۇرعانداردى ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ» قۇزىرىنا كىرمەيدى. بۇل - جەرگىلىكتى اتقارۋ ورگاندارىنىڭ ەنشىسىندەگى شارۋا. بۇل ساۋالدى سولارعا قويعان ءجون. «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ» مىندەتى - تولەم قابىلەتتىلىگىن راستاپ، تۇرعىن ءۇي ساتىپ الۋعا زاەم بەرۋ.

- ماسەلەن، ءبىر سالىمشى ءبىر- ءبىر جارىم جىلدا ءوزىنىڭ جيناعىنا بار بولعانى ءجۇز مىڭ تەڭگە سالا العان، ال ەكىنشى سالىمشى بىرنەشە ايدا ميلليون سالعان دەلىك. ولاردىڭ قايسىسىنا باعدارلاما بويىنشا ءبىرىنشى بولىپ باسپانا الۋعا ارتىقشىلىق بەرىلەدى؟

-  پۋل قۇرۋ كەزىندە باعالاۋ كورسەتكіشىنىڭ مانىنە قاراي بالل ەسەپتەلەدى. سالىمشىنىڭ شوتىنداعى جيناق اقشانىڭ مەرزىمى مەن كولەمى دە ەسكەرىلەدى. ۇزاق ۋاقىت جيناعان ادامنىڭ باعالاۋ كورسەتكىشى كوبىرەك بولادى. بۇل جاعدايدا كورسەتىلگەن مىسالدا قاراجات ايىرماشىلىعى وتە ۇلكەن. 100 مىڭنان بىرنەشە ميلليونعا دەيىن جەتەدى. جيناقتاۋ مەرزىمى دە انىق كورسەتىلمەگەن. مۇمكىن ءبىر جارىم جىل شىعار، بىرنەشە اي عانا شىعار. بىرنەشە ايدا جيناقتالعان ميلليونداعان جيناق اقشاعا دا بەلگىلى ءبىر باعالاۋ كورسەتكىشى ەسەپتەلىنەدى. سوندىقتان ءدال ايتۋ قيىن. ەسەپتەپ شىعارۋ ءۇشىن ەكى شارت بويىنشا جيناق اقشانىڭ سوماسىن جانە شوتتا جاتقان مەرزىمىن ناقتىلاۋ كەرەك. وسى شارت بويىنشا باعالاۋ كورسەتكىشىنە قاراپ، سالىستىرۋعا بولادى. مۇنى ءار سالىمشى «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ» سايتىنداعى «جەكە كابينەت» ارقىلى كەز كەلگەن ۋاقىتتا كورە الادى.

- جەتىم بالالار مەن اتا- اناسىنىڭ قامقورلىعىنسىز قالعان بالالار ءۇشىن «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ» ارقىلى تۇرعىن ءۇي الۋدىڭ مۇمكىندىگى قاراستىرىلعان با؟

-  ءبىرقاتار وڭىرلەردە جەتىم بالالارعا، اتا- انالاردىڭ قامقورلىعىنسىز قالعان بالالارعا شوت اشىلىپ جاتىر. بۇل شوتقا بالالار ۇيىندە جۇرگەن كەزىندە جاردەماقى اۋدارىلادى. اكىمدىكتەر بالالاردىڭ شوتتارىنا اقشا اۋدارعىسى كەلەتىن ءتۇرلى مەكەمەلەردىڭ تاراپىنان كومەك كورسەتۋگە باستاما كوتەرىپ ءجۇر.

 ياعني بالالار ۇيىنەن كەتكەن كەزىندە، ونىڭ جيناق اقشاسى بولادى. وسى جيناق اقشانى دا، تۇرعىن ءۇي زاەمىن دا پايدالانا الادى. «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ» ارقىلى تۇرعىن ءۇي ساتىپ الۋ باعدارلاماسىنا قاتىسۋ مۇمكىندىگىنە كەلسەك، جالپى نەگىزدە قاتىسۋعا بولادى. ياعني جاو- نىڭ كەزەگىندە تۇرعاندار نەمەسە «جاس وتباسى» ساناتى بويىنشا نەمەسە «حالىقتىڭ بارلىق ساناتىنا ارنالعان تۇرعىن ءۇي» بويىنشا.

 نارىقتان تۇرعىن ءۇي ساتىپ الۋ نەمەسە جەكە ءۇي قۇرىلىسىن سالۋ مۇمكىندىگى جيناقتالعان اقشاعا جانە زاەمعا قىزمەت كورسەتۋدىڭ قارجىلىق مۇمكىندىكتەرىنە بايلانىستى.

- باسپانالى بولۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى جولدارى قانداي؟ ماسەلەن، وسىعان قاتىستى وزگە بانك ۇسىناتىن باعدارلامادان «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» باعدارلاماسىنىڭ ەرەكشەلىگى نەدە؟

 -  تۇرعىن ءۇي جاعدايىن جاقسارتۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى ءتاسىلى -  وسى مۇمكىندىككە سەنىپ، ارەكەت جاساۋ. ءبىز شوت اشىپ، اقشا جيناقتاۋعا كەڭەس بەرەمىز. جيناقتاۋ ءوزىڭىزدىڭ مۇمكىندىگىڭىزگە دەگەن سەنىمدى ارتتىرادى. اي سايىن شوتىڭىزعا بەلگىلى ءبىر كولەمدە اقشا سالاتىن بولساڭىز، قيىندىققا ۇرىنبايسىز. كوپ ادامدار ءوز كۇشتەرىن دۇرىس باعالاي الماي، يپوتەكا الىپ، قارىزىن تولەي الماي وتىر. سوڭىندا اقشاسىنان دا، ۇيىنەن دە ايرىلىپ قالدى.

 مۇنى باسقا سالماسىن. سوندىقتان تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق جۇيەسىنىڭ قىزمەتىن پايدالانۋدى ۇسىنامىز.

 مۇنى مەن ءوز دوستارىما دا ايتامىن. دوستارىما جامان نارسە جاساۋعا كەڭەس بەرمەيمىن عوي.

«تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» بانك بولعاندىقتان، ءبارى شاتاستىرىپ ءجۇر. بىزگە كادىمگى بانك رەتىندە قارايدى. شىندىعىندا، قازاقستاندا ءبىر عانا «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» بار. بۇل -  ءبىزبىز. ونى ق ر ۇكىمەتى 2003 -جىلى تۇرعىن ءۇي جاعدايلارىن جاقسارتۋدىڭ بالاما تەتىگى رەتىندە قۇرعان. تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق جۇيەسى -  بىرەگەي الەمدىك تاجىريبە. ءبىرقاتار ەلدەردە ونداعان جىلدار بويى تابىستى جۇمىس ىستەپ كەلەدى. ايتالىق، گەرمانيادا.

قازىر ءبىز قازاقستان ازاماتتارىنىڭ بىزگە جانە وزدەرىنە سەنە باستاعانىن كورىپ وتىرمىز. ماسلەن، ءبىزدىڭ سالىمشىلارىمىزدىڭ قاتارى جارتى ميلليون ادامعا جەتتى. وسى ۋاقىت ىشىندە ءبىز جالپى كولەمى 350 ملرد تەڭگە بولاتىن 80 مىڭنان اسا زاەم بەردىك.

 تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق جۇيەسى جۇمىس ىستەيدى. ءسىز دە ءوز كۇشىڭىز بەن مۇمكىندىگىڭىزگە سەنىڭىز.

- يپوتەكا العاندار مەن ءسىزدىڭ بانكتەن نەسيە العانداردىڭ اراسىندا قانداي ايىرماشىلىق بار؟

- زاەمنىڭ تالاپتارىندا ايىرماشىلىق بار. يپوتەكامەن ءۇي السا، قاراپايىم ازامات كوپ اقشا تولەيدى. ويتكەنى سىياقى مولشەرلەمەسى جوعارى. بانكتىڭ قوسىمشا كوميسسيالارى تاعى بار. ءبىز زاەمداردى سالىمشىعا كومەك رەتىندە بەرەمىز. ونىڭ زاەمدى تۇراقتى تۇردە وتەپ، تولىق قارىزىنان قۇتىلۋعا مۇمكىندىگى بولادى.

 بۇل «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» مەن باسقا دا يپوتەكا بەرىپ جاتقان بانكتەردەگى پروبلەمالىق زاەمداردىڭ ۇلەسىن سالىستىرىپ قاراعاننان- اق كورىنەدى. بىزدە پروبلەمالىق زاەمدار 1 پايىزدان دا از. وزگە بانكتەردە بولسا، بۇل كورسەتكىش ونداعان پايىزدان اسىپ جىعىلادى. بۇل ولارعا كىلەڭ ناشار زاەمشىلار تاپ بولعان دەگەن ءسوز ەمەس. بۇل ەڭ الدىمەن كرەديت بەرۋ تالاپتارىنا بايلانىستى. جوعارى پايىزداردىڭ كەسىرىنەن، كرەديت تولەۋ كوپ ادام ءۇشىن اۋىرتپالىق اكەلەدى. تولەگىسى كەلسە دە، تولەي المايتىن حالگە ۇشىرايدى.

- زەينەتكەرلىك جاسىنا جاقىنداعان ازاماتتارعا ءسىزدىڭ بانك ارقىلى تۇرعىن ءۇيدى جالعا الۋدىڭ شارتتارى قانداي؟

 -  زاەم بەرۋ كەزىندە زاەم مەرزىمى سوڭىنا قاراي زاەمشىنىڭ جاسى 65 تەن اسپاۋىنا ءمان بەرەمىز. نەمەسە اتالعان تالاپتارعا سايكەس كەلەتىن، تولەم قابىلەتتىلىگى بار جاستاۋ ادامدى تارتۋعا كەڭەس بەرەمىز.

- سالىمشىنىڭ باسقا پاتەر الۋعا مۇمكىندىگى تۋدى دەلىك. سونداي جاعدايدا، ءوزىنىڭ ۋاقىتىن ەكىنشى ءبىر ادامعا بەرە الا ما؟

-  بەرە الادى. ول ءوزىنىڭ تۋىسقانى بولۋى شارت. بوتەن ادامعا ساتا المايدى. ءارى ونىڭ ءبىر فاميليالاس بولۋى شارت ەمەس.

- «سامۇرىق- قازىنا» جىلجىمايتىن مۇلىك قورى» ا ق سايت ارقىلى تۇرعىنداردى تىركەۋدى باستادى. «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» سايت ارقىلى تىركەي الا ما؟

-  بۇرىن ءبىزدىڭ بانكتە دە سايت ارقىلى تىركەلەتىن شارتتار بولعان. نەگىزى، بىزدە پۋلعا قاتىسامىن دەگەن ۇمىتكەرلەرگە بانككە كەلىپ، ارىز جازۋدىڭ قاجەتى جوق. ۇيدە وتىرىپ- اق، ءبىزدىڭ سايتتاعى جەكە كابينەتىنە كىرىپ، ارىزىن ەلەكتروندى تۇردە بەرە الادى.

 - پۋلعا قاتىسۋ ءۇشىن قانداي قۇجاتتار جيناقتاۋ قاجەت؟

-  پۋلعا قاتىسۋ ءۇشىن كوپ قۇجات جيناقتاۋدىڭ قاجەتى شامالى. جەكە كۋالىگىڭىز بولسا، جەتكىلىكتى. تاعى ءبىر ەسكەرىلەتىن ماسەلە، بىزدە 500 مىڭعا جۋىق سالىمشى بولسا، ونىڭ ءبارى «قولجەتىمدى تۇرعىن ءۇي -  2020» باعدارلاماسىنا قاتىسۋعا مىندەتتى ەمەس. سالىمشى بانكپەن شارت جاساسىپ، بەلگىلى ءبىر ۋاقىت ىشىندە پاتەردىڭ ەلۋ پايىزىن جينايدى. اقپاراتتاردا جاريالانعان پۋلعا قاتىسقىسى كەلەتىن بولسا، ءوز ارىزىن بەرەدى.

- جاستار جىلدام پاتەرگە قول جەتكىزۋى ءۇشىن نە قاجەت؟

-  ەڭ الدىمەن، جاستار ءبىزدىڭ بانككە كەلىپ، شارتقا قول قويۋى ءتيىس. 10 نەمەسە 20 مىڭ بولسىن، ەڭ تومەڭگى سومانى جيناقتاي بەرۋى شارت. «نۇرلى جول» باعدارلاماسى بويىنشا جالعا بەرىلەتىن پاتەرلەر سالىنىپ جاتىر. وعان ۇلكەن مولشەردە قاراجات قۇيىلۋدا. ول باعدارلاماعا قاتىسۋعا دا جاستاردىڭ مۇمكىندىگى بار.

اڭگىمەلەسكەن گۇلزينا بەكتاس

«ايقىن»