الىبەك اسقاروۆ: التايدا التىن كۇز ەدى

استانا. قازاقپارات - بۇگىنگى كۇنى جامان- جاقسىلى جازۋشى اتانىپ جۇرگەنىمىزبەن، ءبىزدىڭ اۋەل باستاعى تەگىمىز سۋرەتشىلەر اۋلەتىنەن. جاسىمىزدا الماتى كوركەمسۋرەت ۋچيليشەسىندە كوز مايىن تاۋىسىپ ءتورت جىل وقىعانىمىز بار، سودان كۇرەكتەي ديپلوم الىپ، كادىمگى كاسىبي مامان بولىپ شىققانبىز. بوتەننىڭ باقشاسىنا تۇسكەندەي بولىپ، جازۋ- سىزۋعا بەت بۇرعانىمىز كەيىننەن عوي.. . سوندىقتان قالىڭ سۋرەتشى قاۋىمىنىڭ ىشىندە مەنىڭ كۋرستاستارىم دا، دوستارىم دا، بىلايعى تانىستارىم دا جەتىپ جاتىر.

ونەر تانۋشى ءبىر زامانداس قايسى ءبىر ماقالاسىندا مەنىڭ بىتىمىمە "جازۋشىلار ىشىندەگى سۋرەتشى، سۋرەتشىلەر ىشىندەگى جازۋشى" دەپ سيپاتتاما بەرىپتى. مۇنىسى ماقتاعانى ما، مازاقتاعانى ما بىلمەدىم. ءبىراق وسى انىقتامادا ءبىر شىندىقتىڭ ءيىسى اڭقيدى.

جالپى سۋرەتشى اعايىندار توماعا- تۇيىق كىسىلەر، قوعامنان تىسقارى، ساياساتتان اۋلاق، ساياق جۇرۋگە بەيىم. ولاردىڭ الەمى ەرەكشە، كورۋى مەن كوزقاراسى بولەكشە، مىناۋ قايمالىسقان تىرلىكتى، قايشىلىققا تولى ءومىردى قابىلداۋى وزگەشە. جەلكە شاشى جالبىراپ، ساقال- مۇرتى سالپيعان، تومىرىق توپىراش سۋرەتشىنىڭ كوڭىل كىلتىن تاۋىپ، سويلەتە بىلسەڭ، سوڭىنان ونى توقتاتۋىڭ قيىنعا سوعۋى مۇمكىن. ويتكەنى ولار جالعان كولگىرسۋدى بىلمەيدى، جالپىلداپ جاعىمسۋ دا ولاردا اتىمەن جوق، جايى كەلسە اشىلىپ تا، اشىنىپ تا سايراپ بەرەدى.

 الماتىعا كەزەكتى ىسساپارمەن ءبىر بارعانىمدا جالبىر شاش سونداي ءبىر تانىس جەرلەسىممەن كۇن ۇزاق سىرلاسقانىم بار. ول كىسىنىڭ كوزىنە كەزدەيسوق مەن جازىپ جۇرگەن "ايەل پاراساتى" تسيكلىنان ءبىر اڭگىمە تۇسكەن ەكەن. سودان اۆتورى تانىس ادام، "وسى نە جازدى ەكەن" دەپ سىدىرتىپ وقىپ شىعىپتى.

 

 سۋرەتشى جەرلەسىم الدىمەن ءوزى وقىعان سول اڭگىمەدەن العان اسەرىنەن شىجىمداپ سىر تارتتى. سوڭىنان: "جالپى ايەلگە قاتىستى مەنىڭ باسىمدا دا ءبىر جاعداي ءوتىپ ەدى"، -  دەدى كۇمىلجىپ. "ولاي بولسا ايت"، -  دەپ مەن دە تىلىنەن تارتىپ، جەتەلەي ءتۇستىم.

سۋرەتشى ءسوزىن نەدەن باستارىن بىلمەي تۇنجىراپ ءبىرشاما وتىردى. "سەنىڭ تالعامىڭ مەن تالابىڭا قانشالىقتى كەلەتىنىن بىلمەيمىن، - دەدى قينالعانداي بولىپ، - باسىمنان كەشكەن قاراپايىم وقيعا عوي.. . ەگەر كوركەمدەپ جىبەرسە بىردەڭە شىعىپ قالۋى دا مۇمكىن؟ ".

ارادا جىلجىپ بىرەر رومكە كەتكەن سوڭ تانىسىمنىڭ كوزى اشىلىپ، كوڭىلى جازىلعانداي بولدى. ايتار اڭگىمەسىن ارقان جۇتقانداي ىڭىرانىپ اۋىر باستاپ ەدى، ارتىنشا اعىل- تەگىل اقتارىلدى- اي دەرسىڭ. الامان بايگەنىڭ قازاناتىنداي قۇبا جونداتىپ ۇزاققا كەتتى. بۇل كۇنى مەنىڭ دە الىپ بارا جاتقان پالەندەي شارۋام جوق ەدى، جەرلەسىمنىڭ ءسوزىن بولمەدىم، اسىقپاي تىڭداپ، اياعىنا دەيىن شىداپ باقتىم.

 استاناعا قايتىپ كەلگەن سوڭ قىزمەتتەن قول تيمەي، تيسە دە جاسقانىپ جولاي الماي، ءبىراز ۋاقىت تولعانىپ ءجۇردىم. اقىرى ءبىر ارەدىكتە بەلىمدى بەكەم بۋىپ، الگى اڭگىمەنى جازۋعا وتىردىم.

ءبىراق مۇنداعى باستى كەيىپكەرلەر ءالى ومىردە بار، ناقتى ادامدار بولعاندىقتان، ەتيكالىق تۇرعىدان ىڭعايسىز ساناپ، اتتارىن وزگەرتىپ الدىم.

سونداعى ءجانىمقان اتتى سۋرەتشىنىڭ ايتقان اڭگىمەسى مىناۋ ەدى.

001.

توقسانىنشى جىلداردىڭ سوڭى. ۇمىتپاسام، 1998 -جىلدىڭ جازى بولار. كۇيرەگەن يمپەريانىڭ قالدىعىنان جاڭا، تاۋەلسىز مەملەكەت قۇرۋ وڭاي بولسىن با، تاقىر جەردەن تاۋ ورناتقانداي قينالعان شاق. ەل ەكونوميكاسى كۇيزەلىپ، حالىقتىڭ جاعدايى وگەيسىپ تۇرعان كەز.

بۇل جىلدار، اسىرەسە زامانا جەلىنىڭ وتىندە قالعان جانى جۇقا ونەر ادامدارىنا ورەسكەل باتتى. كوبىسى قۇداي بەرگەن تالانتىن تۇنشىقتىرىپ، ءناسىبىن دە، كاسىبىن دە تارك ەتىپ، ءتۇز تەنتىرەپ كەتىستى. بالا- شاعا ۋايىمى اراداي انتالاعان سوڭ، ءبىرازى بازار قۋالاپ، ساۋدا- ساتتىققا بوي ۇردى. ەندى بىرەۋلەر قارعا تىرلىكتەن تياناق تاپپاي، ىشىمدىككە سالىنىپ، كوشە قاڭعىرۋمەن كۇندەرىن باتىردى. ءسويتىپ، شىعارماشىلىق داۋرەننىڭ جالىنى تۇگىل، شوعى دا سونە باستادى.

 بۇل جىلدار مەنىڭ ومىرىمدە دە جانىمدى مۇجىگەن كۇيرەۋىك كەزەڭ بولدى.

 ول جىلداردى ارتىق رەت ەسكە الۋدىڭ ءوزى ءالى كۇنگە كەۋدەمدى قىسىپ، جانىمدى جارالايدى. ءارى- ءسارى سۇرەڭسىز كۇندەر ايلارعا، ايلار بايانسىز، ءباتۋاسىز جىلدارعا جالعاسىپ، كوڭىلى تۇسكىر كوكنار ىشكەندەي سەندەلدىك. باعدار نۇسقادان جاڭىلىپ، قۋ جانىمىز قۋىرداق بولۋعا اينالدى. ءسويتىپ ءجۇرىس- تۇرىسىمنان دا، ءىس- ارەكەتىمنەن دە بەرەكە كەتتى. قولعا العان شارۋامنىڭ قيۋى قاشتى، شىعارماشىلىعىم دا قۇنارسىز توپىراقتاي توقىراي باستادى. توقىراپ ەمەس، توقتاپ قالدى دەسە دە بولادى. كۇنى بويى ويسىز، ماقساتسىز بوس وتىرام دا قويام. ءبىر ويدىڭ ۇشىعىن ۇستاپ، جيناقتايىن دەسەم، ويىم سان- ساققا پىشىراپ، قىردىڭ قىزىل تۇلكىسىندەي ۇستاتپايدى- اۋ، ۇستاتپايدى.. . ايتەۋىر، كوكىرەگىم كەپكەن كەۋەكتەي كۇڭگىرلەپ بوس قالعانىن سەزەمىن. سەزەمىن دە تىعىرىقتان شىعار جول تابا الماي الاسۇرامىن، جانىمدى جەيمىن، باز كەشەمىن. كوبىندە سەندەلىپ كوشە قاڭعىرامىن، ساندالىپ الاتاۋدىڭ بوكتەرىن تەنتىرەيمىن. شاقشا باسىم شاراداي بولىپ، ءبىر نارسەنى شارق ۇرىپ ىزدەگەندەيمىن.

ءبىراق نەنى ىزدەپ، نەنى اڭسايتىنىمدى ءوزىم دە بىلمەي دال ۇرام.

002.

 ءسويتىپ، وي جادى بوپ ويسىراپ جۇرگەن قيىن شاقتا ەرالى دەگەن دوسىم وقىس كوشەدە كەزدەسە كەتسىن.. .

ەرالى ەرتە باستان ەل جاقتا تۇرۋشى ەدى، ءبىر- ءبىرىمىزدى كورمەگەنىمىزگە تالاي جىلدىڭ ءجۇزى بولعان. شۇرقىراسىپ كورىسىپ، امپەي- جامپەي بولدىق تا قالدىق.

ەرەكەڭ قىزمەت بابىمەن الماتىعا جينالىسقا كەلگەن بەتى ەكەن. ءوزى اۋدان وڭىرىندەگى وكىرگەن باستىق بولىپ شىقتى.

 

 -  جاعدايىڭ بولماي ءجۇر- اۋ؟ بىلاي.. . نەتىپ، ەلگە كەلىپ دەمالىپ قايتساڭشى! -  دەدى ول قوڭقىلداپ.

مەنىڭ سۇزەكتەن تۇرعانداي جۇدەۋ سيقىمدى كورىپ، اياۋشىلىق جاساعانى.

- دەمالىپ دەيسىڭ بە؟

 دوسىمنىڭ ۇرىمتال ۇسىنىسىنا مەن قاپەلىمدە ءسوز تابا الماي ءتىلىمدى شايناپ قالدىم. شىنىن ايتسام، ءوزىم دە باس اۋعان ءبىر جاققا بەزىپ كەتكىم كەلىپ جۇرگەن. بۇل قالادان قارامدى باتىرسام، مارعاۋ اسىپ ۇشتى- كۇيلى جوعالسام دەپ ارمان ەتەتىنمىن ىشتەي. ەندى، مىنەكي، ەرالى دوستىڭ بۇل شاقىرىسى قۇلاننىڭ قاسۋىنا مىلتىقتىڭ باسۋىنداي جاعدايدى ەسكە سالىپ تۇر.

 -  بارايىن، -  دەدىم باسىمدى شىبىنداعان اتشا شۇلعىپ، -  شىن شاقىرساڭ نەگە بارمايم.. . بارام.

ەرالى مەنىڭ قۇنجىڭداعانىمدى قىزىق كوردى مە، كەڭكىلدەپ كەنەلە كۇلدى.

- قاشان كەلسەڭ دە مەن دايىن، - دەدى سوسىن، - ءبىراق شارۋا ءبىرىڭعايلانعان كەزدە، كۇزگە قاراي كەلسەڭ ءجون بولار ەدى. كۇزدە قول بوستاۋ، ونىڭ ۇستىنە التايدىڭ تابيعاتى دا وزگەشە جايناپ كەتەدى.. . سۋرەتشى ءۇشىن جاقسى مەزگىل.

قىسقاسى، ەرەكەڭ ەگەر مەن بارىپ جاتقانداي بولسام، ءوزى باس بولىپ كۇتىپ الاتىنىن، بار جاعدايدى جاسايتىنىن ايتىپ، قوشتاسىپ كەتە باردى.

003.

 ەرالىعا كوزىنشە ۋادە بەرگەنىممەن، ارتىنشا تاعى دا ءدۇدامال ويعا باتىپ، قاراداي ۇيالايىن.. . سەبەبى ەل جاققا مەنىڭ بارماعانىما دا جيىرما جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى.

 وقۋ ىزدەپ باياعىدا تەنتىرەپ قالاعا كەتكەننەن قايتىپ اۋىلعا ات ءىزىن سالماپپىز عوي.. . ەلدەن اتتانعاندا قاۋىرسىن قانات بالا ەدىك، مىنەكي، قىرىقتان اسقان قابىلان جاسقا دا جەتىپپىز. ماسقارا- ا! ونەر قۋامىز، ازامات اتانىپ ءوزىمىزدى دالەلدەيمىز دەپ جۇرگەندە اۋىلدان كىندىگىمىزدى ءۇزىپ الىپپىز.

"ەندەشە، ەلگە قاي بەتىممەن، نە دەپ بارماقپىن".

004.

 ەرالىمەن بۇل كەزدەسۋىمىز تامىزدا بولعان ەدى.

مەن نە دە بولسا بەتتىڭ ارىن بەلبەۋگە ءتۇيىپ، اۋىلعا بارماق بولىپ شەشتىم. ارادا اي بويى جولعا جينالدىم. "ەتيۋدنيك" دەيتىن قوبديشامدى تازالادىم، پاليترانى جاڭالادىم، ەتيۋد جازاتىن ءبىر قۇشاق قاتىرما قاعاز، بىرەر قوراپ مايلى بوياۋ ساتىپ الدىم. ءسويتىپ، قىركۇيەك ورتالاي اساي- مۇسەيىمدى ارقالاپ، ارتىنىپ- تارتىنىپ التايعا قاراي جول شەكتىم.

 ەرالى دوسىم سوزىندە تۇرىپ، اۋدان شەكاراسىنان ارسالاڭداپ كەلىپ، ءوزى قارسى الدى.

"تاۋ شاتقالىنىڭ ەتەگىنەن وزىڭە جايلى ءبىر ءۇي دايىنداپ قويدىم. سول جەرگە بارىپ بىلاي نەتىپ.. . بۇرقىراتىپ شىعارماڭدى جاز، جاقسىلاپ دەمال"، - دەپ، جۇتىنعان قارا ماشينەسىنە وتىرعىزدى دا، ايالسىز ءجۇرىپ كەتتى.

005.

ءبىزدىڭ جاقتا ارشاتى دەيتىن الىس اۋىل بار- دى. ءوز باسىم ەستىگەنىم بولماسا، ول اۋىلدى ءالى كورگەن جوق ەدىم.

 وسى ارشاتى -  قازاق جەرىنىڭ قيىر شىعىسىنداعى ەڭ شەتكى ەلدى مەكەن سانالادى. ودان ارعىسى موڭعول جەرى، تەرىستىگى قىتاي، تۇستىگىندە رەسەي. ارشاتىدان ارى قىرىق شاقىرىم قيىردا شىندىعاتاي شەكارا زاستاۆاسى ورنالاسقان. ول دا قازاقستان اۋماعىنداعى سوڭعى زاستاۆا.

 ارشاتىعا دەيىن ءبىز ىرعاتىلىپ- شايقاتىلىپ جارىم كۇن جول جۇردىك.

 ماعان ارناپ دايىنداعان ۇيلەرى -  ورمانشىلاردىڭ وقتا- تەكتە ۆاحتالىق تاسىلمەن كەلىپ- كەتىپ تۇراتىن كۇزەت مەكەندەرى ەكەن. ولار تاۋ ىشىندەگى مۇنداي جالعىز- جارىم ۇيلەرىن "كوردون" اتايدى. ءوزى ارشاتىدان دا ارى بەس شاقىرىم تاۋ جاقتا، تەرەڭ شاتقالدىڭ اۋزىندا، كۇركىرەپ اققان تاۋتەكەلى دەيتىن وزەننىڭ جاعاسىندا بولىپ شىقتى.

 ورمانشى كوردونى ورىن تەپكەن بۇل ماڭاي "تايپاق" اتالادى دەستى.

 اتىنا ساي، ءوزى دە مال ورىسىندەي عانا تايپاق، جازىق جەردە ەكەن. ءۇي ىرگەسىنەن قالىڭ ورمان باستالادى.. . بويشاڭ قاراعاي، ماڭعاز سامىرسىن. تومەنىرەكتە بورىقتاي اپپاق قايىڭدار. اپپاق قايىڭدار كوز جاۋىن الىپ، سامالاداي ساپ تۇزەي قالىپتى. بەرگى شەتتەگى بۇتاعى جايقالعان ماما قايىڭنىڭ تۇبىندە ارقالىعى قيسايعان اعاش ورىندىق تۇر.

 ءۇيدىڭ جوعارعى جاعىندا بۇراڭداعان بۇيرا سوقپاق بايقالادى. سوقپاقتىڭ ارعى ۇشى بۇتا- قاراعاندى قالىڭ جىنىسقا باستاپ، قاراعاي- سامىرسىندى قارا ورمانعا ءسىڭىپ كەتكەن. ودان ارعىسى ۇڭىرەيگەن ۇرەيلى شاتقال، قوس قاپتالى شاعىل جارتاس، تۇنەرگەن تۇكتى تاۋلار.

 قوس بولمەلى ورمانشىنىڭ كەڭ ۇيىنە جاپىرىلا كەلىپ جايعاسىپ جاتىرمىز.

 ۇيگە كىرە بەرىستە شاعىن ۆەراندا، ۆەراندادا شايقاتىلعان ەكى ادامدىق اسپالى ورىندىق. ەسىككە ءمۇجىلىپ جۇقارعان، توت باسىپ سارعايعان ەسكى ءبىر تاعانى شەگەلەپ تاستاپتى. اۋدەم جەردە، وزەن جاعاسىندا تاعى ءبىر جاتاعان قاراشا ءۇي بايقالدى.

- مونشا! - دەدى ەرالى يەگىمەن نۇسقاپ، - قاشان جاعام، قاشان تۇسەم دەسەڭ دە دايىن.

جاعاسى جايلاۋداي مىناۋ مەكەن مەنىڭ دەمالۋىما دا، شىعارماشىلىقپەن اينالىسۋىما دا جايلى جەر بولارىن ءتۇسىندىم.

006.

 جىگىتتەردىڭ بىرەۋى پىشاعىن جالاڭداتىپ قوي سويىپ، قالعان ەكەۋى قازان كوتەرىپ، وت جاعىپ جۇگىرىپ ءجۇردى.

 اعاشتى شاباقتاپ جاڭقالاپ، ەندى بىرەۋى سارى ساماۋىرعا ءتۇتىن ساپ اۋرە.

 ۆەرانداعا ۇزىنشا ۇستەل ورناتىپ، ۇستىنە قىزىل الا داستارقان جايىپ تاستاپتى.

داستارقاندا دوڭگەلەنگەن قازى مەن قارتا، تۇزدالعان قيار مەن ساڭىراۋقۇلاق. ولارعا قوسا ءار

 جەردە بال مەن تاڭقۋراي توسابى مولدىرەي قالىپتى.

 -  ءۇيدىڭ ءىشى قاپىرىق، دالادا، تابيعات اياسىندا وتىرىپ دەم الايىق، كوڭىل جازىپ سىرلاسايىق، -  دەدى ەرالى.

"مەيلى، - دەپ ويلادىم مەن، - سىرلاسساق سىرلاسايىق، مەندە اڭگىمە دە، سىر دا جەتەدى.. . مەن كوكىرەگى كوپ جىل بويى قاپاس قالادا قامالىپ، قۇسا بوپ كەلگەن جانمىن".

 -  ماعان ەشقانداي كومەكشىنىڭ دە، اسپازشىنىڭ دا قاجەتى جوق، -  دەدىم ەرالىعا، -  مەن قالانىڭ شۋىلىنان، بەيمازا كوپشىلىك ورتادان قاشىپ جۇرگەن قاشقىنمىن. جالعىز بولسام دەيمىن. كوپ ويلانسام دەيمىن، شىنىن ايتسام، ويىمدى تياناقتاپ، وزىمە ءوزىم كەلۋىم كەرەك.

 -  پاتشا كوڭىلىڭ ءبىلسىن، -  دەدى ەرالى، -  ءبىراق كەلىپ- كەتىپ جۇرسە دە مىنا مۇناربەك قاسىڭدا بولسىن. وتىن جارىپ، ەت اسىپ دەگەندەي، ءبارىبىر قولعانات ءبىر كومەكشى كەرەك ساعان.

- مەيلى، سولاي- اق بولسىن، - دەپ مەن ول جاعدايعا دا كەلىستىم.

- باسقا قانداي بۇيىمتايىڭ بار، جاسىرماي ايتا وتىر؟ ! - دەپ ەرالى تىقاقتاي ءتۇستى.

 -  بۇيىمتاي دەيسىڭ بە.. . قانداي بۇيىمتاي بولسىن مەندە، راقمەت بارىنە.. .

 -  كەدەرگى ەتپەيمىز، جۇمىسىڭدى الاڭسىز جاساۋىڭا بولادى.

وسى ارادا كوپتەن كوكەيىمدە جۇرگەن ءبىر قيالدىڭ ۇشىعى قىلاڭ بەردى.

- ەگەر مۇمكىندىك بولسا.. . ءبىر تىلەك ايتسام دەپ ەدىم.

- ىركىلمە، ايتا بەر، قۇلاعىم سەندە!

- ايتسام سول.. . ءقازىر كۇز ۋاعى عوي، كۇيەككە تۇسكەن بۇعىلاردىڭ سۇزىسكەنىن كورۋگە بولار ما ەكەن؟

ەرەكەڭ مۇناربەككە بۇرىلدى، مۇناربەك كوزى جىپىلىقتاپ، ەرالىعا قارادى.

 

- مۇكە، قالاي.. . سۋرەتشى اعاڭا وندايدى كورسەتە الاسىڭ با؟

- ءۇيباي، اعاي، بايلاپ قويعان بۇعىم جوق، قايدان كورسەتەيىن.. . ولاردىڭ قاي سايدا، قايسى تاۋدا جينالىپ، توبەلەسەتىندەرىن قايدان بىلەم.. . بۇعىلار ماعان ايتپايدى عوي.

ەرەكەڭ كەڭكىلدەپ كۇلىپ جىبەردى.

- ءوزىڭ دە ەستىپ وتىرسىڭ، سۇزىسكەن بۇعىلاردى كورۋ قيىن سياقتى عوي؟

 -  مەن ءبىراز جىل كاسىپكەر اڭشى بولعام، - 

دەدى مۇناربەك اقتالعانداي بولىپ. - مىنا تاۋلاردى وڭدى- سولدى تالاي شارلادىم. ءسويتىپ جۇرسەم دە بۇعىلاردىڭ توبەلەسى مەنىڭ دە كوزىمە تۇسكەن جوق.

- جارايدى، - دەپ ەرەكەڭ مۇناربەكتى ارقادان قاقتى، - بۇعىلاردىڭ سۇزىسكەنىن كورسەتە الماساڭ، اعاڭدى تاۋتەكەگە ەرتىپ اپار. قالادان كەلگەن سۋرەتشى ءۇشىن ول دا سەيىلدىڭ مىقتى كوكەسى.

007.

 ەرالى ەكەۋىمىز پىلتە شامنىڭ جارىعىمەن وتىرىپ، ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن اڭگىمە سوقتىق. كوپ سىر ايتىلدى، ءبىراز شەر تارقاتىلدى.

مەنىڭ تۋعان اۋىلىم وسى اۋداننىڭ كەلەسى ءبىر قيىرىندا، قالىڭ تاۋدىڭ قويناۋىندا ەدى. اكەدەن بالا جاستا ايىرىلعانبىز، شەشەمىزدىڭ دە دۇنيە سالعانىنا جيىرما جىلدان استى. وقۋ ىزدەپ باياعىدا قالاعا جالاڭاياق، جالاڭباس جەتىم اتتانعانبىز. اۋىلداعى جالعىز اعامىز ول دا كوپ جىل بۇرىن بالا- شاعاسىمەن قاراعاندىعا كوشىپ كەتكەن. ءسويتىپ ول اۋىلدا مەن الاڭدايتىن اعايىن، قارايلايتىن تۋىس قالعان جوق- تى.

 قالاي بولعاندا دا، تۋىپ- وسكەن ءوز اۋىلىم عوي، ەرالى كەيبىر تانىستار مەن سىنىپتاستاردىڭ جاعدايىنان حابار بەردى. سودان ۇققانىم، مىناۋ الاساپىران زاماندا جەتىسىپ جۇرگەن بىرەۋى جوق سياقتى. اۋىلدا جۇمىس ازايعان، كەشەگى دۇرىلدەگەن پارتورگتار، زووتەحنيكتەر مەن اگرونومدار قول قۋسىرىپ دالباسالاپ قالىپتى. ەركەكتەر مەن ايەلدەردىڭ قوعامداعى رولدەرى الماسقان ءتارىزدى.. . جۇمىسسىز قالعان مالما تىماق كۇيەۋلەرىن جالاڭاياق جار كەشىپ جۇرسە دە نامىسشىل ايەلدەرى اسىراۋعا كوشىپتى. ەركەكتەر بالا باعىپ ومالىپ ۇيدە وتىرادى ەكەن دە، ايەلدەر قالادان زات تاسيدى ەكەن. اكەلگەن زاتتارىن ساتىپ، بالا- شاعاسىنىڭ شاي- سۋىن ايىرىپ وتىر دەسەدى. ونداي ايەلدەرگە "چەلنوشنيتسا" دەپ ات قويىسىپتى.

 ءتۇن ورتاسى اۋا ەرالى ەرتەمەن قالاعا بارۋى كەرەكتىگىن ايتىپ، جولعا جينالدى. كەتەرىندە ماعان بەس قوراپ پاترونىمەن قوسا ءبىر مىلتىق تاستاپ كەتتى. مەن ءۇشىن ءبىر تاۋتەكەگە ليتسەنزيا ساتىپ الىپ، ءبارىن زاڭداستىرىپ قويعانىن ايتتى. ونىڭ ۇستىنە "يەن جەر، قاسقىر مەن سىلەۋسىن، قالا بەردى ايۋ بار" دەگەندى ەسكەرتتى.

 -  راقمەت، -  دەدىم مەن، -  اڭعا بارساق بىرگە باراتىن شىعارمىز؟

 -  مەن ءوزىم بارا الماسپىن، ءبىراق سەنى اڭعا اپاراتىن ادام تابىلادى.

 قىزمەت كورسەتىپ جۇرگەن ءتورت جىگىت تە باستىقتارىنىڭ كولىگىمەن اۋىلعا جەتىپ قالماق بولىپ، قازاندى توڭكەرىپ، داستارقاندى جيناي باستادى. تۇندە سۋىق بولسا پەشكە ۇستەپ قايتا- قايتا وتىن سالىپ قويۋ كەرەكتىگىن ماعان مىقتاپ تاپسىرىپ جاتىر.

-  جارايدى، -  دەدىم مەن، -  ءتۇن جىلى سەكىلدى عوي، توڭا قويماسپىز.

 بوتەن جەردە ەرتە تۇرىپ كەتەتىن ادەتىم ەدى، وتىندى تاڭەرتەڭ سالسام دا ءۇي سۋىي قويماس دەپ ويلادىم.

 ءبارى جينالىپ، ماشينەنى گۇر ەتكىزدى دە، ءتۇن قاراڭعىسىنا ءسىڭىپ كەتە باردى.

 ماشينە داۋسى ەتەكتەگى بۇقتىرماعا جەتكەنشە ەستىلىپ تۇردى. سودان كەيىن قۇلاققا ۇرعان تاناداي تىنىشتىق ورنادى. ارىرەكتەگى وزەننىڭ قۇمىققان سارىنى عانا ەمىس- ەمىس ەستىلگەنى بولماسا، التاي ءتۇنى تىم- تىرىس، توڭىرەكتە ءولى تىنىشتىق.

كوزىم ىلىنگەنشە كوڭىلىم كۇپتى، قۇلاعىم ەلەڭدەپ جاتتىم.

008.

بوتەن ۇيدە ەرتە تۇرام دەگەنىم بەكەر بولىپ شىقتى. ەكى ەزۋىمنەن سىلەكەيىم اعىپ، جاستىقتى قۇشاقتاپ تاس بۇركەنىپ، الباستى باسقانداي تۇسكە دەيىن ۇيىقتاپپىن.

 بىرەۋ ەسىك قاققان كەزدە ءبىر- اق ويانعام.

"بۇل نە تىقىل؟"

 قايدا جاتقانىمدى ۇقپاي، كوزىمدى تىرناپ اشتىم دا، توسەكتەن سوزالاڭداپ ازەر تۇردىم. راسىندا، بىرەۋ ەسىكتى جايلاپ توقىلداتىپ تۇر ەكەن.

 -  اي، بۇل كىم؟

- مەن عوي، مۇناربەكپىن، شاي قويىپ، داستارقان جاسايىن دەپ ەدىم.

 -  قازىر اشام.

 ءۇيدىڭ ءىشى سۋىپ كەتىپتى، پەشتەگى وت الدەقاشان ءوشىپ قالعان.

 "قاپ، تۇندە تۇرىپ، دەمدەپ وتىن سالىپ قويعاندا عوي.. ."

 كيىنىپ جاتىپ، "مۇناربەك دەدى مە.. . مۇناربەگى كەشەگى تورتەۋدىڭ قايسىسى ەدى" دەپ ەسىمە تۇسىرە المادىم.

 ەسىكتىڭ ىلگەگىن كوتەردىم، ارعى جاعىندا ىرجيىپ ەدىرەك مۇرت، قارا سۇر ءبىر جىگىت تۇر. ەسىمە ءتۇستى، مەنى تاۋتەكەگە اپاراتىن اڭشى وسى عوي. ەرالى وسى مۇرتتىعا تاپتىشتەپ مەنى تاپسىرىپ جاتقانىن ەستىگەم.

 -  اسسالاۋماعالەيكۇم، اعا، قالاي دەم الدىڭىز؟

 -  راقمەت، ءبارى جاقسى. سەن كەلمەگەندە كەشكە دەيىن ۇيىقتاپ قالعانداي ەكەم.

- وقاسى جوق، دەمالۋعا كەلگەن ەكەنسىز، كۇندىز- ءتۇنى ۇيىقتاساڭىز دا ەركىڭىزدە. ءۇي سالقىنداپ كەتكەن ەكەن، تەزدەتىپ وت جاعا قويايىن.. .

 مۇناربەك شىر اينالىپ، دوڭگەلەنىپ ءۇي شارۋاسىنا كىرىسىپ كەتتى. مەن كۇرتەمدى جەلبەگەي جامىلىپ، سىرتقا شىقتىم.

 

تازا اۋانى قۇنىعا جۇتىپ، توڭىرەكتى قىزىقتاپ ۆەراندادا از- كەم تۇردىم. سوسىن سۇلگىنى موينىما ورادىم دا، كەرەك- جاراقتى قولىما الىپ جۋىنۋعا جوعارىداعى وزەن جاققا قاراي اياڭدادىم.

009.

 مۇناربەكتىڭ ءسۇت قاتقان قويۋ شايىنان سوڭ تاعى دا ماۋجىراپ ۇيقى سوعايىن.. . ادەتتە كۇندىز كۇشتەسەم دە ۇيىقتاي الماۋشى ەدىم، مىنا جەردە اۋزىمدى بالىقشا اشىپ، ەسىنەپ- قۇسىناي بەرەمىن. بويىم بالبىراپ، ءوزىم ماۋجىراپ، ماۋىققان مىسىقتاي ءبىر قىزىق جاعدايعا ءتۇستىم.

- قازانعا ەت سالىپ قويدىم، ازىرشە كەشەگى ەتتى جىلىتا تۇرسام قايتەدى؟ - دەيدى مۇناربەك.

 -  جوق، اۋرە بولماي- اق قوي، ءقازىر تابەتىم بولماي تۇر.

 -  ولاي بولسا ەت پىسكەندە وياتام، دەم الا تۇرىڭىز.

 -  ەت قانشا ۋاقىتتا ءپىسۋشى ەدى؟

 -  اينالاسى ەكى ساعاتتىڭ ىشىندە.

- وندا سەن اسىقپا، مەنى كەشكە ءبىر- اق ويات.

- مونشا جاعىپ قويايىن، كەشكە مونشاعا ءتۇسىپ، دەم العانىڭىز ءجون بولار؟

- مەيلىڭ ءبىلسىن.

 ايتقانىنداي- اق، مۇناربەك كەشكە دەيىن مەنى وياتقان جوق، قاس قارايا ءوزىم وياندىم. مۇمكىن، ويانباس تا ەدىم، شىرقىراپ جىلاعان الدەبىر جاس بالانىڭ داۋسىن ەستىپ اتىپ تۇردىم.. . نە بولعانىن بىلمەي جان- جاعىما اڭتارىلا قارايمىن. ۇستەلدە بۋى بۇرقىراپ تورە تاباق ەت تۇر. مۇناربەك ەسىكتى شيقىلداتا اشىپ ۇيگە كىرىپ كەلەدى ەكەن.

- اعا، شوشىپ وياندىڭىز عوي؟ - دەدى ول مەنىڭ باقشيعان ءجۇزىمدى كورىپ.

- كوپ ۇيىقتاعاندىقتان عوي.. . ەسىكتىڭ شيقىلى دا قوس كورىنىپ كەتكەن بولار.

- داستارقانعا وتىرىڭىز.

مەن ۇستەل ۇستىندەگى استاۋ تولى ۇيىلگەن ەتكە قاراپ، كۇلىپ جىبەردىم.

 -  مىنانىڭ ءبارىن كىم جەيدى؟ الدە تاعى قوناعىڭ بار ما ەدى؟

 -  ءبارى دە ءسىزدىڭ سىباعاڭىز، اعاي!

- قاپ، وسىنشالىق نەسىنە اۋرە بولدىڭ؟ ماعان جارىم جىلىگى دە جەتەر ەدى عوي.

دەسەم دە، قارنىم اشىپ قالعان سياقتى. ەكى ەزۋىمنەن مايدى سورعالاتىپ، ءبىراز مالجاڭدادىم. مايلى ەت اش وزەككە دىك ءتۇستى مە، تاعى دا ەسىنەپ- قۇسىناپ ۇيقى شاقىرا باستادى. مۇنىسى نەسى ەكەن؟ سىرتقا شىعىپ، قولىمدى شايعان سوڭ، تاعى دا توسەككە قيسايماق ەدىم، مۇناربەك:

 -  اعا، مونشا دايار تۇر، ورامال، سۇلگىنىڭ ءبارى سول جەردە، -  دەدى.

بۇل اقىلدى ءجون كورىپ، مونشاعا جينالدىم.

010.

جارىقتىق مونشا دەگەنىڭ جاننىڭ راقاتى عوي، ماڭدايىم اشىلىپ، قۇرىس- تىرىسىم جازىلىپ سەرگىپ قايتتىم.

 پەشتە وت لاۋلاپ جانىپ جاتىر، قاراعايدىڭ شايىرى شارت- شۇرت ەتەدى. ءۇيدىڭ ءىشى مونشادان كەم ەمەس، قايناپ كەتىپتى. مۇناربەك بىرش- بىرش تەرلەپ، مۇرتىن قيساڭداتىپ مايكىشەڭ وتىر.

 -  تۇندە وت ءسونىپ قالىپ، توڭىپ قالارسىز، مەن بۇگىن الدىڭعى ۇيدە قونىپ شىعام، -  دەدى.

 -  مەيلىڭ ءبىلسىن.. . ءبىراق ۇيدە كەلىن ىزدەپ جۇرمەي مە؟

 -  جوق، ىزدەمەيدى. ءبىز تاۋ مەن تاستى تەنتىرەپ اپتالاپ كەتە بەرەمىز، جۇمىستىڭ جايى سولاي.. . كەلىنىڭىز وندايعا ابدەن ۇيرەنگەن.

 مونشادان كەلگەن بويدا قيسايىپ ەدىم، ەرتەسىندە كۇن كوتەرىلە ءبىر- اق تۇردىم. بۇل كۇنى دە باسىم مەڭ- زەڭ، جاتاق تيگەن مال سەكىلدىمىن، انشەيىن بۇكتەتىلىپ جاتا بەرگىم كەلەدى.

 -  ورگانيزمىڭىز تازا اۋاعا ۋلانىپ جاتىر، -  

 دەپ مۇناربەك مەنىڭ بۇل جاعدايىما وزىنشە تۇجىرىم جاسادى.

 -  تازا اۋاعا دا ۋلانا ما ەكەن؟ 

- ۋلانعاندا قانداي.. . سىزدەردىڭ ورگانيزمدەرىڭىز قالانىڭ كوك تۇتىنىنە ماشىقتانعان. ەكى كۇننەن سوڭ ادەپكى قالپىڭىزعا تۇسەسىز. 

011. 

 كۇنى بويى بىرىلداپ باس كوتەرمەي ۇيىقتادىم.

 ءتۇس اۋا اۋىل اكىمى امانداسۋعا ارنايى كەلگەن ەكەن، وياتۋعا باتپاي، ساعات جارىم كۇتىپتى دە كەتىپ قالىپتى.

 -  اپىرماۋ، ۇيات بولدى عوي، وياتا سالمادىڭ با؟ -  دەپ مۇناربەككە كەيىگەندەي بولدىم. 

 مەنىڭ بەت- اۋزىمنىڭ بىرىسقانىنا مۇناربەك بىلق ەتكەن جوق: "مىنا تۇرعان جەر ەمەس پە، ءالى تالاي كەلەدى"، -  دەپ مۇرنىن قورس ەتكىزدى دە، كەكىرەيىپ ءوز شارۋاسىمەن كەتتى.

 

سىرتقا شىعىپ بوي جازىپ، توعاي جاقتى قىدىرىستاپ ءبىراز ءجۇردىم. تومەندەگى ماما قايىڭنىڭ تۇبىندەگى ارقالىعى قيسايعان ورىندىققا باردىم. بۇل ارا توعايدىڭ جيەگى، دەم الۋعا ىڭعايلى، دوڭسەڭ جەر ەكەن. ەتەكتەگى بوزالا اڭعار بويى، شىندىعاتايدان شىققان قارا جول، جايىلا جارقىراعان وتكەل بۇل تۇستان الاقانداعىداي كورىنىپ تۇردى. 

 ورىندىققا وتىرۋىم مۇڭ ەكەن، ۇيقى شاقىرىپ تاعى ەسىنەي باستادىم.. . 

"قوي، بۇيتكەنىم بولماس، - دەگەن كۇدىك پايدا بولدى، - مىناۋ تايپاق ومىرىمە ءبىر وزگەرىس، تىرلىگىمە سەرپىلىس جاساماسا، تەگى، مىنا تۇرىممەن مەن ماڭگىپ كەتەتىن شىعارمىن". 

الداعى كۇندەرىمنەن ءبىر جاقسىلىقتان ءۇمىتتى ەدىم. 

012.

 توبەدە ەسكى ليۋسترا، شىنىسى سارعايا باستاپتى، شىبىن قونىپ الاقاتتانىپ قالعان. سوعان قاراعاندا كەزىندە بۇل كوردونعا ەلەكتر جارىعى دا تارتىلعان عوي، تەگى. 

 توردەگى قابىرعادا بۇعىنىڭ باسى ءىلۋلى تۇر. ءمۇيىزى پالەن سالا، اباجاداي ۇلكەن. كوزىنە دە تۇيمەدەي تاس ورناتىپ جىلتىراتىپ قويىپتى. ءدال وسىنداي تاعى ءبىر تۇلىپ- چۋچەلا ەسىكتىڭ كىرە بەرىس شەكەسىنە قاعىلعان. شوشايعان ءمۇيىزى بار ەلىكتىڭ ءسۇپ- سۇيكىمدى باسى. ول دا كوزى جاۋدىرەپ ماعان تەسىلە قارايدى.

 

بۇلاردىڭ ءبارى ءبىر كەزدەرى وسى ماڭايدا سەكىرىپ- بيلەپ ءتىرى جۇرگەن ورمان حايۋاندارى. اڭشىلار تەرىسىن سويىپ، ەتىن جەپ بولعان سوڭ، ءمۇيىزدى باستارىنان تۇلىپ جاساپ تاستايدى. ول تۇلىپتى ويۋلانعان ادەمى تاقتايعا بەكىتەدى دە، ءسان ءۇشىن ءوستىپ ءىلىپ قويادى. ت ۇلىپ- چۋچەلا جاساۋ دا ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىن سيرەك كاسىپ. حالىقتىق قولونەردىڭ ءبىر ءتۇرى. مۇنداي تۇلىپ جاساۋشىلار اڭشىلار اراسىندا ۇلكەن قۇرمەتكە يە، ولاردى "تاكسيدەرميست" دەپ اتايتىنىن ەستىگەم. 

 قالادا مۇنداي تۇلىپتىڭ تالايىن كورگەم، ءتىپتى ءمۇسىنشى ءبىر تانىسىمنىڭ شەبەرحاناسىندا دا بىرەۋى ءىلۋلى تۇراتىن. ءبىراق ول مىناۋ سەكىلدى بۇعى دا، ەلىك تە ەمەس، گنۋ دەيتىن انتيلوپا. ءيا، افريكاداعى كۇجىرەيگەن بۇقا تەكتەس كيىك قوي. ىشتەي ارمان ەتكەنىمەن، ول ءمۇسىنشى عۇمىرى افريكاعا بارعان كىسى ەمەس.. . ەندەشە، اناۋ باس قايدان كەلدى، كىمنەن الدى، ول جونىندە جۇمعان اۋزىن اشپايدى. 

جوعارىدا، بۇرىشقا تاياۋ تۇستا جالعىز سورە. بايقايمىن، سورەنى مەن كەلەردىڭ الدىندا عانا اسىعىس سۇرتكەن سەكىلدى، ايعىز- ايعىز. سورە شەتىندە جالعىز كىتاپ، قيسايىپ تۇر. ءوزى كىرپىشتەي قالىڭ. "بۇل نە دۇنيە ەكەن" دەپ، قىزىقتاپ قولىما الدىم. مۇقاباسى تۇتىلگەن، سىرتىنان قانداي كىتاپ ەكەنىن ايىرىپ بولمادى. العاشقى بەتتەرى جىرتىلعان، بىرەۋلەر اجەتكە جاراتقان سىڭايلى. كوز جۇگىرتىپ وقىعان بولىپ ەدىم، سەرۆانتەستىڭ "دون كيحوتى" ەكەن. قازاقشا اۋدارماسى. باياعىدا باسىلىپ شىققان، بالا كەزىمىزدە ءدال وسى باسىلىمىن وقىعانىم بار. "دون كيحوتتى" ورنىنا قويدىم دا، ءوزىم اكەلگەن ءتورت كىتاپتى شاباداننان شىعاردىم. اماندىق بولسا، مەن بۇل ۇيدە كەمىندە ءبىر اي دەم الاتىن شىعارمىن، ياعني بىردە بولماسا بىردە وقىرمىن دەپ الا كەلگەم. ازىرگە ءبىرىنىڭ دە بەتىن اشقام جوق. 

كىتاپتاردى سورەگە اپاردىم دا، قاتارلاپ ءتىزىپ قويدىم. 

013. 

 ءتۇن ورتاسىندا ويانىپ كەتىپ ەدىم، قايتا ۇيىقتاي السامشى.

 

 الدىڭعى ۇيدەن ورەسكەل ءۇن شىعادى. مۇناربەك ەكەن.. . شالا باۋىزدالعان مال سەكىلدى قورىلداپ جاتىر. قۇلاعىمدى باسىپ، توسەكتى سىقىرلاتىپ، دوڭبەكشىپ ۇزاق جاتتىم. ءبارىبىر بولمادى، ۇيقىم شايداي اشىلىپ كەتتى.

 سىرىڭكە جاعىپ ساعاتقا قاراسام، تاڭعى ءتورتتىڭ توڭىرەگى ەكەن. 

 كيىنىپ سىرتقا شىقتىم.

 اي سۇتتەي جارىق، اققولتىق الاگەۋىم شاق. تابيعات دەل- سال ماناۋراپ جاتىر. ءتۇن سالقىن، اڭعار بويىن قۋالاعان سۋىق جەل بار. تاۋ بەلدەۋىندە شۇباتىلعان سۇرعىلت تۇمان. ەتەكتەگى جوسالى جازىق ۋىلجىعان كوگىلدىر نۇرعا مالىنىپ تۇر.

 "وسىنشالىق ادەمىلىكتى قىزىقتاماي بىر- بىر ۇيىقتاپ جاتا بەرگەنىم ۇيات- تى، تەگى.. ."

 ءتۇن استارىنا ۇزاق ءۇڭىلدىم.

 مىناۋ بوزالا شاقتاعى كوگىلدىر تاڭ تەڭىزى بۇرىن- سوڭدى مەن بايقاماعان بوياۋ تۇرىمەن قۇبىلادى. ومىردە سيرەك ۇشىراسار كولوريت، ءتۇر مەن ءتۇستىڭ كۇردەلى ۇيلەسىمى.. . اتتەڭ، جاڭىلماي ۇستاپ قالسام دەپ كوزىم تالعانشا سىعىرايامىن، شانشىلا زەرتتەگەن بولامىن. مۇنداي بوياۋ ۇيلەسىمىن كۇندىز سابىلىپ يتپەن ىزدەسەڭ تاپپايسىڭ. سوندىقتان مىناۋ ءتۇننىڭ كوركەم سيپاتىن، ليريكالىق اسەرىن سوزبەن ايتىپ جەتكىزۋ قيىن. ايلى ءتۇندى تۇبىنە جەتكىزە جازعان سۋرەتشىنىڭ ءبىرى ارحيپ كۋيندجي عوي. قۇداي بىلەدى، ونىڭ "ايلى تۇنگى دنەپر" اتتى شەديەۆرىندە دە ءدال مىنانداي كۇردەلى بوياۋلار جوق.

نە ىستەسەم ەكەن؟ تاپ ءقازىر ەتيۋد جازا قويايىن دەسەڭ، ءبارىبىر شام جاعاسىڭ. ال شام جارىعىمەن جازعان ەتيۋدتە بوياۋ ءتۇسى قاشاندا الدامشى. ەرتەڭىندە "مىنا بوياۋ نە شاتپاق، انا بوياۋ نە باتپاق" دەپ ءوزىڭ تاڭ قالىپ جۇرگەنىڭ. سوندىقتان مۇندايدا كوزبەن جاتتاپ، كوڭىلگە تۇيگەننەن باسقا امال جوق.

تاۋ جاقتان سىرنايلاتقان بۇعى داۋسى شىقتى. ازدان سوڭ باسقا ءبىر قيىردان كەلەسى ءبىر بۇعىنىڭ ءۇنى تالىپ ەستىلدى. ءبىرىن- ءبىرى سايىسقا شاقىرعان وكتەم داۋىستار.

 بۇعىلاردىڭ كۇيەككە تۇسكەن كەزدەگى جەكپە- جەگى تۋرالى تالاي ەستىگەم. ماحاببات مايدانى، ەرلىك پەن ورلىكتىڭ سويقان سوعىسى. ءساتى ءتۇسىپ سول سويقاندى ءبىر تاماشالاسا عوي، شىركىن.. . كارتينا جازار ەدىم، ول كارتيناعا بويىمداعى بار تالانتىمدى، جيناقتاعان تاجىريبەم مەن شەبەرلىگىمدى سالار ەدىم. ءبىراق الىپ التايدىڭ قاي سىلەمىنەن، ءقايسىبىر قويناۋىنان تابارسىڭ ولاردى؟ ءتىپتى تاۋ مەن تاستى تەنتىرەگەن اككى اڭشى مۇناربەك تە "وندايدى كورمەدىم" دەپ ات- تونىن الا قاشتى عوي.

 مۇناربەك تە ويانىپ كەتىپتى.

- ۇيىقتاي بەرمەدىڭ بە؟

 -  جوق، ءسىزدىڭ قاسىڭىزدا بولايىن دەپ.. .

 -  مەن ءۇش كۇن تۇياق سەرىپپەي ۇيىقتاپ، ۇيقىمدى ابدەن قاندىرعان كىسىمىن.

 -  ەندەشە، اعاي، مەندە ءبىر ۇسىنىس بار، -  دەدى مۇناربەك. -  ءقازىر اتتاردى اكەلەيىن، سوسىن جىلى كيىنىپ تاۋعا كەتىپ قالايىق.

 -  تاۋعا دەيدى.. . نەگە؟

 -  تاۋتەكە قاراپ قايتساق.. .

- مىناۋىڭ تابىلعان اقىل! - دەپ، مەن قۋانىپ كەتتىم.

 ەكەۋىمىز اپىل- عۇپىل جولعا جينالدىق. دالادا جاتقان ىدىس- اياقتى ۇيگە كىرگىزىپ، ەسىكتى قۇلىپتاپ جاپتىق تا، ءبىر- ءبىر مىلتىق اسىنىپ اتقا قوندىق.

 مۇناربەك قورجىنعا تولتىرا بىرەر بولكە نان، شاي مەن قانت، سارىمساق پەن ەت سالىپ الدى. ولارعا قوسىمشا شاۋگىم، شاعىن كاسترول الا شىقتى.

- اۋ، مۇنىڭ ءبارىن نە ىستەمەكسىڭ؟

- تاۋدا ادام تاماقساۋ كەلەدى.

مۇناربەك بىلگىشسىنىپ، سۇق ساۋساعىن شوشايتتى.

014.

 باياعىدا، جەلوكپە بوزبالا شاعىمىزدا ءبىزدىڭ دە مىلتىق اسىنىپ، وسى التايدا اڭعا شىققان ەرەۋىل كەزدەر بولعان.. .

 ءالى ەسىمدە، بىردە ناۋرىز تۋا قۇر اتۋعا باردىق. قۇر ويناعى دەگەنىڭ دە تابيعات انانىڭ سيرەك قىزىعىنىڭ ءبىرى ەكەن، سوعان كۋا بولدىم.. . كەلەسى ءبىر جولى قالىڭ قارعا مەلدەكتەگەن ەلىكتەردى قۋالاعانىمىز بار.

 

 ەكى جولى دا تۇك ۇستاي الماي قۇر بوسقا ساندالعانىمدى بىلەمىن.

 ايتپاقشى، ءقايسىبىر قىستا تۇزاق قۇرىپ ەكى قويان العانىم، سوڭىنان، جايلاۋدا كۇنى بويى اڭدىپ جاتىپ، تەگەنەدەي توڭكەرىلگەن سەمىز ءبىر سۋىر اتىپ العانىم ەسىمدە. وسىمەن مەنىڭ اڭشىلىق ونەرىم تامام. اڭشىلىقتان گورى جاس كۇنىمدە مەن قارماقپەن بالىق اۋلاعاندى ۇناتۋشى ەدىم.

 ەندى، مىنەكي، مۇناربەك ىنىمە ەرىپ تاڭ قاراڭعىسىنان تاۋتەكەگە كەتىپ بارامىن.

مۇناربەك بۇل وڭىرگە اجەپتاۋىر اتى شىققان اڭشى دەسەدى، ەرالى باستىعى سولاي دەپ جەر- كوككە سىيعىزباي ماقتاپ كەتتى عوي.. . سوندىقتان مەنەن قايىر جوق، بار ءۇمىت كىرپى مۇرت وسى قارا جىگىتتە. مەنىكى انشەيىن ەرىككەننىڭ ەرمەگى، ەل كورۋ، جەر كورۋ دەگەندەي، كاسىبي سۋرەتشى رەتىندە تاۋلى ءوڭىردىڭ تابيعاتىن تاماشالاپ قايتۋ عانا.

015.

 قىلدىرىقتاي جەتىم سۇرلەۋدى قۋالاپ شاتقال ىشىمەن ۇزاق جۇردىك. شاتقال جولى شاتقالاڭ، ساز- باتپاقتى، شاعىل تاستى، اتتارعا دا، وزىمىزگە دە اۋىرلاۋ ءتيدى. ءتورت قۇبىلاڭ تۇنەرگەن شىڭ- جارتاس باسىپ قالارداي توبەڭنەن تۇكسيە تونەدى. سىڭار سۇرلەۋدىڭ ءوزىن مەلشيگەن تاس پەن سالپيعان سامىرسىن قوس بۇيىردەن قۋسىرا قىسىپ تاستاپتى.

 كۇن ءالى شىققان جوق، اينالا تۇگەل الاكولەڭكە قۇشاعىندا.

 شاتقال تورىنە بويلاعان سايىن ءجۇرىسىمىز قيىنداي ءتۇستى. بىردە وزەننىڭ ارعى جاعىنا وتسەك، كەلەسى ءبىر تۇستا اتقاقتاعان سۋىق سۋدى ساۋىردان كەشىپ قايتا بەرى وتەمىز. تاۋتەكەلى دە مىنەزدى ەكەن، ات ۇستىنەن جۇلىپ اكەتەردەي ايقۇلاقتانا اقتارىلادى. ونىڭ ۇستىنە جاداعاي وتكەل دە جوق، شىر اينالعان اقكوبىك يىرىمدەر، ءبىر- بىرىنە مىنگەسكەن شومبال تاستار، تىرمىسقان تىك جارقاباق. ەندى ءبىر جەردە كۇدىرەيگەن جالاما جارتاستىڭ جەلكەسىنە ەنتىگىپ شىعىپ ەدىك، يرەلەڭدەگەن سوقپاقپەن لوقىلداپ ەڭىسكە قايتا تۇسۋگە تۋرا كەلدى. قۇداي ساقتاسىن، ءمۇلت كەتسەڭ بولدى، تومەندەگى تەنتەك وزەنگە اتىڭمەن بىرگە كۇمپ بەرگەندەي ەكەنسىڭ.. .

ءبىز ورلەگەن شاتقالدىڭ تەرىسكەيى جىنىس ورمان، ىشىنە كۇن تۇسپەيدى، كوردەي قاراڭعى. ورىستاردىڭ "تايگا" دەيتىنى وسى. تۇستىك جاعى سويداقتالعان قالىڭ جارتاس، ۇشارى كوكپەن تالاسىپ جاتىر، قاراساڭ بوركىڭ تۇسەدى. تۇستىك جاقتا اعاش سيرەك. وزەن تابانىندا بولماسا، شىڭ- جارتاستاردىڭ باۋىرىنداعى اعاشتار تازدىڭ باسىنا بىتكەن شاش سەكىلدى.. . ءار تۇستا تاسقا جابىسقان شوق سامىرسىن، تاربيعان مايقاراعاي. ايتسە دە، شىڭ باسىنداعىلارى شىنار سياقتى كوز تارتقان اسەم.

 ءبىر تۇستان شوشايعان توپ شىرىشتى كورىپ قالدىم. قىزارعان جەمىسىن كوتەرە الماي يىلگەن دولانتوپشى دا ءجيى كەزدەستى. يتمۇرىن دا قالىڭ ەكەن.

بەتكەيدە قاراقات سيرەك سياقتى، جولاي ات ۇستىنەن ساۋىپ ءدام تاتتىم. ۋاعى ءوتىپ كەتكەن بە، قابىسىپ سولىپ قالىپتى. ەسەسىنە دولانانىڭ بالبىراپ پىسكەن، ناعىز بابىنداعى شاعى ەكەن. ونى دا شوقىپ جەپ، تاڭدايىممەن تالماپ كەلەمىن.

ءدال توبەمىزدەن شار ەتىپ شاۋقارعا ۇشىپ ءوتتى. داۋسى قانداي اشى ەدى كاززاپتىڭ.. . شاۋقارعا شارىلداسا - تاماعىن قورىعانى، ياعني بيىل بالقاراعاي قاباعات قالىڭ دەگەن بەلگى. بالقاراعايدىڭ قالىڭ شىققانى ەلدىڭ نەسىبەسى. قىزىلداپ جيناپ، وكىمەتكە وتكىزسە دە قارا شارۋاعا تيىن- تەبەن، داتكە قۋات.

 مۇناربەك اتتان ءتۇسىپ، جارقاباقتىڭ ەرنەۋىنە باردى دا، ىمداپ مەنى شاقىردى. اڭشىلىق دەلەبەم قوزىپ، مەن دە قارعىپ ءتۇسىپ قاسىنا جەتىپ باردىم.

- انە! - دەدى مۇناربەك تومەندەگى قالىڭ اعاشتى نۇسقاپ.

 -  ول نە؟ -  مەن ەشتەڭە بايقار ەمەسپىن.

- انەۋ بۇتا تۇبىندەگى قارايعاندى كوردىڭىز بە؟

 

 مۇناربەكتىڭ ايتىپ تۇرعانى تىم جاقىن جەر، ارى كەتسە ءجۇز مەتر شاماسىندا، مەن نەعىپ كورە الماي تۇرمىن. امالسىز دۇربىمەن قارادىم.

 -  ءدۇربىسىز دە جاقسى كورىنىپ تۇر، -  دەدى مۇناربەك.

- اناۋ بۇتانىڭ قاپ- قارا كولەڭكەسىن ايتىپ تۇرسىڭ با؟

- ءيا، سول.. .

- تومار ەمەس پە؟

 -  تومار ەمەس، كۇدىر جاتىر.

- ءيا، تىكىرەيگەن ەكى قۇلاعىن بايقادىم.. . قيمىلدامايدى عوي، ءولىپ قالعاننان ساۋ ما؟

- كۇدىر سويتەدى، ءتىپتى قۇلاعىن دا قيمىلداتپاي، ءوستىپ تاس سەكىلدى قاتىپ قالادى.. ءبىز كەتكەنشە تىرپ ەتپەيدى.

 -  ەندەشە، مەن ونى.. . -  دەپ، يىعىمداعى مىلتىعىمدى ىڭعايلاي باستاپ ەدىم، مۇناربەك جايلاپ بىلەگىمنەن ۇستادى.

- مىلتىق داۋسىنان سوڭ بىزگە باسقا اڭ جوق.. . تاۋتەكە دە، ەلىك تە التى قىردى اسىپ جوعالادى.

"تۇسىنىكتى!"

مەن مىلتىعىمدى قايىرا يىعىما اسىپ، اتىما قاراي بەتتەدىم.

016.

 تۇنەرگەن تەرەڭ شاتقالدان قىراتتى بەتكەيگە شىقتىق. كۇن كىرپىگى تاۋ كەمەرىنەن قىلاڭ بەرىپ، قىرقا بيىگىن ارايلى شاپاققا بولەي باستادى. بۇدان ءارى تاۋدى جەبەلەپ، جوتانى جالداپ تاعى ءبىراز جەردى ەڭسەردىك.

 الدەبىر توبەشىكتىڭ يىعىنا ىلىنگەن كەزدە مۇناربەك تىزگىن تەجەدى. ات ۇستىنەن ءدۇربى سالىپ، قارسى بەتتى ءسۇزدى.

 -  بىردەڭە كورىنە مە؟

 -  ءيا، كورىنەدى، ءبىراق الىستا.

 مەن دە قىزىعىپ كەتىپ ءدۇربىمدى شىعارىپ، قارسىداعى شىڭ- جارتاستاردى تىنتە قاراپ شىقتىم. بىردەڭە كورسەم بۇيىرماسىن.

- اي، ءىنىم، سەن قاي تۇستان كورىپ تۇرسىڭ؟

 -  اناۋ ورتاداعى نايزا تاستىڭ ۇشارىندا تۇر.

 -  نە تۇر؟

 -  نە بولۋشى ەدى، تەكە دە!

"نايزاتاسى" قايسى ەدى؟ قۇرعىردىڭ ءبارى دە ۇشكىرەيگەن تاس، شوشايعان شىڭ.. .

 ات ۇستىندە تۇرىپ ءدۇربى سالۋ قيىن ەكەن، تىنىمسىز ءشوپ كۇيسەگەن جانۋار قۇرعىرى جىبىرلاپ، دانەڭە كورسەتپەدى.

 سوزالاڭداپ اتتان ءتۇستىم. قارسى قاپتالدى دۇربىمەن سىدىرتا قىدىرىپ شىقتىم.

 "باسە، ەندى ءجون بولدى. كوردىم!"

 انەكي، بىرەۋى جارتاس ۇشىندا قاسقايىپ قاراپ قالىپتى. ءباتشاعارىڭ تاستان قۇيعان سوم ەسكەرتكىش سياقتى، شىققان كۇننىڭ جالقىن شاپاعىنا شومىلىپ، جارقىراپ تۇر. قۇلجاسى بولار، جان- جاعىنا ماڭعاز مويىن بۇرىپ قويادى. قۇداي بىلەدى، ەتەكتەگى اتتىلى ەكەۋدى ول دا كورگەن شىعار. الىستاعى بىزدەن كەلەر پالەندەي ءقاۋىپتىڭ جوعىن اڭ دا سەزەدى- اۋ. اي، قۋ تەكە!

 جارتاس باۋىرىندا قوڭىرقاي ءتۇستى تاعى بىردەڭەلەر قوزعالاقتادى.

 با- ا- ا، مىنالار ەشكىلەر ەمەس پە!

تورتەۋىن كورىپ تۇرمىن.. . بەسەۋ، التاۋ بولدى. ويباي، جەتەۋ.. ون، ون ەكى، ون جەتى. ويپىرماي، مىناۋ بەتكەيدە ءبىر وتارى جايىلىپ ءجۇر عوي!

مۇناربەك ءدۇربىسىن جيناپ ورنىنا سالدى دا، ماعان بۇرىلدى:

 -  مىناۋ بيىكتى "اڭساعان قۇلاعان" اتايدى، -  دەدى. -  وسىدان كوپ جىل بۇرىن اڭساعان دەگەن ارشاتىلىق اتاقتى اڭشى قىستا اڭ قاراپ ءجۇرىپتى. سودان اياعىنا كيگەن تاقاسى وقىس مۇزدا تايىپ، بيىك قۇزدان ۇشىپ كەتەدى. اۋىلداستارى قىس بويى سابىلىپ ىزدەيدى، اڭشىنىڭ قاي جاققا، قايسى تاۋعا كەتكەنىن دە بىلمەيدى. اقىرى قار ەرىپ، جەر اشىلعان كەزدە وسى ارادان تاۋىپ الىپتى. قۇزدان قۇلاعان كەزدە ەتەككە جەتپەي، ەكى تاستىڭ اراسىنا قىستىرىلىپ قالىپتى دەسەدى.. . اۋىلداستارى تاۋىپ العاندا بەيشارانىڭ كوزىن قۇزعىن شۇقىپ تاستاعان ەكەن.

 

 مۇناربەك "اڭساعان قۇلاعان" شىڭ- جارتاس جاققا قامشىسىن تاعى ءبىر سىلتەدى دە، اتىن تەبىنىپ ءجۇرىپ كەتتى. مەن دە اتىما ءمىنىپ، مۇرنىن تەسكەن تورپاقتاي، ونىڭ سوڭىنان ەرە جونەلدىم.

بيىكتەن كوبىك شاشا قۇلاپ، سارقىراي شۋلاعان الدەبىر بۇلاقتان وتتىك تە، قارسى بەتكە شىقتىق. سودان كەيىن قابىرعالاپ تاۋعا كوتەرىلدىك.

 قاپتاعايمەن اتتاردى جەتەككە الىپ، تاعى ءبىراز جۇرگەن سوڭ، قالىڭ شاعىلعا كەلىپ تىرەلدىك.

مۇناربەك بۇدان ءارى ات جۇرە المايتىنىن، جاياۋ ورلەۋ كەرەكتىگىن ەسكەرتىپ جاتىر. مەن سوناۋ جوعارىدا بۇلتپەن تالاسىپ سوقتالانعان شىڭ- جارتاستارعا كوز سالىپ ەدىم، باسىم اينالىپ، جۇرەگىم شايلىققانداي بولدى.

- ويپىرماي، ءبىز شىنىمەن اناۋ بيىككە شىعۋىمىز كەرەك پە؟ - دەپ ەرنىمدى سالپيتىپ، قاباعىمدى كىرجيتتىم.

 -  شىعامىز، اعا، شىعامىز! -  دەدى مۇناربەك، -  ءبىز شىقپاساق، تاۋتەكە ءبىز ءۇشىن تومەن تۇسپەيدى.. .

"قاراشى، ۇندەمەي جۇرگەنگە ۇياڭ بورىك پە دەسەم.. . جاتىپ اتارى بار ەكەن- اۋ ءوزى!"

 مەن مىرس ەتىپ كۇلىپ جىبەردىم.

اتتاردى اعاش بۇتاعىنا تىزگىننەن بايلاپ، اۋىزدىعىن الىپ، ايىلىن بوساتتىق تا، ءوزىمىز قاردى ومبىلاپ جوعارىعا كەتتىك.

ەتەكتەگى ورمان جيەگىنەن ۇكىنىڭ ەنتىككەن ءۇنى ەستىلدى.

017.

 قار بەتىندە باداناداي ءىز جاتىر.. .

مۇناربەك ەڭكەيىپ، قولىن باسىپ، ءىزدىڭ ار جاعىنا ءبىر، بەر جاعىنا ءبىر شىقتى.

 -  بارىس! -  دەدى، ەدىرەك مۇرتى ەدىرەيىپ، ماعان بۇرىلدى. -  ۇلكەن بارىس.. . اناۋ قارلى شىڭدارعا قاراي كەتىپتى. ول دا ءبىز سەكىلدى تاۋتەكە اڭدىپ ءجۇر.

 

اپىرماۋ، مىناۋ شىنىمەن اسقار شىڭداردى عانا مەكەن ەتەتىن بارىستىڭ ءىزى مە! تاڭىرگە جاقىن ۇشار بيىكتە عانا جۇرەتىن، عالامشارىمىزداعى اسا سيرەك اڭ.. .. بۇلا كۇش پەن ەپتىلىكتىڭ، ەركىندىك پەن تاۋەلسىزدىكتىڭ بالاماسى. ءبىزدىڭ جاس مەملەكەتىمىز ءوزىنىڭ سيمۆولى ەتىپ العان بارىسىڭ وسى!

 مەن دە ەڭكەيىپ، ءىزدى الاقانىممەن قايتا- قايتا سيپالاي بەردىم. بارىستىڭ ءوزى تۇگىلى، ءىزىن دە العاش كورۋىم ەدى، قاسيەتىنەن بىردەڭە جۇقسا دەپ تىلەيمىن ىشتەي.. . ىزىنە قاراعاندا، تابانى كۇرەكتەي ەكەن.

تاعى دا جوعارى ورمەلەدىك.

 الدەبىر جاقتان بۇعى سىرنايلاتتى. سىرنايلاتقان ول داۋىسقا ىرگەدەگى ورمان ىشىنەن ەكىنشى ءبىرى ۋىلدەپ ءۇن قوستى. ەندى ءبىر تۇستان ەشكىشەك ماڭىراپ، ەلىك اۋپىلدەدى. تاز بيىكتەن سۋىر اڭقيتتادى. كوك اسپاندى سۇمبىدەي جارىپ، بۇركىت ءجۇر قالىقتاپ. تاۋدان دومالاعان جىڭىشكە بۇلاق ءبىزدىڭ قاسىمىزدا ارىنىن باسىپ بۇلكىلدەپ قالىپتى. قۇلاق قويىپ تىڭداساڭ، اڭگىمە ايتقانداي ما، قالاي؟ جو- جوق، اڭگىمەدەن گورى قىزىقتى ءبىر ەرتەك ايتىپ جاتقانداي.. مەن تابيعاتتىڭ وسى ءبىر سيمفونياسىنا قۇلاق ءتۇرىپ، اڭىرىپ تۇرىپ قالىپپىن.

- اعا، قالماڭىز! - دەپ مۇناربەك سوناداي جەردە قول بۇلعاپ تۇر.

 تىرمىسا ورمەلەپ ءبىراز بيىككە شىققان سوڭ شىدامادىم، اھىلاپ- ۇھىلەپ كۇرەڭسە شوپكە جانتايا جىعىلدىم.

 التايدىڭ مىناداي اسقارىنا بۇرىن شىقپاسام دا، قوبديشامدى ارقالاپ الاتاۋدىڭ قويناۋ- قولاتىنىڭ تالايىن ارالاعام. سودان بىلەتىنىم، جالپى تاۋعا شىعۋ دا شولدە جۇرگەنمەن بىردەي. ادام كوپ تەرلەيدى، كوپ سۋ ىشەدى. سوسىن كۇنگە دە تەز كۇيەدى. مەن دە ءقازىر مونشاعا تۇسكەندەي اعىل- تەگىل تەرلەپ كەلەم. كۇنگە دە قارايعان شىعارمىن، ءبىراق ول جاعى ەرتەڭ عانا بەلگىلى بولادى. بەتىمنىڭ ءبىر قابات تەرىسى سىدىرىلىپ، ەرنىم كۇپ بوپ ءىسىپ كەتپەسە جارار ەدى.. .

 

 تاۋ مەن تاستا جۇرگەندە وزىڭە تىم سەنىمدى بولما دەسەدى، ءقايسىبىر كىتاپتان باياعىدا وقىعانىم بار. تىم قورقۋدىڭ دا قاجەتى جوق سياقتى. العاشقىسى جازا باسىپ، مەرت قىلادى، سوڭعىسى قاتەلىككە ۇرىندىرادى. وسى ەكەۋىنىڭ تەڭ ورتاسىنان جول تاپقان جان عانا ۇتادى ەكەن. سونداي ادام عانا ەكسترەمال جاعدايدا ءوزىن ەركىن سەزىنەدى، دەگەنىنە جەتەدى.

 مەنىڭ بۇعان دەيىن تاۋ تابيعاتى جايىندا وقىپ- بىلگەن تاجىريبەم وسىلاي دەيدى.

 تەرلەگەن ادام كوپ وتىرىپ قالسا -  بيىك جەر الدامشى، لەزدىڭ اراسىندا تەر قاتىپ قالادى. سوسىن ءون بويىڭ قوزعالتپاي اۋىرىپ، تىزەڭ قاقساپ، اياعىڭدى باسا الماي قينالاسىڭ.

مەن ول جاعىن دا جاقسى بىلەمىن. سوندىقتان از- كەم دەم العان سوڭ، سوزالاڭداپ ورنىمنان تۇردىم. ءىلبىپ باسىپ تاعى دا مۇناربەكتىڭ سوڭىنان ەردىم.

018.

 -  مىنا اسۋدى جالكەزەڭ دەسەدى. وسى اسۋدا اناۋ جىلدارى ءبىر قاسىرەتتى ۋاقيعا بولىپتى.. .

مۇناربەك كەزەرگەن ەرنىن جىمقىرىپ، وكىنىش بىلدىرگەندەي باسىن شايقادى. ونىڭ ۇزدىك- سوزدىق ايتقان اڭگىمەسىنەن ۇققانىم مىناۋ بولدى.

 گۋبۋشكين دەگەن دوربا ساقال كەرجاق شال، ءوزى اقىرزامان اڭشى، قۇرالايدى كوزگە اتقان مىقتى مەرگەن ەكەن، جالعىز ۇلىن قاسىنا ەرتىپ وسى ماڭايدا اڭ قاراپ كەلە جاتادى عوي. وسى جالكەزەڭنىڭ جالىنا شىعا بەرە بالاسى اينالىپ اكەسىنىڭ الدىنا ءتۇسىپ كەتسە كەرەك. ونى اكەسى بايقامايدى. قاراسا، الدىڭعى جاقتا بۇتانىڭ تۇبىندە بۇلىڭداپ ءبىر اڭنىڭ جوتاسى سارعايادى. اككى مەرگەن "تۇلكى شىعار" دەپ ويلانباستان تارتىپ قالىپتى. سويتسە، سۋىر تىماق كيگەن ءوزىنىڭ بالاسى ەكەن.. . قاراقۇستان تيگەن وق وڭدىرسىن با، سول ارادا سەسپەي قاتىرىپتى.

 -  قۇداي وندايدىڭ بەتىن اۋلاق قىلسىن! -  مۇناربەكتىڭ اۋزى قيسايىپ، مۇرتى جىبىرلاپ كەتتى.

-  قانداي قاسىرەت دەسەڭشى!

بۇل اڭگىمە مەنىڭ دە جۇرەگىمدى شىمشىپ العانداي بولدى.

قاسىمىزداعى توبىلعىنىڭ تۇبىنەن پىر- ر- ر ەتىپ الاكۇرەڭ كەكىلىك ۇشىپ شىعىپ، ەكەۋىمىزدى دە سەلك ەتكىزدى. ءىلبىپ ءوزىم ازەر كەلە جاتقان مەن ءسۇرىنىپ كەتتىم.

019.

 كۇنگەي قاپتالعا شىعىپ ەدىك، بۇل جاقتا قار دا، اعاش تا جوق، تاقىر جالاڭاش ەكەن. سۇيەم قارىس ءشوپ وسكەن جالاما بەت، ويدىم- ويدىم تاسقورىم. بەتكەيدىڭ بيىگىندە شىڭ- قۇزدار شالىقتايدى.

- مىنا القاپتى سارىبەت دەسەدى، - دەدى مۇناربەك. - قىستا قار توقتامايدى، كوشكىن ءجيى تۇسەدى. تاۋتەكەلەر قىس بويى وسى ارادا تەبىندەپ شىعادى.

 ازدان سوڭ سىلەم قۇرىپ، مەن ابدەن تيتىقتادىم. اياعىم وزىمە باعىنباي، تىزەم دىرىلدەپ، تالتىرەكتەۋىم كوبەيدى. ءجيى- ءجيى وتىرا قالام، ەنتىگىمدى باسىپ دەم العان بولام، ءبىراق ودان دا كەلەر پايدا جوق. اۋا جەتپەي اھىلاپ- ۇھىلەيمىن، قايراڭدا قالعان بالىقتاي اۋزىمدى اشا بەرەمىن. پورا- پورا تەرلەپ كەتتىم، كيگەن كويلەگىم شىلقىپ، سۋعا شومىلعانداي كۇيگە ءتۇستىم.

 شارشاعانىمدى كورىپ مۇناربەك مەنىڭ مىلتىعىمدى ءوز يىعىنا اسىپ الدى.

 جارتاس باسىنا بىردە قوس قولداپ قۇيرىعىمنان يتەرىپ شىعارادى، ەندى بىردە قولىمنان تارتىپ ءوزى كوتەرىپ الادى. الگىندەي كەزەكتى ءبىر تاستىڭ ۇستىنە شىققان بويدا مەن شالقامنان ءتۇسىپ جاتا كەتەم. "كوپ وتىرماڭىز، -  دەپ مۇناربەك تاعى شىر- پىر بولادى، -  كوپ وتىرساڭىز قايتىپ تۇرا الماي قالاسىز".

 ول جاعدايدى ءوزىم دە جاقسى بىلەم. ءبىراق قايتەيىن، دارمەن جوق، قاجىر- قايرات تاۋسىلدى، كۇش- قۋاتىم سارقىلدى. قۇلاعىم تۇنىپ، باسىم شىڭىلداپ، قايتا- قايتا جۇتىنا بەرەمىن. ءتىپتى مۇرنىمنان تامشىلاپ قان اعىپ كەتتى.

 

 -  وسى ارادا ءولتىرىپ الىپ، سەن مەنىڭ سۇيەگىمدى ۇيگە سۇيرەتىپ جۇرمە! -  دەيمىن مۇناربەككە ازىلدەگەن بولىپ.

 دەسەم دە، كومەيدەن شىققان ءۇنىم كومەسكى، ەسكى پاتەفونداي ۇزىك- ۇزىك. نە ايتقانىمدى ءوزىم ۇقپايمىن. سوسىن امالسىز ىرجيعان بولامىن، ءتۇرىم دە جەتىسىپ تۇرماعانىن سەزەمىن. اياعىمدى الشىدان تاستاپ ۇزاعىراق وتىرا تۇسكىم كەلەدى. سورىمدى سورپاداي قايناتقان وسى ساپارعا نەسىنە ەلپ ەتە قالعانىما وكىنەمىن.. . "كوپ دەم الا بەرسەك، ۇيگە قايتا الماي قالامىز، تۇنگى جول اۋىر بولادى"، -  دەپ مۇناربەك كۇيىپ- ءپىسىپ ءجۇر. باسىنا بالە تىلەپ، مەنى ەرتىپ شىققانىنا ول دا وكىنەتىن سياقتى، ونىڭ دا قينالىسىن تۇسىنەمىن. ءوزى اناۋ جالاما قۇزداردا تاستان تاسقا سەكىرگەن تاۋتەكەدەن اۋمايدى. شارشاعانىن دا، ەنتىككەنىن دە ءالى بايقاعام جوق، دەم الىپ جۇرگەندەي تىم سەرگەك.. . قايتكەنمەن دە تاۋدا تۋىپ، تاستا وسكەن جىگىت قوي، مەن ءالىم قۇرىپ جالپيا كەتكەندە، ول ءدۇربى سالىپ بيىكتەردى بارلاپ تۇرعانى.

 اۋپىرىمدەپ ءجۇرىپ ءبىز تاۋدىڭ القىمىنا تىكە شىقتىق.

 كەلەسى مەزەتتە مۇناربەك جالپاق بەتتى قابىرعالاي تارتتى.

- اۋ.. . تاۋتەكە جوعارىدا قالدى.. . سوندا ءبىز تەرىس- قاعىس قايدا لاعىپ بارامىز؟

- جاقىنداساق سەزىپ قالادى، جەل الدىرماي اناۋ ءبۇيىردى اينالايىق.

قابىرعالاي جۇرگەن ازداپ بولسا دا ماعان جەڭىلدەۋ ءتيدى. ءبىراق ماي كۇرەڭسەگە قيعاش تۇسكەن بۋىنسىز اياعىم تايعاناقتاي بەرەدى. شاڭىرقاپ شارشاعانىم ءبارىبىر باسىلار ەمەس. بيىك جەر، اۋا جەتپەي تىنىسىم تارىلعانىن سەزەمىن. قايتەيىن، قينالسام دا نامىسقا تىرىسامىن، نە دە بولسا اياعىنا دەيىن شىداماققا بەكىنگەن بولامىن.

الدەبىر قورجىن تاستىڭ تاساسىنا جەتە مۇناربەك ساۋساعىمەن ەرنىن باسىپ، بەلگى بەردى. "كەلدىك، ەندى دىبىس شىعارماڭىز، سويلەمەڭىز" دەگەنى. مەن ونى ءتۇسىندىم، ءتۇسىندىم دە جانتايىپ جانىنا جاتا كەتتىم.

 

020.

 

 جان شاقىرىپ، ازداپ وزىمە ءوزىم كەلگەننەن كەيىن، جان- جاعىمدى مەن دە شولعان بولدىم.

قارسى الدىمنىڭ ءبارى شالقىما شىڭدار، قۇلديما قۇزدار. سونداي نايزالى شىڭنىڭ ءبىرىنىڭ القىمىنداعى كوپ جانۋارعا كوزىم ءتۇستى.. . جىبىرلاپ، قىبىرلاپ جايىلىپ جۇرگەن ءبىر وتار قويعا ۇقسايدى. ەندى ءبىر توبى قىردى اسىپ جوڭكىلىپ بارادى. كوزىم بۇلدىراپ قىرىق، ەلۋ، الپىستان اسىرا سانادىم. شىڭ جەلكەسىنەن ءتىزىلىپ شىعىپ جاتىر، شىعىپ جاتىر. كەزەڭدى اينالىپ اسىپ كەتىپ جاتقاندارى قانشاما. ويپىرماي، تاۋتەكە دەگەنىڭ وسىنشالىق كوپ بولادى ەكەن- اۋ!

 مۇناربەككە بۇرىلسام، ول اناۋ مىڭعىرعان مالدى كورمەگەن سياقتى، تاس توبەگە، ءبىز جاتقان شىڭنىڭ ۇشارىنا ءدۇربى تىگىپتى. بۇيىرىنەن ءتۇرتىپ، "اناۋ قالىڭ تەكەنى قاراساڭشى" دەگەندەي يشارا جاسادىم. وعان مۇناربەك بىلق ەتكەن جوق، باسىن شايقادى دا، تاپجىلماي تۇرا بەردى.

- اعا، ولار قورىقباس ەشكىلەر، - دەدى ازدان سوڭ جامباستاپ جاتقان ماعان ەڭكەيىپ، - بىزگە تەكەسى، قۇلجاسى كەرەك!

 "بۇل جىگىت نەنى كورىپ تۇر" دەپ، سوزالاڭداپ ورنىمنان تۇرىپ، مۇناربەك ءدۇربى سالعان شىڭنىڭ بيىگىنە مەن دە كوز تىگەيىن.. .

ءماسساعا- ا- ان!

 كورشى جارتاستاعى قالىڭ ەشكىگە ءماز بولىپ جاتسام، مىناۋ جوعارىدا مال دەگەنىڭ قاراقۇرىم عوي! تاۋەشكىنىڭ قالىڭ وتارى وسى جاقتا جايىلىپ ءجۇر. ءدۇربىسىز- اق اپ- انىق كورىنىپ تۇر.

مۇناربەك كۇرسىندى دە، بۇرىلىپ مەنىڭ قۇلاعىما سىبىرلادى.

 -  سول جاقتاعى انەۋ جارتاس باسىندا ءبىر تەكە تۇر، سونى اتىڭىز! -  دەدى.

 -  ليتسەنزيامىز بار، ءبارى دە زاڭدى عوي، ءا؟ -  دەدىم مەن ءبىرتۇرلى جۇرەكسىنىپ.

 

 مۇناربەك بەتى جىبىرلاپ ىرجيىپ كۇلدى. كۇلدى دە قاسىن كەرىپ، باسىن شۇلعىدى.

سوسىن ماعان مىلتىقتى ۇستاتا بەردى.

021.

 جالپى مىلتىقتى مەن جاسىمدا جاقسى اتۋشى ەدىم، بۇل جولى دا، قۇداي ساقتاپ، ۇياتقا قالعام جوق.

مۇنداي اڭشىلىق ساپاردا ەكى اتۋ بولماسىن تاعى ءبىلدىم. گۇرس ەتكەن مىلتىق داۋسى تۇگىلى، تاس قۇلاسا بەزىپ كەتۋگە دايىن تۇراتىن تاعى جانۋار ەكىنشى رەتكە ۇلگەرتپەيدى. سوندىقتان اسىقپاي كوزدەپ، دەمىمدى ىشىمە تارتتىم دا، شەكىرەيىپ جارتاس ۇستىندە تۇرعان تەكەنى جالعىز وقپەن جالمانىنان ءتۇسىردىم.

 مىلتىق داۋسىنان قۇلاق تۇنىپ، تاۋ مەن تاس جاڭعىرىعىپ كەتتى. كوزدى اشىپ- جۇمعانشا بولمادى، سارىبەتتەگى قالىڭ تاۋتەكەدەن بىرەۋ دە قالعان جوق، ءبىر- اق ساتتە قىردى اسىپ جوعالدى.

 مەندە جۇرۋگە شاما جوق، قۇلاعان تەكەنى جوعارىعا بارىپ مۇناربەك ءوزى كوتەرىپ الىپ كەلدى. شۋداداي جەلكىلدەگەن اقشۋلان ساقالى بار، بىلەكتەي يمەك ءمۇيىزدى بولەكشە جانۋار ەكەن.

- جالپى، بۇگىنگى ولجاڭىز جامان ەمەس، - دەپ ول ىرجىڭ- ىرجىڭ ەتەدى، - جەتى جاسار جاس تەكەنى سۇلاتىپسىز.. .

- جەتى جاستا ەكەنىن قايدان ءبىلىپ قويدىڭ؟

- مىنەكي، ءمۇيىزىنىڭ بۋىنى جەتەۋ! - مۇناربەك يىلگەن ءمۇيىزدىڭ ىشكى جاعىنان بۋناقتاردى ساناپ كورسەتىپ جاتىر.

- راقمەت! - دەدىم مەن دە قۋانعان راي تانىتىپ.

 مۇناربەك ىرەپ سويىپ، ءاپ- ءساتتىڭ اراسىندا تەكەنىڭ تەرىسىن سىپىرىپ جىبەردى. قيمىلى شاپشاڭ، كوز ىلەسەر ەمەس. ەتىن دە پارشە- پارشەسىن شىعارىپ جىلىكتەپ تاستادى. سوڭىنان وكپە- قارىننان باسقاسىن وراپ- شىمقاپ قاپقا سالدى. تەكەنىڭ باسىن جىلتىر تسەلوفانعا ورادى دا، ءمۇيىزدىڭ قايقايعان جاعىن يىعىمنان اسىرىپ، مەنىڭ ارقاما ارتىپ بەردى. ءوزى قاپتاعى ەتتى كوتەرىپ، مىلتىقتاردى قولىنا الدى.

 

ءبىز وسى قالپىمىزدا ولجامىزدى ارقالاپ ەتەكتەگى اتتارعا قاراي ەڭكەيدىك.

022.

بۇل كەزدە ءتۇس الدەقاشان اۋىپ كەتكەن. مۇناربەكتى بىلمەدىم، مەنىڭ ىشىمدە يت ۇلي باستادى. تاۋدا جۇرگەن ادامنىڭ قارنى تەز اشادى دەگەن ءسوز راس بولدى. ارينە، جاندى قيناپ، ءبۇيتىپ شايتان شىڭدارعا ورمەلەسەڭ، قارىن بايعۇس اشپاعاندا ءقايتسىن؟

 ايتەۋىر، ايۋ شاۋىپ، يت- قۇس جارىپ كەتكەن جوق، اتتار امان- ەسەن ورنىندا ەكەن.

مۇناربەك كەلگەن بەتتە اشىق تۇسقا جەروشاق ورناتىپ، سامىرسىننىڭ تۇبىنەن قۋ بۇتاق جيناپ، وت جاقتى. سوسىن بىلايعى ءبىر وزەكتەن شاۋگىممەن سۋ الىپ كەلدى. موسىعا شاۋگىمدى اسپاقتاپ ءىلىپ، بۋىن بۇرقىراتىپ شاي قايناتتى.

ءوزى پىسىق دەيمىن، شايعا قوساتىن ءسۇت تە، قانت تا، ماي دا الا كەلىپتى. داستارقاندى جايىپ جىبەرىپ، كەرشەۋلەپ تۋراپ، سارىالا تۇزدىقتى ەتتى دوڭگەلەنتىپ ورتاعا تاستادى. ەكەۋىمىز دە اپتا بويى اش جۇرگەندەي- اق تاماقتى جاپىرىپ جەپ، شاۋگىمدى سارىققانشا ىشتىك. تاۋ بيىگىندە نان دا، ەت تە وزگەشە ءدامدى بولادى ەكەن.

 كۇن ەكىندىككە ەڭكەيە ۇيگە جينالىپ جاتىر ەدىك، ەتەك تۇستان كۇركىرەگەن ايعاي شىقتى.. . ايعاي ەمەس، الباستىداي اقىرعان اشى داۋىس. قۇلاقتىڭ جارعاعىن جارىپ جىبەرەردەي، ادامدى ەستەن تاندىرارداي الاپات ءۇن.

 شىنىن ايتسام، زارەم ءزار تۇبىنە كەتتى.. . اسپان قاقىراپ، جەر دىرىلدەپ كەتكەندەي بولدى. اتتار وسقىرىنىپ، قۇلاقتارىن قايشىلاپ، تىزگىندەرىن جۇلقىلادى.

 داۋىستار تاعى قايتالاندى.. .

 قۇددى ءبىر، مىناۋ شاتقال تورىندە گرەك اڭىزدارىنداعى تيتاندار ايقاسىپ جاتقانداي كورىندى.

 -  ايۋ!

 كانىگى اڭشى مۇناربەكتىڭ دە كوزى باقىرايىپ كەتىپتى. ول دا الاق- جۇلاق ساسىپ قالعان سياقتى. دەرەۋ مىلتىعىنا ۇمتىلىپ، باسپالاپ تومەندەگى جارقاباقتىڭ جيەگىنە باردى.

مەن دە جۇرەگىم اتقاقتاپ، ونىڭ قاسىنا جەتتىم.

 تومەندە قىرىق بۇراتىلىپ تاۋتەكەلى وزەنى اعاراڭدايدى. تاۋتەكەلىگە قارسىداعى سايدان جىلتىراپ ءبىر بۇلاق قۇيىپ جاتىر. بۇلاقتى سايدىڭ الدى اشىق، ارتى كەنەرە تاۋ.

سول بۇلاقتىڭ بويىندا، سيىر ورىسىندەي جاداعاي جازىقتا ارباسىپ ەكى ايۋ تۇر.. . ەكەۋى دە ادامعا ۇقساپ تۇرەگەپ العان. شاتقال ءىشىن كۇڭىرەنتىپ، كەزەك- كەزەك اقىرادى. بىرەۋى بۇقاداي زور، ەكىنشىسى كىشىلەۋ، تايىنشا ايۋ.

 ءدۇربى سالىپ ەدىك، ەكەۋىن دە تۋرا الدىمىزعا الىپ كەلدى.

 جاس ايۋدىڭ ءۇستى- باسى قان. قايتا- قايتا ايعايعا باسىپ، بايبالام سالىپ ايبات كورسەتىپ تۇرعان دا سول. ۇلكەن ايۋ دا كۇركىرەپ قويادى، ءبىراق اناعان قاراعاندا قيمىلى جايباراقات، كۇشىنىڭ باسىم ەكەنىن بىلەتىندەي. ەندى ءبىر مەزەتتە ۇلكەنى ەكى- ءۇش قارعىپ جەتىپ باردى دا، جاس ايۋدى شاپالاقپەن تارتىپ- تارتىپ جىبەردى. جاس ايۋ شىڭعىرا دومالاپ بارىپ، قايتا تۇرىپ كەتتى. قاشىپ كەتۋدىڭ ورنىنا، تۇرعان بويدا ءوزىنىڭ كەۋدەسىن ءوزى ۇرعىلاپ ايعايعا باستى. ايعايدان گورى ويبايعا كەلەدى. ويبايلاعان داۋسىنان تاۋ كۇڭىرەنىپ، تاس دومالادى. كەۋدەسىن تىرمالاپ، تىنىمسىز ۇرعىلاپ جاتىر، ءوزىن- ءوزى ايار ەمەس، قان- جوساسىن شىعاردى. كەلەسى ساتتە، ءماسساعان.. . تەمىردەي تۇياقتارىمەن ءوز قارنىن ءوزى جارىپ جىبەردى.

جانتۇرشىگەرلىك ماسقارا كورىنىس! اتقاقتاعان قان الاڭقايدى قىزىل الا تۇسكە بوياپ تاستادى.

 ۇلكەن ايۋ شارۋانىڭ بىتكەنىن سەزدى بىلەم، تۇمسىعىن كوتەرىپ، ەكى مارتە جالتاقتاي بۇرىلدى دا، ءوز جونىمەن كەتە باردى. قان- جوسا بولعان جاس ايۋ اقتارىلعان ىشەگىن شۇباتىپ جوعارىداعى تاستى اينالا بەرە، تەڭسەلىپ بارىپ قۇلادى.

- ءولدى! - دەدى مۇناربەك كۇرسىنىپ.

- قۇداي ساقتاسىن.. . بۇلارعا نە بولعان؟

- تايىنشا ايۋ اناۋ ۇلكەن ايۋدىڭ تەرريتورياسىنا كىرىپ كەتكەن. تاجىريبە جوق قوي.. . ۇلكەنگە كۇشى جەتپەيتىنىن ءبىلدى، ءبىراق اشۋى سونداي، ءوزىن ءوزى جارىپ جىبەردى.

"ويپىرماي دەسەڭشى، مۇنداي دا جاعداي بولادى ەكەن- اۋ؟ "

كورگەنىمە كوزىمدى سەندىرە الماي مەن تۇرمىن اڭىرىپ.

التايعا كەلىپ ايۋ دەيتىن الىپتاردىڭ دا الاپات ايقاسىنا كۋا بولعانىمدى قاراشى! مىناۋ كورىنىس كۇندىز ەستەن شىقپايتىن، تۇندە تۇسىڭە كىرەتىن جويىت وقيعا عوي!

023.

 كيتىڭ اياڭمەن تايپاقتاعى كوردونعا ىمىرت ۇيىرىلە جەتكەنبىز.

ۇيگە كەلسەك، ەسىك الدىنىڭ ويرانى شىعىپ جاتىر. ءار جەردە دومالاعان شەلەك، توڭكەرىلگەن لەگەن، كۇلى شاشىلعان جەروشاق. سويعان قويدىڭ تەرىسىن جىگىتتەر ەتىن سىلىپ، تەگىستەپ قىرىپ بۇرىشتاعى كەرمەگە ادىپتەپ جايىپ كەتىپ ەدى، يدەكتەلىپ ول دا جەردە جاتىر. كون تۋلاقتاي جۇلىم- جۇلىمى شىعىپتى.

- با- ا- ا، مىنا جەرگە نە بولعان؟ ءبىز جوقتا ايۋ شاپقاننان ساۋ ما؟

- جوق، ايۋ ەمەس، روسوماحا.. . قازاقتار ونى "قۇنۋ" دەسەدى. ول سابالاق ساسىقتىڭ كەيدە وسىنداي سۇعاناق ادەتى بار.

- سۇعاناق ەمەس، مىناۋىڭ ناعىز بانديت قوي!

ءبىز جوقتا ۇيگە ادام كەلمەگەن سەكىلدى. كەلسە دە ەسىكتە قۇلىپ تۇر، بۇرىلىپ قايتىپ كەتكەن بولار، تەگى.

مەن اۋىرسىنىپ، مۇناربەكتىڭ كومەگىمەن اتتان توڭكەرىلە ءتۇستىم.

 مۇناربەك اتتاردىڭ ەرىن الىپ، توعاي شەتىنە اپارىپ ارقاندادى دا، ىدىس- اياقتى سالدىرلاتىپ تاماق قامىنا كىرىستى.

 اتقا مىنگەنگە ەكى سانىم قاجالىپ، تاقىمىم تارتىلىپ، تالتاڭداپ قالىپپىن. كەلگەن بەتتە سىرت كيىمدى شەشتىم دە، كەسكەن تەرەكتەي توسەككە قۇلاپ ءتۇستىم. ساتكە عانا كوز شىرىمىن السام دەپ ەدىم، تاس بولىپ ۇيىقتاپ قالىپپىن.

 

 مۇناربەك وياتقان كەزدە قايدا جاتقانىمدى ايىرا الماي الاقتايىن.. . زوردىڭ كۇشىمەن تۇردىم. دالا تاس قاراڭعى، جەروشاقتاعى وت قانا لاۋلاپ جانىپ جاتىر.

ەكى ارادا تالاي ۋاقىت ءوتىپ كەتسە كەرەك.

024.

 تاڭەرتەڭ سەرگەك تۇردىم.

 كەشەگى اۋىر ساپاردىڭ بەلگىسىندەي تىزەنىڭ قاقساپ، قارا ساننىڭ اۋىرعانى بولماسا، كۇندەگى ماۋىققان بويكۇيەزدىك تارقاعان. كۇندەگى دەمەكشى، وسىندا مەن كەلگەلى نەشە كۇن ءوتتى دەپ، ۆەرانداعا شىعىپ، كۇندەرىمدى ساناۋعا كىرىستىم.

العاشقى كۇنى كەشتەتىپ وسى ۇيگە تۇستىك. كەلەسى كۇنى كۇنى بويى ۇيقى سوقتىم. ءبىر دە. ەكىنشى كۇنى تاعى ۇيقى سوقتىم. مۇنى ەكى دە. ءۇشىنشى كۇنى.. .

- مۇناربەك، بۇگىن نەشەسى ەدى، ءوزى قايسى كۇن بۇگىن؟

تابالدىرىقتا سىرت بەرىپ، ءتىسىن ارشامەن شۇقىپ وتىرعان مۇناربەك مەن جاققا بار دەنەسىمەن بۇرىلدى.

- مەنىڭ ەسەبىمشە قىركۇيەكتىڭ جيىرما جەتىسى. اپتانىڭ قاي كۇنى ەكەنىن بىلە المادىم.

- نەگە بىلمەيسىڭ؟

- بىزدە "سەنبى، جەكسەنبى" دەگەن جوق، بىزگە ءبارىبىر.. . كۇندە جۇمىس. سوندىقتان اپتانىڭ كۇندەرىمەن ساناسپايمىز.

- وي، سەن دە ءلاۋحي ەكەنسىڭ.. .

 مۇناربەكتەن قايىر جوعىن ءتۇسىنىپ، ساۋساعىمدى بۇگىپ تاعى ساناي باستادىم.

الگى ارشاتىنىڭ اكىمى ءۇشىنشى كۇنى كەلدى ەمەس پە؟ ولاي بولسا ءبىز تاۋعا ءتورتىنشى كۇنى شىقتىق، تاۋتەكە اتتىق دەلىك. ول - كەشە. ەندەشە، بۇگىن بەسىنشى كۇن.. . ءبارى دۇرىس، ءبارى ءجون. ياعني، بۇل اراعا ءبىز كەلگەلى بۇگىنمەن بەس كۇن تولىپ وتىر. وسىدان بىلاي كۇندەردى روبينزون كرۋزو قۇساپ ءوزىم جازىپ، ءوزىم ەسەپتەپ جۇرمەسەم بولماس.. . مىنا مۇناربەكتەن قايىر جوق، ادامدى الباتى شاتاستىراتىن ءتۇرى بار.

 «ويپىرماي، مەنىڭ كەلگەنىمە دە زاۋلاپ بەس كۇننىڭ وتە شىققانى ما؟»

كەشە عانا كەلگەن سياقتى ەدىم- اۋ! ءالى دانەڭە دە بىتىرگەم جوق. ويسىز، ماقساتسىز بۇل جۇرىسىمە جول بولسىن.. . تۋعان جەرىمە تەك ۇيىقتاۋ ءۇشىن عانا كەلگەندەي بولعانىمدى قاراشى! ءتىپتى، وسى بەس كۇننىڭ ىشىندە مىنانداي كوركەم تابيعات اياسىندا ءجۇرىپ ءبىر ەتيۋد تە جازباپپىن- اۋ!

025.

 كۇندەرىمنىڭ بوسقا ءوتىپ كەتكەنىنە تاڭدانىستان بۇرىن بويىمدى الدەبىر وكىنىش بيلەدى.

 "ماسىل باسقانداي ەكى- ءۇش كۇن باس كوتەرمەي ماۋجىراپ ۇيىقتاعانىم نە؟ قوي، اعايىن، ءوزىمدى ءوزىم قولعا الماسام بولماس!"

كوڭىلىمدى كۇپتى قىلعان وكىنىشىمدى مۇناربەككە ايتىپ ەدىم، ول مۇرنىن تىجىرىپ، مەنىڭ پىكىرىممەن كەلىسپەگەن راي تانىتتى:

- نەگە ءمانسىز؟ - دەدى سامبىرلاپ. - تۋعان جەر - ءسىزدىڭ اناڭىز. ءسىز اناڭىزدىڭ قۇشاعىنا ساعىنىپ كىرىپ، ەركەلەپ جاتىرسىز. بۇل كۇندەر ءسىزدىڭ ەڭ ءماندى، ماعىنالى كۇندەرىڭىز دەپ قابىلداڭىز.

 "با- ا- ا، مىنا جىگىتتى قارا، قالاي- قالاي سايرايدى!"

 ءۇنسىز جۇرگەن مۇناربەك ويدا- جوقتا ۇيدەي ءسوز ايتىپ تاستادى ەمەس پە.. . مالادەس!

قالاي دەسەڭ دە، مۇناربەكتىڭ ءسوزى مەنىڭ جابىرقاي قالعان كوڭىلىمدى قايتادان جادىراتىپ جىبەرگەندەي بولدى.

026.

 مۇناربەك اسقان تاۋتەكەنىڭ ەتىنەن تالشىقتاپ ءدام تاتىپ، بىرەر كەسە شاي ءىشتىم. جەڭسىك اس دەگەنىڭ بولماسا، تاۋتەكە ەتىنىڭ قالجاسى ازداۋ ەكەن.

 كيىندىم دە، ەتيۋدنيك- قوبديشامدى ارقالاپ ەتەككە قاراي ەڭكەيدىم.

 

 -  رۇقسات بولسا، مەن بۇگىن اۋىلعا بارىپ قايتايىن، -  دەپ، مۇناربەك تە جولعا جينالدى.

"ارينە، رۇقسات، اماندىق بولسا، كەشكە كەزدەسە جاتارمىز. كولدەنەڭ شارۋا شىعىپ، كەلە الماي جاتسا وعان دا وكپە جوق".

- ەگەر تۇستىككە كەلمەي قالساڭىز، تالعاجاۋ ەتەرسىز! - دەپ، مۇناربەك ماعان ءبىر جىلىك ەت، بىرەر ءتىلىم نان، قۇرت- ىرىمشىك سالدى دا، شاعىن دوربانى يىعىما قوسا ارتىپ جىبەردى.

027.

تايپاقتىڭ ەتەك تۇسى بوزالاڭ دالا، شوقاتتى جازىق ەكەن. جازىقتىڭ سوڭى تۇنەرگەن تاۋ تۇمسىعىنا سۇعىنىپ جاتىر. ءار جەردە شوشايعان ءبىرلى- ەكىلى جەتىم قاراعاي، شالعىنىن مال تاپتاپ شولتيعان شوق- شوق شي. جازدىڭ باسىندا مۇنداي دالانى جايقالعان ءشوپ، قىپ- قىزىل كۇنگەلدى گۇلى باسىپ كەتەتىن. سوندا بۇكىل دالا قىزىل جالىنعا ورانىپ، ورتەنىپ جاتقانداي اسەرگە بولەۋشى ەدى. تامىز تۋا مۇنداي دالا تاعى وزگەرىپ سالاتىن، ەندى ول اپپاق تۇسكە ەنىپ، تۇيمەداقپەن قۇلپىرىپ شىعا كەلۋشى ەدى. تاۋسىلىپ بەرمەس جاز قىزىعى دەگەن وسى دا.. . قالىڭ وسكەن الگىندەي گۇلشوپتەردىڭ ءقازىر گۇلى ءتۇسىپ، دومالاق دانەگى عانا سارعايادى.

 بالا كەزىمنەن كوز الدىمدا قالعان تۋعان جەر تابيعاتىنىڭ ەرەكشەلىگىن ەسىمە ءتۇسىرىپ كەلە جاتىرمىن.

 تاعى ەسىمە تۇسكەنى، قازاقتار تاۋ اڭعارىنداعى مۇنداي مولىنان سوزىلعان جازىق الاپتى "دارا" دەپ اتايتىن.

 مىنا دارا دا ارعى اتالارىمىزدىڭ وزا كوشىپ، كەڭ جايلاعان شۇرايلى كۇزەۋى بولعان سەكىلدى. ويتكەنى جازىقتىڭ ورتا تۇسىنا جەتە بەرە ەسكى قورىم زيراتتارعا كەزىكتىم. زيرات بولعاندا، بوز جىلقىنىڭ قۇيرىق قىلىمەن بايلانعان، كۇيدىرىلگەن سازبەن ورىلگەن مىعىم قۇرىلىس. سۋرەتشىمىن عوي، ءداستۇرلى ەۋروپانىڭ عانا ەمەس، قازاق توپىراعىنىڭ ساۋلەت تاريحىنىڭ دا جىلىگىن شاعىپ وقىعانبىز. سوندىقتان ارحەولوگيادان دا ازداپ حاباردارمىز. كەيىنگى ەكى عاسىردا قازاق مۇنداي مانەردە زيرات سالعان ەمەس، بۇل داۋسىز اقيقات. ونىڭ ۇستىنە بۇگىنگى جەرگىلىكتى حالىق مۇنداي ۇلگىدەگى زيراتتى بىلمەيدى، بىلسە دە باياعىدا ۇمىتقان. ياعني، مەنىڭ كورىپ تۇرعانىم -  ەستە جوق ەسكى زاماننان قالعان قۇرىلىس. قۇداي بىلەدى، ون سەگىزىنشى عاسىردىڭ ۇلگىسى.. . قاس بەتتەرى ەرەكشە قالىڭ. كەيبىرىندە كەزىندەگى كۇمبەزدىڭ نوبايى بايقالادى، قابىرعالارى جارىم- جارتىلاي ساقتالىپتى، كوپشىلىگى جەرمەن- جەكسەن بولىپ قيراعان.

ەسكى قورىمدى الدىڭعى پلانعا شىعارىپ، وسى جەردىڭ تابيعات كوركىنەن مايلى بوياۋمەن ءبىر ەتيۋد جازدىم. كوپتەن بەرى ەتيۋد جازۋدى دا قويىپ كەتىپ ەدىم، كوكىرەگىمدە ولەۋسىرەگەن شابىت مازداي باستاعانداي.

 قىزىق كورىپ توڭىرەگىمدى تاماشالايمىن دەپ، جازىقتىڭ جيەگىنە جەتكەنىمدى دە اڭعارماپپىن.

اۋادا تاناۋ جارعانداي ءبىر حوش ءيىس بار. شايىر ءيىسى مە ەكەن؟ جوق، شايىر بولماسا كەرەك- ءتى، ول جوعارىداعى تاۋ بەلدەۋىندە عانا. الدە بالدىڭ ءيىسى مە؟ وعان دا كەلمەيدى. قۇداي بىلەدى، مىناۋ حوش ءيىس التاي كۇزىنىڭ ءيىسى.. .

 تاۋ تۇكپىرىندە تاعى ءبىر وزەن اشۋ شاقىرىپ، القىنا وكىرىپ جاتتى. داۋسى ەرەسەن، مىنەزى تەنتەك، ەكپىنى تۇيە جىعارداي. ەرالى اڭگىمە ەتكەن "كۇرتى وزەنى" وسى بولدى.

 كۇرتىنىڭ دە جوعارعى باسى تەرەڭ شاتقالدى قۋالاپ كەتەدى ەكەن. شاتقال ءىشى تۇتاسقان قارا ورمان، سوناۋ تورىندە باسىن قار باسقان شىڭدار اعارادى. وسى كورىنىستى ارقىراعان وزەنىمەن، شاتقالىمەن، اپپاق تاۋىمەن الساڭ -  اسەرلى كومپوزيتسيا شىققانداي.

 مىناۋ كورىنىسكە شابىتىم قوزىپ، ارۋاقتانىپ كەتتىم.. . جالما- جان قوبديشانى ىڭعايلى تۇسقا ورناتتىم دا، اسىقپاي، بابىمەن تاعى ءبىر ەتيۋد جازدىم.

 ەتيۋد ويلاعانىمداي ءتاۋىر شىقتى، وزىمە قاتتى ۇنادى، كوڭىلىمە قوندى.. . ءتۇر مەن ءتۇستىڭ ىرعاقتى ۇيلەسىمى، جارىق پەن كولەڭكەنىڭ قۇبىلۋى ارقىلى تابيعاتتىڭ كۇزگى تۇنجىر كۇيىن جاقسى ۇستادىم.. . الدىڭعى پلانداعى سارىجاعال جازىق جۇمسارا كەلىپ، شىرشالى- سامىرسىندى كۇلگىن جاسىلعا اۋىسادى. ونىڭ سوڭى الابۇلتتى اسپانمەن استاسا اعارعان تاۋلارعا بارىپ تىرەلەدى. كومپوزيتسيا تۇرعىسىنان دا تابيعات كەڭىستىگى پەرسپەكتيۆا ارقىلى ءساتتى بەينەلەندى.

 ەڭ باستىسى، ەتيۋدتەگى الۋان بوياۋ جالپى قاراعاندا كۇرەڭ ءتۇستى كولوريت جيناقتاپ، قوڭىر كۇزدىڭ سابىر كۇيىن، تىنىشتى قالپىن قاپىسىز كورسەتىپ تۇر.

وللاھي، تابيعاتتىڭ تۇنجىر كۇيىن، كۇردەلى بوياۋىن مەن بۇعان دەيىن ءدال وسىنداي ۇقساتىپ جازا العامىن جوق. بۇل ەتيۋد تۇبىندە ءبىر ءتاۋىر كارتيناعا ماتەريال بولادى دەگەن ۇمىتتەمىن.

قوبديشانى جيناپ جاتىر ەدىم، قورسىلعا ۇقساس الدەبىر جات داۋىسقا جالت بۇرىلدىم. قاراسام، سوناداي جەردە ءسۇيىر تۇمسىعىمەن اۋانى يىسكەلەپ، بورساڭ قاعىپ الدەبىر الا بورسىق قاشىپ بارادى ەكەن.

028.

 سۋرەت سالاتىن اساي- مۇسەيىمىزدى ارقالاپ الاتاۋدىڭ بوكتەرىن وڭدى- سولدى تالاي شارلادىق قوي.. .

 اسىرەسە كۇزدە الاتاۋ جارىقتىق مىڭ سان بوياۋمەن قۇلپىرادى- اي دەرسىڭ.. . سىعان كەلىنشەكتىڭ جەتى قابات جىبەك كويلەگى دە ءدال سونداي قۇلپىرا قويماس. پاليتراڭداعى بوياۋ ءتۇرى جەتپەستەي اسەرگە بولەنەسىڭ. بوياۋدىڭ قوسپاسىز اشىعى دا، كۇردەلىسى دە، كومەسكىسى مەن كولەڭكەلىسى دە جەتىپ جاتىر. كوز اربايدى، سەزىمىڭدى قىتىقتايدى، جەر كەزدىرىپ اۋرەگە سالادى، ساندالتادى، ءبىراق استە جالىقتىرمايدى.

 ال التاي كۇزى باسقاشا ما دەدىم. تىم تاكاپپار، دەگدار.. . وڭىندە سالقىن سىز بار، سالماق پەن سالتانات باسىم. نەگىزىنەن بۇل جاقتا جالعىز سارى ءتۇستىڭ ءوزى نەشە ءتۇرلى رەڭكپەن ويناپ، قۇلپىرىپ شىعادى ەكەن. التايدىڭ قايىڭ- تالىمەن قوسا، قىلقان جاپىراقتى قىزىل قاراعايى دا كۇزدە ءبۇر تاستاپ سارعايادى. بالقاراعاي، سامىرسىن، شىرشالار قوشقىلدانا تۇسكەنى بولماسا، ماڭگى جاسىلىن قىس بويى ساقتاپ قالادى. سوندا قاراساڭىز -  ءسىزدىڭ تابان استىڭىزدان باستالعان قوڭىرداڭ دالا ارىدەگى سارعايعان شالعىن مەن التىن سارى ورمانعا ۇلاسادى. ودان جوعارى جاسىل سامىرسىندار، ودان ءارى تاۋدىڭ تۋندرالىق تۇكتى بەلدەۋى شۇبارتادى دا، ول قاق كۇمىسشە جارقىراعان قارلى شىڭدارعا ۇلاسادى. وسى كورىنىستىڭ بارشاسى كوكپەڭبەك شىڭىلتىر اسپانمەن استاسىپ كەتە بارادى.. .

 ايتارى جوق، شىراقپەن ىزدەسەڭ تاپپاس كەرەمەت سۋرەت. بىلايشا ايتقاندا، ناعىز التىن كۇز. ليەۆيتان ەمەس، پولەنوۆتىڭ "التىن كۇزىن" ەسكە سالعانداي.

"جاس كەزىمدە تۋعان جەرىمنىڭ وسىناۋ سۇلۋلىعىن نەعىپ بايقاماعانمىن".

كوپ جىلدان كەيىن كورگەن التاي كۇزىنىڭ كەلبەتىنەن مەن قايتالانباس اسەر الىپ قايتتىم.

029.

 ەسىك الدىندا ءبىر ات بايلاۋلى تۇر. ونىڭ بەرگى جاعىندا شورىمىق ۇستىندە شوڭقيىپ تومارداي جۋان بىرەۋ وتىر.

الىستان بايقاپ كەلەمىن، الگى كىسى وقتا- تەكتە كۇن سالىپ جان- جاعىن بولجاعان بولادى. كىم بولسا دا مەنى تاعاتسىز كۇتىپ وتىرعان بىرەۋ. بۇل قاي شابارمان؟ الدە ەرالى دوستىڭ جىبەرگەن كىسىسى مە؟

 ءۇيدىڭ ماڭايىندا باسقاداي قىبىر ەتكەن جان جوق. سوعان قاراعاندا مۇناربەك اۋىلدان ءالى كەلمەگەن سياقتى.

"كەلىنشەگى جىبەرمەي جاتىر- اۋ، تەگى؟ "

 جاقىنداي بەرە تومار ۇستىندەگى كىسى مەنى كورىپ، ورنىنان تۇردى، سوسىن اتا قازداي قازداڭداپ قارسى ءجۇردى. قازداڭداپ كەلىپ قوس قولىن ۇسىندى، جالپىلداپ امانداسىپ جاتىر.

- ءسىز كەلدى دەپ ەستىپ.. . الدىڭعى كۇنى دە ءبىر كەلىپ كەتىپ ەدىم، - دەدى.

 -  ە- ە، اۋىلدىڭ اكىمى ەكەنسىز عوي.

- سولاي.. . اتىم قانىبەك.. . قانىبەك ماناقبايەۆ!

تانىسقانىمىز ءۇشىن ەكەۋىمىز تاعى دا قول بەرىپ امانداستىق.

- كوپ كۇتىپ قالعان جوقسىز با؟

- وقاسى جوق، ادەيى ىزدەپ كەلگەن سوڭ.. .

- ءيا، قانەكە، نە شارۋا؟

- ەندى بىلاي.. . مەيمان بوپ ءبىزدىڭ ەلگە كەلىپ قالعان ەكەنسىز، وسى سەنبىدە قوناق بولىپ كەتسەڭىز؟

- ءسىزدىڭ ء"بىزدىڭ ەل" دەگەنىڭىز مەنىڭ دە ەلىم، كىندىك كەسىپ، كىر جۋعان تۋعان جەرىم.

 قانىبەك مويىنداعانداي باسىن يزەپ، بورباق ساۋساعىمەن سامايىن سيپالادى.

 "كۇندىز ءبارىمىز مالدامىز، شارۋادا جۇرەمىز، كەشكە قاراي كۇتسەك" دەگەندەي نيەت ءبىلدىردى.

 ماعان ەرتەسى نە، كەشى نە، ءبارىبىر عوي. "مەيلىڭىز ءبىلسىن، قانەكە"، -  دەدىم مەن وعان دا كەلىسىپ.

 ءبىراق "سەنبى" دەگەنى قاشان ەدى؟ بۇگىن ءوزى قاي كۇن؟

 قانىبەكتەن بىلگەنىم -  بۇگىن قىركۇيەكتىڭ جيىرما سەگىزى، بەيسەنبى ەكەن.

اپىرماۋ، سوندا مەن كەلگەلى بەرى التى كۇن وتكەن بە؟ "بەس كۇن" دەپ ەسەپتەپ جۇرسەم.. . مۇنىسى قالاي؟ مۇناربەك ەكەۋىمىز نەعىپ جاڭىلىسىپ ءجۇرمىز؟ سوندا مەن.. . ايدىڭ- كۇننىڭ امانىندا ءبىر كۇنىمدى قايدا جوعالتتىم؟

 كوزىمدى ءتۇسىرىپ، وزىمنەن- ءوزىم مىرس ەتىپ كۇلىپ جىبەردىم. قانەكەڭ ونىمدى بايقاعان جوق.

سەنبى كۇنى كەشكە كەلىپ، اكىمنىڭ ءوزى مەنى ماشينەسىمەن اۋىلعا الىپ كەتەتىن بولدى.

030.

 كەشكى داستارقان باسىندا مۇناربەكتەن جوعالعان ءبىر كۇننىڭ قايدا كەتكەنىن سۇرادىم.

مۇناربەك مويىنىن ۇرشىقشا بۇلعاڭداتىپ، كوزىن جىپىلىقتاتتى:

- ءسىز تۇياق سەرىپپەي قاتتى ۇيىقتادىڭىز، تەگى، بايقاماي وتكىزىپ العانسىز عوي؟ - دەدى، جاۋابى كوڭىل ايتقانداي ەكپىندە شىقتى. 

 ويدا- جوقتا مەنىڭ ءبىر كۇنىمنىڭ جوعالىپ كەتكەنىنە ول ونشالىقتى قينالاتىن ەمەس. جاۋابىن بەردى دە، سول مەزەتتە ءبارىن ۇمىتتى. ەتىن تۋراپ، شايىن باپتاپ، داستارقانمەن ابىگەر. توبىق جۇتقانداي تومىرايىپ، ءوزى سوزگە دە ساراڭ. اڭشى جىگىت، ءتۇن قاتىپ، ءتۇس قاشىپ تاۋ مەن تاستا جۇرەدى، ول جاقتا قايداعى اڭگىمە. سولاي ۇيرەنگەن، بىردەڭە سۇراساڭ عانا توق ەتكىزىپ جاۋابىن بەرەدى دە، مۇرتىن ەدىرەيتىپ، قاسقايىپ قاراپ وتىرادى. كوپ سوزگە جوق بولسا دا، بايقايمىن، تىلىندە ءنار بار.

 مۇناربەك بۇگىن تاعى دا اۋىلعا قايتاتىن بولدى. پەشكە وتىندى ۇستەپ سالدى دا، وتىننىڭ ءبىر قۇشاعىن پەشتىڭ الدىنا ءۇيىپ تاستاپ، اتىنا ءمىنىپ ءجۇرىپ كەتتى. يەن تاۋدىڭ ۇڭىرەيگەن قويناۋىندا مەن جالعىز قالدىم.

 وتكەن كۇندەرى ويىما دانەڭە الماي بىرىلداپ ۇيىقتاي بەرگەن ەكەم، بۇگىن ءبىرتۇرلى ەلەگىزيىن دەدىم. مۇناربەكتىڭ جوقتىعىن، جالعىزدىعىمدى سەزىنگەندەيمىن.

ۆەرانداعا شىعىپ ەدىم، ماعان دەپ قالدىرعان جيرەن ات ورمان جيەگىندە جايباراقات جايىلىپ ءجۇر ەكەن. مۇناربەك شىدەرلەپ كەتىپتى. وقتا- تەكتە قۇيرىعىن سابالاپ، پىسقىرىنىپ قويادى. سارعايعان ءشوپتى بورت- بورت جۇلىپ، الاڭسىز. ات تا بولسا ادامعا ەس ەكەن.

 "اپىرماۋ، ەرالى دوستىڭ وسىنداي جالعىز قالعاندا، مەنى كۇزەتەتىن ءبىر يت تاستاپ كەتپەگەنى قالاي؟ "

 " قىزىق- اۋ، -  دەپ ويلادىم، -  قالانىڭ ىزى- قيقۋ شۋىلىنا ۇيرەنىپ قالعان مەن ءۇشىن مۇلگىگەن تىنىشتىقتىڭ ۇرەيلى كورىنۋىن قاراشى!"

ۇيگە قايىرا كىردىم دە، قارا مىلتىقتى قولىما الىپ، اۋدارىپ- توڭكەرىپ تەكسەرگەن بولدىم. انەۋ كۇنى تاۋتەكەنى ءدال وسى مىلتىقپەن اتقانمىن، سودان كەيىن ۇستاپ تۇرعانىم وسى.. . مۇناربەك تە پىسىق ەكەن، ۇڭعىسىن جالتىراتىپ تازالاپ قويىپتى. قورابىنا ساناپ وتىرىپ التى پاتروندى سالدىم. سوسىن مىلتىقتى كەرەۋەتتىڭ باسىنا سۇيەپ، ەسىكتى ءىلدىم دە، توسەككە كيىمشەڭ جاتا كەتتىم.

 

 كيىمشەڭ قيسايعانىم ءجون بولىپتى. ۇيقىم قاشىپ، تۇندە ءتورت رەت سىرتقا شىقتىم. سىرتقا شىققان سايىن كۇرتەمدى كيىپ، مىلتىقتى يىعىما اسىنىپ الامىن. مىلتىعى بار ادام باتىل بولادى ەكەن، دالادا قىدىرىستاپ كوپ ءجۇردىم. شىدەرىن سىلدىرلاتىپ، تومەندەپ كەتكەن اتتى ەكى مارتە قايىرىپ اكەلدىم.

 بۇگىنگى ءتۇن ەرەكشە سالقىن سەكىلدى، قىستىڭ سىزى، قاردىڭ ءيىسى مۇرىنعا تەبەدى. پەشكە وتىندى قايتا- قايتا ۇستەپ سالىپ، ءۇيدى قىج- قىج قايناتىپ قويدىم.

تاڭ الدىندا عانا كوزىم ءىلىندى.

031.

 ەندى عانا ۇيقىعا باس قويعاندا، مۇناربەك بۇيىرىمنەن تۇرتكىلەپ وياتىپ جىبەردى. اۋىلدان قاي ۋاقتا كەلگەنى بەلگىسىز، بۇكشەڭدەپ ءۇيدىڭ ءىشىن جيناستىرىپ ءجۇر.

 مەن ۇستەلدە تۇرعان شارادان ءبىر كەسە ارپا كوجەنى قۇيىپ ءىشتىم دە، قوبديشامدى اسىنىپ دالاعا شىقتىم.

 كەڭ جازىقتىڭ بويىندا جالعىز كەلە جاتىرمىن.

 ماتاي داراسىنىڭ ورتا تۇسىندا كەشە كورگەن ەسكى زيراتتاردى جاناي ءوتتىم.

 ەسكى زيراتتار بۇگىن ءبىرتۇرلى قورقىنىشتى، مەن ءوتىپ بارا جاتقان كەزدە گۇرس ەتىپ بىرەۋىنىڭ كۇمبەزى قۇلاپ ءتۇستى. شاڭ قاۋىپ، بەتىمدى باسىپ جوتەلىپ جاتىرمىن. كوزىمدى اشسام.. . ءبالى، مىنا قىزىقتى قاراڭىز! جازىقتىڭ ءۇستى قالىڭ ەل، مىڭعىرعان مال. اقشاڭقان كيىز ۇيلەر، اسىلعان قازان، شۋلاعان بالا- شاعا. ءبىر بۇيىردە قىزىعى كوپ قىمىز اۋىلى، شاپقىلاعان قۇلىن- تاي، جەلكىلدەگەن اپپاق بوتالار. بەيبىت ءومىر، تاتۋ تىرلىك. قوي ۇستىندە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان مامىراجاي عاجايىپ سۋرەت. ەرلىگى تەكتى، ەلدىگى شالقىعان، مەيماناسى كەنەرىنەن اسىپ- تاسقان مەرەيلى جۇرت.

 

 كوكىرەگىمدى ءورتتى ساعىنىش شارپيدى، جۇرەگىم قىسىلادى، جانارىما جاس ۇيىرىلەدى.

"باسە، - دەپ ءماز- مەيرام بولام، - مەنىڭ قيالىمداعى ماتاي ءبيدىڭ اۋىلى وسىنداي كوركەم دە كوسەگەلى بولسا كەرەك ەدى!"

سويتسەم ءتۇسىم ەكەن، قارا تەرگە ءتۇسىپ ەنتىگىپ جاتىرمىن.

ويپىرماي، جاڭاعى ءتۇستىڭ تۋرا وڭىمدەگىدەي كورىنۋىن قاراشى! مۇناربەكتىڭ تۇرتكىلەپ وياتقانى، ماتاي داراسىنداعى اقار- شاقار اۋىل قايمالىسقان بارشا تىرشىلىك- تىنىسىمەن كوز الدىمدا سايراپ تۇر. ءتىپتى قوبديشانىڭ يىعىما باتقان سالماعىن دا سەزگەندەيمىن.

 ادەمى سۋرەتتەن ايىرىلىپ قالعانىما وكىنىپ، توسەكتە اۋناقشىپ جاتىرمىن. كوزىمدى قايتا تارس جۇمعان بولامىن، قايدان.. . ءبارى دە كەلمەسكە كەتتى. مۇنداي سۇلۋ تۇستەر، ءسىرا، قايتالانۋشى ما ەدى؟

 "داۋرەن- اي، دەسەڭشى، -  دەپ كۇرسىندىم. -  باياعىدا عوي، جاڭاعى كورگەن مەنىڭ عاجاپ تۇسىمدەي بۇل دالادا ءومىر قايناپ جاتتى- اۋ!"

"ماتاي ءبيدىڭ اۋىلى.. . ولار مەنىڭ اتا- بابالارىم عوي!"

032.

 مەن تۇرعاندا كۇن ارقان بويى كوتەرىلىپ قالىپتى. پەشتىڭ وتى ولەۋسىرەپ، ءوشۋدىڭ الدىندا ەكەن، وتىن سالىپ، لاۋلاتىپ قايتا جاعىپ قويدىم.

 بۇلاق باسىنا بارىپ قولىمدى وڭدى- سولدى سەرمەپ، جاتتىعۋلار جاسادىم. جۋىنىپ- شايىنىپ، سەرگىپ تە، سەرپىلىپ تە قايتتىم.

بۇگىن كۇن جىلى بولاتىن ءتۇرى بار. مەنىڭ بىلۋىمدە، ءقازىر التايدا ناعىز سارشاتامىز، ماي توڭعىسىز مامىراسىن شاق. اۋا شىنىداي ءمولدىر، تاڭعى تۇنىق اۋانى قانشا سىمىرسەڭ دە ءشولىڭ قانباستاي.

مۇناربەك اۋىلدا شارۋاسى بولىپ كەشىگىپ جاتىر ما، ءالى كورىنبەيدى. اماندىق بولسا، ول دا كوپ كۇتتىرمەي كەلىپ قالاتىن شىعار. پەش ۇستىندە دايىن تۇرعان ىستىق شايدان بىرەر كەسە سوراپتادىم دا، تاماققا زاۋقىم بولماي، كيىنىپ دالاعا شىقتىم. 

 جەروشاق باسىنداعى تومار ۇستىندە مارقاداي قومدانىپ كەزقۇيرىق وتىر ەكەن. ەسىك اشىلعان بەتتە ورنىنان اۋىر كوتەرىلىپ، جالپ- جالپ ەتىپ ۇشا جونەلدى. قولدا تاياق بولعاندا قۋىپ جەتىپ، سوعىپ الۋعا دا بولعانداي ەكەن.

 ءيا، بۇگىن نەمەن اينالىسۋىم كەرەك؟ تاعى دا جەر ارالاپ، ەتيۋد جازىپ قايتسام با ەكەن؟ جوق، الدە مۇناربەكتىڭ كەلۋىن كۇتىپ، اياقتى كوتەرىپ تاستاپ ۇيدە جاتا بەرگەنىم ءجون بە؟

مەنىڭ جاعدايىم قىزىق بولدى- اۋ، كەلمەي جاتىپ زەرىگە باستاعانىمدى قاراشى.. . قالالىق سيندروم دەگەن وسى. شىعارماشىلىق ادامى ءۇشىن بۇل جاقسى نىشان ەمەس.

 وزەننىڭ ارعى بەتىندەگى دوڭكيگەن تۇمسىق جاقتان بۇعىنىڭ شاقىرعان داۋسى شىقتى. ىزىنشە سول توڭىرەكتەن وعان جاۋاپ قايتارعان تاعى ءبىر بۇعىنىڭ سىرنايلى داۋسىن ەستىدىم. ءبىر جاقسىلىقتى سەزگەندەي جۇرەگىم لۇپىلدەپ كەتتى. ويپىرماي، بۇعى سايىسىن كورۋىم دە مۇمكىن- اۋ دەگەن وي مەنى دەرەۋ جولعا جينادى.

 ارعى بەتتەگى دوڭكيگەن تۇمسىق جالدانا ورلەپ، سوڭى تاۋدىڭ تاز باسىنا ۇلاسىپ كەتىپتى. قوس قاپتالىن قاراعاي- سامىرسىن كومكەرگەنىمەن، جالدىڭ جونى اعاشسىز جالاڭاش سەكىلدى. وسى جالدىڭ جەلكەسىن بويلاپ، اياڭداپ ءجۇرىپ كەتسە -  اناۋ جوعارىداعى قارلى شىڭداردىڭ مۇز تىلىنە دەيىن بارىپ قايتۋعا بولعانداي ەكەن. ەتەكتەن- اق بايقاپ تۇرمىن، كوز اربايتىن سۇلۋ جەر. جاڭاعى ءبىرىن- ءبىرى شاقىرعان بۇعىلار سول جالدىڭ ارعى ۇستىندە سويقاندى باستاپ تا جىبەرگەن شىعار دەپ دامەلەندىم.

مىلتىقتى اسىنىپ، بىرەر پاتروندى قالتاما بوس سالدىم دا، تاۋعا تارتتىم.

ءۇي ارتىندا جايىلىپ جۇرگەن جيرەن ات پىسقىرىنىپ، "قايدا كەتتىڭ" دەگەندەي، ۇدىرەيىپ قاراپ قالىپتى.

033.

 ەتەكتەن بولجاعاندا تاۋدىڭ جالى كۇرەڭسە جامىلعان مايدا جونداي كورىنىپ ەدى. قۇرعىرى، ءشوپ دەگەنىم ويدىم- ويدىم الابۇتا، توبىلعى مەن شايقۋراي بولىپ شىقتى. كىندىكتەن كەلەدى، ادىمىڭدى اشتىرمايدى، شىر اينالىپ جول ىزدەپ جۇرگەنىڭ. جاداعاي جول تابىلماسا اتتاپ- بۇتتاپ، جىعىلىپ- ءسۇرىنىپ قالىڭ بۇتانى جارىپ وتەسىڭ.

 بۇگىنگى تاۋعا شىققانىم دا مەن ءۇشىن وڭايعا سوقپادى، قارا تەرگە ءتۇستىم. شامامەن ەكى ساعاتتا مىناۋ دوڭكيگەن تۇمسىقتىڭ ۇستىنە جەتىپ، سۇزىسكەن بۇعىلاردى دا كورەتىن شىعارمىن دەپ جوبالاپ ەدىم، قايدان، ەكى ساعات وتكەندە تاۋدىڭ ورتان بەلىنە ازەر ىلىكتىم.

ءبىرىن- ءبىرى شاقىرعان باعاناعى بۇعىلاردان بەلگى جوق. ەكەۋى ءۇنسىز كەزدەسىپ، "مەنسىز" جەكپە- جەكتەرىن باستاپ جىبەرمەسە، توڭىرەك قۇلاققا ۇرعان تاناداي.

 ءبىر ويىم ء"وزىڭدى- ءوزىڭ وسىنشالىق قيناپ قايتەسىڭ، وسى ارادان قايتىپ كەتسەڭشى" دەيدى ارقادان قاعىپ. كەلەسى ويىم قاسارىسىپ وعان كونەر ەمەس. "ۇيگە بارعاندا نە ىستەمەكسىڭ، تاعى دا بورسىپ جاتا بەرمەكسىڭ بە؟ نە دە بولسا تاۋعا شىعىپ، بۇعى سويقانىن تاماشالاپ قايت" دەپ قامشىلايدى. ايتەۋىر، ءوستىپ ارباسقان ەكىۇداي تارتىستىڭ ارپالىسىمەن تاعى ەكى ساعاتتاي ۋاقىت ءوتتى. ەندى ءبىر ىشقىنسام، توبەسىنە دە جەتەم- اۋ.. . ءبىراق ىشقىنا المادىم، بۇتاعا شالىنىپ ەتپەتىمنەن قۇلاپ ءتۇستىم، بىرەۋ كوك جەلكەمنەن ءتۇيىپ جىبەرگەندەي بولدى، جەردەگى ساڭعىرلاپ كەپكەن ءشوپتى بارىپ قۇشتىم. ءشوپتىڭ حوش ءيىسى تاناۋ جارعانداي. تۇمسىعىمدى تىعىپ، ءبىراز قيمىلسىز جاتتىم. راقات! باسىمدا وي جوق، الاڭ جوق، انشەيىن بويىم بالقىپ ماۋجىراپ بارامىن.

وسىلايشا جەردى قۇشىپ قانشا جاتقانىمدى بىلمەيمىن، تۇرعان كەزدە كادىمگىدەي سەرگىپ قالىپپىن. ءوزىمدى قۇر اتقا مىنگەندەي سەزىندىم. قايرات- كۇشىم تاسىپ كەتكەندەي.. . مىناۋ قالعان ءجۇز مەتردى جۇگىرىپ شىعۋعا دايىنمىن. ءتىپتى ارعىداعى قارلى شىڭدارعا بارىپ قايتۋعا دا شامام جەتەتىن سياقتى. ءبىراق ويتسەڭ ۇتىلاسىڭ، تاۋ بيىگى الدامشى، وتتەگى تاپشى، استە اسىعۋعا بولمايدى. ول جاعىن مەن جاقسى بىلەمىن.

034.

 تاۋدىڭ مەن شىققان يىعى مەن قارلى شىڭدار اراسىندا تاعى ءبىر تەرەڭ ساي جاتتى.

الىستان قاراعاندا ىركەس- تىركەس جالعاسقان تۇتاس سىلەمدەي كورىنىپ ەدى، كوز الدامشى ەكەن. توبەنىڭ ارعى جاعى سالقىن سابات، كەڭ ويپات بولىپ شىقتى. بۇعى دا، مارال دا ماڭايدا كورىنبەيدى.

ويپاتتىڭ ۇلتانى شىمداۋىت، كوك شالعىن. ءبىر شەتى مويىناعاشتاي يىلگەن ۇزىنشا كول. قارسى الدىمنان كوكپەڭبەك كولدىڭ جارقىراپ شىعا كەلگەنىنە قۋانىپ كەتتىم. يمەك كولدىڭ بەرگى جاعالاۋى سارعايعان شالعىن، سورايعان قۋراي، ءار جەردە جىبەكتەي كۇلتەلەنىپ ايراۋىق پەن بيدايىق شوشايادى. ودان ءارىسى جاپىرىلعان قالىڭ قوعا، ولەڭ ءشوپ پەن قياق. كول ماڭايى سازدى بولعانىمەن، قارسى بەتى قىرداۋىت، قالىڭ اعاش ەكەن. وسى كولدى تاماشالاۋ ءۇشىن عانا بۇل جەرگە كەلۋگە بولعانداي. سۋرەتشىگە ىزدەسەڭ تاپتىرمايتىن، ناعىز ەتيۋد جازاتىن كورىنىس. يىعىما اسقان مىلتىقتان باسقا، قولىمدا بوياۋ دا، قارىنداش تا، قاعاز دا جوق. مۇندايدا وزىڭە ەمەس، كوزىڭە عانا سەنەسىڭ. كورگەنىڭدى بارشا كەلبەتىمەن، بوياۋ ناقىشىمەن مىقتاپ ويىڭدا ساقتاۋعا تىرىساسىڭ. ارتىنان، ۇيگە بارعان سوڭ سونىڭ ءبارىن ەسىڭە ءتۇسىرىپ، العان اسەرىڭدى جاڭعىرتىپ، پاليترادان ىزدەيسىڭ. ءسويتىپ، جيعان- تەرگەن ەستەلىگىڭدى كەرىلگەن سۇر كەنەپكە توگەسىڭ.. .

ويپاتقا ءتۇسىپ، كولدى جاعالاپ ءبىراز ءجۇردىم. ءبىر تۇستا كول جاعاسى جاداعاي، تاستاق ەكەن. جاقىنداپ بارىپ قول شايىپ، بەتىمدى جۋدىم.

اياڭداپ كولدىڭ تومەنگى شەتىنە دە جەتتىم. قاراعاي مەن سامىرسىن، قايىڭ مەن تەرەك ارالاس وسكەن نۋ توعاي. ەندى بايقادىم، مەنىڭ كول دەپ ءماز بولىپ جۇرگەنىم ءتىپتى دە كول ەمەس، توعان بولىپ شىقتى. كولدەنەڭ اعاشتاردى جىعىپ، بۇتا- قاراعانمەن ءۇيىپ، باتپاق جاعىپ شەگەندەلگەن مىقتى بوگەت.. . قولدان جاسالعان!

 

 كىم بوگەدى ەكەن؟ يەن جاتقان بۇل بيىككە كىمنىڭ كەلۋى مۇمكىن؟ الدە جاقىن ماڭايدا الدەبىر شارۋاشىلىق بار ما؟

 كوڭىلىمدە ءۇمىت ۇشقىنى جىلت ەتىپ، الاقتاپ اينالاما قارادىم. ەشقانداي تىرشىلىكتىڭ بەلگىسى جوق. تۇنەرگەن ورمان، تۇنجىراعان تابيعات. تەك الدەقايدان بەبەۋلەگەن نازىك ءۇن ەستىلدى. قۇستىڭ داۋسى، كەكىلىك، الدە باقباق بولار.. .

 مەن ءسويتىپ وزىممەن- ءوزىم تولعانىپ تۇرعاندا شولپ ەتىپ، كول بەتى دوڭگەلەنە تولقىندانىپ كەتكەن. ارتىنشا جون ارقاسى جىلتىراعان قوڭىرقاي ءبىر اڭدى كورىپ قالدىم. ءجۇزىپ بارىپ، توعان استىنداعى جارعا بارىپ كىردى. قۇندىز ەكەن.. .

مىنا بوگەت تە، مىناۋ جارقىراعان كول دە وسى "باتىردىڭ" جاساعان شارۋاسى بولىپ شىقتى.

035.

كولدەن شىققان شۇمەك سارقىراعان وزەن شىعار دەپ ەدىم، شۇلدىرلەگەن شاعىن بۇلاق ەكەن. وسىنداي كىشكەنتاي بۇلاقتان دا ايدىندى كول جاساپ جۇرگەن قۇندىزدىڭ ەڭبەگىنە ريزا بولعاندايسىڭ.

 تاستان تاسقا اتتاپ، اياعىما سۋ تيگىزبەي بۇلاقتىڭ ارعى بەتىنە ءوتتىم.

كول شۇمەگى تومەنىرەكتە جارعا سوعىپ، ءيىرىم جاساپ اينالىپ جاتتى. جاعاسىندا ءبىر توپ سايراق تورعاي شيقىلدايدى. سول تۇستا جوتاسى جايقالىپ، زاۋلاپ ءجۇزىپ جۇرگەن تاعى ءبىر اڭدى بايقاپ قالدىم. بالىق قۋالاپ جۇرگەن بىردەڭە.. . قيمىلى شالت، شاپشاڭ، كوز ىلەسەر ەمەس. سويتكەنشە بولمادى، اپپاق شاباقتى كولدەنەڭ تىستەپ، موينىن سوزىپ سۋدان باسىن كوتەردى. سوناداي جەردە سورايىپ تۇرعان مەنى بايقاپ قالدى، بىلەم، شولپ ەتىپ سۋ تۇبىنە قايتا سۇڭگىپ كەتتى.

بۇل قانداي اڭ؟ قۇندىز ەمەس.. . ونداترا ما الدە نۋتريا ما؟ نۋتريانىڭ ءجۇنى سابالاق ۇزىن، ونداترانىڭ تۇرقى قىسقا بولسا كەرەك- ءتى. ەندەشە، مىناۋ نوركا بولدى. سوعان كەلەدى. تەرىسى ءۇشىن شەتەلدەن اكەلىپ، التاي وزەندەرىنە جىبەرىپتى دەپ ەستىگەم. سولارى ورەسكەل قاتەلىك بولدى، سوڭعى جىلدارى تىم كوبەيىپ كەتىپ، وزەن- كولدەگى بالىق اتاۋلىنى جاۋداي شاۋىپ قۇرتىپ جاتىر دەسەتىن.

 

 شۇمەكتەن وتكەن سوڭ جالاڭاش توسكەيدى قابىرعالاي ورلەپ، ارعى جاقتاعى جۇمىر جوتانىڭ شەكەسىنە شىقتىم. جوتا بيىگىندە لەكىتىپ مىرزا جەل سوعىپ تۇر. مەن ارمان ەتكەن بۇعىلار بۇل ماڭايدا دا بايقالمادى.

 قۇندىزدىڭ بوگەنى دە، ايدىندى كول دە، قاراعايلى- شىرشالى ورمان دا ەندى تومەندە قالعان.

 مەن تۇرعان تۇستان قارسى الدىمنىڭ ءبارى الاقانداعىداي كورىندى. كوكجيەككە دەيىن كۇدەرى جون، قوڭىر قۇيقالى شيىر، ىركەس- تىركەس سىلەمدەنگەن ساڭعال تاۋلار. ەتەكتە ۇلكەن اڭعار، اڭعار بويىندا كۇمىستەي جارقىراپ بۇقتىرما جاتىر. بۇراڭداي اققان ۇلى وزەننىڭ كەلەسى ۇشى جىڭىشكەرە ءۇزىلىپ، قالىڭ تاۋدىڭ قويناۋىنا ءسىڭىپ كەتكەن. شاتقال- سايلاردا بۇقتىرمانى تەل ەمىپ ۇلكەندى- كىشىلى وزەندەر جىلتىرايدى.

اڭعاردىڭ مەن تۇرعان جاعى قالىڭ ورمان ەكەن دە، قارسى جاعى شابىندىق القاپتارعا ۇلاسىپتى. كوز قىزىقتىرعان مول پانوراما، ءتىل جەتكىسىز تۇڭعيىق، ءىش تارتقىزعان سالقار كەڭدىك. ورمان- توعايى تولقىعان بايتاق ولكە كوك مۇحيتقا ۇقساپ، كەنەرەسىنەن اسا شالقيدى. بويىنا دارقان كەڭدىك قانا ەمەس، مارتەبەلى ۇلىلىق پەن سالتانات ۇيالاتقان حان التاي! ارۋاقتى التاي، كيەلى التاي! ءيسى تۇركىنىڭ اتا جۇرتى، قالىڭ قازاقتىڭ قاسيەتتى مەكەنى. قاراپ تۇرىپ ەت جۇرەگىڭ ەلجىرەيدى، كومەيىڭە لىقسىپ وكسىك تىرەلەدى.

 پاي- پاي، شىركىن، وسىناۋ جانناتتىڭ جايلاۋىنداي مىرزا كورىنىستى بارشا ناقىش- بوياۋىمەن پولوتنوعا تۇسىرسە عوي دەپ كوكسەدىم. ءبىراق ونىڭ مۇمكىن ەمەسىن تاعى بىلەمىن. ون جەردەن تالانتتى، ءجۇز جەردەن دارىندى بول، ول قولدان كەلمەيدى. ويتكەنى سەن جازعان پولوتنودا مىنا تاۋ مەن تاس، جىرا مەن ساي بىجىرقايلانىپ، ۇساقتالىپ، اسەرى جوعالىپ كەتەدى. مۇندايدى تەك كوزبەن كورىپ، كوڭىلمەن سەزىنۋ شارت. كەيدە ونەردىڭ دە قۇدىرەتى جەتە بەرمەيتىن اسەرلەر بولادى. مىناۋ كەرەمەت كورىنىس سوندايدىڭ ءبىرى.

 پاۆەل كورين ءوزىنىڭ تۋعان جەرى -  پالەحتىڭ پانوراماسىن جازعانىن بىلەمىن، ترەتياكوۆكادان ءتۇپنۇسقاسىن دا كوردىم. كەڭەس ءداۋىرىنىڭ ەڭ تانىمال، ەڭ تۇلعالى سۋرەتشىلەرىنىڭ ءبىرى عوي. ول كىسى دە ءوزىنىڭ تۋعان ولكەسى تۋرالى ءدال قازىرگى مەن سەكىلدى اسەرگە بولەنگەن شىعار.. . ورىس جەرىنىڭ كەڭدىگىن پەرزەنتتىك ماحابباتپەن پاش ەتىپ، كورگەن جاندى تاڭ قالدىراتىنداي ەتىپ بەينەلەگىسى كەلگەن بولار. كوريننىڭ ول نيەتىن سۋرەتشى رەتىندە، تابيعات دەسە ەلجىرەپ تۇراتىن قاراپايىم پەندە رەتىندە مەن دە جاقسى تۇسىنەمىن. الگىندەي اسەرمەن ول كىسى ەنى قىسقا، ۇزىندىعى پالەنشە مەتر كارتينا جازدى. سوندا نە ۇتتى؟ ۇتقانى شامالى دەر ەدىم. ءسوز جوق، ول كوريننىڭ تاماشا تۋىندىسى، ءبىراق كورەرمەن ول كارتينادان ءدال مىنانداي اسەر الا المايدى. مۇندايدى تەك كوزبەن كورىپ، كوڭىلمەن ءتۇيسىنۋ شارت.

 مەن كەۋدەمدى كەرە دەم الدىم دا:

- ۋا، داريعا، تۋعان جەر، قاسيەتىڭنەن اينالدىم! جەردىڭ جانناتىنداي كوركىڭنەن سەنىڭ ساداعا كەتەيىن! - دەپ، بار داۋسىممەن ايعاي سالدىم.

سوسىن قۋىستانىپ، جان- جاعىما الاقتاي قارادىم. شۇكىرشىلىك، ماڭايىمدا ءتىرى جان جوق ەكەن.

036.

 ءالى توسەكتەن تۇرعام جوق، كوزىمدى اشىپ باقىرايىپ جاتىرمىن. كەرىلىپ- سوزىلدىم، كەرەۋەتتىڭ باسىنان ۇستاپ، اياعىمدى قايشىلاپ، وڭدى- سولدى سەرمەپ جاتتىعۋلار جاسادىم.

 بايقايمىن، بولمە ىشىندە ءبىر وزگەرىس بار سياقتى. بولمە عانا ەمەس، دۇنيەدە ءبىر وزگەرىس بار ما، قالاي ءوزى؟ كوڭىلىم ەلەگىزىپ كەتتى.

اتىپ تۇرىپ تەرەزەنىڭ پەردەسىن ىسىردىم دا، دالاعا كوز تىكتىم.

 بۇل نە جاعداي؟

 كوزىمدى الاقانىممەن ءسۇرتىپ، قايتا ءۇڭىلدىم.

  مىنە، عاجاپ! توڭىرەك تانىماستاي وزگەرىپ سالعان.. . جەر- دۇنيە انادان جاڭا تۋعانداي تاپ- تازا، كۇمىستەي اپپاق. اپپاق قار قىلاۋلاپ ءالى جاۋىپ تۇر. قار ەمەس، اسپاننان اپپاق ماقتا قالىقتاپ ءتۇسىپ جاتقانداي. مامىق كورپە جامىلىپ، دۇنيە بىتكەن ماناۋراپ قالىپتى.. .

ەرتەگىگە بەرگىسىز تاماشا كورىنىس.

 اعاشتار جاپىراعىن دا تاستاپ ۇلگەرگەن جوق، ال قار بولسا تىنىمسىز جاۋىپ تۇر. تەگى، بيىلعى جىلى قىس ەرتەرەك تۇسەيىن دەگەن عوي. ويتەر بولسا تالاي اعاش قاردى كوتەرە الماي قيرايتىن بولدى.

 اپىل- عۇپىل كيىندىم دە، قوبديشانى ۆەرانداعا تالتايتا سالىپ، ەتيۋد جازۋعا كىرىستىم.

اتتەڭ، شەبەرلىگىم جەتىپ، مىناداي ءساتتىڭ كەرىم كۇيىن ۇستاي السام عوي! قىلاۋلاپ قاردىڭ جاۋعانى قاشاندا ادام جۇرەگىنىڭ قىل پەرنەسىن قوزعايدى، كوڭىل تەربەيدى. قازىرگى كورىنىس تە ءداپ سونداي، تۇنىپ تۇرعان پوەزيا ما دەرسىڭ. قايتالانباس سۋرەت!

شابىتىم شالقىپ، ءەتيۋدتى تەز- اق جازدىم. اسىعىس شيمايىمنان ءتاپ- ءتاۋىر بىردەڭە شىققان ءتارىزدى.. . بوياۋلارىم باتتاسىپ، پاليترام بوتقا بولدى. بوياۋدى قالىڭ جاققانىم سونداي، كەنەپتىڭ بەتى بەدەرلى بارەلەفكە ۇقساپ كەتتى. جاناتاي شاردەنوۆ سياقتى، كارتونعا تيۋبيكپەن جاعۋدىڭ الدىندا قالدىم. سول ەركىن دە باتىل مازوكتاردىڭ ارقاسىندا تابيعاتتىڭ قازىرگى زار كۇيىن ۇستاعان سياقتىمىن.

037.

 جالپى قىسقى پەيزاجدى جازۋ وڭاي شارۋا ەمەس. اق تۇسپەن جۇمىس جاساۋ سۋرەتشى ءۇشىن قاشاندا كۇردەلى بولعان، سونىسىمەن دە قىستى جازۋ قىزىقتى. ويتكەنى تابيعاتتا اق ءتۇس ۇنەمى الۋان ءتۇرلى رەڭكپەن قۇبىلىپ تۇرادى. سولاردى كورە ءبىلۋ، كورىپ قانا قويماي، ولاردىڭ بولماشى ايىرماداعى ارا- جىگىن اجىراتىپ، بوياۋلاردى ۇيلەسىمدى كەلتىرە جاعۋ سۋرەتشىدەن ۇلكەن شەبەرلىكتى تالاپ ەتەدى. شەبەر سۋرەتشى عانا تابيعاتتىڭ بىلايعى كوز بايقاي بەرمەيتىن نازىك ليريكالىق اسەرىن ۇستاي الادى.

 مەن بۇگىن سول تالاپ ۇدەسىنەن شىقتىم با دەگەن ويدامىن.. . 

 ەتيۋد وزىمە ۇنادى. باسىمدى ءارى قيسايتىپ، بەرى ءبىر قيسايتىپ قارادىم، الىستان سىعىرايىپ، جاقىننان باقىرايىپ ءۇڭىلدىم. جالپى دۇرىس سەكىلدى، شۇكىرشىلىك، ءبىر دەممەن جازىلدى. سودان با، ءون بويىنان وپتيميستىك كوڭىل- كۇي ەسىپ تۇر.

 ابدەن "تەكسەرىپ"، كوز سۋسىنىن قاندىرعان سوڭ، ءەتيۋدتى تەرەزەگە اپارىپ سۇيەپ قويدىم.

كەپسىن، ۋاقىت ءوتسىن، كەمشىلىگى بولسا ارتىنان تۇزەي جاتارمىن. باعاسىن سوندا بەرەرمىن.

 ءبىراق.. . ءوز باسىم عۇمىرى جازعان ءەتيۋدىمدى قايتالاپ تۇزەپ، جاڭارتىپ كورمەپپىن.

 ارينە، ەتيۋدتەردى كارتيناعا كوشىرگەن كەزدە كومپوزيتسياسىن جوندەپ، كومپانوۆكاسىن رەتتەپ، ارتىق- كەمىن تولىقتىرۋعا بولادى. ءبارىبىر العاشقى العان اسەر، سول ساتتە كورىپ، قابىلداعان ءتۇر مەن ءتۇس، تۇتاس العاندا جالپى كولوريتى ساقتالۋى ءتيىس.

 تۋراسىندا، ەتيۋد دەگەنىڭ كەلەشەك كارتينانىڭ ماتەريالى، نوبايى عانا. ال تابيعات اياسىنداعى ەتيۋد، سۋرەتشى تىلىمەن ايتقاندا، "پلەنەر" -  پەيزاجدى ناتۋرادان جازۋ، ءومىردىڭ شىن كورىنىسىن، تابيعاتتىڭ بوياۋىن وزىنەن ىزدەۋ.. . جارىق پەن بوياۋدىڭ ۇندەستىگى. ول كۇن ساۋلەسىنىڭ جەر بەتىندە الۋان تۇسپەن قۇبىلۋى. ياعني، ەتيۋد سۋرەتشىنىڭ سول كۇنگى، سول مەزەتتەگى كورىپ تۇرعان اسەرى، ەموتسياسى، سەزىم تولعانىسى. ونداي سەزىم تولعانىسى كەلەسى كۇنى ءدال سول قالپىندا قايتالانبايدى، ولاي بولۋى مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان جازعان دۇنيەڭە كەيىننەن ويدان بىردەڭە قوسىپ بۇلدىرمە، جالعاندىققا ۇشىرايسىڭ. ەتيۋد دەگەن اقىننىڭ وقىس شابىتىنان تۋعان جالعىز شۋماق ليريكاسى سياقتى، تۇنىپ تۇرعان پوەزيا بولۋى ءتيىس.

وزگە سۋرەتشىلەردە شاتاعىم جوق، مەنىڭ ومىرلىك تاجىريبەم وسىلاي ۇيرەتكەن.

 ەرتە تۇسكەن اقشا قار قىلاۋلاپ ءالى جاۋىپ تۇر. 

 قاردىڭ مامىق ۇلپالارى جەرگە جەتپەي شىر كوبەلەك اينالىپ، اۋادا قالىقتايدى. دۇنيەنىڭ ءبارى تازارىپ سالعان، مونشاعا تۇسكەندەي قىلاۋسىز اپپاق. مەنىڭ قالادا ءجۇرىپ قابارعان كوكىرەگىم دە اقشا قارمەن تازارا باستاعانىن سەزەمىن. كوڭىل- كۇيىم تاڭعى اۋاداي تۇنىق، تاۋ سۋىنداي ءمولدىر، مىناۋ اپپاق دۇنيەگە ۇقساپ بارا جاتىر.. .

 ەڭ باستىسى بۇگىن -  كۇن سەنبى.

 اللا جازسا، كەشكە ىرگەدەگى ارشاتى دەيتىن اۋىلعا قوناققا بارامىن. مەن سياقتى ەرىككەن قازاققا ول دا تابىلعان ەرمەك. اۋىلدا مەيمان بولماعالى قانشاما جىل؟ ! بولعان قىز توركىنىن تانىماستىڭ كەبى مەنىكى. ونى ءسوز ەتۋدىڭ، ويلاۋدىڭ ءوزى ۇيات. بەتتى قىزارتقان ۇياتپەن قوسا كوڭىل تۇكپىرىندە الدەبىر ساعىنىش ويانعانداي.

 بۇگىنگى كەشتە مەنى نەندەي جاڭالىق، قانداي قىزىق كۇتىپ تۇر ەكەن؟

 جۇرەگى قۇرعىر لۇپىلدەپ، ءبىر جاقسىلىقتى سەزگەندەي.. .

038.

 اقشا قار كۇنى بويى قىلاۋلاپ، كەشكە قاراي عانا باسىلدى.

 قاردان سوڭ وزگەشە تىمىق، مەڭىرەۋ تىنىشتىق ورنادى. جەر- دۇنيە تانىماستاي وزگەرىپ سالعان. جاپىراعى تۇسپەگەن اعاشتاردىڭ بۇتاعى سالبىرايىپ، وقىس باسقان قاردى كوتەرە الماي ءدىر- ءدىر ەتەدى.

 مۇناربەك تۇستەن كەيىن بۋىن بۇرقىراتىپ تاۋتەكەنىڭ قالعان ەتىن اسىپ اكەلدى.

 مەن ۆەراندادا تۇرىپ تاعى ءبىر ەتيۋد جازعانىم بولماسا، كۇنى بويى ۇيدەن شىققام جوق. دالا قىزىل اسىقتان قار، قاردى كەشىپ قايدا بارايىن.. . وزىممەن الا كەلگەن كىتاپتاردى ەرمەك ەتىپ ۇيدە جاتتىم دا قويدىم.

 اۋىل اكىمى قانىبەك ايتقان ۋاعىندا كەلدى. ەكەۋіمىز ماشينەگە وتىرىپ، قايقايىپ قوناققا كەتتىك.

مۇناربەك بۇگىن ءتۇننىڭ سۋىق، ايازدى بولاتىنىن، وتتى وشىرمەي بولمەنى جىلى ۇستاۋ كەرەكتىگىن ايتىپ، ۇيدە قالدى. 

039.

ءبىر قىزىعى - ارشاتى اۋىلىنا قار جاۋماپتى، سوعان قاراعاندا تايپاق ەداۋىر بيىكتە بولعانى عوي.

 ارشاتىدا جالعىز عانا كوشە ەكەن. كوشە بولعاندا تاۋسىلىپ بەرمەس، ىشەكتەي شۇباتىلعان ۇزىن. ناقتى قاي جەردەن باستالىپ، قايدا اياقتالاتىنى تاعى بەلگىسىز. ونىڭ ۇستىنە ءتۇزۋ ەمەس، قىڭىر- قيسىق، ەكى شەتى قوي باتپاق. ىرگەدەگى بۇقتىرمانىڭ ارناسىن قۋالاي سالىنعان سوڭ با، ءتورت- بەس جەردە بۇراتىلىپ كەتىپتى.

 ءوزى ۇزىن، ءوزى قىڭىر- قيسىق كوشەمەن كەلە جاتقاندا ءبىر تۇستان ناننىڭ تاناۋ جارعان ءتاتتى ءيىسى مۇرىنعا تەپكەن.

قانىبەكتىڭ ايتۋىنشا، بۇل اۋىلدا ناۋبايحانا جوق، اركىم ۇندى ءوز بىلگەنىنشە يلەپ كوتەرەدى، ناندى وزدەرى پىسىرەدى. ءدال وسى شارۋاعا كەلگەندە اۋىل كەلىنشەكتەرى بار ونەرىن سالادى ەكەن. باقتالاستىق ەمەس، كادىمگى شەبەرلىكتىڭ جارىسى. بىرىنەن- ءبىرى اسىپ تۇسكىسى كەلەدى. سودان "اپىرماي، پالەنشەنىڭ نانىن ايتساڭشى" دەپ، اۋىلدا اڭگىمە تارايدى. اۋىل ايەلى ءۇشىن ودان اسقان ماقتاۋ، ودان اسقان ابىروي مەن اتاق جوق. كەيبىر شەبەر ايەلدەردىڭ پىسىرگەن نانى ەل ىشىندە اڭىزعا اينالىپ، جەلدەي تاراپ، تومەندەگى ورەل مەن بەرەلگە دە جەتەدى دەسەدى. قولى ۇزىن اكىم- قارالار ونداي ناندى شابارمان جىبەرىپ، وسى ارشاتىدان ارنايى الدىرىپ جاتادى ەكەن.

 كوشەنىڭ ورتا تۇسىنا جەتكەندە، ماشينە تاۋ ەتەگىنە قاراي بۇرىلدى.

 اكىمنىڭ اق سارايداي كىرپىش ءۇيى تاۋدىڭ ىقتاسىن قويناۋىندا، شوق سامىرسىننىڭ ىشىنەن ورىن تەۋىپتى. ءۇيدىڭ اينالاسىن بيىك دۋالمەن قورشاپ تاستاپتى.

ماشينادان ءتۇسىپ جاتىر ەدىك، بۇرقىراعان جاس ەتتىڭ ءيىسى كۇنشىلىكتەن مۇرىنعا تەپتى.

040.

 اياعىمىزعا جابىسقان باتپاقتى ءسۇرتىپ، الدىڭعى بولمەدە جايلاپ شەشىنىپ جاتىرمىز. بايقايمىن، تورگى بولمەدە سويلەسىپ- دابىرلاسىپ ءبىرقاۋىم جۇرت جينالىپ قالعان سياقتى.

 -  اۋىل اكتيۆى عوي، -  دەدى قانىبەك كاۋكەلەكتەپ، -  قالا تىلىمەن ايتقاندا، ارشاتىنىڭ زيالى قاۋىمى وسىلار.

مەيلى، بۇل اۋىلدا مەنى تانىپ جاتقان ءتىرى جان جوق، مەن دە ەشكىمدى تانىمايمىن، سوندىقتان ماعان ءبارىبىر ەدى.

 اكىمنىڭ قوناق بولمەسى ات شاپتىرىم كەڭ ەكەن. سودان با، كەلگەن قوناقتار كەڭ بولمەدە قاداۋ- قاداۋ شاشىراپ كەتىپتى.

اماندىق- ساۋلىقتان سوڭ، قانىبەك جينالعان توپقا الدىمەن مەنى تانىستىردى. سوسىن اۋىل زيالىلارىن ءبىر- بىرلەپ ماعان تانىستىرىپ ءوتتى.

وگىزدەي وڭكيگەن قوڭقاق مۇرىن كىسى وسىنداعى مەكتەپ ديرەكتورى بولىپ شىقتى. ديرەكتور باسىنىڭ قاسقاسىن ساماي شاشىمەن جاۋىپ قويىپتى. قاسىندا ەتەكتەي جايىلعان سەمىز ايەلى وتىر. وعان ىرگەلەس مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى - ياعني "زاۆۋچ". "زاۆۋچ" دەگەنى جاسى كەلگەنىمەن، اجارى كوپ قايتا قويماعان تولىسقان ايەل ەكەن. جالعىز كەلگەن سياقتى، ءارى وسى ايەلدىڭ ءجۇزى ماعان ءبىرتۇرلى تانىس جانداي جىلى ۇشىرادى. سودان كەيىنگىسى اۋىل دۇكەنىنىڭ يەسى، بىلايشا ايتقاندا، جەرگىلىكتى كاسىپكەر. ول دا سىرتىمەن جىلتىراپ، تارازىداي تارتىلعان تالدىرماش ايەلىمەن تەرەزە جاققا جايعاسىپتى. توردەگى سىرماق ۇستىنە ءۇرىندى قارداي قارنىن قامپيتىپ اۋىل اكىمىنىڭ ورىنباسارى مالداس قۇرعان. ونىڭ جانىنداعىسى قالماق بەت، قاراتورى كەلىنشەك - ايەلى ەكەن. ەكى ارادا البىراعان اقشا ءجۇز تاعى ءبىر جاس كەلىنشەك وتىردى. ەبەلەك قاققان كىرپىك شاش، اقسۇر جىگىتتى اۋىل اكىمدىگىنىڭ قىزمەتكەرى دەپ تانىستىردى.

 شاقىرىلعاندار شاعىن توپ بولسا دا قانىبەك اسابا سايلاپ قويىپتى. اساباسى -  سامارقان دەگەن جاس جىگىت، اۋىل كلۋبىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ شىقتى. ءباتشاعارىڭ توپتان توراي شالدىرماستىڭ ناعىز ءوزى ەكەن، جىپتىكتەي جۇتىنىپ، سويلەپ بەرگەن كەزدە ەرنى- ەرنىنە جۇعار ەمەس.. . 

 جينالعاندار مەنى سىرتتاي تانيتىندارىن ايتىسىپ، باستارىن يزەپ كاۋكىلدەسىپ جاتىر.

 "كوڭىل ءۇشىن عوي، ايتپەسە الماتىنىڭ ءقايبىر سۋرەتشىسىن ءبىلىپ جاتىر دەيسىڭ بۇل اعايىن.. ."

 -  تەگى، ءۇي يەسى قانەكەڭ الدىن الا سىزدەرگە تانىستىرىپ قويعان عوي، -  دەدىم اقتالعانداي بولىپ.

 -  ولاي دەمەڭىز، بۇل الىس اۋداننان اتاقتىلار از شىعادى. سول ازعانتاي اتاقتىلاردىڭ ساناتىندا ءسىز دە بارسىز. مەكتەپتە وقۋشىلارعا ۇنەمى ايتىپ جۇرەمىز، -  دەدى جاس كەلىنشەك.

 ءسوز لامىنە قاراعاندا، بۇل كەلىنشەك مۇعاليما بولدى.

- تانيمىز عوي ءسىزدى! - دەدى "زاۆۋچ"، ءسويتتى دە قاسىن كەرىپ، كوزىن توڭكەردى.

مەن "زاۆۋچ" ايەلدى زەرتتەي، ۇڭىلە قارادىم.

 وسى كىسى ەسىمىن كىم دەپ ەدى؟ ء"ساليما" دەدى ەمەس پە.. . ءساليما ىبراشيەۆا.. . زايساننىڭ قىزى، دايىر اۋىلىنان.. . و، توبا! راسىمەن سول بولعانى ما! قۇداي بىلەدى، مىناۋ سول ءساليما!

 ارادا قانشاما جىل ءوتتى؟ ! جىل ەمەس، تۇتاس ءومىر ءوتتى عوي.. . بۇل قىزبەن التايدىڭ ايۋ جورتقان ءبىر تۇكپىرىندە كەزدەسەم دەپ كىم ويلاعان.

پاي- پاي دەسەڭشى، ۋاقىت قۇرعىرى نەتكەن قاتال ەدى. باياعى قىلدىرىقتاي ءساليما قىزدان جۇرناق تا قالماپتى.. . تولىسقان، كۇنگە كۇيىپ توتىققان، ەسكىرگەن. ارادا وتكەن شيرەك عاسىر مىقتاپ ءىزىن تاستاسا كەرەك. ويپىرماي، وسى ايەلدەر نەگە تەز قارتايادى ەكەن؟ قىز دەگەنىڭ گۇل سەكىلدى دەيتىنى وسى عوي، تەگى.. .

ءساليما مەنى جازباي تانىپ وتىر، قايتا- قايتا كوز قۇيرىعىن تاستاپ، جىلى جىميىپ قويادى.

قايران، ءساليما!

 ول دا ءبىر التىنعا بەرمەس اياۋلى كۇندەر، عاسىرعا بەرمەس قىزىقتى جىلدار ەدى- اۋ! 

كوز الدىمنان كينونىڭ لەنتاسىنداي كورىنىستەر بىرىنەن سوڭ ءبىرى زۋلاپ ءوتىپ جاتىر.. .

041.

 ول كەزدە ءساليما تالشىبىقتاي مايىسقان ستۋدەنت قىز بولاتىن. وسكەمەننىڭ پەدينستيتۋتىنىڭ ەكىنشى كۋرسىندا وقيدى ەكەن، ياعني مەنەن ءبىر جاستاي ۇلكەندىگى بار. سول كۇزدە ءبىزدىڭ اۋىلعا قىرمانعا كومەككە كەلىپتى. ءساليما، ءسابيرا، كابيرا.. . اتتارىن ۇمىتىپ تا قالىپپىن، تاعى ءبىر- ەكى قىز بار. بارلىعى بەسەۋ ەدى.

 قىركۇيەك ايىنىڭ ورتا تۇسى. ءبىز سوۆحوزدىڭ قارا شارۋاسىندامىز. كۇنى بويى ءشوپ جينايمىز، وتاۋلايمىز، سۇرلەم سالامىز، سۇدىگەر جىرتامىز. ىمىرت تۇسە كلۋبقا جينالىپ، كينو كورەمىز، سوڭىنان ويىن- ساۋىق، بي كەشىن ۇيىمداستىرامىز. كينو كورىپ قىزىقتاپ جۇرگەنىمىز شامالى، ءبىزدىڭ اڭدىعانىمىز بي. قىزداردىڭ قولىنان ۇستاپ، بەلىنەن قۇشاقتاپ شىر اينالىپ بي بيلەۋ ءۇشىن كەلەمىز. سوعان ءمازبىز، ەكى ەزۋىمىز ەكى قۇلاعىمىزدا، سونىڭ ءوزى بىزگە زور باقىت.

 جاڭادان كەلگەن بەس قىز اۋىل جىگىتتەرىنە كوكتەن تۇسكەن نۇرداي، قولعا وزدەرى كەلىپ قونعان باقتاي كورىندى. ارينە، ينستيتۋتتا وقيدى، ەرتەڭگى كۇنگى جوعارى ءبىلىمدى ماماندار. ءبىز بولساق بولاشاعى ءالى بۇلدىر، تاعدىرى تۇماندى، بيىل مەكتەپ بىتىرگەنىمىزبەن وقۋعا بارۋعا جاعداي كەلمەي، ينستيتۋت تۇگىلى، تەحنيكۋمدى ارمان ەتىپ جۇرگەن جاندارمىز.

 اناۋ بەسەۋدى كورگەندە اۋىل قىزدارى جايىنا قالدى. ءوزىمىز دە كوپ ەمەسپىز، جەتى- سەگىز جىگىت ەدىك، ءبارىمىز ستۋدەنت بەسەۋدىڭ كوزىنە ءتۇسۋدىڭ امال- شارعىسىن جاساپ ارپالىستىق. كۇندە كەشكى كينودان سوڭ بي، بيدەن سوڭ قىزدارعا بولىنگەن جاتاقحانا رەتتەس كەڭ ۇيدە جىگىتتەردىڭ ءبىرىنىڭ وتىرىك "تۋعان كۇنىن" وتكىزەمىز. تۋعان كۇن جيىلەپ كەتسە، باسقا ءبىر سىلتاۋدى ويلاپ تابامىز. ارامىزدا ءسۇربويداق، ءتىسقاققان ۇلكەن جىگىتتەر دە بار. ەكەۋى شوپىر، قاجەت تاعامدى زىرىلداپ بارىپ كورشى اۋىلدان الىپ كەلە قويادى. ءسويتىپ،ۇستەلدى جايناتىپ، نەشە ءتۇرلى تاماققا، اراق پەن شاراپقا تولتىرىپ تاستايمىز.

 ايتەۋىر، بەسەۋدىڭ ىشىندەگى مولدىرەگەن كىشكەنتاي سارىسى مەنىڭ ەنشىمە بۇيىردى. اتى ءساليما ەكەن. بۇرىن قىزبەن كىم ءجۇرىپ كورىپتى، سودان با، ءساليماعا مەن قۇلاي جىعىلدىم. عاشىقتىق دەرتىنە شىنداپ شالدىقتىم، كۇيدىم، جاندىم. جاتسام دا، تۇرسام دا ويىمنان كەتپەيتىن بولدى.

بۇل مەنىڭ العاشقى ماحابباتىم ەدى.

04.

 ماشينەنىڭ قورابىنا تيەلىپ، ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا توپتانىپ، تابيعات اياسىنا شىعامىز. ايلى ءتۇن استىندا اق قايىڭدى توعاي ءىشىن قىدىرامىز. اۋەلەتىپ ءان شىرقايمىز، مانەرلەپ ولەڭ وقيمىز، جارىسىپ قىزىق اڭگىمەلەر ايتامىز. بىرنەشە رەت ورمالىقتىڭ ۇستىندە اقسۇيەك تە ويناعانىمىز بار. "اقسۇيەك" دەگەندى ءبىزدىڭ اۋىل ەستىمەگەن ەكەن، قىرمانعا كەلگەن وسى ستۋدەنت قىزدار ۇيرەتتى.

 بىردە ءتۇن ورتاسىندا كيىك تاۋىنىڭ باسىنا شىقتىق. باسقا جىگىتتەر قۋلىق جاساپ، "شارشادىق" دەپ، قىزدارىمەن بىرگە جول ورتادا قالىپ قويىستى. اھىلاپ- ۇھىلەپ تاۋدىڭ ۇشارىنا جەتكەن ءساليما ەكەۋىمىز عانا.

 تاۋدىڭ بيىگى جايقالعان كوك شالعىن ەكەن، سول كوك شالعىننىڭ قالىڭىنا جايعاسىپ، تىنىس الىپ ۇزاق وتىردىق. اي جاپ- جارىق. بۇل جەردەن ەتەكتىڭ مول سۋرەتى اپپاق مۇنارعا شومىلىپ، سيقىرلانىپ كورىندى. اۋىل دا مۇنار استىندا بۇلدىراپ جاتتى. ون سەگىز جىل وسى اۋىلدا عۇمىر كەشسەم دە بۇل تاۋدىڭ باسىنا شىقپاپپىن عوي. ادەمى كورىنىس كوڭىل تەربەتتى. تەربەلگەن كوڭىل ءتىلىمدى بايلاپ تاستادى. قاسىمدا ۇكىدەي ۇلبىرەپ ءساليما وتىر. ونى قۇشاقتاپ، بەتىنەن سۇيسەم دەيمىن، ارمان ەتەم، ءبىراق ويتۋگە دارمەن جوق. وقىس قيمىل جاساسام ۇركىتىپ الارداي جاسقانام. ويتسەم، ەلىكتىڭ لاعىنداي اتىپ تۇرىپ، قىز قاشىپ كەتەردەي ۇرەي بيلەيدى بويىمدى. قىزدى رەنجىتسەم، قولىمداعى باقىت قۇسىن ماڭگىگە ۇشىرىپ الارداي قورىقتىم. 

مىناۋ بيىككە پورا- پورا تەرلەپ، پىسىناپ شارشاپ شىعىپ ەدىك. بۇگىنگى ءتۇن ەرەكشە جىلى سەكىلدى كورىنگەن. قيمىلسىز وتىرا بەرگەن سوڭ با، ازدان سوڭ اۋا دا سالقىن تارتىپ كەتتى. كۇزدىڭ سىزى ءبىلىندى. ءساليمانىڭ دىرىلدەپ توڭىپ وتىرعانىن بايقادىم. جىگەرىمدى جانىپ قيمىل جاساپ، ۇستىمدەگى شولاق كۇرتەمدى ءساليمانىڭ يىعىنا جاپقان بولدىم.

 قايتا، الگىندە وسى تاۋعا ەنتىگىپ شىعىپ كەلە جاتقاندا بالدىرلاپ سويلەپ، باتىلداۋ ەدىم. سودان دا ايىرىلىپپىن، ءتىلىم كاليماعا كەلەتىن ەمەس. وسىلايشا تاپجىلماي جارىم ساعاتتان استام ۋاقىت ءۇنسىز وتىردىق تا قويدىق.

 كەلەسى ءبىر مەزەتتە ءساليما مەن بەرگەن شولاق كۇرتەنى كوك شالعىننىڭ ۇستىنە جايىپ جىبەرىپ، ءوزى سونىڭ ۇستىنە كەرىلىپ جاتا كەتتى. كوزىن تارس جۇمىپ، قاتتى شارشاپ، ۇيىقتاپ كەتكەن سىڭاي تانىتتى. شالعىن ۇستىندە شالقايعان قىزدىڭ جاتىسى مەنى تىپتەن سال عىپ بايلاپ تاستاعان. نەنى ويلاعانىم، نەدەن قورىنشاقتاعانىم بەلگىسىز، اياق- قولىم قيمىلسىز، ءون بويىم ءدىر- ءدىر ەتەدى. امال جوق، جاعىم قارىسىپ، جاتقان قىزدى قيمىلسىز كۇزەتۋمەن وتىرا بەردىم.

 نە زاماتتا ءساليما جايلاپ تۇرىپ، "قايتايىق" دەگەندەي يشارا جاسادى. "قايتساق قايتايىق" دەدىم مەن دە موينىم سالبىراپ.

ەكەۋىمىز ءۇن- ءتۇنسىز ورنىمىزدان تۇردىق، ءۇنسىز ەتەككە قاراي ەڭكەيدىك.

043.

  ومىردە ءبىر ورەسكەل قاتەلىك جىبەرىپ العانىمدى مەن تاۋدان ءتۇسىپ كەلە جاتقاندا- اق سەزگەمىن.

 

 بىردەڭە دەپ سويلەگەن بولىپ ەدىم، ءساليما بەتىن بۇرىپ جاۋاپ بەرمەدى. ەستىمەگەنسىدى. ەسىك الدىنا كەلگەندە قولىنىڭ ۇشىن نەمقۇرايدى عانا ۇسىنىپ، قوشتاسۋى دا سالقىن بولدى.

 مەن ءوزىمنىڭ وسىنشالىق مىرقىمباي ىنجىقتىعىما وكىندىم، قاتتى قورلاندىم، بارماعىمدى شاينادىم.

 كەلەسى كۇنى بيدەن سوڭ جاستار سىرتقا قىدىرۋعا جينالعان كەزدە، ءساليمانى جاعاتتاپ ەدىم، "سەن جاقسى جىگىتسىڭ، مەن سەنى سىيلايمىن، ءبىراق اۋرە بولماي- اق قوي، وتىنەمىن" دەدى قۇلاعىما سىبىرلاپ.

  ءساليما سىبىرلاپ قانا جۇمساق ايتسا دا، بۇل ءسوز مەنى بىرەۋ مىلتىقپەن قاق جۇرەكتەن اتىپ جىبەرگەندەي اسەر ەتتى. 

 قىزدىڭ شىعارعان ۇكىمى وسى ەدى، ەندىگىسى ارىزدانۋعا دا، اقتالۋعا دا جاتپايتىن، مەن سونى ۇقتىم. 

ماحاببات دەگەن بالەڭىز قيىن ەكەن، مەن كوز الدىم قاراۋىتىپ، مەڭدۋانا جەگەندەي ماڭگىرىپ قالدىم. 

044. 

 سول ءساليما، مىنە، وتىر! 

 مەنىڭ العاشقى ماحابباتىم، تاۋ سۋىنداي ءمولدىر، تاڭعى اۋاداي تازا مەنىڭ بالاڭ سەزىمىم. ومىردەگى تۇڭعىش العان سوققىم، العاشقى جۇرەك جارام. 

 بۇل سوققىدان ايىعۋ ماعان وڭايعا سوققان جوق. سودان كەيىنگى ۇيقىسىز تۇندەرىمدى، تورىققان كۇندەرىمدى، ءتىپتى ومىردەن تۇڭىلگەن ساتتەرىمدى بۇل ءساليما ءبىلدى مە ەكەن.. . قايدان ءبىلسىن! تەرىس اينالىپ سول كەتكەننەن ءبىر- ءبىرىمىزدى كورگەنىمىز جوق، تەلەفون شالىپ، حات جازىپ دەگەندەي حابارلاسقان دا ەمەسپىز. 

سوندىقتان دا بۇل قىزدا مەنىڭ ماڭگىلىك ەسەم كەتكەن، كوكىرەكتە وپىندىرعان كۇيىكتىڭ، وتتى وكىنىشتىڭ تابى بار.. . 

 العاشقى وتىرىستان سوڭ ءۇزىلىس جاريالاندى.

  ۇزىلىسكە شىققان جۇرت ەكىگە ءبولىندى

 اتەشتىڭ ايدارىنداي قىزارىپ الىسقان ەركەكتەر بۇيىردەگى كىشكەنتاي بولمەگە كىردى دە، كارتا سوعۋعا كىرىستى. 

 ايەلدەر ءار جەردە توپتاسىپ، ءبىرىن- ءبىرى كوپتەن كورمەگەن جاندارداي ولار دا شۇيىركەلەسە قالىپتى. ءسال تىنىستان سوڭ شالقىعان سازدى مۋزىكا قويىلدى، ارتىنشا بي باستالدى. ء"اي، كارتادا باستارىڭ قالىپ پا ەدى، ءبىرۋاق ايەلدەردىڭ كوڭىلىن كوتەرىپ بي بيلەسەڭدەرشى" دەگەن ۇرانعا پرەفەرانس سوققان ەركەكتەر بىلق ەتكەن جوق. ايەلدەر جالىنىپ قالاي شاقىرسا دا بيگە شىقپادى. قالىڭ ايەلدىڭ ورتاسىندا سەلكىلدەپ، سەكەڭدەپ سامارقان اسابا ەكەۋىمىز عانا قالدىق. 

بي تولاستاعان ىركىلىس ءبىر ءساتتى پايدالانىپ، ءساليمانى ەرتىپ سىرتقا شىعىپ كەتتىم. 

 تەرلەپ شىققان ەكەم، قالاي دەسە دە العاشقى قاردىڭ ىزعارى بار، دالا سالقىن ەكەن. سىرتتا ۇزاق تۇرا المادىق، كوڭىل جازىپ سويلەسە دە المادىق. سول ازعانتاي ءسوز الماسۋدان ۇققانىم، ءساليما پەدينستيتۋتتى بىتىرىسىمەن جولدامامەن وسى جاققا كەلىپتى. سودان تاعدىردىڭ جازۋىمەن ارشاتىدا تۇراقتاپ قالىپ قويعان، تۇرمىسقا شىققان. كوپ جىل مەكتەپتە قاتارداعى مۇعاليما بولىپ ىستەپتى، ءقازىر ديرەكتوردىڭ وقۋ- تاربيە جونىندەگى ورىنباسارى. ەرجەتكەن ءبىر قىز، ەكى ۇلى بار. كۇيەۋى ورمانشى ەكەن، اناۋ جىلدارى تاۋدا بالقاراعاي سوعىپ ءجۇرىپ، اعاشتان قۇلاپ مەرت بولىپتى

   وي، زامان- اي، دەسەڭشى! -  دەدىم مەن كۇرسىنىپ.

- نە بولدى سونشالىق؟

 

- قاي- قايداعى ەستەلىكتەر ەسكە ءتۇسىپ، جۇرەگىمدى مىسىقشا تىرنالاپ جاتىر.

 

- نە؟ وكىنىش بار ما ەدى؟

 

- بولعاندا قانداي.. .

 

ءساليما سىلقىلداپ كۇلىپ جىبەردى، كۇلكىسى كارلەن كەسەنىڭ سىڭعىرىنداي قۇلاققا جاعىمدى شىقتى. بايقايمىن، ارادا قانشا زامان وتسە دە مەن پاقىر مىناۋ قىزدى ءالى كۇنگە قيمايتىن ءتارىزدىمىن. ارينە، بۇگىنگى تولىسقان ەتجەڭدى، جاسى ۇلعايعان ءساليمانى ەمەس، ءوزىمنىڭ بوزبالا ەستەلىگىمدى بولار. سول عوي، وتتى ساعىنىش بولىپ جۇرەكتى جىلىتىپ، بۇگىنگى كوڭىلدى جەلپىلدەتىپ كوتەرىپ تۇرعان.

 

- ەندى ءبىزدى قايتەسىڭ، - دەدى ءساليما كوزى تايعاناقتاپ. - ءبىزدىڭ داۋرەن وقشا زىمىراپ وتە شىقتى عوي. ءومىردىڭ زاڭى، ءبارى دە تاعدىردىڭ جازۋى.. . سەن بويداقپىن دەدىڭ بە؟ سول ءسوزىڭ راس بولسا، مەن سەنى ءبىر جاس كەلىنشەكپەن تانىستىرايىن. مىقتى قىز، وكىنبەيسىڭ. ءبىراق جانى نازىك، جارالاپ الىپ جۇرمە، اباي بول!

 

ءساليمادان مۇنداي مازمۇنداعى اڭگىمە كۇتكەن جوق ەدىم، ءتىلىم بايلانىپ قۇنجىڭداپ قالدىم. سونىمدى سەزدى مە، ء"الى كۇنگە ۇيالشاق ەكەنسىڭ عوي" دەپ مەنى ارقامنان ەركەلەتە سيپاپ، قولتىقتاپ ىشكە ەنگىزدى.

 

045.

 

 ەندى ويلاپ وتىرسام، مەن پاقىردى سۋرەتشى ەتكەن وسى ءساليما ەكەن عوي.. .

 

 نامىسىمدى جەر ەتىپ مەنسىنبەدى، قوراشسىنىپ قاراماي كەتتى. سول كەتكەننەن مول كەتتى.. . ايتپاقشى، وسكەمەندەگى وبرازتسوۆىي كوشەسىندەگى پەدينستيتۋتتىڭ جاتاقحاناسىندا ءبىر كەزدەسكەنىمىز ەسىمدە. كەزدەيسوق جاعدايدا. سالقىن امانداسىپ، جىميا ءبىر قارادى دا، قاسىمنان قايقايىپ وتە شىقتى. اناداي جەردەگى شومبال دەنەلى كۇدىرەيگەن ءبىر جىگىتكە باردى دا، ەكەۋى قولتىقتاسىپ كەتە باردى.

 

سودان كەيىن كورىپ تۇرعانىم وسى.

 

 ءساليمادان سوڭ مەن قولىنان قوي جىعۋ كەلمەيتىن ىنجىق جەتەسىز ەمەس ەكەنىمدى وزىمە دە، وزگەگە دە دالەلدەۋىم كەرەكتىگىن ۇقتىم. دەنى ساۋ، ويى وزىق، اياق- قولى بالعاداي جالىن جۇرەكتى ازامات ەكەنىمدى كورسەتۋىم قاجەت بولدى. تابانداپ ءتورت جىل وقىپ سۋرەتشىلەر ۋچيليشەسىن ءبىتىردىم. ۋچيليشەنى بىتىرگەن بويدا اي- شايعا قاراتپاي ەكى جىلعا ارمياعا الىپ كەتتى. ول جاقتان كەلگەن سوڭ تاعى ءبىر جىل جۇمىس ىستەپ، اقشا تاۋىپ، جولعا قاراجات جينادىم. سودان جاز شىعا جالعىز سومكەمدى كوتەرىپ لەنينگرادقا تارتتىم. القىنىپ كەلىپ، ابىعىپ جەتىپ رەپين اكادەمياسىنا قۇجات تاپسىرىپ ەدىم، ول جىلى ەمتيحاننان مۇرتتاي ۇشتىم. ۋچيليشەدەگى ءبىلىمىم كادەگە اسپاي قالدى. ءارى ەكى جىل بويى قارىنداشتىڭ ورنىنا اۆتومات كوتەرىپ جۇگىرەمىن دەپ قارايىپ قالسام كەرەك. ريسۋنوكتان قولىم ءالى قاتپاعان، پروپورتسيادان قاتەلىك كوپ، وزىڭە دەگەن سەنىمسىزدىك باسىم دەپ سىنادى. جيۆوپيستەن كورىنىستى تۇتاستىقپەن قابىلداۋ جوق، بولشەكتەنىپ، ۇساقتالىپ كەتىپپىن.

 

 ماڭدايىم تاسقا سوعىلىپ وقۋدان قۇلاپ قالسام دا، اۋىلعا قايتقام جوق. قاساقانا سول بوتەن قالادا قالىپ قويدىم. ءبىر جىل قارا جۇمىس ىستەدىم، ۆاگونداردان جۇك ءتۇسىردىم، كومىر تيەدىم، دۇكەندەرگە زات تاسىدىم. تۇندە ينستيتۋتتىڭ ەدەنىن جۋىپ، كەشكە قوسىمشا ساباقتارعا، سۋرەت سالۋ ۇيىرمەلەرىنە قاتىستىم. سول كەشكى قوسىمشا ساباقتار ماعان ۇلكەن كومەك بولدى، كوپ دۇنيەگە كوزىم اشىلدى، قابىلەتىم شىڭدالدى. سونىڭ ارقاسىندا جولىم اشىلىپ، كەلەسى جىلى وقۋعا قابىلداندىم. جيۆوپيس فاكۋلتەتىنە.. . بەس جىل كوز مايىن تاۋىسىپ، ەۆسەي مويسەەنكونىڭ شەبەرحاناسى بويىنشا اكادەميانى ۇزدىك ءبىتىرىپ شىقتىم. بولاشاعىنان ۇلكەن ءۇمىت كۇتتىرگەن دارىندى، تالابى تاۋداي جاس سۋرەتشى اتاندىم. الماتىعا كەلگەن بويدا ءوزىم وقىعان ۋچيليشەگە ءمۇعالىم بولىپ ورنالاستىم. الدىمەن شىعارماشىلىق جاعدايىم ءۇشىن جەكە شەبەرحانا ءبولىپ ەدى، ەكى جىلدان سوڭ قالانىڭ مولتەك اۋدانىنان ەكى بولمەلى پاتەرگە يە بولدىم.

 

 باياعى جان كۇيزەلىسى ۇمىتىلدى، جۇرەكتەگى جارا جازىلدى.

 

 ءبىراق كوڭىلدە ايەل جۇرتىنا دەگەن وكپە مەن ناز قالدى.

 

 

 

046.

كادەگە اسپاي قالدى. ءارى ەكى جىل بويى قارىنداشتىڭ ورنىنا اۆتومات كوتەرىپ جۇگىرەمىن دەپ قارايىپ قالسام كەرەك. ريسۋنوكتان قولىم ءالى قاتپاعان، پروپورتسيادان قاتەلىك كوپ، وزىڭە دەگەن سەنىمسىزدىك باسىم دەپ سىنادى. جيۆوپيستەن كورىنىستى تۇتاستىقپەن قابىلداۋ جوق، بولشەكتەنىپ، ۇساقتالىپ كەتىپپىن.

 ماڭدايىم تاسقا سوعىلىپ وقۋدان قۇلاپ قالسام دا، اۋىلعا قايتقام جوق. قاساقانا سول بوتەن قالادا قالىپ قويدىم. ءبىر جىل قارا جۇمىس ىستەدىم، ۆاگونداردان جۇك ءتۇسىردىم، كومىر تيەدىم، دۇكەندەرگە زات تاسىدىم. تۇندە ينستيتۋتتىڭ ەدەنىن جۋىپ، كەشكە قوسىمشا ساباقتارعا، سۋرەت سالۋ ۇيىرمەلەرىنە قاتىستىم. سول كەشكى قوسىمشا ساباقتار ماعان ۇلكەن كومەك بولدى، كوپ دۇنيەگە كوزىم اشىلدى، قابىلەتىم شىڭدالدى. سونىڭ ارقاسىندا جولىم اشىلىپ، كەلەسى جىلى وقۋعا قابىلداندىم. جيۆوپيس فاكۋلتەتىنە.. . بەس جىل كوز مايىن تاۋىسىپ، ەۆسەي مويسەەنكونىڭ شەبەرحاناسى بويىنشا اكادەميانى ۇزدىك ءبىتىرىپ شىقتىم. بولاشاعىنان ۇلكەن ءۇمىت كۇتتىرگەن دارىندى، تالابى تاۋداي جاس سۋرەتشى اتاندىم. الماتىعا كەلگەن بويدا ءوزىم وقىعان ۋچيليشەگە ءمۇعالىم بولىپ ورنالاستىم. الدىمەن شىعارماشىلىق جاعدايىم ءۇشىن جەكە شەبەرحانا ءبولىپ ەدى، ەكى جىلدان سوڭ قالانىڭ مولتەك اۋدانىنان ەكى بولمەلى پاتەرگە يە بولدىم.

 باياعى جان كۇيزەلىسى ۇمىتىلدى، جۇرەكتەگى جارا جازىلدى.

 ءبىراق كوڭىلدە ايەل جۇرتىنا دەگەن وكپە مەن ناز قالدى.

 

 

 

046.

 

 پاي- پاي، شىركىن، سول ءساليما ەندى، مىنەكي، جارقىراپ الدىمدا وتىر!

 

تولىسقان، بايسال تارتقان. بابام قازاق "سىرلى اياقتىڭ سىرى كەتسە دە، سىنى كەتپەس" دەگەنى راس ەكەن. باياعى تاكاپپارلىق پەن تەكتىلىكتىڭ جۇرناعى بويىندا ءالى دە بار، سازانداي اپپاق بولىپ وتىرىسى دا سالتاناتتى.

 مۋزىكا دامىلداپ، ايەلدەر دەم الۋعا شىقتى.

 ءساليما ءوزىن "گۇلزينا" دەپ تانىستىرعان جاس مۇعاليمامەن سويلەسىپ، پىسكەن الماداي البىراپ تورگى بۇرىشتا وتىرعان. مەنىڭ قادالا قاراعانىمدى بايقاپ جىلى جىميدى دا، ىمداپ قاسىنا شاقىردى.

 -  ەكەۋىڭنىڭ دە باستارىڭ بوس ەكەن، ەندەشە. مەن سەندەردى جاقىن تانىستىرايىن، -  دەدى.

مەن ءيىلىپ گۇلزينامەن تاعى دا قول الىستىم.

 ءوزى تورعىنداي ۇلبىرەگەن ىزەتتى جانعا ۇقسايدى. الگىندە جارقىلداپ بيلەگەن كەزدە كوز قىرىممەن قىزىعا باقىلاپ، ونەرىنە قاتتى سۇيسىنگەم. تالدىرماش، قىناي بەل، كەرميىق قازاق ارۋىنىڭ ەتالونى وسىنداي- اق بولار.

 سامارقان اسابا كوپ دەم الدىرمادى، نەلەر ءبىر كوڭىل كوتەرەر كوركەم تىركەستەردى قويشا توعىتىپ، ءبارىمىزدى جۇلدە ءۇشىن بي جارىسىنا شاقىردى.

 گۇلزينا "تسىگانوچكا" مەن "چاستۋشكانى" بوكسەسى بۇلتىلداپ، ەدەندى تارسىلداتىپ ادەمى بيلەپ شىقتى. ءبىرىنشى جۇلدە تۋش ويناعان سالتاناتتى جاعدايدا سوعان تابىستالدى. ەندىگى كەزەكتە قازاقتىڭ ۇلتتىق ءبيى جاريالاندى. سول- اق ەكەن، "قاماجاي" كەتتى شىرقالىپ. بۇل جولى گۇلزينا ورتاعا مەنى شاقىرىپ، شىر اينالىپ وزىمەن بىرگە ۇيىرە جونەلدى. مەن تاياق جۇتقانداي يكەمسىزدەۋ قوزعالسام دا، ءبارىبىر ەڭ ءتاۋىر بيلەگەن ءبىز بولىپ شىقتىق. جۇلدە ەكەۋىمىزگە تەڭ ءبولىندى. سوڭىنان ءشامشى اندەرىنىڭ ىرعاعىندا ەكەۋىمىز تاعى ءبىر ۆالس بيلەپ، ۇستەلگە وتىردىق.

- مۇنشا ادەمى بيلەۋدى قايدان ۇيرەنىپ ءجۇرسىز؟ - دەپ سۇرادىم مەن.

 

ستۋدەنت كەزىندە بي كرۋجوگىنا قاتىسقان ەكەن. باسە، بي بيلەگەندەگى قيمىل- قوزعالىسىندا كاسىبيلىكتىڭ نىشانى بار.. . جارايسىڭ، قارىنداس! قالاي بولعاندا دا، بۇگىنگى وتىرىستىڭ پاتشايىمى وسى قىز ەكەنى داۋسىز ەدى.

 كەلەسى ۇزىلىستە، تەگى، ايەلدەر بيدەن جالىقتى ما، قابىرعانى جاعالاي جايعاسىپ، سىزىلتىپ ءان باستاپ كەتتى. ءبارى قوسىلىپ "دوستار" ءانىن شىرقادى. دۇكەنشىنىڭ جۇقالتاڭ كەلىنشەگى سىزىلتىپ جەكە داۋىستا ءبىر ءان ايتتى. سوسىنعىسى، "گۇلزيناعا كەزەك بەرەيىك، گۇلزينا ءان سالسىن"، -  دەپ جۇرت شۋلاسىپ جاتتى.

جاڭاعى ءبيشى كەلىنشەك، جۇرتتىڭ ءبۇيتىپ سۇراۋىنا قاراعاندا، تەگى، ءاندى دە ءتاۋىر ايتاتىن بولعانى عوي؟

 ءجۇزى بالبىراپ، بيپاز باسىپ ورتاعا گۇلزينا شىقتى.

 "ال، باستا، گۇلزيناجان!" -  دەيدى جۇرت قاۋمالاسىپ. ءبىراق گۇلزينا ءۇنسىز، جۇرەكسىنگەن سىڭايى بار، كوزىن ءتۇسىرىپ ويلانىپ تۇر.

 "ايتار بولسا، بالسىنبەي باستاماي ما ەندى؟ "

 -  سۋرەتشى اعايى زاكاز بەرسىن، قانداي ءاندى تىڭداعىسى كەلەدى ەكەن؟ -  دەپ، مىنا جاقتان ءساليما قويىپ قالسىن.. .

مەن بۇيىرىمنەن بىرەۋ نۇقىپ جىبەرگەندەي ەلەڭ ەتتىم. تۇكتى تۇسىنبەي ءساليماعا بۇرىلدىم، ءساليما ءبىر كوزىن قۋلانا قىستى دا، جىپ- جىلى جىميا سالدى.

 "كوپشىلىك ورتادا بۇيتكەنى نەسى؟ قايداعى ءان؟ "

 -  اعاي، قانداي ءان تىڭداعىڭىز كەلەدى؟ - 

 دەپ ەندى گۇلزينا دا مەن جاققا جاۋتاڭداي قالىپتى.

 قاپەلىمدە نە ايتارىمدى بىلمەي توسىلدىم.

 ء"يا، تاپسىرىس سىزدەن، قىزداردىڭ كوڭىلىن جىقپاڭىز؟ " -  دەپ ءبىر شەتتەن ءۇي يەسى قانىبەك شىقتى تىقاقتاپ.

 -  ءيا، اعاي، قاي ءاندى ۇناتاسىز؟

گۇلزينا جانارى جاۋدىرەپ، ماعان قاراپ تۇر. باسقا شارۋالارى قۇرىپ قالعانداي جينالعان كوپشىلىكتىڭ بار نازارى، ءتورت كوزى مەندە.

 

 -  اپىرماي، ەندى.. . مەن جاقسى كورەتىن ءان كوپ قوي.

- ەندەشە، سولاردىڭ بىرىنە تاپسىرىس بەرىڭىز.

- قازاق اندەرىنىڭ ءبارىن بىلەسىز بە؟

- ءبارىن بولماسا دا، ءبىرازىنان حابارىمىز بار.

- ءيا، سونىمەن.. .

- ابايدان باستاساڭىز! مىسالى.. . "جەلسىز تۇندە جارىق اي".

 گۇلزينانىڭ تاناداي كوزدەرى جارق ەتە قالدى. كۇلىمسىرەپ ماعان سۇزىلە ءبىر قارادى دا، ءاندى باياۋ باستاپ، سىزىلتىپ الا جونەلدى. داۋسى اشىق، ءۇنى قۇلاققا اسا جاعىمدى ەكەن. ءاندى مەن ءۇشىن ايتىپ جاتقانىن سەزسەم دە، قاباق كوتەرگەم جوق، تومەن قاراعان قالپىمدا ۇيىپ تىڭدادىم. ءان اياقتالعان كەزدە ورنىمنان تۇرىپ، گۇلزيناعا ءيىلىپ راقمەت ايتتىم.

 راسىمەن گۇلزينا جاقسى ءانشى ەكەن. جۇرتتىڭ سۇراۋى بويىنشا ودان كەيىن دە ەكى- ءۇش ءاندى ورىنداپ شىقتى.

بۇگىنگى كەشتىڭ سوڭعى ءبيى جاريالاندى. بۇل جولى بەلدى بەكەم بۋىپ، گۇلزينا قىزدى بيگە مەن شاقىردىم. ەكەۋىمىز ۆالس ىرعاعىندا شىر اينالىپ جونەلدىك.

- تىم ەركىن كەتكەمىز جوق پا؟ - دەدى گۇلزينا نازدانىپ. - ۇياتقا قالىپ جۇرمەيمىز بە؟

مەن تۇكتى تۇسىنبەي قاباعىمدى كىرتيتىپ، يىعىمدى قيقاڭداتتىم.

- ء"ۇي ارتىندا كىسى بار" دەگەن، مەن باسى بوس كىسى ەمەسپىن، اۋىلدىق جەردە سوڭىڭنان ەرەر ءسوز بولادى.

كەلىنشەكتىڭ ەمەۋرىنى ساناما سوندا عانا جەتتى. بىلەمىن، اۋىلدىڭ مىنەزى ماعان دا ءمالىم، اۋىلدىڭ پىش- پىش وسەگى جەلدى كۇنگى ورتتەي تارايدى. كۇنشىلدەر كوبەيەدى، سوڭىڭنان شۇقىپ كورسەتەدى، تابالايدى. سودان ادامنىڭ كوشەدە ءجۇرىپ- تۇرۋى قيىنداپ قالادى، گۇلزينا سونى مەگزەپ وتىر.

 -  قاپا بولماڭىز، قاڭقۋ سوزگە جول بەرمەسپىز! -  دەدىم مەن.

 

 -  ەگەر ءان تىڭداعىڭىز كەلسە ايتارسىز! -  بۇل ءسوزدى گۇلزينا قۇلاعىما ەرنىن تاقاپ، سىبىرلاپ ايتتى. ىستىق دەمى قۇلاعىمدى عانا ەمەس، ءون بويىمدى شارپىپ ءوتتى.

- ءان دەگەندە مەندە تويىم جوق، كۇندىز دە، تۇندە دە تىڭداي بەرەم!

 مەن دە باسىمدى بۇلعاڭداتىپ، ىرجيعان بولدىم.

- وندا بۇل قۇپياڭىزدى ەشكىمگە ايتپاسسىز؟

گۇلزينا ەندى توتايلانا قارادى. بۇل قاراسقا جۇرەك قۇرعىر ءتاتتى جەگەندەي ەرىپ جۇرە بەردى.

 كەش اياقتالدى، جۇرت ءبىر- بىرىمەن قوش ايتىسىپ، ءۇيدى- ۇيىنە تارقاستى. كەش، اسىرەسە، مەن ءۇشىن ەستە قالارلىقتاي بولدى، اۋىلداستار جايىندا كوڭىلىمدە جاقسى اسەر قالدى. سەرپىلىپ، ءبىر جاساپ قايتتىم. تايپاقتاعى ۇيگە جەتكەنشە قۇلاعىمدا گۇلزينانىڭ ءانى سىزىلىپ تۇرىپ الدى.

"جەلسىز تۇندە جارىق اي.. ."

047.

 اكىمنىڭ ۇيىندەگى كەشتى تاعى دا وي ەلەگىنەن وتكىزىپ، الۋان قيالعا باتىپ ۇيىقتاي الماي ۇزاق جاتتىم.

 الدىمەن، ءساليمانىڭ ءبىر ارەدىكتە گۇلزينانىڭ ومىرىنەن سىبىرلاپ سىر ايتقانى ەسىمە ءتۇستى.. .

 سەمبىعالي دەگەن كۇيەۋى بار ەكەن، ءبىراق ول كۇيەۋدىڭ بارىنان جوعى.. . جەتى جىل بولىپتى قالاعا كەتكەلى. سول كەتكەننەن مول كەتىپتى. سايدا سانى، قۇمدا ءىزى جوق. جوعالعان. ول كىسىنىڭ قايدا ەكەنىن، نە ىستەپ، نە قويىپ جۇرگەنىن ەشكىم بىلمەيدى. الدە قالادا جۇلىكتەر ءولتىرىپ كەتتى مە، الدە ول جاقتاعى كوپ شۇيكەباستىڭ ءبىرىنىڭ قولىنا كىرىپ الدى ما، ول جاعى دا بەيمالىم. قىسقاسى، جەتى جىل بويى گۇلزينا جالعىز. جەتى جىل بويى ءبىر ەركەكتىڭ بەتىنە تىكتەپ قاراماعان، سوڭىنا ءسوز ەرتپەگەن اپپاق قارداي ادال جان. مۇرات اتتى جالعىز ۇلىن ءوسىرىپ، كارى ەنەسىن الپەشتەپ باعىپ، وسى اۋىلدا ءجۇرىپ جاتقان جايى بار.

 

 ءساليمادان تاعى ەستىگەنى -  بۇل قىز ەتەكتەگى ەڭبەك دەگەن اۋىلدان ەكەن. ينستيتۋت بىتىرگەن جازدا قۇربىسىنىڭ "وقۋ بىتىرگەن قۋانىشىن" ءبولىسىپ، وسى ارشاتىعا توي تويلاپ كەلىپتى دە، سول بويدا قايتپاي قالىپ قويىپتى. قالىپ قويعان جوق، تويلاتىپ جۇرگەن جەرىنەن اۋىل جاستارى ونى ۇرلاپ اكەتىپ، جاڭاعى سەمبىعالي دەگەن جىگىتكە كۇشپەن قوسىپ جىبەرىپتى.

 -  شاتاسقان ءبىر حيكايات، ول جاعىنا تەرەڭدەپ قايتەسىڭ؟ -  دەپ ءساليما ارعى جاعىن قوزعامادى.

 وسى اڭگىمەدەن مەنىڭ ۇققانىم -  بۇل گۇلزينا قارىنداس قىز داۋرەننىڭ قىزىعىن كورىپ ۇلگەرمەگەن سياقتى.

 ۇرلاپ كەتسە، كۇيەۋىنە كۇشپەن قوسقان بولسا - 

 ەكى ارادا اناۋ ايتقان ماحاببات تا بولماعان عوي.. . ءيا، قايدان بولسىن، ول جاعى شىققان كۇندەي شىندىق. كۇيەۋىنىڭ دە ءىز- ءتۇزسىز جوعالعانىنا، مىنەكي، جەتى جىل ءوتتى دەسەدى. ياعني، ماحابباتتىڭ جالىن قۇشاعىندا تۇنشىقپاعان، قىزىل گۇلدەي قىسقا قىز داۋرەننىڭ قىزىعىن كورىپ ۇلگەرمەگەن، جاستىقتىڭ بازىنا سىرىنا بويلاپ، قىتىقشىل قىلىعىن سەزىپ بىلمەگەن كەلىنشەك. قىسقاسى، توسەك باقىتىن دا، تاقىم قىزىعىن دا تۇسىنبەگەن، تىرلىگىنە وكپەسى، ومىرىنە وكسىگى بار جارالى جان.

 ەندەشە، ەگەر ءساليمانىڭ ايتقانى شىنىمەن راس ءسوز بولسا، مەن بۇل كەلىنشەككە ماحابباتتىڭ نە ەكەنىن كورسەتەيىن، كوكەسىنە تانىتايىن دەگەن شالكەم- شالىس وي كەلدى باسىما.

ءوزى دە قىمىزداي جۇتىمدى، شۇعىلا توگىپ، ىزەت سەپكەن نازىك جان ەكەن. ماحاببات دەيتىن اسقاق سەزىمگە ارناپ جاراتىلعان ايەل مە دەپ قالدىم.

گۇلزينانى ويلاپ جاتىپ، كورگەنىم مەن كوڭىلدەگىم قوزعالىپ، قيال تەرەڭىنە شىم باتىپ جۇرە بەردىم.. .

048.

 و، ارۋلارىم مەنىڭ!

 ومىردە سىرلاس، مۇڭداس بولعان، تالاي قىزىقتى كۇندەردى، قىلىقتى تۇندەردى بىرگە بولىسكەن قىزدار مەن كەلىنشەكتەر.. . ءقازىر سەندەر قايداسىڭدار؟ قايسىسىڭ قاي جاقتا، قايسى قيىردا ءجۇر ەكەنسىڭدەر؟ مەن كەيدە سەندەردى ساعىنامىن، ەرتەگىگە بەرگىسىز ەركە ساتتەرىمدى شارق ۇرىپ ىزدەيمىن. سەندەر مەنىڭ كوڭىلىمنىڭ كوگى، ءومىرىمنىڭ گۇلى ەدىڭدەر. ءقازىر مەن كوپشىلىگىڭنىڭ اتتارىڭدى دا ۇمىتتىم، بەينەلەرىڭ دە ەستە قالماپتى. ءبىراق سەندەر سىيلاعان ماحابباتتى، ادال كوڭىلدەرىڭنىڭ مەيىرىمى مەن شۋاعىن ۇمىتقام جوق. ولار مەنىڭ جۇرەگىمدى ءالى كۇنگە شاباقتاپ، نۇر ساۋلەگە بولەپ جۇرەدى. مۇڭايعان ساتتەرىمدە ول ماعان كۇش بەرەدى، كۇيزەلگەن شاقتارىمدا بويىما قۋات بەرەدى. شىعارماشىلىعىمنىڭ قاينار بۇلاعى دا، تابىسى مەن شابىتى دا وزدەرىڭسىڭدەر. شىركىن- اي، بۇگىندە سەندەر قايدا ءجۇر ەكەنسىڭدەر؟ الدە ءبىر- ءبىر ەركەكتى قۇشاقتاپ، بالالى- شاعالى بولىپ، وتباسىنىڭ كۇيبەڭىمەن مۇلدەم ۇمىتتىڭدار ما مەنى؟ ءبارىبىر، مەن سەندەردى قىزعانام. ويتكەنى عاشىقتىق ىندەتىنەن قاشىپ جۇرسەم دە، مەن سەندەردىڭ ءارقايسىڭا ەلجىرەي قۇلادىم، جان- تانىممەن بەرىلدىم. كەزدەسۋلەرىمىزدىڭ عۇمىرى كەلتە بولسا دا، مەن سەندەردىڭ ءارقايسىڭدى شىنايى سىيلادىم، قۇدايداي قۇرمەت تۇتتىم.

 سەندەردىڭ كەيبىرىڭ ماعان ادال جۇرەكتەرىڭمەن عاشىق بولعاندارىڭدى دا بىلەمىن. مەنىمەن وتاۋ قۇرىپ، وتباسىن ارمان ەتكەندەرىڭ تاعى شىندىق. ءبىراق ونداي جاۋاپتى قادامعا مەن دايىن ەمەس ەدىم. مەن ونەر جولىن وتباسى، وشاق قاسى تىرلىگىنەن بيىك قويعان، وسى جولدا ءبارىن دە قۇربان ەتكەن جان ەدىم. ءبىز ءبىر- ءبىرىمىزدى قيماساق تا، كوپشىلىگىڭمەن ءدال وسى ارادا تۇسىنىسە الماي، ۇعىسا الماي اجىراسىپ جاتتىق.

 قالاي بولعاندا دا، مەنىڭ ومىرىمدە سەندەردەن وشپەس ءىز قالدى، جۇرەگىمدە ايىقپاس سىز قالدى.

اينالايىن، ارۋلارىم مەنىڭ!

049.

 باسقانىڭ جان دۇنيەسىنە ارالاسا المايمىن، وزگە ادامنىڭ سەزىمى، تالعامى مەن تۇيسىگى جونىندە تورەلىك ايتىپ، ساۋەگەيسىر ويدا ەمەسپىن. ايتۋعا دا، ارالاسۋعا دا قاقىم جوق ەكەنىن تاعى بىلەمىن. ويتكەنى ءار ادام جەكە ءبىر الەم. بۇل قاعيدانى ايتقان تاعى مەن ەمەس، ارعى- بەرگى زاماننىڭ اتىنان ات ۇركەتىن عۇلامالارى سولاي دەپتى. ولاي بولسا مەن دە جەكە الەممىن.. . مەنىڭ الەمىم كىتاپتاردا جازىلعانداي، ولەڭدەردە شىرقالعانداي ماحابباتتى اسقاقتاتىپ، اسپانداتىپ قابىلداي المايدى.

 ول ءۇشىن ماعان رەنجىمەسسىزدەر دەپ ويلايمىن. ماحاببات دەگەندى مەنىڭ قابىلداۋىم وزگەشە، تۇسىنىگىم بولەكشە.. . مىسالى، مەن ءۇشىن ماحاببات -  پسيحيكالىق اۋرۋدىڭ ءبىر ءتۇرى. تۋراسىن ايتقاندا، كادىمگى جۇيكە دەرتى. ماحابباتتىڭ كۇيىگىنە شىداي الماي كۇيىپ كەتكەن، شەيىت كەتكەن ۋاقيعالار جۇزدەپ ەمەس، مىڭداپ سانالادى. ەندەشە، ول دەرت ەمەي نەمەنە.. . مەنىڭ تۇسىنىگىمدە ول ەسىرتكى مەن ماسكۇنەمدىككە ۇقساس اۋرۋدىڭ ءبىر ءتۇرى.

ماحاببات ميدى ءمۇجىپ، ادامدى ۇيقى مەن كۇلكىدەن ايىرادى، اشىق كۇندە اداستىرىپ، ايىق كۇندە كوڭىل- كۇيىڭدى بۇزادى. قان قىسىمىن كوتەرىپ، قوس شىقشىتتان قىسادى، قارا اسپاندى توندىرەدى. ماحابباتتىڭ ونداي پروبلەماسىن مەن دە بوزبالا كۇنىمدە باسىمنان ءبىر كىسىدەي وتكەرگەم. سول سەبەپتى دە مەن سەزىم دەگەندى اۋىزدىقتاپ، ءوزىمدى قاتاڭ باقىلاۋدا ۇستاۋدى، ءتىپتى باعىتتاۋدى ۇيرەندىم. شىعارماشىلىق ەركىندىگىمدى، باس بوستاندىعىن، تاۋەلسىزدىگىمدى ساقتاپ قالۋعا تىرىستىم. ايەل زاتىمەن بىلاي دا كەزدەسىپ، قاۋىمداسىپ جۇرە بەرۋگە بولاتىنىن ومىرلىك تاجىريبەمنەن وتكىزىپ، ماحاببات مايدانىندا وزىمە ازاتتىق سىيلادىم. ولاي ەتپەسەم، تىرشىلىكتىڭ وركەنسىز قىبىر- جىبىرىمەن قىسقا عۇمىر زىر ەتىپ وتە شىعىپ، ونەردە ەشتەڭە ۇلگەرمەي قالامىن با دەپ قورقامىن.

مەن ءومىر سالتىمدى ءدال وسى ۇستانىممەن، وسى مازمۇندا قۇرعان جاننىڭ ءبىرىمىن.

 

050.

 سۋرەتشىلەردىڭ شەبەرحانالارى قاشاندا بازارلى، دىردۋ- دۋماندى كەلەدى.

 ولار ءبىر جەرگە قاۋىمداسىپ جينالىپ الىپ، كۇن ۇزاق ونەر جايىندا گۋ- گۋ اڭگىمە سوعادى، قىزىلكەڭىردەك بوپ داۋلاسىپ جاتادى. مۇنداي كەزدەسۋلەر مەن جۇزدەسۋلەر ىشىمدىكسىز تاعى بولمايدى. ونىڭ سوڭى قىز- كەلىنشەكتەر شاقىرىپ، تاڭ اتقانشا دۋىلداتقان ويىن- ساۋىققا ۇلاسادى. كۇيەۋلەرىنىڭ كەشىككەنىنە، ۇيگە كەلمەي قونىپ قالاتىندارىنا كوبىسىنىڭ ايەلدەرى ۇيرەنگەن، ءيىس الماس كومپىس. كونتەرى بولعان كوپشىلىگى كۇيەۋلەرى شەبەرحانادا شىعارماشىلىقپەن اينالىسىپ جاتىر دەپ وندايعا ونشالىقتى الاڭداي بەرمەيدى.

 ءوز باسىم مۇنداي بەرەكەسىز باسقوسۋلاردان اۋلاق جۇرۋگە تىرىسام. الباتى شۋلاسقان اعايىنعا ەبەكتەمەي، ەرە بەرمەي، ءبولىنىپ كەتەمىن. ونىڭ ۇستىنە، ىشىمدىك دەگەنىڭ دەنساۋلىعىما جاقپايدى. بۇگىن جاقسى كورىنىپ، كوڭىلىڭدى ەبەلەكتەي ەلپىلدەتكەنىمەن، ەرتەسىندە كۇنى بويى ينە جۇتقانداي ءيتيىپ جۇرگەنىڭ. ەشتەڭەگە زاۋقىڭ جوق، ومىردەن تورىعاسىڭ، وزىڭنەن ءوزىڭ جيرەنىپ، كىرەرگە تەسىك تاپپاي قينالاسىڭ. ال قىز- كەلىنشەك جاعىنا كەلگەندە، شۇكىرشىلىك، مەن دە ەسەمدى جىبەرگەن جان ەمەسپىن. قىسىر سوزدەن قىزىل بۇزاۋ تۋدىرىپ، الباتى شۋلاسقان اناۋ ارىپتەستەرىمنەن وزىپ كەتپەسەم، قالىس قالعان جەرىم جوق.

- ماستەرسكويىڭدى بۇگىنشە بەرە تۇرشى! - دەپ قيىلادى كەيدە ارىپتەس ءبىر دوستار.

- وۋ، نە بولدى؟

- نە بولۋشى ەدى.. . ءبىر ءتاۋىر كەلىنشەكپەن تانىسىپ ەدىم.. .

- وزىڭدە دە ماستەرسكوي بار عوي؟

- مەنىڭ ماستەرسكويىم ءقاۋىپتى.. . سوڭعى كەزدە ايەلىم كۇڭكىلدەۋدى شىعاردى. كۇدىگى بار، تۇندە كەلىپ تەكسەرە مە دەپ قورقام.

- سوندا ماعان قايدا كەت دەمەكسىڭ؟

- سەن بويداقسىڭ عوي، بۇگىنشە ۇيىڭە بارىپ قونساي!

- ماستەرسكوي بۇگىن زانيات.. .

- زانيات دەيسىڭ بە.. . وندا، ەرتەڭ شە؟

- ەرتەڭ ءبىر جازۋشى دوسىم سۇراپ وتىر.

- بۇرسىگۇنى؟

- وۋ، سەندەر مەنىڭ ماستەرسكويىمدى بوردەل دەپ ويلاپ پا ەدىڭدەر!

مىنەكي، مۇنداي مازمۇنداعى اڭگىمە- سۇحبات مەنىڭ سۋرەتشى دوستارىم اراسىندا ءجيى بولىپ تۇراتىن.. .

051.

 تاعى دا تۇياق سەرىپپەي تۇسكە دەيىن ۇيىقتادىم. بۇل جولى مۇناربەك ايتقان "تازا اۋاعا تۇنشىعىپ" ەمەس، كەشەگى ىشىمدىكتىڭ اسەرىنەن.

 كوز دومبىققان، باس قورعاسىنداي، قاراقۇستان ءبۇرىپ، سولقىلداپ كوتەرتەر ەمەس. ءىشىم ءورت شالعان ورمانعا ۇقسايدى. ءتىلىم كەرمەك، دەمىم كۇلىمسى، وزىمنەن- ءوزىم جيىركەنەمىن. سوعان قاراعاندا، داۋدىرلەپ وتىرىپ ءبىرازعا دەيىن سىلتەسەك كەرەك. "ەرتەڭ دەمالىس، قايدا اسىعامىز" دەگەن سوڭ، جينالعان جۇرت ارقانى كەڭگە سالىپ، ءتۇننىڭ ورتاسىن اۋدارىپ بارىپ ءبىر- اق تارقاسقان.

 مەنى ماشينەسىمەن قانىبەك اكىمنىڭ ءوزى ۇيگە اكەلىپ سالعان. قانىبەك ءبىرشاما قىزۋ ەدى، ماشينەسى وتكەلدە ءوشىپ قالىپ، سۋ ىشىندە تۇنەپ شىقپاساق دەپ مەن قاتتى ءقاۋىپ قىلعام. سويتسەم، اپتانىڭ سەنبى- جەكسەنبىسىمەن ساناسپايتىن، كۇن دەپ، ءتۇن دەپ ەسەپتەسپەيتىن اۋىل ازاماتى ءۇشىن قىزىپ الىپ رولگە وتىرۋ تۇك تە ەمەس ەكەن. كۇندەلىكتى داعدىعا اينالعان.

ۋچاسكەلىك پوليتسيا تومەندەگى اۋىلدان ايىنا ءبىر رەت كەلىپ كەتەدى ەكەن. ال ماي دەگەندى بۇل قيىرداعى اۋىل كورمەك تۇگىلى ءالى اتىن دا ەستىمەپتى. سوندىقتان ءبارى ەركىن، ەشكىمنىڭ ەشكىمدە شاتاعى جوق، وزدەرى بي، وزدەرى قوجا.. . بەينەبىر تايىز بۇلاقتان وتكەندەي قانەكەڭ بۇقتىرمادان اجىلداپ- گۇجىلدەپ، شوقىراقتاپ- شايقاتىلىپ توقتاۋسىز وتە شىقتى. كۇندەگىسىنەن دە تەز ءوتتى.. .

 

 تۇرسام، تىلەۋىڭ بەرگىر مۇناربەك شايىن بۇرق- سارق قايناتىپ، تورە تاباق ەتتى ورتاعا دوڭگەلەنتىپ ءۇيىپ تاستاپ، داستارقان باسىندا كۇتىپ وتىر. داستارقان شەتىندە مولدىرەگەن شولمەك پەن جالعىز رومكە. تەگى، ءوزى ىشپەيتىن جىگىت بولعانى عوي؟ تىكىرەيگەن مۇرتىنا، جاسىنا جەتپەي شالبارلانعان بەت- اۋزىنا، كۇرەڭىتكەن ءتۇرى مەن قىزىلعا تۇسەردەي قىزارعان كوزىنە قاراسام ءتۇبىن ءتۇسىرىپ ىشەتىننىڭ وزىنە ۇقسايدى.

- اعا، جۋىنىپ، داستارقانعا وتىرىڭىز!

- مەنىكى "ديكيي وتدىح" قوي، داستارقانعا جۋىنباي- اق وتىرا سالسام قايتەدى؟

- مەيلىڭىز ءبىلسىن. الدىمەن باس جازىپ العانىڭىز ءجون ەدى.. . تابەتىڭىز اشىلادى.

- اعاڭمەن بىرگە سەن دە تارتىپ جىبەرسەڭشى! الدە باستىعىڭنان قورقاسىڭ با؟

- ماسەلە وندا ەمەس، مەن جۇمىس جاعدايىندامىن عوي.

- ە، قايتەر دەيسىڭ، وزىڭە دە قۇي بىلاي.. .

- ماعان بولمايدى.. . مەن ىشسەم، اعا، زاپويمەن كەتەم.. . سوسىن مەنى اپتالاپ توقتاتا المايسىز.

- ويباي، باتىرەكە، وندا قويدىم، ءسوزىمدى قايتىپ الدىم.

052.

 جىگىتتەرمەن قاتار جۇرگەندە كەيدە بىرەۋلەردىڭ ايتاعى مەن زورلاعانى بولماسا، تاڭەرتەڭ باس جازۋ دەگەن عادەتىمدە جوق- تى. مۇناربەك سولاي دەگەن سوڭ، تاماققا تابەتىم سوقپاي، ورامالدى يىعىما ءىلدىم دە، شىقارعا شىعىپ كەتتىم.

 جۋىنىپ- شايىنىپ، ۆەراندادا تۇرىپ جاتتىعۋلار جاسادىم، قيىقتاپ توڭىرەكتى بولجادىم. ەندى بايقادىم، كەشە جەر- دۇنيە اپپاق قار ەمەس پە ەدى؟ قىزىل اسىقتان جاۋعان سول اپپاق قار بۇگىن ءىزىم- قايىم جوق، تاۋ كىندىگىنە قاراي ورلەپ كەتىپتى. ساي- سالادا، كۇن تۇسپەيتىن تاسادا، بۇتا- قاراعان تۇبىندە عانا الاقاتتانىپ شۇبارتادى.

 

 ۇيگە كىرىپ، مۇناربەكتىڭ كوڭىلى ءۇشىن داستارقاننان تام- تۇمداپ ءدام تاتتىم دا، تۇرا بەردىم. مۇناربەك "باس جازبادىڭىز عوي" دەپ بايەك بولىپ ءجۇر. تاڭ اتپاي ءىشۋ جاقپايتىنىن، وقىس قان قىسىمى كوتەرىلىپ كەتۋى مۇمكىن ەكەنىن وعان تاپتىشتەپ ءتۇسىندىرىپ جاتىرمىن.

 -  ساۆۆا موروزوۆ دەگەندى ەستىگەنىڭ بار ما؟ -  دەدىم.

 كۇتكەنىمدەي- اق، مۇناربەك ول كىسىنى "تانىمايتىن" بولىپ شىقتى. ءبىراق سىرتتاي موروزوۆ تۋرالى كوپ اڭگىمە ەستىسە كەرەك. ول كىسى ورەلدە ۇزاق جىل زووتەحنيك بولىپ قىزمەت جاساپ، كەزىندە اتاعى دۇركىرەپ شىققان، ەلگە تانىمال ابىرويلى ازامات بولىپتى. قازاقستان تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى زەينەتكە شىعىپ، رەسەيگە كوشىپ كەتكەن ەكەن.

 -  مەيلى، -  دەدىم مەن، -  كوشسە كوشە بەرسىن.. . سول موروزوۆ ايتىپتى، "س ۋترا داجە لوشادي نە پيۋت" دەپ.

- ات جازعان باسىنىڭ اۋىرعانىن ايتا المايدى عوي، ايتا السا ول دا ىشەر ەدى، - دەدى مۇناربەك كۇرسىنىپ.

مەن ودان مۇنداي جاۋاپتى كۇتپەپ ەدىم، الدىمەن "مىناۋ نە دەپ تۇر" دەگەندەي ويلانىپ قالدىم. سوڭىنان ريزا بولىپ، قارقىلداپ كۇلىپ جىبەردىم.

 تابيعات اياسىنا شىعىپ ەتيۋد جازۋعا شابىت جوق، كىتاپ وقۋعا دا جەلكە جار بەرمەدى. كوكىرەگىم بوس، كوڭىلىم كور، باسىم باقاداي، دۇنيەدە ەشكىمگە كەرەكسىز جانداي بويىمدى كۇيرەۋىك كۇي بيلەپ كەتتى.

جىلىراق كيىندىم دە، دالاعا شىعىپ، باسىم اۋعان جاققا تايتىكتەپ كەتە باردىم.

053.

 بۇقتىرما بويىن جاعالاپ جالعىز كەلە جاتىرمىن.

 

ءقازىر التايدا قوڭىر كۇز. مەنىڭشە، قوڭىر كۇز سۋرەتشى ءۇشىن اسا ماڭىزدى جىل مەزگىلى. وزگە اعايىندا شارۋام جوق، ءبىراق مەن ءۇشىن كۇز ايلارىنىڭ ءجونى بولەك، جانىما جاعادى، رۋحىما جاقىن.

 ارينە، كوكتەم دە جىلدىڭ جاقسى ۋاعى ەكەنىندە داۋ جوق. سالقىن سامال، تازا اۋا، لالا گۇلدەر، كوك وسكىننىڭ حوش ءيىسى دەگەندەي. ءبىراق ورمان- توعايدى ارمانسىز، الاڭسىز قىدىرا المايسىڭ. كوكتەمدە اسىرەسە تاۋلى ورماندى كەنە قاپتاپ كەتەدى. ونىڭ "ەنتسەفاليت" دەيتىن بالەسى جابىسسا ساۋداڭنىڭ بىتكەنى، ولەسىڭ. ەگەر ولمەي، قۇداي ساقتاپ ءتىرى قالساڭ -  عۇمىر بويى مۇگەدەكپىن دەي بەر.

 مەنىڭ بىلەتىنىم -  جازدىڭ العاشقى ايىندا دا وسىنداي كەنە ءقاۋپى بار. قانشالىقتى كورىكتى بولعانىمەن، جاز كەزىندە ورمان ىشىندە ەمىن- ەركىن ەتيۋد جازىپ، سۋرەت سالا المايسىڭ. كوك ءشوپ ۇستىنە الشىڭنان ءتۇسىپ، بەل جازىپ جاتا المايسىڭ. ويتەر بولساڭ، ماسا مەن شىبىن- شىركەي قوينى- قونشىڭا كىرىپ، ىزىڭداپ، پىسكىلەپ مازا بەرمەيدى. ادامشا كوڭىل جازىپ، بوي سەرگىتىپ دەم الدىرمايدى.

ال جارىقتىق قوڭىر كۇزدە ءبارى باسقاشا. تابيعات سارابدال تارتىپ، سابىر كۇيىنە ەنەدى. كۇن رايى دا قالىپتى جاعدايعا تۇسەدى. اساۋ وزەندەر ارىنىن باسىپ، تارتىلادى، جۋاسيدى، مولدىرلەنەدى. بالىقشى اعايىننىڭ ناۋقانى ناعىز وسى كۇزدە باستالادى. ول عانا ەمەس، تابيعات تا نەشە الۋان بوياۋمەن قۇلپىرىپ، جارقىراي جايناپ كەتەدى.

سوندىقتان دا كۇز مەزگىلىنىڭ مەن ءۇشىن ماڭىزى بولەك، ءمانى ەرەك.

 شۇكىرشىلىك، بيىلعى جىلى التايعا قوڭىر كۇزدە كەلىپ، ونىڭ قاق تورىنە شىعىپ دەم الىپ جاتقانىما ءدان ريزامىن. ايتەۋىر، بۇل ساپار ومىرىمە ءبىر وزگەرىس ەنگىزۋى ءتيىس ءتارىزدى.

كۇدىكشىل كوڭىل كۇپتى، ءبىراق ء"ۇمىتسىز - شايتان" دەگەن.. .

054.

 

الدەبىر تۇستا وزەن جاعاسى سارعايعان مايدا قۇم ەكەن. جازدا شالقادان ءتۇسىپ قىزدىرىنىپ جاتاتىن جايلى جاعاجايدىڭ ناعىز ءوزى. قىزىعىپ كەتىپ، باتەڭكەمدى شەشتىم دە، قۇم ۇستىندە جالاڭاياق جۇگىرە جونەلدىم. قۇمنىڭ بەتى جىلى كورىنگەنىمەن، استى تاستاي سۋىق، دىمقىل سىز ەكەن. لەزدىڭ اراسىندا تابانىمنان ىزعار وتە شىقتى.

قۇم شەتىندەگى جالپاق تاستىڭ ۇستىندە تاربايىپ تارعىل كەسىرتكە جاتىر. كۇنگە قىزدىرىنعان كەيپى. ءتۇن سۋىق، كۇزدىڭ قازىرگى جايى دا پالەندەي جىلى قاباق تانىتار ەمەس. سوندا بۇل كەسىرتكە ىنگە كىرىپ ۇيىقتاماي نەعىپ ءجۇر؟ الدە وتباسىنان ايىرىلعان مەن سەكىلدى پۇشايمان جاندىك پە؟ ەگەر قاناتى بولسا عوي، قۇس سەكىلدى الدەقاشان جىلى جاققا ۇشىپ كەتەر ەدى. بۇل ومىردە قاناتى جوقتار، قاناتىنان قايىرىلعاندار جالعىز وسى كەسىرتكە دەيمىسىڭ.. .

 تاستا تاربايعان كەسىرتكەگە قاراپ، وزىمشە ىشتەي ءپالساپا سوعىپ تۇرمىن. ال تۋراسىن ايتسام، مەنىڭ مۇنداي جايداق ءپالساپام كىمگە كەرەك؟ سولاي دەپ ويلاۋىم مۇڭ ەكەن، كوڭىلگە تاعى دا قاياۋ ءتۇستى.

"قاشانعى ءوستىپ كوڭىلىم بايىز تاپپاي سەندەلە بەرەر ەكەنمىن مەن بەيباق؟ "

سۋ جاعاسىنداعى كارى قايىڭنىڭ تۇبىنە جابىسىپ ەسكى مورداشكە جاتىر. كادىمگى شىبىقتان توقىلعان، كوكتەمدە بالىق ورلەگەن كەزدە قارسى قۇراتىن مورداشكە. براكونەر الاياقتىڭ ارەكەتى. شىبىعى ءبىراز جەردەن تارقاتىلىپ، قارنى قابىسىپ قالىپتى. كوكتەمگى تاسقىن ايداپ اكەلىپ، بۇرىشقا تىقسىرا ۇرعانعا ۇقسايدى.

قايداعى- جايداعى مازاسىز ويلارمەن باسىم قاتىپ، وزەن بويىن جالعىز جاعالاپ كەلەمىن.. .

055.

 نەگىزىنەن، سۋرەتشىلىك دەگەن اللا تاعالانىڭ ماڭدايعا جازعان نەسىبەسى، ەكىنىڭ بىرىنە داري بەرمەس سيرەك قاسيەت قوي.

 ءبىراق ون جەردەن دارىندى، ءجۇز جەردەن تالانتتى بول، جازعان تۋىندىڭ لايىقتى باعالانىپ، ەل مەن جۇرت تانىعانشا ۋاقىت كەرەك.. . كوپ ۋاقىت كەرەك. ۇزدىك تۋىندى دەگەنىڭ -  ارى كەتسە جالعىز كارتينا شىعار. كورمەگە ۇسىنىپ، كورەرمەنگە ۇمتىلىپ، ءوزىڭ قيمىل جاساماساڭ، ۇزدىك تۋىندى دەگەنىڭ دە ەلەۋسىز، ەسكەرۋسىز قالۋى كادىك. شەبەرحاناڭدا وزىڭە دە، وزگەگە دە كەرەگى جوق بۇركەۋلى كۇيى جاتا بەرمەك.

 سوندايدى ويلاعاندا، كەيدە مەن جازۋشى بولعىم كەلەتىن. جازۋشى بولىپ، ءتاۋىر ءبىر كىتاپ جازساڭ، ايتەۋىر "تارالىم، ساتىلىم" دەگەنى بار، تام- تۇمداپ كىتاپحانا مەن دۇكەنگە تۇسەدى عوي. بىرەۋ بولماسا، بىرەۋ كورەدى، تانىسادى، وقيدى. ول دۇنيەڭە گازەت بەتىندە ماقتاۋ ايتىلىپ، كوپشىلىكتىڭ نازارىنا ۇسىنىلۋى دا ابدەن مۇمكىن. ەلدىڭ اۋزىنا ىلىگۋ، جاقسى اتانۋ، ەتكەن ەڭبەگىڭنىڭ باعالانۋى وسىندايدان باستالادى.

 ال سۋرەتشى جولى جىڭىشكە، تانىمال بولۋ قيىننىڭ قيىنى.

 مەن كەيدە سۋرەتشى تۋىندىسىنا سىن ايتقىشتاردىڭ، جاعالاعىشتار مەن باعالاعىشتاردىڭ، پىكىر تۇيگىشتەردىڭ كوپتىگىنە قايران قالام. اسىرەسە جازۋشىلار مەن جۋرناليستەر قاۋىمى "تالداعان" كەزدە -  قۇلاعىڭدى باسىپ ايدالاعا بەزىپ كەتكىڭ كەلەدى. ءبارى بىلگىش، ءبارى ساۋەگەي، شەتىنەن كورىپكەل، سويتە تۇرا سوزدەرى تۇيەدەن تۇسكەندەي. كوپشىلىگى سەنىڭ ءەتيۋدىڭ مەن نابروسكىلەرىڭنەن دە اسقار سيۋجەت، اسقاق مازمۇن ىزدەگىسى كەلەدى. ولاردان دا ومىرلىك تەرەڭ تۇجىرىم، فيلوسوفيالىق زاڭعار وي سومداعىسى بار.

 وقتا- تەكتە گازەت- جورنال بەتتەرىندە الدەبىر جەكە كارتينا نەمەسە جاڭادان اشىلعان كورمە جايىندا ماقالالار دا باسىلىپ جاتادى. كوزگە تۇسكەنىن ءبىز دە پاراقتاپ قاراپ، وقىعان بولامىز. ءبىراق سولاردىڭ كوبىسى -  ايتارى تايىز، ۇستارى شامالى، ءتىل بەزەگەن ءبالدۋ- ءشالدۋ بىردەڭەلەر، قاراپ تۇرىپ قارنىڭ اشادى. سۋرەتشى جازعان زيالى ورتادان ءتالىمدى ءسوز، تاعىلىمدى وي، تاربيەلى اڭگىمە ەستي الماي دىڭكەلەيدى.

 سونىڭ ءبارى وتىرىك بىلگىشسىنگەندىكتەن، ءوزىن ءبىلىمپاز ەتىپ كورسەتكىسى كەلگەندىكتەن. ونداي ديلەتانتتىق پىكىرلەر ونەردى جالعان جولعا يتەرمەلەيدى، كورەرمەننىڭ تالعامىن اداستىرادى. ءبىلىمپاز زيالى اعايىن وسى جاعىن اڭداماي قالىسادى.

 

 بوياۋدىڭ ۇيلەسىمى، جاڭالىعى مەن زار كۇيى، ونەر كوگىندەگى ونىڭ باعىت- باعدارى، كوركەمدىك كوكجيەگى، قالا بەردى سۋرەتشىنىڭ جانى، تەبىرەنىسى جايىندا دانەڭە جوق. قيالي قىزىل اڭگىمە، سىلدىر ءسوز.. . سۋرەتشى قاۋىمى بۇگىندە سونىڭ بارىنە كونگەن، كونتەرى بولعان. ءلام دەپ اۋىزدارىن اشپايدى، قارسىلاسپايدى، اعىنان جارىلىپ اقتالۋ دا جوق. تۋراسىندا، ولارمەن داۋلاسا المايدى، داۋلاسسا دا جەڭە الماسىن جاقسى بىلەدى. بىروڭكەي ءتىل مەن جاقتارىنا سۇيەنگەن شەشەندەرمەن، تاناۋلارى كوك تىرەگەن كوسەمدەرمەن ءقايتىپ ءسوز تالاستىرسىن.. . تۇيسىگى جەتسە دە، تۇسىندىرەر ءسوزى جەتپەي جاتادى.

 سۋرەتشى الەمى ءالىمساقتان جۇمباقتى. بۇرقىراعان بوياۋ ءيىسى، جەلىمنىڭ كۇيىگى مۇرنىنا كەلمەگەن، كوڭىرسىتىپ كەنەپكە توسەمە جاساپ كورمەگەن بوگدە جاننىڭ ول الەمگە بويلاۋى قيىن. سوندىقتان بۇل ورتادا "سۋرەتشى سۋرەتشى ءۇشىن" قاعيداسى قالىپتاسقالى قاشان.. . ولارعا قازىناداي قىمباتى - 

تەك ارىپتەستەرىنىڭ باعامى مەن بايلامى عانا. ولارمەن پىكىرلەسۋگە دە، وي بولىسۋگە دە، ۇزاقتى كۇن داۋلاسۋعا دا بولادى. ۇلكەن ونەرگە جول اشاتىن دا وسىنداي باسقوسۋلار، شىنايى ونەردىڭ شىندىعى دا وسىنداي كاسىبي پىكىرتالاستان تۋىنداپ جاتادى.

تاۋ جاقتان بۇعىنىڭ سىرنايلاتقان داۋسى ويىمدى ءبولىپ جىبەردى.. . داۋىس شىققان جاققا جالت بۇرىلىپ، تاڭىرقاي قاراپ قالىپپىن.

056.

 جاعالاۋعا جاقىنداپ بارىپ، جار ۇستىنەن بۇقتىرماعا ءۇڭىلدىم. بۇقتىرمانىڭ سۋى كوكپەڭبەك، ايناداي ءمولدىر ەكەن. سۋدىڭ سارىنى ءبىرقالىپتى، قۇلاققا اسا جاعىمدى. دارىگەرلەر وزەن سارىنى جۇيكە دەرتىن ەمدەيدى دەپ جاتادى عوي، ولاي بولسا ماعان ناعىز كەرەگى وسى.. . جۇيكەسى جۇقارعان جاننىڭ ءبىرى مەنمىن. ەندەشە، "شامالى ەم الايىنشى" دەپ، جار باسىندا جاربيىپ ءبىراز تۇردىم.

 

 كوكتەم مەن جازدا ارناسىنا سىيماي تاسىپ، ورمان- توعايعا جايىلىپ كەتەتىن اساۋ وزەن ءقازىر موماقان، سۋى مەيلىنشە تارتىلىپ تايىزدالعان. قانىبەكتىڭ ارى- بەرى ويقاستاپ ماشينەمەن ءوتىپ جۇرگەنى دە سودان. ونىڭ وزىندە ءبىر عانا جەر -  جايىلما كەڭ وتكەلدەن عانا وتەدى. ايتپەسە بۇقتىرمامەن ويناۋعا بولمايدى، بۇعان سەنىم جوق. ەجەلدەن "قاندى سۋ" اتانعان تەنتەك، اشۋى الاپات، مىنەزى بۇزاقى.

الدەبىر جاقتان گۇرىلدەگەن ۇزدىك- سوزدىق موتور داۋسى شىقتى. تەگى، ۇشاق شىعار دەپ، كۇن سالىپ اسپاندى بولجادىم. اسپان تىم تومەندەپ كەتكەندەي مە، قالاي ءوزى؟ جالپى بايقاعانىم، بۇل التايدا اسپان الاسا كورىنەدى ەكەن.

ۇشاق ەمەس، الىستاعى جازىقتا جولسىزبەن بۇلتىڭداپ الدەبىر سۇر ماشينە بيلەپ كەلەدى. مۇنداي ماشينەنى بۇل جاقتا "تابلەتكا" دەسەدى. بايقايمىن، سول "تابلەتكاڭ" ماعان تۋرالاپ تارتىپ كەلە جاتقان سياقتى. كىمدەر بولدى ەكەن؟

 ماشينە سوناداي جەرگە كولدەنەڭدەي توقتادى دا، ىشىنەن ساۋ ەتىپ بەس- التى كىسى ءتۇستى. ىشىندە كويلەك كيگەن ەكى ايەل كولبەڭدەيدى. تاني كەتتىم، مىنا توپ كەشە اۋىل اكىمىنىڭ ۇيىندە بىرگە بولعاندار عوي.. .

انەۋ شەتتەگى كوگىلدىر كويلەكتى جۇقا كەلىنشەك گۇلزينا. ونىڭ قاسىنداعى تويعان ۇيرەكتەي مامىرلاعانى - ءساليما.

- ءسىزدى شارق ۇرىپ ىزدەپ ازەر تاپتىق قوي! - دەپ قانىبەك اياعىن قايشىلاپ، ارسالاڭداپ قارسى شىقتى. - مۇناربەك تە ءسىزدىڭ قاي جاققا كەتكەنىڭىزدى بايقاماي قالىپتى.

- ءيا، مەنى نەگە ىزدەپ جۇرسىڭدەر؟

- اكاۋ، ەندى.. .

 قانىبەك ءسوز تابا الماي كىبىرتىكتەپ تۇرعاندا، اراعا كەشەگى اسابا سامارقان ارالاستى.

- قازاقتا ء"وزىڭ جاققان وتىڭدى ءوزىڭ ءوشىر" دەگەن ولەڭ بار.

- ول ولەڭ ماحاببات تۋرالى ەمەس پە ەدى.. .

- قالاي قابىلداساڭىز دا ەركىڭىز. ءبىراق ءبىز ءسىزدىڭ باسىڭىزدى جازۋ ءۇشىن كەلىپ وتىرمىز.

 جىگىتتەر لەزدىڭ اراسىندا وت جاعىپ، موسىعا شاۋگىم ءىلىپ، شاي قويىپ جىبەرىستى. ءشوبى تاپتالعان شالعىن ۇستىنە ەتەكتەي سارى الا داستارقان جالتىراي جايىلىپ قالدى.

سامارقان كوكمويىننىڭ ءبىرىن كەڭىردەكتەن قىلعىندىرىپ، ەمپەلەڭدەپ مەنىڭ قاسىما كەلدى. "اعاسى، شاي قايناپ، تاماق ءازىر بولعانشا"، - دەيدى كوزى كولتەكتەپ. بەت- ءجۇزى بىرىسقان، وتەكتەلمەگەن كويلەك سەكىلدى، تىم جالىنىشتى، مەن مىرس ەتىپ كۇلىپ جىبەردىم.

 جىگىتتەر مەنىڭ جانىما قوعامداسا ءۇيىرىلىپ، شايعا دەيىن دە بىرەر رومكەدەن كوتەرىپ تاستاستى. سوزدەرىنە قاراعاندا، "اعايدى تايپاقتاعى تار ۇيگە قاماي بەرمەي، ءبىر ۋاق كوككە شىعارىپ سەرۋەندەتەيىك" دەپ، وزدەرىنشە دايىندالىپ- اق كەلىپتى.

 ءساليما كەشەگىدەن گورى كورىكتى، كەلبەتتى، دەگدار سيپاتتا كورىندى. وسى كەربەز مىنەزى عوي مەن پاقىردى تاعدىردىڭ تالكەگىنە تاستاتىپ جۇرگەن. بۇل قىزدىڭ بيىك تالعامىنان اۋىلدىڭ قاراپايىم قارا بالاسى قايدان شىقسىن. قاراپايىم عانا ەمەس، قارابايىر، ىنجىق، جاسىق بولدىم- اۋ وسى مەن.. . ونى نەسىنە جاسىرايىن. ادام قاتارىنا قوسىلىپ، مادەنيەتكە ۇيرەنىپ، كورگەندى، كوسەگەلى اتانىپ جۇرگەنىمىز كەيىن دە، ءتايىرى.

- سەن گرافينياعا ۇقسايسىڭ، - دەدىم وعان جەكە قالعان ءبىر ساتتە.

ءساليما بۇرىلىپ قاراعان جوق، باياۋ عانا ەزۋ تارتتى دا:

 -  قايسى روماننان؟ -  دەپ سۇرادى.

 -  ارينە، تولستويدان.. .

 ول باسىن انتەك كوتەرىپ، ەرىپ كەلگەن جاس كەلىنشەك جاققا بولىمسىز يەك قاقتى.

 -  ءبىزدى قويشى، -  دەدى، -  ءبىز ماحاببات بازارىنان قايتقان جاننىڭ ساناتىندامىز. ەركەكتەردىڭ جانىن تۇسىنەتىن بولدىق قوي، سەنىڭ جاسىڭداعى ەركەكتەر ءقازىر بىزدەيلەرگە قارامايدى، ءبىزدى كارى سانايدى. سەندەي ازاماتتارعا جاس ءيىس كەرەك، ونى تاعى بىلەمىز. باسىڭ بوس ەكەن، كەشە وزىڭە تانىستىرعان اناۋ كەلىنشەكتىڭ ەتەگىنەن ۇستا. ۋاقىتتى وزدىرماي، سونى اينالدىر.

بىرەۋ ۇرلىعىمدى سەزىپ قويعانداي مەنىڭ ۇرت ەتىم بۇلكىلدەپ، بەت- اۋزىم جىبىرلاپ كەتتى.

057.

 اسىلى، اۋىل تۇرعىندارى دا دۇرىس دەم الا بىلەتىن سياقتى.

 شاما- شارقىمىزشا قازاق جەرىنىڭ ءبىرتالاي ايماعىن ءبىزدىڭ دە شارلاعانىمىز بار. تاۋبە دەيىك، ءبىراز ءومىردى كوردىك، رەتىنە قاراي ەل مەن جۇرتتىڭ قۇرمەتى مەن سىيىنا دا بولەندىك، جاقسى مەن جاماندى ايىراتىنداي دا تاجىريبە جيناقتادىق. ءبىراق بۇقتىرما بويىنداعى بۇگىنگى مىناۋ كەزدەسۋدى مەن سولاردىڭ قاي- قايسىسىنا دا ايىرباستاماس ەدىم.

 بۇل ءبىر ارقا- جارقا وتىرىس، شات- شادىمان داستارقان بولدى.

 جىگىتتەردىڭ بىرەۋى قۇرىق سۇيرەتىپ وزەن جاعالاپ كەتىپ ەدى، ارەدىكتەن سوڭ جارتى دوربا اپپاق بالىق ۇستاپ اكەلىپتى.

 كەلەسى كەزەك ورىستار "ۋحا" دەپ اتايتىن بالىق- سورپا قايناتۋ ۇردىسىنە الماستى. ونىڭ دا ازىرلەنۋى نازىك، وزىندىك قىرى مەن سىرى بار، بولەكشە كاسىپ سەكىلدى. سورپا دايىن بولعانشا قانىبەك ەكى قولىن قايشىلاپ ايبات كورسەتىپ، ماڭايىنا ءتىرى جاندى جولاتقان جوق. ءدام كىرگىزەر قىزىل شاراپتى دا، كوگەرگەن ءتۇرلى ءشوپ- شالامدى دا، ەڭ اقىرى كارتوپ پەن تۇزدىقتى دا ءوزى سالىپ، ءوزى باپتادى.

سوڭىنان قانەكەڭ بالىق- سورپانى شارا كەسەلەرمەن سالتاناتپەن ۇسىنعان كەزدە، دامىنە تامسانىپ، ءتىلىمىز تاڭدايىمىزعا جابىسىپ قالعانداي بولدى.

 داستارقاننىڭ كەلەسى كەزەگى دايىندالعانشا جارىم ساعاتقا ءۇزىلىس جاريالانعان. ءبارىمىز ورىندارىمىزدان تۇرىپ، تازا اۋادا جان- جاققا قىدىرىستاپ كەتتىك.

گۇلزينا جىبەكتەي قارا شاشى تولقىندانىپ، سامارقانمەن انانداي جەردە ەمەن- جارقىن اڭگىمەلەسىپ تۇردى. ەكەۋى دە الدەنەگە ءماز بولىپ كۇلەدى. "شىركىن، - دەيمىن مەن، - اناۋ قويۋ شاشقا تۇنشىعىپ ءولىپ كەتسە دە ارمان جوق- اۋ!"

 ايەل زاتىن تارك ەتەتىن مەن پاقىر گۇلزيناعا قىزىل كورگەندەي شيرىعا قارايمىن.. . سامارقان اسابادان قاراداي قىزعانىپ تا تۇرمىن.

بۇل قىزدى بىلگەنىم دە كەشە عانا عوي.. . سوندا قالاي بولعانى؟ ءبىر كۇن ىشىندە گۇلزينا جۇرەگىمدى باۋراپ، جان دۇنيەمدى شۋاققا بولەگەنى نەسى؟ الدە كوپتەن بەرگى ايەلسىز زارىعۋدىڭ سالدارى ما؟ تۇكتى تۇسىنسەم بۇيىرماسىن.. . ايتەۋىر، قازىرگى مەنىڭ كوڭىلىم قىزىلدى- جاسىلدى.

 بۇل مەن كۇتپەگەن قىزىق جاعداي بولدى.

 سامارقان قۇرعاق وتىن جيناۋعا توعاي ءىشىن ارالاپ كەتتى. سونى پايدالانىپ گۇلزينانىڭ قاسىنا ەمپەڭدەپ جەتىپ باردىم. جەلىككەن جيەندەي قيمىلىم ەركىن. ءبىراق كوزىنە كوزىم ءتۇسىپ كەتىپ ەدى، قۇرعىرى، جۇرەگىم ءدىر ەتە قالدى. قاپ- قارا مويىل كوزى جاۋدىرەي بوتالاپ تۇر.. . شىنىن ايتسام، ءدال مۇنداي سۇلۋ جاناردى مەن بۇرىن كورگەن ەمەسپىن. سۋرەتشىمىن عوي، ەستە ساقتاۋ قابىلەتىم مىقتى، وندايعا تاستايمىن. قۇداي بىلەدى، ەندىگى قالعان عۇمىرىمدا دا ءدال مىناداي ادەمى جاناردى كەزدەستىرە المايتىن شىعارمىن.

 جان دۇنيەمدە ءبىر نارسە ويانعانداي.

 سودان با، كوز الدىم ساتكە بۇلدىراپ، باسىم اينالعانىن سەزدىم. گۇلزينانىڭ قاسىنا نە ءۇشىن كەلگەنىمدى دە تارس ۇمىتىپپىن.

گۇلزينا جىلى عانا جىميىپ، كۇلىمسىرەي قاراپ تۇر. البىراعان جۇزىنەن سۇيكىمدى قۇيىن جۇگىرىپ وتكەنىن بايقادىم.

058.

 تابيعات اياسى دەگەن تاماشا عوي، شىركىن، جانىڭدى ءلاززاتقا بولەپ، راقاتقا باتىرادى.

 تابيعات اياسىندا ءبارى باسقاشا. كۇندەلىكتى كۇيكى تىرلىكتەن، وركەنسىز قاربالاستان اداسىڭ. الاڭى دا، مازاڭى دا جوق، ساناڭدى سابىرلىق پەن تىنىشتىق الديلەيدى.

 

مەن وسى كۇندەرى ءدال سونداي راقاتتىڭ ءدامىن تاتقاندايمىن- اۋ! ءدامىن تاتقان سايىن وسى تىرلىگىمنىڭ باياندى بولۋىن تىلەپ، ۇزاق- ۇزاق تىنىستاي تۇسسەم دەيمىن. قۇمارىم قانعانشا قىزىعىنا باتا بەرسەم دەيمىن.

ارشاتىلىق ازاماتتارعا اعىل- تەگىل توگىلىپ، كوكەيدەگى وسى تىلەگىمدى ايتتىم. سوسىن جەرلەستەرىمنىڭ ماعان دەگەن ادال نيەتى مەن اقجارقىن كوڭىلدەرىنە ريزاشىلىق ءبىلدىرىپ، توست كوتەردىم.

059.

 قاس قارايا جىگىتتەر مەنى "تابلەتكاعا" وتىرعىزىپ، تايپاققا اكەلىپ سالدى.

 ۇيگە كىرگەن بويدا شەشىنگەم جوق، توسەككە قۇلاپ ءتۇستىم. قاتتى قىزۋمىن، ونىڭ ۇستىنە بولدىرىپ، شارشاپ قالىپپىن.

 قانشا ۋاقىت ۇيىقتاعانىمدى بىلمەيمىن، نە زاماتتا شىرقىراپ جىلاعان بالا داۋسىنان سەلك ەتىپ شوشىپ وياندىم.

جىلاعان جاس بالانىڭ ءۇنى ءدال قۇلاعىمنىڭ تۇبىنەن ەستىلدى.. .

 اتىپ تۇرىپ دالاعا شىعىپ، الاقتاپ ماڭايدى بولجادىم. ميمىرت جايىلعان جيرەن اتتان باسقا ەشتەڭە كوزگە تۇسپەدى.

الگى داۋىس سۋدىڭ سىلدىرى شىعار دەسەم، جاقىن ماڭدا ونداي بۇلاق جوق. وزەن بولسا كۇركىرەپ الىستا، سارىنى تالىپ ازەر جەتىپ تۇر. سوندا بۇل نە بولعانى؟ الدە ءتۇسىم بە؟ ءبىراق وڭىمدەگىدەي اپ- انىق ەستىدىم عوي. جاس بالانىڭ شىرىلداعان ءۇنى شىڭىلداپ ءالى قۇلاعىمدا تۇر.. .

 وسى ماعان شالىق ءتيىپ جۇرمەسە جارار ەدى.

ەسىكتى ىشتەن ءىلىپ، شەشىنىپ توسەككە قايتا قيسايدىم.

060.

ىرگەدەگى تاۋتەكەلى وزەنىنىڭ جاعاسىنا بارىپ ەكى ەتيۋد جازدىم. سوڭىنان بالدىرعان ءشوپتىڭ جاپىراعىن، دولانتوپشىنىڭ قىزارعان جەمىسىن، ماۋەلى ءبىر بالقاراعايدىڭ جەر ۇستىندە ارقانشا بۇراتىلعان تامىرىن قوڭىر قاعازعا اق بوياۋدى ارالاستىرا وتىرىپ، سانگينامەن سۋرەت سالدىم. ەتيۋدتەر دە، سۋرەتتەر دە كوڭىلىمە قوندى.

 

سۋرەت سالۋدىڭ قىزىعىمەن جۇرگەندە ءتۇس اۋىپ كەتىپتى. مۇناربەك اۋىلدان باعانا كەلىپتى دە، تۇسكى تاماعىن دايىنداپ، شارق ۇرىپ مەنى ىزدەپ ءجۇر ەكەن.

بۇل كۇنى ۇيدەن ۇزاپ شىققام جوق، تۇسكى تاماقتان سوڭ، ۆەرانداعا جايعاسىپ كەشكە دەيىن كىتاپ وقىدىم. سوڭىنان بولاشاق كارتينالاردىڭ كومپوزيتسيالارىن ويلاستىرىپ، ەسكيزدەر شيمايلاپ تاعى ءبىرقاۋىم ۋاقىت وتكىزدىم.

قاس قارايىپ، جۇلدىز جامىراعان مەزگىلدە قىزىق ءبىر وقيعا بولدى.. .

الدىمەن، تومەنگى جاقتان قاراڭداعان بىردەڭەنىڭ ەلەسى بايقالعان. ارتىنشا، قارا جولمەن باياۋلاپ بىرەۋدىڭ كەلە جاتقانىن كوردىك. ىمىرت قاراڭعىلىعىمەن الگى كىسى بەرى جاقىنداعانشا كىم ەكەنىن اجىراتا العامىز جوق.

 سويتسەك، گۇلزينا ەكەن.. .

بۇل قىزدىڭ بەيۋاق مەزگىلدەگى جۇرىسىنەن جامانات حابار اكەلە جاتقانداي ءبىرتۇرلى تىكسىنىپ قالعانبىز. قىزدىڭ كەلىسىنە مەنەن گورى مۇناربەك قاتتى تاڭدانعان، اۋزىن اشىپ، تانىماعان ادامشا اڭىرايىپ قارادى.

- گۇلزينا، نە بولدى؟ اۋىلدا تىنىشتىق پا ءوزى؟ - دەپ مەن دە قۇراق ۇشىپ، قارسى الىپ جاتىرمىن.

- تىنىشتىق، ءبارى دە امان- ساۋ.. . سىزدەر مەنىڭ بۇل كەلىسىمنەن بوتەن ويعا قالماڭىزدار!

قۇلاعىمىزدى قالقايتىپ، ءبىزدىڭ ورە تۇرەگەلگەنىمىزگە گۇلزينا دا ۇكىدەي ۇرپيە ءتۇستى.

 -  وقاسى جوق، كەلگەنىڭ ابدەن ءجون بولدى.

مەن ىشكى قۋانىشىمدى سەزدىرمەي، كۇپتى كوڭىلدى جۋىپ- شايعان بولىپ جاتىرمىن.

- مەن سىزگە ءان ايتۋعا كەلدىم.. .

- ء"ان ايتۋعا" دەيسىڭ بە؟

- ءيا، ءان ايتۋعا.. . مەن ءسىزدى اباي رۋحىنا بويلاتقىم كەلەدى.

ء"پالى، بۇل نە دەگەنى؟ تازا كىتابي ءسوز عوي.. . وسى كەلىنشەك مەنەن وتكەن قيالشىل، رومانتيك بولىپ جۇرمەسە نەعىلسىن!"

- مەن پەداگوگپىن عوي، ءسىز بولساڭىز ونەر ادامىسىز.. . سوندىقتان سىزگە ءبىر ساعاتتىق ءدارىس وقىپ، ۇلىلىقپەن تىلدەستىرەيىن دەپ ەدىم.

دانەڭە تۇسىنبەسەم دە، مەن ماقۇلداپ، باسىمدى يزەدىم.

- ءقايتىپ جالعىز كەلدىڭىز، وزەننەن قالاي ءوتىپ ءجۇرسىز؟ - دەپ ەندىگى كەزەكتە مۇناربەك اراعا كيلىكتى.

- جومارتتى بىلەسىڭ عوي، مەكتەپكە بىلتىر كەلگەن جاس ءمۇعالىمدى ايتام.. . ماشينەسىمەن سول جىگىت اكەلىپ سالدى. ءبىر ساعاتتان سوڭ قايتىپ الىپ كەتەدى، - دەدى گۇلزينا. دەدى دە، قايتا ماعان بۇرىلدى:

- ەگەر قارسى بولماساڭىز، كيىنىڭىز، ءجۇرىڭىز!

مەن "قايدا" دەپ سۇراعام دا جوق، قىز شاقىرىپ تۇرسا جان قالا ما.. . ۇيگە كىرىپ، اپىل- عۇپىل كيىندىم دە، گۇلزينانىڭ سوڭىنان بۇيدالاعان بوتاداي ەرىپ كەتە باردىم.

 "اعا، اۋىلعا قايتسام قايتەدى؟ " -  دەپ كوزى جىپىلىقتاپ مۇناربەك قالدى.

ءاي، قۋ بالا، "بۇگىن قونامىن، قاسىڭىزدا بولامىن" دەپ كەلگەن.

ەندى ءمۇساپىر بولا قالعان ءتۇرىن قارا! دەگەنمەن جىلاننىڭ جۋساعانىن بىلەتىن اڭعارى بار جىگىت سياقتى.

061.

 دالا سۇتتەي مۇنارعا بوككەن، اسپاندا اي تولىقسىپ تۋىپ تۇر.

گۇلزينا مەنى قولتىقتاپ الدى دا، وزەنگە قاراي باستادى. مەكتەپتەگى بالالاردىڭ قىلىعىن ايتىپ، ارىپتەستەرىنىڭ قىزىعىن ءسوز ەتىپ، وزەن ايرىعىنا دەيىن اپاردى. اساۋ بۇقتىرمانىڭ ۇلكەن بولىگى قارسىداعى تاۋدىڭ كەمەرىندە ەكەن. مىناۋ ايرىعى كىشىگىرىم وزەنشە عانا بولىپ شىقتى، ءوزى سىڭسىپ باياۋ اعىپ جاتىر. ەندى ءبىر تۇستا وسى وزەنشە ايدىندى كول جاساپ جازىققا دەندەي جايىلىپ كەتىپتى. ءبىز وسى كولدىڭ جاعاسىنا جەتە توقتادىق.

 

- مىنە، مىناۋ قاسقابۇلاق، اباي بابامىزدىڭ تۋعان جەرى دەپ ويلاعايسىز. اي شىعىپ تۇر، جەل جوق، بىزگە ناعىز كەرەك ءتۇن وسى! - دەدى دە، باياۋ باستاپ "جەلسىز تۇندە جارىق ايدى" شىرقاي جونەلدى.

توبەدە نايقالعان ايدىڭ ساۋلەسى سۋ بەتىنە اپپاق جولاق تاستاعان.

 سۋدىڭ بەتى بىلەۋلەنە تولقيدى، مايدا تولقىندار جاعالاۋعا جارىسا جىعىلىپ، مالتا تاستاردى شاپاتتاپ جاتىر. ءدال وسى ساتتە كول ايناسى گۇلزينانىڭ انىنە قوسىلىپ تەربەتىلىپ تۇرعانداي. ىرگەدەگى بۇقتىرمانىڭ سارىنى دا قىزدىڭ سالعان انىنە وزىنشە ساز قوسقانداي. جاپىراعىن ءالى تاستاپ ۇلگەرمەگەن كۇزگى اعاشتار ءوزدى- ءوزى سىبىرلاسادى. مەن وسى قۇبىلىستىڭ ءبارىن كوزىممەن كورىپ، قۇلاعىممەن ەستىپ، جۇرەگىممەن قابىلداپ تۇرمىن. سۋ بەتىنە قۇمارتا قارايمىن، ونداعى ايدىڭ التىن جولاعىن قىزىقتايمىن. التىن جولاقتى جول ەتىپ ايلى ءتۇننىڭ تۇڭعيىعىنا قاراي جۇرە بەرگىم، جۇرە بەرگىم كەلەدى.

گۇلزينا كەلەسى كەزەكتە "تاتيانا ءانىن" سىزىلتىپ الا جونەلدى. سوڭىنان "ايتتىم سالەم، قالام قاس" كەتتى قۇيقىلجىپ. سوسىن "كوزىمنىڭ قاراسىن" شالىقتاتىپ بارىپ، توقتادى.

گۇلزينانىڭ قۇلاققا اسا جاعىمدى مايدا قوڭىر ءۇنى كوڭىلىمدى تەربەپ، جان- دۇنيەمدى تولقىتىپ جىبەردى.

"ويپىرماي دەسەڭشى، - دەپ ويلادىم، - ايلى ءتۇن استارىندا ايتىلعان ءان وسىنشالىق اسەرلى بولاتىنىن بىلمەپپىن عوي. بوزبالا شاعىما قايتىپ ورالعانداي كۇي كەشكەنىمدى قاراشى!" شىن ءسوزىم.. . ءومىر نەتكەن عاجاپ ەدى، دۇنيە نەتكەن كوركەم ەدى دەپ تامسانامىن ىشتەي. مىناۋ التاي ءتۇنى وزگەشە قۇلپىرىپ كەتكەندەي بولدى، بەرىدەگى ورمان مەن توعاي دا، ارىدەگى ماتاي داراسى دا ەرەكشە نۇرلانىپ سالعانداي.

گۇلزينا ءاندى اياقتاعان كەزدە، مەن ونى كەۋدەمە قىسىپ، كۇنسىگەن شاشىنان يىسكەدىم. وسى قالپىمدا ەلجىرەپ بىرەر ءسات قۇشاقتاپ تۇرىپ قالدىم. ەندى بولماسا جاڭاعى اسەم ءان شىرقاعان ەرىنگە قاراي ۇمتىلماق نيەتتە ەدىم. ءبىراق قىز مەنەن مۇنداي مىنەزدى كۇتپەدى بىلەم، جايىمەن قولىمدى بوساتىپ، قۇشاعىمنان بۇلقىنىپ شىعا بەردى.

 

مەن ۇمتىلىپ بارىپ، قايتا قۇشاقتاي الدىم.

- قويساڭىزشى! - دەدى گۇلزينا، - سىزگە نە بولعان؟ مەن ءسىزدى سىيلاعاندىقتان كەلىپ تۇرمىن.

- مەن دە.. .

قۇداي سول، اۋزىما تۇسكەن ءسوزدىڭ ءتۇرىن قارا! نە ايتارىمدى بىلمەي تۇتىققانىم قاي ساسقانىم؟ وي، اۋمەسەر- ر- ر!

گۇلزينا قۇشاعىمنان بوساپ، شەگىنشەكتەپ كەتتى.

قايتەيىن ەندى.. . ءومىر مەنى دە كوپ نارسەگە ۇيرەتتى عوي. باياعىدا ءساليماعا دەگەن باتىلسىز ۇياڭدىق بۇگىندە ادىرا قالعان. ءساليمانىڭ ەسەسىن كەيىن وزگە قىز- كەلىنشەكتەردەن تالاي قايتارعام. وكىنىش جوق! ءقازىر دە ءسويتىپ، مىنا كەلىنشەككە باتىلداۋ قيمىلداپ ەدىم، مەنىڭ شايپاۋ مىقتىلىعىم بۇل جەردە كادەگە اسپاي قالدى.

 وتكەل جاقتان ماشينە سيگنال بەردى.

مەنىڭ جاڭاعى ارەكەتىم ەكەۋىمىزدىڭ دە كوڭىلىمىزگە كولەڭكە تۇسىرگەندەي. ءۇنسىزبىز. سول ءۇنسىز قالپىمىزدا وتكەل جاققا قاراي اياڭدادىق.

سىرنايلاتقان بۇعى داۋسى ەستىلدى. داۋىس جاقىن ماڭنان شىقتى. وزەننىڭ ارعى بەتىنەن، بولماسا قارسىداعى تاۋ بوكتەرىنەن بولار. سالدەن سوڭ وعان جاۋاپ بەرگەندەي الىستان، كۇرتى جاقتان تاعى ءبىر بۇعىنىڭ ءۋىلى تالىپ جەتتى. سوعان قاراعاندا بۇل التايدا كۇيەك ناۋقانى قىزعان سياقتى.

- راقمەت، گۇلزينا! - دەدىم مەن ۇزىلگەن اڭگىمەنى ساباقتاماق نيەتپەن. داۋسىم تارعىل شىقتى، جوتكىرىنىپ قويدىم.

- قالاي، ءان ۇنادى ما؟

 -  ۇناعاندا قانداي!

 -  وقۋشىلاردىڭ جاقسى ءتۇسىنىپ، تەرەڭ قابىلداۋى ءۇشىن كەيدە ءبىز وسىلايشا ءان دە ايتامىز، ولەڭ دە وقيمىز، كورنەكى قۇرالدارمەن دە سانالارىنا قۇيۋعا تىرىسامىز.

- سەن، گۇلزينا، جاقسى ۇستاز ەكەنسىڭ. مەن بۇگىن سەنىڭ تاربيەلى شاكىرتىڭ بولدىم. شىن مانىندە مەن ۇلى ابايدىڭ رۋحىمەن سىرلاسقانداي كۇيگە ءتۇستىم. راس ايتام.. . سول ءۇشىن دە راقمەت ساعان!

- بايقايمىن، ءسىز ءان دەسە ەلىتىپ تىڭدايدى ەكەنسىز.

 -  مەنىڭ ءاندى جاقسى كورۋىم انشىسىنە بايلانىستى.. .

گۇلزينا بۇرىلىپ، بەتىمە تىكتەپ قارادى. ونىڭ قاراعانىن مەن بايقاماعانسىپ، قاباعىمدى تومەن سالىپ ءجۇرىپ كەلەمىن.

- اباي اتام اتقان عوي، - دەدىم قاباق كوتەرمەگەن قالپى، - ء"اندى سۇيسەڭ مەنشە ءسۇي" دەپ. ارينە، بۇل جاعىنان كەلگەندە دانىشپان ابايمەن تالاسا الماسپىن. ءبىراق ابايدان كەيىنگى ەكىنشى ورىندا ءوزىممىن دەگەن پىكىردەمىن.

- ءوزىڭىز تۋرالى پىكىرىڭىز جامان ەمەس ەكەن، - دەپ گۇلزينا جارقىلداي كۇلىپ جىبەردى.

- بۇگىنگىدەي ايلى ءتۇندى مەن كوپتەن كورمەپپىن.. . كورسەم دە ءدال مۇنشالىقتى سەزىنە الماپپىن.

- ايدى قاراڭىزشى! اي قانداي ادەمى.. . ايدا قىزعىلت بوياۋ بار دەسەدى. ءسىز سول بوياۋدى كورە الاسىز با؟

- سۋرەتشىلەر ونى باياعىدان بىلەدى.

جاۋابىم كەلتە بولدى ما، گۇلزينا ۇندەمەي قالدى.

- مەن قاسقابۇلاقتا بولدىم.. . - دەدىم اڭگىمەنى جالعاعان بولىپ.

- ءيا، سوسىن.. . ايتا بەرىڭىز! - دەدى گۇلزينا.

- ايتسام سول، مەن سول ارادان جەلسىز تۇندە جارىق ايدىڭ نۇرى تەربەلەتىندەي ايدىندى كورە المادىم. جىلاپ اققان جالعىز بۇلاق قانا.. . اباي زامانىندا شالقىپ جاتقان وزەن- كولدىڭ ءبارى سۋالعان، تارتىلىپ قالعان.

- ءبارى دە پوليگوننىڭ اسەرى شىعار؟ - دەدى گۇلزينا.

مەن قۇپتاعانىمدى سەزدىرىپ، گۇلزينانىڭ يىعىنا جايلاپ قولىمدى ارتتىم دا، قۇشاقتاپ الدىم.

وتكەل جاقتان ماشينە تاعى دا سيگنال بەردى.

062.

كەلگەلى بەرى نەشە كۇن وتكەنىن ۇمىتتىم. اسىلى، سونى باس قاتىرىپ ەسەپتەپ تە قاجەتى جوق سياقتى. دەم الۋدان جالىققان كەزدە قوبديشامدى جيناپ، قالاعا قاراي قايقايارمىن. ال ازىرگە شىعارماشىلىق ادامى ءۇشىن ماتەريال جيناپ، سۋرەتتەر سالىپ، ەسكيزدەر ويلاستىرىپ، كۇش- قۋاتىمدى قالپىنا كەلتىرىپ جاتقان جايىم بار.

كەشە گۇلزينانى شىعارىپ سالعان سوڭ، ۇيگە كەلدىم دە، بىردەن ۇيىقتاپ قالعام. سودان بۇگىن ەرتەرەك تۇرىپ كەتتىم. مۇناربەكتى وياتپادىم، اقىرىن باسىپ ۆەرانداعا شىقتىم.

وسى تايپاققا كەلگەلى بەرى مەنىڭ ءبىر ۇققانىم - تاۋ قويناۋىندا تاڭدى قارسى الۋ ءبىر عانيبەت ەكەن. بۇگىن دە سولاي.. . بۇگىنگىسى ءتىپتى ەرەكشە تاڭ با دەدىم. ءوزى بۇل التايدا تاڭ دا، ءتۇن دە، ءتىپتى كۇندىز دە مەن ءۇشىن ەرەكشە بولىپ تۇر عوي. راس ايتامىن!

انەكي، قاراشى، وزەن بويى ءتۇبىت ءتۇستى سەلدىر تۇمان، تاۋ بەلدەۋىندە شۇباتىلعان بوزالا بۇلت. كۇن كىرپىگى شىڭ بيىگىنەن ەندى عانا سىعالاي باستاپتى. ۇيقىلى- وياۋ اڭعار بويى ماناۋراپ جاتىر، قيال- عاجايىپ ەرتەكتەگىدەي جۇمباقتى كەيىپتە.

ىلعي دا مۇمكىندىك تاۋىپ، مەن وسىنداي ءولىارا مەزەتتى جىبەرىپ الماۋعا تىرىسام. مەيلى، اشىق كۇن بولسىن، جاڭبىرلى بولسىن، شوقيىپ قارايمىن دا وتىرامىن، ولەردەي قىزىقتايمىن. مۇنىم ارەكەتسىز ۋاقىتتى بوس وتكىزۋ دەپ تە قاپالانام كەيدە. ءبىراق وسىنىڭ ءوزى مەنىڭ سۇرەڭسىزدەۋ ومىرىمە ءار بەرەدى، كوڭىلىمە شۋاق قۇيادى. تاڭعى شاپاقتى قارسى العان، كەشكى شۋاققا شومىلىپ، سالقىن سامالدىڭ مايدا لەبىنە بەت توسقان، ءسويتىپ ءوزىڭدى قۋانىشقا كەنەلتكەن كۇندى بوسقا ءوتتى دەۋگە تاعى بولماس. ادام عۇمىرىنىڭ ءوزى وسىنداي مىڭ- ميلليون ساتتەردەن قۇرالادى عوي.

ومىرگە ءمان بەرەتىن دە، ونى ءساندى ەتەتىن دە وسىنداي شۋاقتى شاقتار شىعار، تەگى.

063.

 

قارىنداشپەن الدەبىر كومپوزيتسيالاردى اق قاعازعا شيمايلاپ ۆەراندادا جايباراقات وتىرعام. مۇناربەك سۇرانىپ باعانا اۋىل جاققا كەتكەن. ءتۇس الەتىندە تومەنگى قارا جولدا قاراڭداپ بىرەۋ كورىندى. ايەل ادام.. . سويتسەم، تاعى دا گۇلزينا ەكەن. بۇگىن دە ءبۇيتىپ كەلە جاتقانى نەسى دەپ تاڭدانسام دا، ەلپەڭ قاعىپ الدىنان شىقتىم.

گۇلزينا الدەبىر قورجىن ارقالاپ، جۇكتىڭ تاعى ءبىرىن قولىمەن كوتەرىپ، بەلى ۇزىلەردەي قايىسىپ كەلەدى ەكەن.

- اكەل، مەن كوتەرەيىن، - دەپ، مەن ونىڭ ارقاسىنان قورجىندى ءتۇسىردىم. ىشىنە تاس سالىپ تاستاعان با، قورجىن تۇسكىرى كادىمگىدەي سالماقتى.

- اپىرماي، مىنانىڭ ءبارىن اۋىلدان بەرى قالاي كوتەرىپ اكەلگەنسىڭ؟

- جوق، اناۋ شوق قاراعايدان بەرى.. . كەشەگى جومارت باۋىرىم ماشينەسىمەن اكەلىپ سالدى.

 -  ماشينەسى بولا تۇرا نەگە ۇيگە دەيىن جەتكىزبەدى؟

- سىزدەن ۇيالىپ، كورىنبەي قايتىپ كەتتى.

گۇلزينا اليۋمينيي كاسترولگە تۇشپارا ءپىسىرىپ الا كەلىپتى. قوسىمشا سامسا مەن باۋىرساقتى بولەك ءتۇيىپ الىپتى.

- نەسىنە اۋرە بولدىڭ؟ - دەدىم. - بۇل ۇيدە تاماق جەتەدى عوي.

 -  مىناۋ ءوز قولىممەن دايىنداپ، ءسىز ءۇشىن ادەيى پىسىرگەن ءدام ەدى.

ء"وز قولىممەن" دەيدى، ء"سىز ءۇشىن ادەيى" دەيدى. بۇل سوزگە جان دۇنيەم جىلىنىپ، جۇرەك قۇرعىرى مايداي ەرىپ جۇرە بەردى.

064.

ءتۇس مەزگىلى بولعان سوڭ گۇلزينا اكەلگەن تاماقتان تويعانشا جەپ، ەكەۋىمىز ۆەرانداعا شىقتىق. اسپالى ورىندىققا قاتار جايعاسىپ، قول ۇستاسىپ تەربەتىلىپ كوپ وتىردىق. مەن ۇيدەن كورپە اكەلىپ، گۇلزينانىڭ يىعىنا جاپتىم، اياعىن قىمتادىم. قالاي بولعاندا دا كۇزدىڭ اتى كۇز ەمەس پە، سالقىن ءتيىپ، سۋىق ۇستاپ قالار دەگەن نيەت باياعى.

 

- ءسىزدىڭ مەكەنىڭىز يەن جەر.. . سوسىن دا ەشتەڭەدەن جاسقانباي، سوزگە قالام دەپ قورىقپاي، ءوزىڭىزدى ىزدەپ ادەيى كەلدىم، - دەدى كەلىنشەك.

 تاعى دا ء"وزىڭىزدى ىزدەپ" دەيدى، "ادەيى كەلدىم" دەيدى.. . تۇيسىگى بار پەندەگە جۇرەككە جەتەر جىلى ءسوز. ايەل جولى جىڭىشكە، بۇدان ارتىق نە دەسىن؟ قىسقاسى، قىز ءوزىنىڭ كوڭىلىن اشىق ايتپاسا دا اڭعارتىپ وتىر. قولىنان دا ۇستاتتى، بىلەگىنەن دە سيپاتتى، قۇدايعا شۇكىر، مەن پاقىر ءۇمىتسىز ەمەس سياقتىمىن. مۇرنىم جىبىرلايدى، كوزىم كۇلىمدەيدى، جۇرەك لۇپىلدەيدى.. .

- راقمەت! - دەدىم دە، قىزدى يىعىنان تارتىپ، ماڭدايىنان ءسۇيدىم.

ارادا ءبىرشاما ۇنسىزدىك ورنادى. قىرىقتان استىم، ءومىرىم ەڭكەيىپ، كۇن سەكىلدى كەمەرىنە باتا باستاعانداي سەزىنۋشى ەدىم. ەندى قاراشى، مىنا كەلىنشەكتى كەزدەستىرگەننەن بەرى كۇنىم جارقىراپ سالعانداي جاعدايعا تۇسكەنىمدى.

كەلىنشەكتىڭ ويى وڭ، نيەتى دۇرىس سەكىلدى، ەندەشە مەن نەسىنە تارتىنام دەپ ءوزىمدى ىشتەي قايراپ قويدىم.

- گۇلزينا، - دەدىم، - گۇلزينا.. . نە دەسەم ەكەن ساعان. مەن راسىندا دا جالعىزدىعىمدى قاتتى سەزىنىپ جۇرگەن جانمىن.

- تالانتليۆىە ليۋدي ۆسەگدا ودينوكيە، - دەدى گۇلزينا ورىسشالاپ.

- دۇرىس شىعار.. . ءبىراق ءدال ءقازىر ساعان بىردەڭە دەيىن دەسەم وتىرىك سياقتى بولىپ شىعادى. ال سەندەي ءمولدىر قىز جالعاندىقتى، وتىرىكتى قابىلداماسى بەلگىلى.

- ادەمى وتىرىك بولسا نەگە قابىلداماسقا، - دەپ كەلىنشەك ەزۋ تارتتى. - وتىرىكتى شىنداي، اقساقتى تىڭداي ەتكەن ونداي- ونداي اڭگىمەنى ايتا ءبىلۋ دە زور ونەر. ادەمى وتىرىكتىڭ ارعى جاعىندا ۇلكەن اقىل، زەرەك زەردە جاتادى.

 مەن گۇلزينانىڭ مىنا سوزىنە جاۋاپ تابا

الماي ءمۇدىردىم. ءتىپتى، ايتار سوزىمنەن جاڭىلدىم.

 امالىم جوق، باسقا اڭگىمە قۇرىپ قالعانداي، تاعى دا سۋرەتشىلەر جايىنا اۋىستىم.

 -  لەوناردو دا ءۆينچيدى ايتام.. . ادامزات دانىشپانىنىڭ بىرەۋى عوي، سول كىسى ءوزىنىڭ سۇيىكتىسى

 مونا ليزا دەگەن قىزدى سالىپتى، -  دەدىم مەن. -  سول سەكىلدى مەن دە سەنىڭ پورترەتىڭدى سالسام قايتەدى؟

گۇلزينا جارق ەتىپ، مەيىرلەنە كوزىن توڭكەرىپ ءوتتى.

- سالىڭىز، - دەدى، - قارسىلىق جوق.. . مونا ليزا سياقتى تاريحتا مەنىڭ دە اتىم ماڭگىلىك قالسىن.

- ءبىراق مەن پورترەت سالماۋشى ەدىم. مەن پەيزاجيسپىن عوي. جو- جوق، كەيدە پورترەت تە سالامىن، جانرلىق كارتينا دا جازعانىم بار. ءبىراق.. .

نە ايتايىن دەپ ەدىم.. . ءتىلىم كۇرمەلىپ، ءسوزىمدى تاعى ۇمىتتىم. سوسىن قولدى ءبىر سىلتەپ، دەرەۋ قوبديشانى قۇرۋعا كىرىستىم.

گۇلزينانىڭ بەت- ءجۇزىن جارىق پەن كولەڭكەگە ىڭعايلاپ وتىرعىزدىم دا، كومىرمەن اپپاق كارتوندى سىزعىلاي باستادىم.

تاۋ جاقتان بۇعى سىرنايلاتتى.

065.

اسپان اشىق، كۇن رايى قوڭىر سالقىن. اۋادا ازداعان جەلەمىك بار. تۇنەرگەن تۇكتى سامىرسىندار ءۇنسىز سازارادى. قايىڭ مەن تەرەكتىڭ انەۋ كۇنگى قاردان قالعان جەتىم جاپىراقتارى قالتىراپ، سىبدىر قاعادى.

ەتەكتەگى جازىقتا الدەبىر "ۋازيك" سوڭىنا سەلدىر شاڭ تاستاپ، وكپە جولمەن كولدەنەڭدەي زىمىراپ بارادى. جوعارىدان، شىندىعاتاي جاقتان كەلە جاتقان سىڭايى بار. سوعان قاراعاندا شەكاراشىلار- اۋ، ءسىرا؟ ءيا، سولار عوي.. . ايتپەسە اداسىپ جۇرگەن ەسالاڭ بىرەۋ بولماسا، بۇل شالعايعا بەيساۋات ماشينە كەلمەيدى.

"ۋازيك" زىمىراپ كەلىپ، وتكەلگە جەتە كىلت توقتادى. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، سول ارادا ايالداپ ءبىرشاما تۇرىپ قالدى. الدە جۇرەكتەرى داۋالاماي، وتكەلدەن قايمىعىپ تۇر ما ەكەن؟ شوپىرى تاجىريبەسىز، بولبىر بىرەۋ بولدى عوي، تەگى. ايتپەسە اۋىلدىڭ ماشينەلەرى دارىلداپ، كۇركىلدەپ كۇنىگە ءوتىپ جۇرگەن جايىلما ەمەس پە.

 سالدەن سوڭ "ۋازيك" ارتقا قاراي شەگىندى. كولدەنەڭدەي اينالدى دا، تۇمسىعىن ماعان قاراي بۇرىپ، كوردونعا تۋرالاي تارتتى.

مەن مۇندايدى كۇتپەپ ەدىم، ءبۇيىرىم بۇلك ەتە قالدى. "ۋازيك" بىردە كورىنىپ، بىردە جوعالىپ، شوقىراق قاعىپ ءبىزدىڭ ۇيگە قاراي زاۋلاپ كەلەدى.

"اپىراي، بۇنىسى تاعى كىم بولدى ەكەن؟ "

 كۇنگە قىزدىرىنىپ بەيقام وتىرعان جىلى ورنىمنان امالسىز تۇرا بەردىم.

 "ۋازيك" اجىلداپ كەلىپ، ويقاستاي بۇرىلدى دا، شيق ەتىپ سوناداي جەرگە توقتاي قالدى.

 ماشينەنى اۋدارىپ تاستارداي تەڭسەلتىپ، ىشىنەن بۇقا مويىن، الپامساداي قارا كىسى ءتۇستى.

 باسىنا كيگەنى كەبەنەك، قۇلاعىن جاۋىپ، سالپايىپ قالىپتى. ۇستىندە برەزەنت كۇرتە، اياعىندا كەرزى ەتىك. الىس جورىقتان، قيىر ساپاردان شارشاپ كەلە جاتقان جانعا ۇقسايدى.

 مەن ونى ماشينەدەن تۇسكەن بويدا قارسى الىپ، قول بەرىپ امانداستىم. تەگى، كومەكشىسى بولار، ەلپىلدەگەن تاعى ءبىر جاس جىگىت بەزەك قاعىپ جۇگىرىپ ءجۇر.

- جاكە، سەن وسىندا جاتىر دەگەن سوڭ ادەيى بۇرىلدىم.

ەندى تانىدىم، وسى اۋداننىڭ اكىمى ەكەن. اتى راحمەتقاجى بولاتىن، الماتىعا جينالىسقا كەلگەندە باياعىدا بىرەر كەزدەسكەنىمىز بار. ءتىپتى، ەكەۋىمىزدىڭ مەيرامحانادا تۇستەنگەنىمىز دە ەسىمدە. بۇل كىسى تۋرالى مەنىڭ كوڭىلىمدە جاقسى اسەر ساقتالىپتى، كۇركىرەپ جۇرگەن اقكوڭىل اعا بولاتىن.

 راحمەتقاجى تاس سۇيرەتكەندەي اياعىن اۋىر باسىپ، قيرالاڭ قاعىپ، بىلايعى ءبىر شورىمىققا قونجيا كەتتى. ۇيىپ قالعان تىزەسىن قارىستاپ جازىپ، ەكى- ءۇش رەت سەرمەي سىلتەدى دە، سوزالاڭداپ قايتا تۇردى.

 

- اناۋ ارادان ءوتىپ بارا جاتىپ، مىنا ۇيدەن ءتۇتىن شىققانعا، "يەن ۇيدە كىم جاتىر" دەپ سۇراسام.. . "سۋرەتشى اعاي" دەيدى. "ول قايداعى سۋرەتشى اعاي، اتى ءجانىمقان ەمەس پە؟ " دەسەم، ء"يا، سول كىسى" دەپ باسىن شۇلعيدى مىنا ورالجان. "ويبوي، وندا توقتا، بۇرىل دا سولاي تارت" دەدىم. ءسويتىپ كەلىپ قالدىم، جاكە.. . امانداسپاي وتە شىققاندى ءجون كورمەدىم.

- راقمەت، راحا، بىزدىكى ەرىككەننىڭ ءىسى عوي.. . قول قۋسىرىپ، دەمالىپ جاتقان جاي باياعى.

- شىعارماشىل كىسىگە دەمالىستىڭ ءوزى جۇمىس ەمەس پە. ەرتەڭگى كۇنى مىنا التاي تۋرالى مىقتى كارتينالار ومىرگە نەگە كەلمەسكە؟

- تىرىسىپ باعارمىز.. .

 راحمەتقاجى توڭكەرىلگەن جايىن اۋزىنا تەمەكىنى تىستەپ، اسىقپاي ونى تۇتاتتى، سوسىن بۇرقىراتىپ تارتا باستادى. ارەدىك تەمەكى ءتۇتىنىن قولمەن سەرمەپ سەيىلتىپ قويىپ، اڭگىمەگە كىرىستى.

اۋداننىڭ كۇزگى شارۋاسىن ءبىرىڭعايلاعان سوڭ، بىرەر كۇنگە دەمالىس الىپ، شاڭگەن جاقتان ساپارلاپ كەلە جاتقان بەتى ەكەن. شاڭگەن - تاۋ باسىنداعى بالىعى تايداي تۋلاعان ايدىندى كول دەپ مەن دە ەستىگەم. ول جاققا ەكىنىڭ ءبىرىن جىبەرە بەرمەيدى، ول ءۇشىن ارنايى "رۇقسات قاعاز" كەرەك. شەكارالىق ايماق، جەردىڭ تۇكپىرى دەگەندەي. ال اۋدان اكىمىنە قايدا بارام دەسە دە جول اشىق قوي.. .

- دەمالدىق، بالىق اۋلادىق، - دەدى راحاڭ. - جۇيكەم جۇقارىپ، شارشاپ ءجۇر ەدىم، تىلەۋىڭ بەرگىر، ءبىر سەرگىپ قايتتىم.

- دۇرىس بولعان ەكەن.

- اي، ورالجان، اناۋ بالىقتان بىردەڭە جاساپ جىبەرسەڭشى، الەكەڭ ءدام تاتسىن.

- سورپا جاسايىن با، جوق، الدە قۋىرىپ جىبەرەيىن بە؟

- سورپاڭ ۇزاققا كەتەر، قۋىرعانىڭ ءجون شىعار.

 ىدىس- اياقتارى دا وزدەرىمەن بىرگە ەكەن، ورالجان سالدىرلاتىپ قازان- وشاقتى ماشينەدەن ءتۇسىرىپ جاتتى.

 

- بوي جازىپ ءجۇرىپ قايتايىق، - دەدى راحمەتقاجى. - شاڭگەننىڭ جولى دا ءبىر قۇداي اتقان نەمە عوي.. . تاۋ مەن قيا، ماشينە وڭدىرماي سوعىپ تاستاپتى. ءون بويىم قۇرىسىپ اۋىرىپ وتىرمىن.

066.

 راحاڭ ەكەۋىمىز الدىمەن جولدى بويلاپ وتكەل جاققا قاراي اياڭدادىق. سودان سوڭ سولعا بۇرىلىپ، تومەندەگى شوقاتتى جازىقپەن وزەندى قۇلداي قىدىردىق.

مەن ءۇنسىز تىڭداۋشىمىن. ەكى قولىن وڭدى- سولدى سەرمەپ قويىپ، تىنىمسىز سويلەپ كەلە جاتقان راحاڭنىڭ ءوزى. اۋداننىڭ بيىلعى تابىستارىن جارنامالاپ، تسيفرلارمەن تۇزدىقتاپ بايانداپ ءبىر ءوتتى. ودان كەيىن بۇل ءوڭىردىڭ ارعى- بەرگى تاريحىنا دا قىسقاشا شولۋ جاساپ شىقتى. سوڭىنان قاسىنداعى سەرىگىنىڭ شارۋاشىلىقتا شاتاعى جوق، مادەنيەت وكىلى ەكەنى ەسىنە ءتۇستى مە، اۋدان ماقتان تۇتار ازاماتتارعا دا كەڭىنەن توقتالىپ ءوتتى.

- سونداي ماقتانىشىمىزدىڭ ءبىرى ءوزىڭسىڭ! - دەپ مەنى كۇرەكتەي الاقانىمەن ارقامنان قاعىپ- قاعىپ قويدى.

تەمەكىسىن بۇرقىراتىپ، اۋىز جاپپاي سويلەپ كەلە جاتقان اعامىز ءۇنسىز قالعانعا مويىن بۇرسام، كۇنگە قاراپ بەت- اۋزى تىجىرىنىپ بارا جاتىر. "اھ- چۋ- ۋ- ۋ!" دەپ تۇكىرىگىن جان- جاققا شاشىراتىپ تۇشكىرىپ جىبەردى. ات ۇركىتەر تۇشكىرىك.. . زور ادامنىڭ تۇشكىرىگى دە ورەسكەل شىعادى ەكەن.

- كەشىر، مىنا كۇننىڭ جىلىمىق شۋاعى مۇرنىمدى قىتىقتاپ.. . - دەپ راحاڭ بەت ورامالىمەن مۇرنىن جۇلىپ تاستارداي سۇرتكىلەپ جاتىر.

قارسى جاعالاۋدا وزەننىڭ يىرىمىنە قارماق سالىپ بىرەۋدىڭ تۇرعانىن باعانا بايقاعام. راحاڭنىڭ تۇشكىرىگى ول كىسىنى دە شوشىتىپ جىبەرگەن سىڭايلى. جالت بەرىپ ءبىز جاققا ءبىر قارادى دا، قارماعىن اپىل- عۇپىل جيناي بەرە، الدى- ارتىنا قاراماي بەزىپ جونەلدى. تانىماسىن دەدى مە، تەلپەگىن ميلىقتاتا باسىپ، اعاش- اعاشتىڭ تاساسىمەن زىتىپ بارادى.

- ءسىزدىڭ تۇشكىرگەنىڭىزدەن اناۋ كىسى قورقىپ قاشىپ كەتتى، - دەپ مەن كۇلىپ جىبەردىم.

- قورىقسىن.. . ونىڭ مەنەن قورقاتىن ءجونى بار.

- تەگى، تانيدى ەكەنسىز عوي؟

 -  تانىعاندا قانداي.. . ءباتۋاسىز جان، وسى جاقتاعى قۇلا اۋىزدىڭ ءبىرى. جۇمىس ىستەگىسى كەلمەيدى، ساموگون ءىشىپ، كوشەدە سەندەلىپ بوس جۇرگەنى.

 -  سوندا قاراجاتتى قايدان الادى؟

 -  قاراجاتتى دەيسىڭ بە، قاراجات -  ءتورت بالاسى بار، سونىڭ "پوسوبيەسىن" ايدان ايعا كۇتەدى. بالالارى شيق- شيق ەتكەن اش. مەكتەپكە باراتىن دۇرىس كيىمدەرى دە جوق. اۋىل بولعان سوڭ مال اسىراماساڭ تاعى بولمايدى. مالدىنىڭ ءجۇزى جارقىن، بەتى جارىق.. . اگىروت ەگىپ، ءبىر سيىر اسىراسا نەتتى. اگىروتتى كۇتۋ كەرەك، كارتوپتى تۇپتەپ باپتاۋ كەرەك. قوي مەن سيىرعا جازدا ءشوپ شابۋ كەرەك، ايتپەسە التايدىڭ التى ايعا سوزىلعان قىسىندا ارام قاتادى. جوق، بۇل كىسى ونداي قارا جۇمىسقا قىرى جوق، قولى بارمايدى. كىرى جۇعىپ قالاتىنداي قورقادى. كەزىندە ينستيتۋت بىتىرگەن، ءوزىن ينتەلليگەنت سانايدى، اقساۋساق. ءسويتىپ ءجۇرىپ اۋىلداستارىن قويداي بورىكتىرەتىنىن قايتەرسىڭ! اۋزىمەن وراق ورادى، سوزدەن سۇرىنبەيدى، دالەلمەن سوعادى. اڭگىمەسىنە قۇلاق تۇرسەڭ، تاۋداعى تارلان شۇبارىڭ وسى ما دەرسىڭ. اۋىل مەن اۋدان عانا ەمەس، كۇللى قازاقستاننىڭ ىشكى- سىرتقى پروبلەماسى جالعىز وسىنىڭ موينىندا تۇرعانداي زارلاپ بەرەدى. ءوزىنىڭ جۇمىس ىستەگىسى كەلمەيتىنىن، اۋىلدا وتىرىپ، كارتوپ ەگىپ، مال اسىراعىسى كەلمەيتىنىن ۇكىمەتتەن كورەدى. بالا- شاعاسىنىڭ شيقىلداپ اش جۇرگەنىنە پرەزيدەنتتى كىنالاعىسى كەلەدى.

- اۋ، بۇيتە بەرسە بالا- شاعاسىن قىرىپ الماي ما؟

 -  جوق، وعان جەتكىزبەيدى. "پوسوبيە" العان كۇنى ءبىر قاپ ۇن، ءبىر قاپ ماكارون، قانت پەن شاي الادى دا، سولاردى قارا سۋعا قايناتىپ، اي بويى تالعاجاۋ ەتىپ وتىرعاندارى. اۋىلدا دا جۇمىسقا جەلكەسى جار بەرمەيتىن، بويىندا گرامم نامىسى جوق وسىنداي ەركەكتەر بار.

- تىم بولماسا، ايەلى تىرلىك جاساسا نەتتى؟

- "اپاما جەزدەم ساي"، ايەلى دە ەتەگىنە سۇرىنگەن ەرىنشەكتىڭ ءبىرى. ەڭ قيىنى - جاقسىلىقتى كورە المايدى. قيمىلداعان قىر اسادى دەمەكشى، وسى اۋىلدا ءوزىنىڭ قايرات- كۇشىمەن تىرلىك جاساپ، داۋلەت جيناي باستاعان بىرەر ازاماتتىڭ ۇستىنەن دومالاق ارىز جازىپ جىبەردى. ءسويتىپ، اۋىل عانا ەمەس، اۋداندى دا الاتايداي دۇرلىكتىردى. قالا بەردى، كورشى- قولاڭنىڭ ۇساق مالىن ۇرلايدى. بىلتىرعى جىل جەكە شارۋاشىلىق قۇرىپ، اجەپتاۋىر وڭالىپ كەلە جاتقان بەيسەن دەگەن جىگىتتىڭ ءبىر مايا ءشوبىن ورتەپ جىبەردى.

- ۋشاسكوۆىيعا ايتىپ، جازاعا تارتپادىڭدار ما؟

- قولىنان ۇستاپ الماعان سوڭ تۇك تە ىستەي المايدى ەكەنسىڭ. ءشوپتى ورتەگەن سول ەكەنىن ءبارىمىز بىلەمىز، اراعا اقساقالداردى سالىپ، اقىل دا ايتىپ كوردىك، پوليتسيا جىبەرىپ قورقىتىپ- ۇركىتتىك تە. بولمادى.. . وقىعان قاراتاياق قوي، بەت باقتىرمايدى، ەشتەڭەنى موينىنا المايدى.

- ەندەشە، سىزدەن قاشاتىن ءجونى دە بار ەكەن!

مەن وزەن جاققا تاعى كوز سالىپ ەدىم، ءباتشاعار نەتكەن شاپشاڭ ەدى، سول ەكى ارادا الگى بالىقشى ەكى قىردان اسىپ كەتىپتى.

ءبىز جازىق دالانى كەڭ اينالىپ، كەرى قايتتىق.

067.

راحمەتقاجى اڭگىمە ايتۋدان، مەن ونى تىڭداۋدان جالىعار ەمەسپىن. اعامىز اۋزىنان سۋ اققانشا سويلەپ كەلەدى.

- جازعىشتاردان شارشادىم، - دەدى ول تەمەكىسىنىڭ شىرپىسىن تۇتاتىپ جاتىپ. - بۇرىنعىداي ەمەس، ءبارى ساۋاتتى، جازۋ- سىزۋعا كەلگەندە تاستاياقتاي قاعىستىرادى. بىرەۋدى بىرەۋگە شاعىستىرعاندا الدارىنا جان سالمايدى. مىناۋ قالادان بەرى قاراي شىققاندا جول بويى كافەلەر مەن مەيرامحانالار، قوناقۇيلەر مەن دەمالىس ورىندارى. ءوزىڭ دە بايقاعان شىعارسىڭ؟ "جەردىڭ ءبارىن باسقا حالىققا تاراتىپ بەرىپ جاتىر، قازاق ءوز جەرىندە وتىرىپ بىرىنە دە يە بولا الماي قالۋدا" دەپ، قالا مەن وبلىس باسشىلىعىن كىنالاپ، جۋىقتا پرەزيدەنتكە ارىز ايداپ جىبەرىپتى. تەكسەرە كەلسە، سول جول بويىنا "بىردەڭە جاساسام" دەپ جەر سۇراعان، ءوتىنىش ايتىپ حات جازعان بىردە- ءبىر قازاق جوق بولىپ شىقتى. مىنەكي، قازاق اعايىن دايىن دۇنيەنى عانا كورە الادى، كورەدى دە قىزعانىش ەتەدى. وعان دەيىن پارۋەيىنە دە كىرمەيدى، تىرشىلىك جاساسام دەپ ويلايتىندار از، كوبىسى ۇيىقتاپ جۇرەدى. بۇل ءبىزدىڭ سۇيەگىمىزگە ءسىڭىپ كەتكەن جايباسارلىعىمىز با، الدە نەمقۇرايلىعىمىز با، بىلمەيمىن.. . اۋىل قازاعىنىڭ ءبىر ىندەتى وسى بولىپ تۇر.

- ءبىراز ماسەلەنى كوتەرىپ تاستادىڭىز، - دەدىم مەن.

- وزىڭمەن كەزدەسكەن سوڭ، كوزى قاراقتى ازامات دەپ سىر اشقانىم عوي. ايتپەسە، ءبارىمىزدىڭ تىراشتانىپ جۇرگەنىمىز وسى قارا قازاقتىڭ قامى ەمەس پە.. .

 ورلەي ءجۇرىپ ەدىك، توعاي الاڭقايىندا قيراعان ءۇي مەن شاشىلعان الدەبىر قورا- جايدىڭ ۇستىنەن شىقتىق. قاماۋ قورانىڭ ءبۇيىرى ويسىراپتى، ارعى جاعىنان بۇرقىراعان قولاڭسا ءيىسى شىعادى.

 -  مىناۋ باياعىدا داۋشەن دەگەن كىسىنىڭ زايىمكەسى بولاتىن، -  دەدى راحمەتقاجى. -  بۇل ارا كەزىندە ءورىسى كەڭ، ءشوبى شۇيگىن كەڭ جەر ەدى. ەندى قاراشى، قيسايىپ، قيراپ جاتقانىن.. . جانىڭ اشيدى.

 -  داۋشەن كىم ەدى؟

 -  اتاقتى قويشى بولاتىن. ول كەزدە مەن سوۆحوز ديرەكتورى ەدىم. اڭگىمە بولسىن، تىڭداساڭ وسى جەردەگى ءبىر قىزىق جاعدايدى ايتىپ بەرەيىن.

 -  ايتىڭىز، ايتىڭىز.. .

راحاڭ ءبىر نارسە ويىنا ءتۇستى بىلەم، مىرس ەتىپ كۇلىپ جىبەردى.

- "بالالى ءۇيدىڭ ۇرلىعى جاتپاس" دەگەن.. . مال تولدەپ جاتقان كەز. قىس قاتتى بولدى، ونىڭ ۇستىنە ساعىزداي سوزىلىپ جاتىپ الدى. جەمشوپ جەتىسپەي، جۇتاپ تۇرعان قيىن شاق ەدى. بىردە دەمالىستا ماشينەگە وتىردىم دا، ەشكىمگە ايتپاستان، ەسكەرتپەستەن مالشىلاردى جالعىز ارالاپ كەتتىم. سالىپ ۇرىپ وسى داۋشەنگە دە كەلدىم. "قوي قالاي تولدەپ جاتىر؟ " - دەيمىن. "جاقسى"، - دەيدى. "شىعىن كوپ پە؟ " - دەيمىن. "جوعا، و نە دەگەنىڭىز، شىعىن جوق" - دەپ بەت باقتىرمايدى. قىس قيىن، سوعان قاراماستان داۋشەننىڭ شىعىنسىز مال تولدەتىپ جاتقانىنا ريزا بولدىم. "شىعىنسىز شىقساڭ، كۇللى اۋدانعا ۇلگى ەتەم، پرەميانى كۇرەپ الاسىڭ"، - دەپ ارقاسىنان قاقتىم. وسى كەزدە جۇگىرىپ جۇرگەن كوپ بالانىڭ ءبىرى اقىرىن عانا مەنىڭ جەڭىمنەن تارتتى. "وزىڭىزگە ءبىر قۇپيا ايتامىن"، - دەيدى. قىزىق كورىپ، ەڭكەيىپ قۇلاعىمدى توستىم. بالانىڭ سونداعى ايتقانى - "مونشانىڭ ارعى جاعىنداعى شۇڭقىردا قوزىلار جاتىر"، - دەدى. توبەنىڭ تاساسىنداعى مونشاعا جەتىپ بارسام، ارعى جاعىندا شۇڭقىردا ولگەن قوزىلار تاۋ بولىپ ءۇيىلىپ جاتىر.

- سونى كورسەتكەن بالا جاڭاعى مەنىڭ كومەكشىم، اتى ورالجان، - دەپ راحاڭ قارق- قارق كۇلدى.

وسى كەزدە ورالجاننىڭ ءبىزدى ايقايلاپ دامگە شاقىرعان داۋسى ەستىلدى.

068.

 ورالجاننىڭ قۋىرعان بالىعى ءتىل ۇيىرگەن ءدامدى ەكەن.

 

 راحمەتقاجىنىڭ ايتۋىنشا، بۇل "حاريۋس" دەگەن بالىق كەزىندە پاتشا داستارقانىنىڭ مازىرىنە ەنىپتى. "سوندىقتان مۇنداي ءدامدى تاعامعا دۇرىستاپ ءبىر كوتەرىپ جىبەرمەسە بولمايدى" دەپ، اكىم ءامىر بەرىپ، ماشينەدەن ءبىر بوتەلكە الدىرتتى. ەكەۋىمىز داستارقان باسىندا اڭگىمەلەسىپ وتىرىپ، بىرەر رومكەنى كوتەرىپ سالدىق.

 

- جەتەدى! - دەدى راحاڭ. - بۇدان ارىگە دەنساۋلىق كوتەرمەيدى. باياعىداي تاڭدى تاڭعا اسىرعان كۇندەر ادىرا قالدى.

 

 راحمەتقاجى وسىلاي دەدى دە، قولىن شايىپ، قايتۋعا جينالدى.

 

- جەر ەمەس، الەكە، بايقاساڭىز، بۇگىندە ءسىزدىڭ مىناۋ ەلىڭىز قارتايىپ بارادى، - دەدى، كەتەرىندە نە ىزدەگەنى بەلگىسىز، برەزەنت كۇرتەسىنىڭ قالتاسىن اقتارىپ. - جاستاردىڭ ءبارى قالاعا قاشىپ جاتىر. مەكتەپ بىتىرسە، ءبارى وقۋعا جۇگىرەدى. ءبارى ۋنيۆەرسيتەتكە تۇسكىسى كەلەدى، ءبارى باستىق بولعىسى كەلەدى. ءقازىر وقۋعا ءتۇسۋ دە پالەندەي پروبلەما بولماي قالدى عوي.. . اقشاڭ بولسا، بىردەڭە ەتىپ بالاڭدى وقىتار جەر تابىلادى. ءبىراق ول جەردەن قانداي ءبىلىم الىپ شىعادى؟ قانداي مامان بولىپ شىعادى؟ قازاق وعان ءمان بەرىپ جاتقان جوق.. . سوندا دەيمىن- اۋ، قارا جۇمىستى كىم ىستەمەك؟ اۋىلدى كىم كوتەرەدى؟ مالدى كىم باعادى؟ ءسۇتتى كىم ساۋادى؟ شالاعاي مامان بولعانشا، جاقسى جۇمىسشى بولعان ارتىق ەمەس پە، ءبىزدىڭ قازاق سونى تۇسىنبەي جاتىر.

 

راحاڭ وكىنگەندەي باسىن شايقاپ- شايقاپ جىبەردى دە:

 

- ءاي، ورالجان، كەتەر اياققا تاعى ءبىر ستوپكا قۇيىپ جىبەرشى! - دەدى كۇركىرەپ.

 

069.

 

 اۋدان اكىمىن امان- ەسەن شىعارىپ سالعان سوڭ، توسەكتە قيسايىپ دەم الىپ جاتىر ەدىم، تاعى ءبىر ماشينەنىڭ گۇر ەتكەن داۋسى شىقتى.

 

 "راحمەتقاجى، تەگى، بىردەڭەسىن ۇمىتىپ كەتكەن- اۋ" دەگەن ويمەن قايىرا سىرتقا شىقتىم.

 

 بۇل جولعى كەلگەندەر شەكاراشىلار ەكەن، قۇجات تەكسەرە كەلىپتى. ءتورت سولدات، ءبىر وفيتسەر. ء"سىزدىڭ وسىندا جاتقانىڭىزدان حاباردارمىز، دەگەنمەن شەكارالىق ايماق، بوتەن جان جوق پا دەپ تەكسەرە كەلدىك"، -  دەدى جاس كاپيتان مەنىمەن امانداسقان سوڭ.

 

 -  ماڭايدان بەيساۋات بىرەۋلەردى كورسەڭىز، دەرەۋ حابار بەرۋگە تىرىسىڭىز. ءوزىڭىزدىڭ دە اباي بولعانىڭىز ءجون، -  دەدى جۇمباقتاپ.

 

بۇل سوزگە مەن كوزىم باقشيىپ، كۇدىكتەنىپ قالدىم.

 

- سونشالىقتى نە جاعداي؟ تىنىشتىق پا؟

 

نارياد باستىعى مەنى قولتىقتاپ، بىلايىراق الىپ شىقتى.

 

- تىنىشتىق بولماي تۇر، - دەدى، الاڭداپ، ەرنىن جىمقىرا سويلەدى. - تۇرمەدەن ەكى رەتسيديۆيست قاشىپ شىعىپتى. ايتۋلارىنا قاراعاندا، العان باعىتتارى وسى بۇقتىرما اڭعارى دەسەدى.

 

مەن قالجىڭداپ تۇر ما دەپ ەدىم، كاپيتاننىڭ تۇرىندە شارشاعاندىق بار، بوزارىپ كەتكەنىن بايقادىم.

 

- جارايدى، - دەدىم. - ۇقتىم!

 

 ءبىراق شەكاراشىلارعا قالاي حابار بەرمەكپىن، ول جاعىن كاپيتاننان سۇراۋدى ۇمىتىپ كەتىپپىن.

 

 

 

070.

 

 شەكاراشىلاردىڭ جايسىز حابارى كوڭىلىمدى مازالاپ، كۇرتەمدى يىعىما جەلبەگەي جامىلدىم دا، بوي جازىپ جوعارىداعى وزەن جاقتى جاعالاپ قايتتىم.

 

 قايتىپ كەلسەم، ەسىك الدىندا تاعى ءبىر "ۋازيك" تۇر. باعاناعى ماشينەلەرگە قاراعاندا ەسكى مودەل، سىرى قاشقان، كۋزوۆى ءار جەردەن مايىسقان. قىسقاسى، تالاي مارتە سوعىلىپ، تالاي رەت جوندەلگەن، كوپتى كورگەن كونە كولىك.

 

"بۇل كەلگەن كىم بولدى ەكەن؟ "

 

 ءۇي سىرتىنداعى قايىڭ تۇبىندەگى ورىندىقتا قاعاز جازىپ مولدىرەگەن ءبىر جاس قىز وتىر.

 

قىز مەنى كورگەن بويدا ورنىنان تۇرىپ قارسى ءجۇردى. عافۋ ءوتىنىپ، ىزەتپەن امانداسىپ جاتىر.

 

 -  سۋرەتشى ءجانىمقان سانسىزبايەۆ اعاي ءسىز بولاسىز با؟ -  دەپ جاۋتاڭدايدى.

 

- ءيا، سول كىسىنىڭ ءدال ءوزىمىن. ءوزىڭ كىم بولاسىڭ؟

 

- اۋداندىق گازەتتىڭ ءتىلشىسى ەدىم.. . اتىم عاليا.

 

ءتىلشى قىز تاعزىم ەتە ءيىلدى دە، مايىسىپ قولىن تاعى ۇسىندى.

 

 -  ء"تىلشى" دەيدى؟ مەن سەنى وقۋشى بالا شىعار دەسەم.. .

 

- سىرتتاي وقيمىن.

 

- نەشىنشى كۋرستاسىڭ؟

 

- ءۇشىنشى كۋرس.. .

 

 -  ءالى جارىمىنا دا جەتپەگەن ەكەنسىڭ. ءوزىڭ ۋىزداي جاسسىڭ، نەگە ىشتەي وقىمايسىڭ؟

 

 -  اكەم جوق، شەشەم اۋرۋ، اۋىلدان شىعا المادىم، -  دەپ قىز مۇڭايعانداي بولىپ تومەن قارادى.

 

 -  اكەڭ قايدا ەدى؟

 

قىز بىردەن جاۋاپ بەرمەي، كۇمىلجىپ بارىپ، بالا كەزىندە اكەسىنىڭ بۇلاردى تاستاپ، باسقا ايەلگە ەرىپ قالاعا كەتىپ قالعانىن ايتتى.

 

جاس قىزعا ءجونسىز سۇراق قويعانىما ەندى مەن ىڭعايسىزدانايىن دەدىم.

 

 -  كەشىر، اينام!

 

ءوزى گازەتتىڭ بىلدەي ءتىلشىسى ەكەن، ەندەشە كەڭ وتىرىپ اڭگىمەلەسەيىن دەگەن ويمەن ورىندىققا جايعاسىپ جاتىر ەدىم:

 

- اعاي، الدىمەن انا جاقتاعى اتا مەن اپاعا بارساق قايتەدى؟ - دەپ، عاليا ءۇي جاقتى نۇسقادى.

 

 -  "اتا مەن اپا" دەيدى؟

 

 -  ءيا، اعاي، ول كىسىلەر ءسىزدى ادەيى ىزدەپ كەلدى.

 

 -  ويبۋ- ۋ، جانىم، ۇيات بولدى عوي.. .

 

 قايىڭ تۇبىندەگى قىزعا بۇرىلامىن دەپ، ءۇيدىڭ سىرتىن اينالىپ كەتسەم كەرەك. قىز كورسەتكەندە ءبىر- اق بايقادىم، ۆەراندادا ءبىر كەمپىر جانە ءبىر شال وتىر. شال اياعىن الشىدان تاستاپ، تابالدىرىققا جايعاسىپتى. كەمپىر مەنىڭ اتكەنشەك ورىندىعىمدا ىرعاتىلىپ قالعان.

 

"مەنى ىزدەپ جۇرگەن بۇلار كىم بولدى ەكەن؟ - دەپ تاڭ- تاماشامىن، - تەگى، ەرتەدەن اكە- شەشەمدى تانيتىن بىرەۋلەر بولعانى عوي؟ "

 

 الدىمەن ەكى اياعىن كوسىلتىپ، تابالدىرىقتا ءشاۋلى بۇركىتشە قومدانعان اقساقالمەن امانداستىم. اقساقال ۇزىن سيراقتى بايتەرەكتەي بيىك كىسى ەكەن.

 

سودان كەيىن ورىندىقتا ىرعاتىلعان كەمپىرگە بارىپ، قوس قولىمدى ۇسىندىم. كەمپىردىڭ كوزى كورمەيتىن بولىپ شىقتى.

 

- الگى بالا ما؟ - دەدى داۋىستاپ.

 

- ءيا، اجە، ىزدەپ كەلگەن بالاڭىز وسى كىسى بولادى، - دەپ مەن ءۇشىن ءتىلشى قىز جاۋاپ بەرىپ جاتىر.

 

 كەمپىر باسىمدى ەڭكەيتتى دە، شاشىمنان سيپاپ، ماڭدايىمنان يىسكەدى.

 

- وركەنىڭ ءوسسىن، شىراعىم، - دەپ، ورامالىنىڭ ۇشىمەن كوزىن ءسۇرتتى. - "الماتىدان" دەگەن سوڭ مىنا قىزىمنان قالماي ادەيى سەنى ىزدەپ كەلدىم، بالام.. . ساعان ايتار ءسوزىم بار!

 

- اپا، ايتا بەرىڭىز! - دەپ مەن كەمپىرگە تاقاي وتىردىم.

 

- ايتسام سول.. . مەن توقسانعا كەلگەن كەيۋانامىن، - دەدى باسىن كوتەرمەستەن، - ءقازىر كوز كورۋدەن، قۇلاق ەستۋدەن قالدى. قاتتىراق سويلەمەسەڭ ەستىمەيمىن.

 

- اپا، نە تىلەگىڭىز بار، ايتا بەرىڭىز! - دەپ مەن ەندى داۋسىمدى قاتتىراق شىعاردىم.

 

- ەستىپ جاتىرم، ەستىپ جاتىرم، شىراعىم، - دەدى كەمپىر. - ايتايىن دەگەنىم بار، ءبىراق وزىڭە عانا ايتام.

 

عاليا جىميىپ ءبىر قارادى دا، بۇرىلىپ ۆەراندادان ءتۇسىپ كەتتى. كەمپىردىڭ ساڭقىلداعان داۋسىن شال دا ەستىسە كەرەك، تىرجىڭ ەتىپ ول دا ورنىنان سىقىرلاپ تۇرا بەردى. تۇرعان بويدا تالتاڭداي باسىپ ءۇيدى اينالىپ جوعالدى.

 

- ەكەۋىمىز عانا قالدىق، اپا، ايتا بەرىڭىز!

 

- بوتەن قۇلاق ەستىسە سوزىمە سەنبەيدى، سوسىن مازاق ەتىسەدى. وزىڭە عانا ايتسام دەپ ەم.. .

 

- ايتىڭىز، قۇلاعىم سىزدە.. .

 

- ءبارىن باسىنان باستايىن.. . تىڭدا، شىراعىم. مەن وتىزعا تولماي جاتىپ ءتورت بالامەن جەسىر قالعان ايەلمىن. كۇيەۋىم سوعىسقا كەتىپ ەدى، سول كەتكەننەن قايتپاي قالدى. قىرىق ءۇشتىڭ جازىندا "جوعالىپ كەتتى" دەگەن جالعىز جاپىراق "قارا قاعاز" الدىق. نە ءولى، نە ءتىرى ەكەنىن بىلمەدىم. سول بىلمەۋمەن، مىنەكي، مەنىڭ ەلۋ سەگىز جىلىم ءوتتى. ءبارىن ەسەپتەپ- ساناپ وتىرمىن. سوندا دەيمىن- اۋ، ومىردە بار ادام قالايشا "جوعالىپ كەتەدى"؟ دەنەسى اسپانعا بۋ بوپ ۇشىپ كەتكەن جوق قوي.. . ولگەن ادامنىڭ ارتىندا زيراتى قالماۋشى ما ەدى؟ بالالارىمنىڭ دا، باسقانىڭ دا ءۇمىتى وشكەنىمەن، مەن ءتۇبى ءبىر ول كىسىنىڭ قارا شاڭىراعىنا ورالاتىنىنا سەنىپ ءجۇردىم. سوعىستىڭ الاساپىرانى باسىلعان سوڭ تابىلاتىن شىعار، ءسويتىپ ءبىر كۇنى جارق ەتىپ جايراڭداپ جەتىپ كەلەر دەپ كوپ كۇتتىم. كۇتە- كۇتە اقىرى مەنىڭ دە جۇيكەم جۇقاردى، شىدامىم تاۋسىلدى، ءۇمىتىم ءوشتى. سوسىن ول بايعۇستىڭ ءولىپ قالعانىنا مەن دە سەنە باستادىم.. . ءسويتىپ، اللانىڭ جازعان ىسىنە لاجسىز كونىپ، مويىنداعانداي بولىپ ەدىم. ءبىراق كەيىنگى جىلدارى اناۋ راديو مەن تەلەبيزور دەگەندى تىڭداپ وتىرسام، باسقاداي اڭگىمە ايتادى.. . بوتەن ءسوز ەستيمىن. الگى پىلەنگە تۇسكەندەر شەتەلگە ءوتىپ كەتىپ، سودان قايتپاي قالادى ەكەن. نازىرحان، باياعى شالىمدى ايتام دا، وت الىپ، وراققا تۇسكەندەي وتكىر جىگىت ەدى. قىز- كەلىنشەكتەرگە دە جولى بولعىش سەرىلىگى بار بولاتىن. وتاعاسىنىڭ سىرى وزىمە ءمالىم عوي.. . قۇداي بىلەدى، راديو بىردەڭەنى ءبىلىپ ايتادى، ول بايعۇس پىلەنگە ءتۇستى دە، شەتەلدىڭ بىرىندە تۇرىپ قالدى. جۇرەگىم سەزەدى. ەندىگى بالالى- شاعالى دا بولعان شىعار. سودان ۇيالىپ، ەلگە قايتۋعا قينالىپ تا جۇرگەن شىعار. مەن كەمپىر، ول شال بولدى، ەندى ۇيالاتىن نەسى بار؟ قايتقانى ءجون. ايەلىن دە، بالالارىن دا وزىمەن بىرگە الا كەلسىن. بالا كوپتىك قىلمايدى، تۋعانىمىزداي قارسى الا-

 

مىز.

 

- اپا، سوندا ماعان نە تاپسىرايىن دەپ وتىرسىز؟

 

 -  نە تاپسىرۋشى ەم.. . الدىمەن سۇراۋ سالىپ، شەتتە جۇرگەن سول نازىرحاندى تابۋعا كومەك كورسەت. نازىرحان باينازار بالاسى.. . سوسىن ەلگە قايتسىن دە! بۇيتە بەرسە سۇيەگى ءشىرىپ جات جەردە قالىپ جۇرەر جامان شالدىڭ.. .

 

- اپا، ول كىسىنىڭ جاسى نەشەدە ەدى؟

 

كەمپىر كوپ سويلەيمىن دەپ شارشاپ قالىپتى، ەنتىگىپ جاۋاپ بەرە الماي، يەگىن كەمسەڭدەتىپ ازەر ءتىل قاتتى:

 

- وتاعاسى مەنەن ەكى جاس ۇلكەن بولاتىن، - دەدى.

 

- ويبۋ- ۋ، توقساننان اسىپ كەتىپتى عوي؟

 

- جوق، سەكسەن توعىزدا بولار.. . مەنىڭ تۋرا جاسىم ءقازىر سەكسەن جەتىدە.

 

- ول كىسى جاسى جەتىپ ءولىپ قالعان دا شىعار؟

 

- جوق، ول ولە قوياتىنداي كىسىدەن ەمەس. دەنساۋلىعى اتان تۇيەنى جىعارداي بولاتىن. ونىڭ قاسىندا مەن نازىك ەدىم، تالشىبىقتاي قاتپا بولدىم. سول نازىك دەگەن مەنىڭ ءوزىم، مىنەكي، توقسانعا اياق سالدىم. ولە قوياتىنداي وعان نە جەتىپتى؟

 

 بۇل ءبىر توسىن اڭگىمە بولدى. ماعان ءۇمىت ارتىپ، ارنايى ىزدەپ كەلگەن مىنا قارت كىسىگە نە دەپ ءۋاج ايتارىمدى بىلمەي قىسىلدىم.

 

قالاي قىسىلسام دا، كەمپىردىڭ كوڭىلىن قايتارماي، ونسىز دا دىمكاس جۇرەگىن جارالاماي، تىعىرىقتان امان شىعۋىم كەرەك. دەرەۋ قاعاز بەن قارىنداش الىپ، تەرەڭ ويلانعان بولىپ، وزىمشە ارەكەت جاساپ باقتىم.. . "ەلۋ سەگىز جىلدان بەرى ەلىنە قايتپاي جاتقان" نازىرحان اتانىڭ اتى- ءجونىن تاپتىشتەپ تاعى ءبىر سۇرادىم دا، مۇقيات جازىپ الدىم.

 

- مەنى دە جاز، - دەدى كەمپىر، سوقىر بولسا دا قاعاز جازىپ جاتقانىمدى سەزىپ- ءبىلىپ وتىر. - كامىڭكە دەگەن اۋىلدا تۇرام، اتىم ساقىپجامال، پاميلەم - نازىرقانوۆا.

 

مەن قاباعىمدى كوتەرىپ، قاتە ەستىگەن شىعارمىن دەگەن ويمەن كەمپىرگە باقىرايا قارادىم.

 

 -  كۇيەۋىڭىزدىڭ اتىنا جازىلعانسىز با، قالاي؟

 

- ول زاماندا وندايعا قاراپ جاتقان كىم بار. "پاميلەڭ قالاي" دەپ ورىستىڭ قىزى سۇراعاندا، قايدان بىلەيىن، ءتىلىم جەتپەدى، "نازىرقاننىڭ قاتىنىمىن" دەپ بار بىلگەنىمدى ايتىپ ەدىم، سولاي جازىپ جىبەرىپتى عوي.

 

 كەمپىر شارشاپ قالدىم دەگەن سوڭ، قولتىعىنان سۇيەپ ۇيگە كىرگىزدىم دە، توسەككە جاتقىزىپ قويدىم.

 

ءوزىم ەندىگى كەزەكتە ءۇيدىڭ سىرتىن اينالىپ جوعالعان اقساقالدى ىزدەپ كەتتىم.

 

071.

 

 اقساقال ءوزىن بايعاليمىن دەپ تانىستىردى.

 

 ىرگەدەگى ارشاتىنىڭ بايىرعى تۇرعىنى ەكەن. كەڭىردەگى سورايعان، شىنجاۋ ەتتى، كۇيەك ساقال قۋشيعان ارىق كىسى. ۇزىن دەنەسى ەكى بۇكتەتىلىپ، جۇرسە دە، تۇرسا دا مايلاماعان اعاشتاي سىقىرلاپ قويا بەرەدى.

 

 "وسى اۋىلداعى كوزى ءتىرى جالعىز سوعىس ارداگەرىمىن" دەيدى. سوعىستان سوڭ ءومىر بويى ورمانشى بولىپ جۇمىس جاساپتى، مىناۋ ءوڭىردىڭ تاۋ مەن تاسىن بەس ساۋساقتاي بىلەتىنىن ايتتى. الماتىدان "ۇلكەن باستىق" كەلىپ، تايپاقتا دەمالىپ جاتىر دەگەندى ەستىپ، ادەيى ىزدەپ شىققان بەتى ەكەن. "ۇلكەن باستىعى" باياعى مەن عوي.. .

 

 -  مەن كوپتى كورگەن كارى شوڭگەنىڭ ءبىرىمىن، قاراعىم، وزىڭمەن تىلدەسەتىن ءسوزىم بار، -  دەپ بۇل كىسى دە الدەبىر قۇپيا ايتارداي ءتۇيىلدى.

 

- اقساقال، مەن باستىق ەمەسپىن، - دەپ بۇلتارىپ كورىپ ەدىم، ول شۇڭىرەك سارعىش جانارىن تىكتەپ، ماعان سىناي قارادى. تىكسىنىپ قالدىم، جاي ادام ەمەس، كوڭىلدى كوزدەن ۇعاتىن سۇڭعىلا شالعا ۇقسايدى.

 

- الماتىدان كەلگەننىڭ ءبارى ءبىز ءۇشىن ۇلكەن باستىق. باستىق بولماسا دا، اۋزى دۋالى، باستىقتارعا جاقىن، ءتىلى جەتەتىن، ءسوزى وتەتىن كىسى، سوندىقتان جالتارماي مەنىڭ ءسوزىمدى تىڭدا بىلاي! - دەپ، قاريا بۇيىرا، وكتەم سويلەدى.

 

- تىڭدادىم، اتا، ايتا بەرىڭىز! - دەپ، مەن امالسىز كوندىم.

 

 قاريانىڭ كۇرەك ءتىسى جوق ەكەن، تۇكىرىگىن شاشىراتىپ ىسقىرىپ سويلەدى. ايتقان كەيبىر ءسوزىن تۇسىنە الماي، ەجىكتەپ قايتالاپ سۇراۋعا تۋرا كەلدى.

 

 -  قوعامنان قۋات كەتكەن، ادامنان ۇيات كەتكەن زامانعا تاپ بولدىم، قاراعىم.. . -  دەپ قاريا اڭگىمەسىن باستادى. -  التايدىڭ اعاشىن وتاپ جاتىر، اڭ مەن قۇسىن قۇرتىپ جاتىر. تاۋتەكەگە براكونەر دەگەن بالە جاۋداي شاپتى. ءمۇيىزى ءۇشىن قۇلجاسىن عانا تاڭداپ اتادى. براكونەردەن قالعانىن ينتۋروحوتنيك دەگەندەر شەتەلگە تاسىپ اكەتىپ جاتىر. ۇلتتىق پارك قۇرىلعالى بەرى تىيىم سالىنىپ ەدى. ليتسەنزيامەن عانا اتۋعا رۇقسات دەسەدى. ءبىراق ءبارى بەكەر، قۇر ءسوز، توقتاۋ بولماي تۇر، بالام.. .

 

 قاريا سيرەك ساقالىن ساۋمالادى. پروبلەمانى تۇسىنگەندەي مەن باس يزەپ، قۇپتاپ قانا وتىرمىن.

 

- بۇعى- مارالدا دا سول جاعداي، - دەدى قاريا اۋىر كۇرسىنىپ. - اڭشىلار تاڭداپ ءجۇرىپ، ءتىپتى سوڭىنا كۇندىز- ءتۇنى شام الىپ قۋالاپ ءمۇيىزى شاڭىراقتانعان اتان بۇعىلاردى عانا اتادى. ءبىزدىڭ دە، شەتەلدىڭ دە اڭشىلارىنا بۇعىنىڭ ەتى ەمەس، تەرىسى ەمەس، ءمۇيىزى عانا كەرەك.. . ولار ءمۇيىزدى ەسكەرتكىش ءۇشىن قالاعا الىپ كەتەدى، اپارىپ ۇيلەرىنە سالبىراتىپ ءىلىپ قويادى، ماقتان ەتەدى. ءسويتىپ، جىلدار وتە ۇرعاشى مارالدارعا قورىقباس جامان بۇعىلار يە بولىپ قالىپ جاتىر. تاۋتەكەنىڭ دە، بۇعىنىڭ دا تۇقىمى ازىپ بارادى، ازايىپ بارادى. باياعىدا، سوعىستان كەيىنگى جىلدارى جيىرما، جيىرما ەكى سالالى بۇعىلار بولىپتى. ءوزىم وندايىن بولماسا دا، ون سەگىز سالاسىن كوردىم. ءقازىر بۇعى ءمۇيىزى سەگىز- توعىز سالادان اسپاي قالىپ جاتىر. قولىڭنان كەلسە، شىراعىم، وسىعان ءبىر قايران جاسا؟ مەنىڭ وسى ءسوزىمدى جەتكىز باستىقتارعا! ولار دا ەت پەن سۇيەكتەن جارالعان جاندار شىعار، ۇعار، تۇسىنەر، ءبىر شەشىم جاسار دەگەن ۇمىتپەن كەلدىم ساعان.

 

 بايقايمىن، قاريا ءىرى سوزگە، ەلدىك اڭگىمەگە باستاپ وتىر. مۇنداي پروبلەمانى شەشۋگە، توقتاۋ سالۋعا مەن پاقىردىڭ قۇزىرەتى جەتپەسىن بۇل كىسى قايدان ءبىلسىن. ولاي دەسەم، قاريانىڭ كوڭىلى قالادى، قوعامعا دەگەن سەنىمى جوعالادى. مۇنداي ۇلكەن شارۋامەن عۇمىرى اينالىسپاعان قاراپايىم سۋرەتشى ءۇشىن مىناۋ شىنىمەن قيىن ماسەلە بولدى. ەكى ارادا اربا دا سىنبايتىن، وگىز دە ولمەيتىن ۇتىمدى جول تابۋ كەرەك.. .

 

- جوعارىعا ايتا بار، كولدەنەڭ كوك اتتىنىڭ بارىنە ليتسەنزيا بەرە بەرۋدى دوعارسىن. تاعى دا ايتام، اقشانىڭ سوڭىنا تۇسەمىز دەپ التايدىڭ تابيعاتىن ابدەن جۇتاتتىق. توقتاتسىن! سولاي دەپ ايت! كەلگەندەگى مەنىڭ بار شارۋام وسى، شىراعىم!

 

 قاريانىڭ ءسوزىن مەيلىنشە قۇپتايتىندىعىمدى ءبىلدىرىپ، ايتقاندارىن ول كىسىنىڭ كوزىنشە قاعازعا ءتۇرتىپ الدىم.

 

وسى كەزدە جولىڭ بولعىر مۇناربەك ءبارىمىزدى داستارقان باسىنا شاقىرعان. مەن قۋانىپ كەتتىم. دەرەۋ قاريالاردى داستارقانعا وتىرعىزدىم دا، ەكەۋىن مۇناربەككە مىقتاپ تاپسىرىپ، ءوزىم ءتىلشى قارىنداسقا سۇحبات بەرۋگە كەتتىم.

 

072.

 

عاليا ەكەۋىمىز قايىڭ تۇبىندەگى ارقالى ورىندىققا كەڭىنەن جايعاسا وتىردىق.

 

- ءقازىر جاريالىلىق زامان عوي، اعاي، ەشتەڭەنى جاسىرماي، اشىق سويلەسەيىكشى، - دەدى قىز قيىلىپ.

 

- نەسى بار.. . سويلەسسەك سويلەسەيىك! - دەدىم مەن.

 

 عاليا اڭگىمەنى الدىمەن وتباسىمنان باستاۋدى سۇرادى.. .

 

 قاپ- پ! مەنىڭ قاشقاقتايتىن دا، مۇدىرەتىن دە جاندى جەرىم وسى وتباسى اڭگىمەسى عوي. ول جاعىن ءتىلشى قىز قايدان ءبىلسىن.. . كوكتەن تۇسكەندەي العاشقى سۇراعىمەن- اق توبەمنەن دۇڭك ەتكىزدى. ۇستالعان جەرىم وسى شىعار؟ ەندى بۇل قىزعا قالاي جاۋاپ بەرسەم، قالاي دەپ قۇتىلسام ەكەن؟

 

"جاريالىلىق زامان، جاسىرماڭىز" دەيدى تاعى.

 

 نە دە بولسا كورەيىن، جۇقالاپ ايتۋعا تىرىسايىن. ەگەر ءتۇسىنىپ جاتسا، شامامنىڭ كەلگەنىنشە، ءتىلىمنىڭ جەتكەنىنشە ءوزىمنىڭ ومىرلىك كرەدومدى، فيلوسوفيامدى جەتكىزۋگە ۇمتىلىپ باعايىن بۇل قىزعا. عۇمىرى جەكە ءومىرىم جايىندا ءسوز قوزعاپ، سۇحبات بەرىپ كورمەپ ەدىم. كەيدە كورمەلەردە كەزدەسكەندە تىلشىلەرمەن ونەر توڭىرەگىندە جالپىلاما ءسوز بولىپ قالاتىن. ءبىراق قانداي جاعدايدا دا مەن ءوزىمنىڭ جەكە باسىم تۋرالى اڭگىمەگە باستىرماي، ماڭايلاتپاي، الىستان اينالىپ وتەتىنمىن.

 

 ال بۇگىنگى مەندەگى كوڭىل كۇي مۇلدەم باسقاشا. التايدىڭ تورىندە، تامىلجىعان تابيعاتتىڭ اياسىندا وتىرمىن، تۋعان جەرىمدە الشىمنان ءتۇسىپ ەمىن- ەركىن دەم الىپ جاتقان جايىم بار. ەندەشە، وسى مەن نەدەن جاسقانام، نەدەن قاشقاقتايمىن؟ مەن دە ءبىر اعىمنان جارىلىپ، اقتارىلىپ ءبىر سايرايىنشى. ال مىقتى بولساڭ تىڭداپ كور مەنى، قارىنداسىم.. .

 

- الدىمەن ايتارىم، جاقسى سۋرەتشى بولۋ ءۇشىن ونەردى جان- تانىڭمەن سۇيە ءبىلۋىڭ كەرەك. سول سۇيىكتى ىسىڭە ءومىرىڭدى ءبولىپ- جارماي، وتباسى- وشاق قاسى دەپ الاڭداماي، باسىبايلى تۇتاس ارناۋ شارت. مەن ءسويتتىم.. . قازابى مەن ازابى كوپ ناعىز ونەردىڭ بيىك شىڭىن اڭسادىم، سونى ءومىرىمنىڭ مۇراتى ەتىپ الدىم. قازاقتىڭ كوركەمسۋرەتىن ساپالى بيىككە كوتەرگىم كەلدى. الەمدىك سۋرەت ونەرى ۇلگىلەرىنە يەك ارتا وتىرىپ، ولاردىڭ شىلاۋىندا كەتپەي، قازاق كوركەمسۋرەتىنە ۇلتتىق داستۇرلەردى مولىنان ەنگىزۋدى، ۇلتتىق بولمىستىڭ قۇندىلىقتارىن بارىنشا پاش ەتۋدى ماقسات ەتتىم. بەينەلەۋدىڭ جاڭاشا، تىڭ مۇمكىندىكتەرىن اشسام دەدىم. سۇڭعات ونەرىنىڭ ۇلتتىق بوياۋى مەن ناقىشىن تاۋىپ، ايداي الەمگە اتىمدى شىعارسام دەدىم، حالقىمنىڭ داڭقى مەن قۇرمەتىنە بولەنۋدى ارماندادىم. تالايىم زور، تانىمىم مول ەدى. بۇل جولدا ءبىراز جەتىستىككە قول دا جەتكىزدىم. ءبىراق تاعدىرىم تاۋقىمەتتى، ماڭدايىم تايقى شىقتى. ىزدەگەن مۇراتىمدى تابا الماي ۇزاق سارسىلدىم. ونەر ساپارىنداعى باقتالاستىق، ومىردەگى ادىلەتسىزدىك جۇيكەمدى كوپ جۇقارتتى، ەڭسەمدى ەزدى، رۋحىمدى تاپتادى. مەن كۇرەسۋ ءۇشىن جاراتىلماپپىن، جانىم جۇقا ەكەن، تاباندى بولماي شىقتىم. كۇيرەۋىك سەزىمگە بوي الدىردىم. ماقسات ەتكەن مەجەمنىڭ تىم بيىكتىگىن مويىندادىم. اڭساعان ارمانىمنىڭ جولىندا قارىم- قابىلەتىم مەن تالانتىم كەم سوققانىن ۇقتىم.

 

- سوندا قالاي، ارمانىڭىز ورىندالماي قالدى دەيسىز بە؟

 

- ورىندالمادى دەۋگە بولماس.. . بالا كۇننەن سۋرەتشى بولۋدى ارمان ەتىپ ەدىم، ول ارمانىم ورىندالدى. جۇرتتىڭ قولى جەتپەي جۇرگەن لەنينگراد كوركەمسۋرەت اكادەمياسىن وقىپ ءبىتىردىم. قابىلەتتى سۋرەتشىمىن، ءبىراق اڭساعان بيىگىمە ءالى جەتە الماي ءجۇرمىن. سولاي بولا تۇرا، ماقسات جولىنان ءالى قايتقامىن جوق.

 

- ءبىز ءسىزدى ۇلكەن سۋرەتشى سانايمىز.

 

- راقمەت نيەتىڭە.. . مەن جەرلەستەرىم ءۇشىن ۇلكەن سۋرەتشى شىعارمىن. ال ۇلكەن ونەر ءۇشىن قانداي سۋرەتشىمىن؟ ماسەلە وسىندا بولىپ تۇر عوي، قارىنداس.

 

- ءسىز كارتينالارىڭىزدى قانداي جاعدايدا سالاسىز؟ شابىتىڭىز ىلعي دا كەلىپ تۇرا ما؟

 

 -  "سالادى" ەمەس، "جازادى" دەپ تۇزەتكەيسىڭ.. . ءوز باسىم ەشكىم جوقتا، تىنىشتىقتا ءوز ويىممەن جەكە قالىپ جۇمىس جاساعاندى ۇناتام. ءبىراق ءبارى دە سويتەدى دەپ ايتا المايمىن.. . ءبىر ارىپتەستەرىم بار، القاگولسىز جۇمىس ىستەي المايدى، ول بولماسا كوڭىلسىزدىك باسىپ، شابىتىنان ايىرىلادى. ونداي ارىپتەستەرىم ۇستەلدە ءبىر شيشا مولدىرەپ تۇرعانىن قالايدى. جۇمىسقا كىرىسەر الدىندا جاقسىلاپ ءبىر تارتىپ الادى دا، سودان كەيىن اندا- ساندا ءبىر ۇرتتاپ قويىپ كارتيناسىن بۇرقىراتىپ جازا بەرەدى. ال مەنىڭ وسكەن دەگەن بىرگە وقىعان جاقىن دوسىم جۇمىسقا سيمفونيالىق مۋزىكا قويىپ كىرىسەدى. روك- مۋزىكانى دا تارسىلداتىپ، ايعايلاتىپ، سونىڭ اسەرىمەن بيلەپ ءجۇرىپ جۇمىس ىستەيتىن سۋرەتشىلەر دە بار.

 

- سۋرەتشىلەردى كوشەدە كەلە جاتسا كۇنشىلىكتەن تانۋعا بولادى. ءسىز دە سول ساناتتانسىز.. . ونىڭ سەبەبى نەدە دەپ ويلايسىز؟

 

- سەبەبى دەيسىڭ بە.. . - مەن ازداپ كىدىردىم، ويلانىپ بارىپ جاۋاپ قاتتىم. - الدىمەن ولاردىڭ سىرتقى كەلبەتى بولەكتەۋ، سوندىقتان كورەر كوزگە وعاش، سىرت ادامنىڭ كۇدىگى سودان تۋادى- اۋ دەيمىن. شەنەۋنىكتەر سەكىلدى سىقيىپ كيىنبەيدى، دۋدار باس، جاباعى بەت، القام- سالقام جۇرەدى. كوپشىلىگى جاڭعالاق، ۇمىتشاق. ەندى بىرەۋلەرى ىلعي دا ءوزىنىڭ ويىمەن باسى قاتىپ ابىگەر، ءسويتىپ، جەكە الەمىنە كىرىپ الادى دا، قاسىنان ءوتىپ جاتقان ناقتى ءومىردىڭ شىندىعىن بايقاماي قالادى. ونداي جان سىرت كوزگە ءاردايىم اپەندى بولىپ كورىنەدى. الگىندەي اپەندى بەينەسىنەن جۇرتشىلىق شيزوفرەنيا، پسيحوز سياقتى ءتۇرلى دەرتتىڭ سيندرومىن بايقاعانداي بولادى. سويتە تۇرا ولارعا "تالانت قوي" دەپ كەشىرىممەن قاراۋعا تىرىسادى. ولاردىڭ پايىمىنشا، تالانت پەن ەسالاڭنىڭ اراسى جالعىز قادام. ء"تاڭىر اسىپ- توگىپ بەرە سالعان تالانتىن كوتەرە الماي، جازعان بەيشارانىڭ ميىنا سالماق تۇسكەن" دەپ تۇيەدى. بۇل جونىنەن ولاردىڭ ويى دۇرىس تا.. . قىزىق مىنەز تولستويدا دا، ەينشتەيندە دە، كانت پەن گەتەدە دە بولعان. كوركەمسۋرەت سالاسىنان مىسال ايتسام - ۆينسەنت ۆان- گوگ، يسااك ليەۆيتان، موريس لاتۋر، فرانتسيسكو گويالار، ءبىرى شيزوفرەنيامەن، ءبىرى ەپيلەپتويد دەيتىن سىرقاتپەن، ەندى ءبىرى پسيحوزبەن اۋىرعان عوي.. . مەن دە سولار سياقتى شالىق تيگەن جاننىڭ ءبىرىمىن، قارىنداسىم.

 

- قويىڭىزشى، اعاي! - دەپ عاليا بەتىن باسىپ كۇلىپ جىبەردى.

 

073.

 

 تاعى دا كورگەن- بىلگەنىمدى، كوڭىلدى مازالاعان كەيبىر ويلارىمدى ورتاعا سالىپ، ءتىلشى قىزبەن ەمەن- جارقىن اڭگىمەلەسىپ وتىرمىن.

 

- ونەر جولىندا ەۋروپانىڭ ءبىرشاما جەرىن مەن دە ارالادىم، - دەدىم. - لۋۆر، پرادو، ۆەنەتسيا، ۆاتيكان، ەرميتاج، ۋففيتسي مەن پيتتي.. . گويانى ءوزىم ءۇشىن جاڭادان اشتىم. بوتتيچەلليدى جاڭاشا كوردىم. ديۋرەرگە تابىندىم. ۆان- گوگتى بۇرىن رەپرودۋكتسيادان عانا قىزىقتاپ، ءماز بولىپ ءجۇرۋشى ەدىم، ءتۇپنۇسقادا قايتا تابىسىپ، تانىمىم تەرەڭدەي ءتۇستى. ونەر جولىندا وقىپ جۇرگەن كەزىمىزدە كلاسسيكالىق ءجيۆوپيستىڭ مازمۇنىنا بويلاي الماي قينالۋشى ەدىم، ويتكەنى بىزگە بيبليانى وقىتقان جوق، ەۆانگەليەگە جولاتقان جوق. كەيىن بىلگەنىم، قازاقتىڭ ۋچيليشەسىندە ءتورت جىل، لەنينگرادتىڭ اكادەمياسىندا بەس جىل وقىعان "يزو تاريحىنىڭ" دەنى حريستيان ءدىنىن ۋاعىز ەتكەن ءىلىم ەكەن. سوعان كوزىم جەتتى.

 

 -  بىزدەر، قازاق سۋرەتشىلەرى، ۇلتتىق بوياۋىمىزدى، قازاقى ناقىشىمىزدى تابا الماي، باسىمىزدى تاۋعا دا، تاسقا دا ۇرىپ ءجۇرمىز، -  دەپ، اڭگىمەنى كەلەسى ءبىر ارنادان تارتقان بولدىم. -  "ۇلتتىق ناقىش" دەسەك بولدى، كيىز ءۇي سالامىز، تۇيە سالامىز. قازاق كيىز ۇيدەن كوشىپ، قالانىڭ ساۋلەتتى عيماراتتارىندا تۇرىپ جاتقانىنا قانشاما جىل بولدى؟ عاسىردان استى. ونداي كارتينالار "ۇلتتىق ناقىش" ەمەس، قازاقتىڭ وزىنە دە، اسىرەسە جاستار ءۇشىن ءقازىر ەكزوتيكاعا اينالىپ كەتتى.

 

- كيىز ءۇي دە، تۇيە دە ءبىزدىڭ وتكەن ءومىرىمىز عوي، ودان نەسىنە قاشامىز؟

 

 -  دۇرىس قوي.. . ءبىراق اڭگىمە مىنادا. شەتەلدەن كەلگەن قوناقتار، مەيماندار، دەلەگاتسيالار، قالا بەردى، ەلشىلىك قىزمەتكەرلەرى الگىندەي ەكزوتيكالىق كارتينالاردى ساتىپ الادى دا، ەۋروپا مەن امەريكاداعى ۆيللالارىنا اپارىپ ءىلىپ قويادى. ونداي كارتينالاردى كورگەن شەتەلدىكتەر، "ە- ە، قازاق دەيتىن حالىق ءالى كۇنگە كيىز ۇيدە تۇرادى، تۇيە ءمىنىپ جۇرەدى ەكەن" دەگەندەي ۇعىمدا قابىلدايدى. سويتەدى دە، ولار ءۇشىن گۆينەيانىڭ پاپۋاسى نە، قازاق نە، ءبارى ءبىر تۇزەمدىكتەر بولىپ قالادى.

 

- ءسىز قىزىق اڭگىمە قوزعاپ تۇرعاندايسىز عوي؟

 

- مەن سۋرەتشىلەر ورتاسىندا جاپپاي قۇبىلىسقا اينالىپ كەتكەن بۇل جاعدايعا نەمقۇرايدى قاراي المايمىن. گازەتكە جازسىن دەپ سول ءۇشىن ساعان ايتىپ وتىرمىن.

 

 -  اشىق پىكىرىڭىزگە راقمەت، اعاي.. . ءبىراق ءبىزدىڭ گازەت اۋدان توڭىرەگىندە عانا تارايتىنىن ەسكەرگەيسىز. ونىڭ داۋسى قالىڭ قازاققا، اسىرەسە ءسىزدىڭ ارىپتەستەرىڭىزگە جەتەدى دەگەنگە كۇمانىم بار.

 

- جەتپەسە قويسىن، - دەدىم مەن جىميىپ. - ءسوز رەتىمەن وزىڭە ايتقانىم عوي.. . جالپى ءوز باسىم ونەردەگى شتامپقا قارسىمىن.. . اقشا تابۋدىڭ جولىنا تۇسكەن ارىپتەستەرىم سوڭعى جىلدارى كارتينالاردى باسپاحانادان باسىپ جاتقانداي شتامپىلاپ ۇرىپ جاتادى. ءسويتىپ قۇداي بەرگەن قابىلەتىن دە، تالعامىن دا جوعالتۋدا. بۇل پروبلەماعا قالايشا نەمقۇرايدى قاراۋعا بولادى. ىشىمە تولىپ كەتكەن سوڭ ساعان سىر عىپ ايتقانىم عوي.. . مەنىڭشە، دۇنيەدەگى ەڭ جامان نارسە، ول نەمقۇرايدىلىق. سوندىقتان ءوزىنىڭ ويىن، پىكىرىن اشىق ايتپايتىن پاسىقتاردان قورقۋ كەرەك. ولاردان ءبارىن كۇتۋگە بولادى. ولار ويىن جارتىلاي عانا ايتادى، ءالىپتىڭ ارتىن باعادى. جەلدىڭ قايدان سوعارىن اڭديدى. ءبىر نارسەگە جارىم- جارتىلاي عانا قارسى بولادى. بۇنىڭ اتى - قورقاقتىق.

 

- دۇرىس ايتاسىز.. .

 

- ونەر بيىك بولۋى كەرەك. بيىك بولۋ ءۇشىن ونى ءار كەز تازارتىپ وتىرۋ شارت.

 

- قايتىپ تازارتپاقسىز؟

 

- ول جاعىن ءوزىم دە بىلمەيمىن.

 

 -  ايتقانىڭىزدىڭ ءبارى ءجون شىعار، -  دەدى عاليا. -  مەنىڭ بىلەتىنىم مىناۋ.. . ونەر ومىرگە اسەمدىكتى عانا اكەلمەيدى، ول كەيدە جۇرەككە مۇڭ ۇيالاتادى.

 

- سەن، قالقام، ونەرتانۋشى ەمەسسىڭ بە؟ - دەپ مەن قىزعا قاراپ اڭتارىلىپ قالدىم.

 

- جوق، مەن جۋرناليستيكادا وقيمىن، - دەدى عاليا كۇلىمسىرەپ.

 

 

 

074.

 

 گۇلزينا كەلىپ قالار دەگەن الاڭداۋمەن بۇگىن ەسىل كۇنىم بوسقا ءوتتى.

 

 قايتا- قايتا ۆەرانداعا شىعامىن، ەتەكتەگى قاسقا جولعا تەسىلەمىن، كۇنشىلىكتەگى كۇمىسشە جارقىراعان وتكەلگە سىعىرايامىن. كوز توقتاتار قارايعان جوق، قىبىر ەتكەن جان جوق بۇگىن.

 

 كەشە باستاپ سالعان گۇلزينانىڭ پورترەتى ەسىمە ءتۇستى. ۆەراندانىڭ كاسەگىنە تەرىس قاراتىپ سۇيەپ قويعان ەدىم. بوسقا سەندەلە بەرگەنشە، ناتۋرا جوق بولسا دا، پورترەتتى اياقتاماققا قوبديشانى ورناتتىم. ويشا بىرەر شتريح قوسىپ بەينەسىنە جان بەرىپ، فونىن جوندەگەن بولدىم. پورترەت بىلايشا جامان شىقپاعان سياقتى، جارىق ساۋلەنى ويناتا وتىرىپ، قىزدىڭ حاراكتەرىن ءدال ۇستاپپىن. مونا ليزا سەكىلدى گۇلزينانىڭ دا بۇلدىرگەندەي ەرنىندە جۇمباقتى جىميىس بار.. . ارى قاراي تۇرتكىلەي بەرسەم ءبۇلدىرىپ الارمىن دەدىم دە، پورترەتتى ۆەرانداداعى شەگەنىڭ بىرىنە ىلە سالدىم.

 

ارى- بەرى ءوتىپ جۇرگەن مۇناربەك مەنىڭ نەمەن اينالىسىپ جاتقانىمدى بايقاماسا كەرەك. ءبىر كەزدە بۇرىلىپ كەلىپ:

 

 -  وۋ، مىناۋ قىزدىڭ سۋرەتى عوي؟ -  دەپ وسقىرىنا قارادى، -  قولدان سالعانسىز با؟

 

- ءيا، مۇكە، قولدان سالدىم.. .

 

 -  مىقتى- ى- ى! وۋ، مەن بۇل قىزدى ءبىر جەردەن كورگەن سياقتىمىن عوي.. . ويبۋ- ۋ، مىناۋ ءبىزدىڭ گۇلزينا ەمەس پە؟ ءيا، گۇلزينا.. . اۋمايدى. ماسقارا- ا- ا، قالايشا ءدال كەلتىرگەنسىز! اعا، بايقايمىن، تەگىندە فوتوگراف بولعانسىز- اۋ، ءا؟

 

 -  ءيا، بولعانمىن، -  دەپ مىرس ەتىپ كۇلىپ جىبەردىم.

 

 مۇناربەكتىڭ اڭقىلداعان اشىق مىنەزى مەنىڭ دە كوڭىل- كۇيىمدى كوتەرىپ تاستادى.

 

 سارىلىپ ۇيدە وتىرا بەرگەنشە دەپ، قولىمدى ارتىما ۇستاعان كۇيى سەرۋەنگە شىعىپ كەتتىم. اياڭداپ ەتەككە ءتۇستىم دە، جازىقتىڭ بەرگى جاعىن ارالاپ، بۇقتىرمانى جاعالاپ قايتتىم.

 

 بۇقتىرمانىڭ سۋى مولدىرلەنىپ، ارناسىنا ءتۇسىپتى. كۇزگى تابيعاتتىڭ سابىر شاعىن قۇمارتىپ، وزەن بويىندا بىرەر ساعات قىدىرىپ ءجۇردىم.

 

 ۇيگە قايتىپ كەلگەن سوڭ دا ەشتەڭەگە زاۋقىم سوقپادى. گۇلزينانى كۇتۋمەن قاس قارايىپ، ءتۇن بولدى. زارىقتىرعان قىز ءبارىبىر كەلمەدى، ءۇمىت ءوشىپ، كوڭىل كۇي قارا تۇنمەن استاسىپ تۇنەرىپ كەتتى.

 

 كەشكى تاماقتان سوڭ مۇناربەك سۇرانىپ، جيرەن اتپەن اۋىلعا قايتتى.

 

ءون بويىمدى مازاسىزدىق بيلەپ، ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن ۇيىقتاي الماي مەن ۇيدە قالا بەردىم.

 

075.

 

 تاۋلىك بويى زارىقتىرعان گۇلزينا ەرتەڭىندە كۇن شىعا كەلدى.. .

 

 ءور جاقتاعى تاۋتەكەلىنىڭ بويىندا قىدىرىپ ءجۇر ەدىم:

 

- اعاي! - دەپ تۋ سىرتىمنان قۇشاقتاي العاندا، سەلك ەتە ءتۇستىم. وزەننىڭ قۇلاق تۇندىرعان سارىنىنان قىزدىڭ ءدال قاسىما كەلگەنىن بايقاماپپىن دا.

 

- كەشە جۇمىستان شىعا الماي قالدىم، - دەپ گۇلزينا اقتالىپ جاتىر. - مەكتەبىمىزگە اۋداننان كوميسسيا تەكسەرىپ كەلىپ، تىرپ ەتكىزبەدى. بۇگىن سەنبى بولعان سوڭ، "قالعانىنا ءوزىم جاۋاپ بەرەم" دەپ، ءساليما اپاي بوساتىپ قويا بەردى.

 

- ءساليما جىبەردى دەيسىڭ بە؟

 

- ءيا، سولاي.. . "بارىپ اعاڭنىڭ جاعدايىن ءبىلىپ قايت"، - دەدى.

 

- اپىرماي، اپايىڭ، تەگى، ءتاۋىر كىسى ەكەن عوي؟

 

- التىن ادام.. . ماعان ءسوز تيگىزبەي، ىلعي دا قورعاپ، قولداپ جۇرەدى.

 

"اي، ءساليما، ءساليما.. . بۇيتپەسەڭ سەن ءساليما بولارمىسىڭ!"

 

 گۇلزينا ەكەۋىمىز قول ۇستاسىپ، ۇيگە قايتتىق.

 

ۇيگە كىرىپ كەلسەك، ءتور الدىندا جۇگىرىپ تىشقان ءجۇر. كوزى ينەدەي جىلتىراعان سۇيكىمسىز قاپتەسەردىڭ ءوزى.. . قىز- كەلىنشەك تىشقان كورسە، قوراعا قاسقىر شاپقانداي شىڭعىرىپ شۋلاپ قويا بەرۋشى ەدى. گۇلزينا ولاي ەتۋدىڭ ورنىنا، پەشكە سۇيەۋلى شىمشۋىردى الا سالىپ قۋىپ بەرسىن.. . ونىڭ قۋعانىنا تىشقان جەتكىزسىن بە، جىلت ەتىپ بۇرىشتاعى تەسىككە كىرىپ كەتتى. مەن ءمازىم شىعىپ كۇلىپ جاتىرمىن.

 

كۇتە- كۇتە كەشەدەن بەرى شىدامىم تاۋسىلىپ، جۇيكەم جۇقارىپ بۇگىنگى كۇنگە سۇيرەتىلىپ ازەر جەتىپ ەدىم. سودان با، ەسىكتى مىقتاپ ءىلدىم دە، اي- شايعا قاراعام جوق، گۇلزينانى تىرپ ەتكىزبەي قۇشاقتاعان كۇيى توسەككە قۇلاي كەتتىم.

 

076.

 

 اسپان بۇگىن شايداي اشىق، كوكتە ءبىر شوكىم بۇلت جوق، كۇن دە جىلىمىق شۋاعىن مولىنان توگىپ- اق تۇر.

 

 شابدار ساسكەگە جاقىنداي اۋا رايى ءتىپتى ىسىپ كەتكەندەي بولدى. ماي توڭعىسىز سارشاتامىز، تەگى، وسى بولار. گۇلزينا ىستىقتاپ، ۇيدە وتىرا بەرۋدەن زەرىگە باستادى.

 

- كۇن قاپىرىق بولىپ بارادى، كەشكە قاراي جاڭبىر جاۋاتىن شىعار، - دەدى ول.

 

 -  ءوزىمىزدى قاپاسقا قاماي بەرمەي، ءبىر ۋاق تاۋعا شىعىپ قايتساق قايتەدى؟ -  دەدىم مەن.

 

 بۇل يدەيا ەكەۋىمىزگە دە ۇناپ كەتتى، شۇعىل تۇردە جولعا جينالدىق.

 

 تۇستىكتەگى شاتقالدىڭ ءمۇيىسىن اينالىپ، كەلەسى سايدىڭ ىشىمەن ءبىراز جەرگە دەيىن باردىق تا، جالاڭاش بەتكەيمەن تاۋعا كوتەرىلدىك. بۇل جاققا مەن ءالى اياق باسپاعان ەدىم، ايتارى جوق، بۇل ماڭايدىڭ دا تابيعاتى بالبىراپ بابىندا تۇر ەكەن.

 

 تاۋ بيىگىنە ءبىرشاما كوتەرىلگەن كەزدە قارسىداعى القاپقا كوزىمىز تۇسكەن. التايدىڭ قارا ورمانى بۇل تۇستا قاتتى ورتەنىپتى. اقسوڭكە اعاشتار ارۋاقتاي ىرسيادى. اراسىنان ىزدەر بولسا مۇسىنشىگە تاپتىرماس ماتەريالدار بارشىلىق سياقتى. ورتەنگەن اعاش ءىشى قاپتاعان كوك وسكىن. كوبىسى بالعىن قايىڭ، سيرەك بولسا دا جاسىل سامىرسىن مەن شىرشا بايقالادى.

 

بۇتاسىز قيا بەتكەي تاۋسىلىپ، شوق قاراعايدىڭ ىشىنە بويلادىق. اعاش ءىشى قالىڭ ءشوپ، الاقات قار. وتكەن جولى جاۋعان قار عوي كولەڭكەلى تۇستاردا ەرىمەي ءالى جاتقان.

 

 -  اناۋ ۇلكەن مىسىقتى قارا!

 

 -  قايداعى مىسىق؟

 

 اعاشتان ءتۇسىپ، كولەڭكە تۇستاعى قار بەتىمەن بەزىپ بارا جاتقان الا شۇبار اڭدى مەنىڭ دە كوزىم شالىپ قالدى.

 

- وسىنداي ۇلكەن، قۇيرىعى شولاق مىسىقتى قايدان كوردىڭ؟

 

 -  جولبارىس ەمەس پە؟

 

 -  قازاقستانداعى سوڭعى جولبارىس 1949 جىلى بالقاش ماڭايىندا ولتىرىلگەن.

 

 -  سوندا بۇل قانداي حايۋان بولدى؟

 

- سىلەۋسىن! - دەدىم مەن.

 

گۇلزينانىڭ كوزى باقىرايىپ، مەنىڭ قولىمنان ۇستاي الدى.

 

تاۋدىڭ جۇمىر باسىنا شىقتىق. ودان دا ءوتىپ، ارعىداعى ەڭكەيىسكە تۇسە بەرگەنبىز.. . قارسى الدىمىزدان شىعا كەلگەن مارقا جون بايتاق كەڭىستىككە قاراپ ەكەۋىمىز دە اڭتارىلىپ تۇرىپ قالدىق.

 

 -  با- ا- ا، مىنانى قارا! -  دەپ مەن ايعاي سالدىم.

 

 گۇلزينا دا تامسانىپ، قايران بولىپ تۇر:

 

 -  مىنا جەر ءوزى ءبىر جەكە الەم عوي! -  دەدى اقىرىن عانا.

 

 راسىندا دا، ءبىزدىڭ الدىمىزدان كوكجيەككە دەيىن سوزىلعان الدەبىر كەڭ القاپ اشىلىپ سالعان. ەرتەك سيپاتتى جايقىن ولكە، ادام اياعى باسپاعان، اڭ مەن قۇس جورتقان تاعى مەكەن. التايدا ءدال مۇنداي كەڭ تىنىستى، جازيرالى جايلاۋدى بۇرىن- سوڭدى كورمەپپىن. تاس قورجىنداعان ارشاتىنىڭ قارا تاۋلارىنان مۇلدەم بولەك. جەر بەدەرى بوتەن، ايناداي جارقىراعان وزەنى مەن كولى مول. ارىدەگى شىڭ- قۇزدار مەن شوشايعان شاعىلدار ەرتەدەگى جانارتاۋدان قالعان ىزگە ۇقسايدى. بۋىلتىق بۇيرا قىراتتار الۋان تۇرگە ورانىپ، كۇزگى شالعىن التىن سارى بوياۋمەن، ەندى ءبىر تۇستا قارا جاسىل، كۇرەڭ تۇسپەن جايقالادى. ءار جەردە ۇيىرىلە قالعان شوق- شوق بالقاراعاي اعاشى.

 

 ءبىر ەرەكشەلىگى، قىرات- بەتكەيدە بەلدەۋ- بەلدەۋ بولىپ التىن تامىردىڭ پلانتاتسيالارى جايقالىپ جاتتى. سارسىلىپ ىزدەسەڭ تابىلماس، سيرەك كەزدەسەتىن بۇل شيپالى ءشوپتىڭ ءقازىر ناعىز پىسكەن ۋاعى.

 

 "وسى جەردەن ءبىر دورباسىن قازىپ الىپ، الماتىداعى دوستارعا تاراتسا عوي، شىركىن!"

 

ءبىز ىلگەرى جۇرگەن سايىن جاڭالىق اشقانداي تاڭىرقاۋمەن كەلە جاتتىق. جوتا باسىنا شىقساق بولدى، جاڭا ءبىر كوكجيەك الدىمىزدان جايناپ اشىلىپ، جارقىراي جايىلىپ شىعا كەلەدى.

 

 مەن وقتا- تەكتە بايقاتپاي گۇلزيناعا ۇرلانا كوز تاستاپ قويام. ءسوز جوق، قانداي ءبىر تالعامعا ساي، ءجونى بولەك ءايبات ايەل. جانارىندا بولىمسىز مۇڭ تابى بارى بايقالادى، سونىسىمەن دە گۇلزينا جۇمباقتى، سونىسىمەن دە تارتىمدى كورىنە تۇسەدى.

 

دوڭكيگەن ءبىر قويتاستىڭ باسىنا شىقتىم دا، قۇشاعىمدى جايىپ جىبەرىپ، جاھانعا جار سالا ايعاي سالدىم.

 

- گۇلزينا- ا- ا- ا- ا!

 

 گۇلزينا ءماز- مەيرام، سىلقىلداپ كۇلىپ جاتىر. ءوزىنىڭ كۇلكىسى دە قانداي سۇيكىمدى ەدى دەسەڭشى!

 

ارىرەكتەگى جال سامىرسىننىڭ ىعىندا بورەنەسى ىرسيعان ءبىر اعاش ءۇي تۇردى. ونىڭ نە قۇرىلىس ەكەنىن جاقىنداپ كورمەككە سولاي قاراي بارا جاتىر ەدىك، پار ەتىپ قالىڭ ارشا اراسىنان ءبىر ۇلكەن قۇس ۇشا جونەلگەن. گۇلزينا شوشىپ كەتىپ، شىڭعىرىپ ارقاما جابىستى. ۇشقان قۇس الىسقا ۇزاعان جوق، قالىقتاپ باردى دا، تومەندەگى قالىڭ جىنىستىڭ ىشىنە كىرىپ جوعالدى.

 

- ۇلار! - دەدىم مەن.

 

- ۇلار دەدىڭىز بە؟ مەنىڭ ءبىرىنشى كورۋىم.. . - دەپ گۇلزينانىڭ كوزى جايناپ كەتتى، الگى قۇستى سوڭىنان قۋىپ بەرۋگە دايار تۇر.

 

اعاش ءۇيدى قىزىقتاپ ءبىر اينالىپ شىقتىق. باياعى ءبىر زامانداعى اڭشىنىڭ جالعىز بولمەلى، قىستا اڭ اۋلاپ، پانا تۇتقان "ىزبوشكەسى". توبەسى ويىلعان، ىرگەسى شىرىگەن، جەرمەن- جەكسەن جاپىرايىپ جاتىر. تايگا دەگەنىڭ وسى.. .. اعاش قانا ەمەس، ءۇي عانا ەمەس، ادامدى دا ءوستىپ قۇرتىپ جىبەرۋگە بار. ءار قادامىڭدى، قيمىل- ارەكەتىڭدى بەزبەنگە سالىپ، سالماقتاپ، ويلانىپ جاساۋ كەرەك، ساۋىسقانداي ساقتىق كەرەك. قارا كۇشپەن، قۇر كوكىرەكپەن تابيعاتتى يلىكتىرە المايسىڭ. اڭداماعان اڭعال جاندى تاۋ مەن تايگا مەرت قىلادى.

 

077.

 

 تاۋ القىمىنداعى بۇلتيعان جوتالى جازىقتى كەسىپ وتتىك. جازىقتىڭ شالعىنى شۇيگىن، جازعى جاسىلىن كوپ جوعالتا قويماپتى. تەك انەۋگۇنگى جاۋعان قار شالعىن ءشوپتى سىپىرا جاپىرىپ كەتكەن. ايتسە دە ءار جەردە شوق- شوق ەسەك شوپتەر شوشايادى. جاپىرىلعان شالعىن اياققا وراتىلىپ، ادىمدى اشتىرماي اۋرەگە سالدى. سودان ارعى شەتتەگى قىر باسىنا شىققاندا، گۇلزينا ەكەۋىمىز دە دىڭكەلەپ شارشاعانىمىزدى سەزدىك.

 

 قىر ۇستىندە جىلى جەل سوعادى، جاز سوڭىنىڭ جەلىگى عوي.. . بۇل جەر دە ايۋ جوندانىپ جاتقان دوڭكيگەن دوڭەس ەكەن. ءبىراق شالعىن ەمەس، تىقىر ءشوپ، جۇرۋگە جەڭىل.

 

- مىنا ءدوڭنىڭ ارعى قۇلاماسىندا نە بار ەكەن؟ - دەيمىن مەن وتىرىك تارتىنشاقتاپ.

 

- وندا تۇرعان نە بار، داۆاي كورىپ قايتايىق! - دەيدى گۇلزينا دا قىزىعۋشىلىق تانىتىپ.

 

 اۋەسقويلىعىمىز ۇستاپ، قول ۇستاسىپ ارى قاراي ءجۇرىپ كەتتىك. ەڭكەيىستەگى جارتاستى جارقاباققا جەتە توقتادىق.

 

 بۇل ارا كۇرگەيلەي قورشالعان قالىڭ جاقپار تاس ەكەن. قۇپيا قامال سەكىلدى ءبىزدى وزىنە تارتىپ، قىزىقتىرا ءتۇستى. نە دە بولسا وسى تاس قامالدىڭ ارعى جاعىن كورۋ ءۇشىن جاقپار تاستىڭ بىرىنە ورمەلەدىك. تاس ۇستىنە شىعا بەرە مەن باسىمدى بۇعا قالدىم. گۇلزينا وندايدى كۇتپەدى مە، كوزى الاقانداي بولىپ، ماعان جابىسا ءتۇستى.

 

 ارعى جاقتان تارس- تۇرس ەتكەن قاتتى داۋىس شىعادى. مەن گۇلزينانى قولىنان تارتىپ قاسىما وتىرعىزدىم دا، يەگىممەن الدىڭعى جاقتى مەگزەدىم.

 

گۇلزينا جارتاستىڭ ارعى ەتەگىندەگى كورىنىسكە قاراپ، كوزى جايناپ تاڭ- تاماشا.

 

تومەندە جاداعاي جازىق، شوپتەسىن شوڭەيت. سول تۇستا جايىلىپ ءبىر توپ مارال ءجۇر. مولشەرلەپ ەدىم، ۇزىن سانى وتىز قارالى. ارعى شەتتە ەكى بۇعى سارت- سۇرت ءسۇزىسىپ جاتىر. اشا مۇيىزدەرى ايقاسىپ، ءبىرشاما ۋاقىت تىرەسىپ تۇردى. سوسىن شەگىنىڭكىرەپ بارىپ، باستارىن شايقاپ- شايقاپ الدى دا، تاعى دا ءبىر- بىرىنە قارسى ۇمتىلدى. تاس پەن تاستى ۇرعانداي سارت- سۇرت ءۇن شىقتى. مۇيىزدەرىمەن تىرەسىپ، شىر اينالىپ، اشا تۇياقتارىمەن جەردىڭ شىمىن قوپارىپ ارپالىسىپ جاتىر.

 

 مارالدار جايباراقات، قان جوسا بولىپ توبەلەسكەن ەكەۋگە ۇدىرەيە قاراسادى. كوپشىلىگى بۇل توبەلەسپەن شارۋاسى جوق، ءبىر شەتتە ميمىرت جايىلىپ ءجۇر. "قاي جەڭگەنىڭ مەنىكى" دەگەندەي جۇرىستەرى مارعاۋ، تۇرىستارى ماڭعاز.

 

- ماحابباتتىڭ جەكپە- جەگى! - دەدىم گۇلزينانىڭ قۇلاعىنا سىبىرلاپ.

 

 گۇلزينا قىزارىپ، بەتىن بۇرىپ اكەتتى. مەن بۇعىلار تۋرالى ەستىپ- بىلگەنىمدى وزىمشە ءتۇسىندىرىپ، ايتىپ جاتىرمىن.

 

- ءسويتىپ اناۋ توبەلەسكەن ەكەۋدىڭ قاي مىقتىسى مىناۋ كوپ مارالدى يەمدەنىپ الىپ كەتەدى، - دەپ قايىردىم.

 

كوزىم ويناپ گۇلزيناعا قۋاقىلانا قاراپ قالسام كەرەك، ول مەنىڭ جايراڭ قاققان ءتۇرىمدى كورىپ سىقىلىقتاپ كۇلىپ جىبەردى.

 

 "مۇندايدى كورۋ كەرەك" دەپ مەن گۇلزينانى وزىمنەن دە جوعارىعا شىعارىپ قويدىم.

 

 وسىلايشا ماحاببات سايىسىن قىزىقتاپ، قوس بۇعىنىڭ جەكپە- جەگىن سوڭىنا دەيىن كۇتىپ وتىرا بەردىك.

 

 اقىرى سايىسقا تۇسكەن بۇعىلاردىڭ بىرەۋى جەڭىلىپ، بۇيىرلەي شەگىنشەكتەدى دە، تاڭىن جارقىراتىپ، سەكىرىپ بيلەپ قاشا جونەلدى.

 

 جەڭگەن بۇعى مۇرنىن ءشۇيىرىپ ۇيىرىنە باردى. باسىن قايتا- قايتا شايقاپ قويىپ، مەكىرەنىپ ءۇيىرىن توڭىرەكتەپ ءبىراز ءجۇردى. سوسىن قالىڭ مارالدى سوڭىنان ەرتىپ، قازداي ءتىزىلىپ قىر اسىپ جوعالدى.

 

 

 

078.

 

 اۋا بارعان سايىن قاپىرىق تارتا باستادى.

 

باتىستان قورعاسىن قارا بۇلت شىعىپ، كوكجيەكتى كومكەرە قىمتاپ بىزگە قاراي جىلجىپ كەلە جاتتى. سۇرى جامان، سوعان قاراعاندا جاڭبىر بولاتىن ءتۇرى بار.

 

- قايتايىق! - دەپ، گۇلزينا اسپانعا كۇدىكپەن كوز تاستاپ قويدى.

 

- مەيلى، قايتساق قايتايىق، - دەپ مەن دە قارا بۇلتتىڭ تۇرىنەن تۇڭىلەيىن دەدىم.

 

بۇعى سايىسىن قىزىقتايمىز دەپ ءجۇرىپ، ۋاقىتتىڭ ءبىرازىن وتكىزىپ العان سياقتىمىز. كۇن كەشكىرىپ، توڭىرەك كولەڭكەلەنە باستاپتى. قاراڭعىعا قالماساق جارادى.. . دانەڭە ەتپەس، مۇنداي سيرەك كورىنىستى كورگەنىمە ءوز باسىم ءدان ريزا ەدىم.

 

 اۋپىرىمدەپ، ءبىرىمىزدى- ءبىرىمىز سۇيەمەلدەپ جارتاس باسىنان تۇسكەنشە بولمادى، الدەقايدان سايتان ۇيىرگەندەي قۇيىن تۇردى. ارادا كوپ وتپەي- اق، قۇيىننىڭ سوڭى قاتتى جەلگە ۇلاستى.

 

 كەلگەن جولىمىزبەن كەرى قايتساق دەپ ەدىك، بولمادى.. . جەلمەن قوسىلىپ سۋىق جاڭبىر سەبەزگىلەي جونەلگەن. باس ساۋعالار ىقتاسىنى جوق تاۋدىڭ تاز بيىگىندە جاڭبىر استىندا قالۋ ءقاۋىپ. سونى ءتۇسىنىپ، بۇيىردەگى شاتقال جاققا دەدەكتەي جۇگىردىك. قالاي دەسەك تە، ول جاقتا قالىڭ ورمان عوي، پانا تۇتار اعاش تابىلىپ قالار.

 

شاتقالدىڭ ورمانى تومەندە ەكەن، تايعاناقتاپ، جىعىلىپ- ءسۇرىنىپ، قياداعى ءبىر بالقاراعاي اعاشىنىڭ استىنا قويىپ كەتتىك.

 

 بالقاراعاي ءتۇبى قالىڭ ءبۇر، قۇپ- قۇرعاق. ايلاتىپ جاڭبىر جاۋسا دا، تامشى تامبايتىن جەر سەكىلدى.

 

 ءبىزدىڭ كەلۋىمىزدى كۇتىپ تۇرعانداي، جەل وقىس باسىلدى دا، ىلە جاڭبىر شەلەكتەپ قۇيىپ بەرسىن.. . التاي تابيعاتى وسىنشالىق شامشىل دەپ ويلاماپپىن، باعاناعى قاپىرىق كۇن مۇلدەم بولماعانداي، كۇزدىڭ جاڭبىرى اۋا رايىن لەزدە سۋىتىپ جىبەرگەن. گۇلزينا قالتىراپ توڭا باستادى. مەن ونى كەۋدەمە قىسىپ جىلىتقان بولامىن. داتكە قۋات دەگەنى بولماسا، ونىڭ دا پايداسى شامالى. قوس وكپەدەن سۋىق ءوتىپ، ەكەۋىمىز دە مۇرتتاي ۇشىپ جۇرمەسەك جارار ەدى.. .

 

- ءسال شىدا! - دەپ گۇلزينانى سوزبەن دەمەگەن بولامىن. - وتكىنشى عوي، ءقازىر- اق باسىلادى.

 

 سول ەكى ارادا ماڭايدى قاراڭعىلىق قۇشاعى تۇمشالاپ الدى. تابيعات نوسەرلەتكەن، جارق- جۇرق شاتىرلاتقان جىندى سويقاندى باستاپ جىبەرگەن. ايتەۋىر جارق ەتكەن نايزاعاي جارىعىنان عانا وقىس بىردەڭەنى اڭعارىپ قالامىز.

 

 جاڭبىردان قاشامىز دەپ قايسى شاتقالعا ءتۇسىپ كەتكەنىمىزدى دە اڭداماپپىز. تايپاق قاي تۇستا؟ كەلگەن جول قاي جاقتا قالدى؟ مىنا شاتقال قايدان شىعادى؟ گۇلزيناعا سەزدىرمەگەن بولامىن، ءبىراق وسىنداي سۇراقتار مەنىڭ كوڭىلىمدى قاتتى قوبالجىتىپ تۇرعان.

 

گۇلزينا بىردەڭە بىلەتىن شىعار دەپ جۇقالاپ سۇراپ ەدىم، ول دا بۇل جاققا اياق باسپاعان بولىپ شىقتى.

 

نوسەر قالاي تەز باستالسا، باسىلۋى دا سونداي تەز بولدى. توگىپ- توگىپ جىبەردى دە، "سەندەرمەن ءىسىم ءبىتتى" دەگەندەي قاقىراپ، كۇركىرەپ قىردى اسىپ كەتە باردى. كوكتەگى قارا بۇلت سەيىلىپ، قارا تۇنەكتىڭ ەتەگى ازداپ سەرپىلدى، ورمان ءىشى الاكولەڭكە تارتتى.

 

 ەكەۋىمىز ۇرىككەن قويداي ءۇرپيىسىپ بالقاراعاي تۇبىنەن شىقتىق. جان- جاعىمىزعا جالتاقتاي قارايمىز، قايدان كەلىپ، قايدا تۇرعانىمىزدى بىلمەيمىز.

 

مەن ارى- بەرى ويقاستاپ وزىمشە ءىز كەسكەن بولدىم. ءسويتىپ ءجۇرىپ الدەبىر سىڭار اياق سوقپاقتى تاۋىپ الدىم. سوقپاق دەۋگە دە كەلمەيدى، قوياننىڭ جىمىنداي جىقپىل سوراپ.

 

 سول سوراپتى قۋالاپ، شاتقا قاراي ىلديلادىق.

 

سايعا تۇسسەك، ودان ارعىسىن بىردەڭە ەتىپ كورە جاتارمىز، ءبىر ءجونىن تابارمىز دەگەن ءۇمىت. ساي ىشىندە مىندەتتى تۇردە نە وزەن، نەمەسە سىلدىراعان بۇلاق بولادى. التايدا بۇلاقسىز ساي، وزەنسىز شاتقال جوق. سونىسى ءۇشىن دە بۇل ءوڭىردى نۋلى ەل، سۋلى جەر اتايدى. وزەن تۇگىلى، جىلاپ اققان جىلبىسقى بۇلاقتىڭ ءوزى مىندەتتى تۇردە بۇقتىرماعا بارىپ قوسىلادى. بۇقتىرماعا ءبىر جەتسەك، ودان ارعىسى ءتىرى جان، ءتىستى باقامىز عوي، تايپاقتى دا مولشەرلەي جاتارمىز.

 

 ىلديلاپ كەلە جاتىر ەدىك، ءبىر زاماتتا سورابىمىزدىڭ نۇسقاسىن جوعالتىپ الدىق. الابۇتا مەن بۇرگەن ۇيىسقان قايداعى ءبىر قالىڭ جىقپىلعا ءتۇسىپ كەتىپپىز. ءۇستى- باسىمىزدى بۇتاعا سىزعىزىپ، جۇرەر جولىمىزدى قولمەن اشىپ ازەر دەگەندە كۇرەڭسەلى بەتكەيگە شىقتىق.

 

 جاڭبىر سۋىنان كەيىنگى كۇرەڭسە ءشوپ ماي جاققانداي تايعاناق، جىلپ- جىلپ ەتەدى. قاي جەردى قالاي باسۋدى كورسەتىپ، وزىمشە گۇلزيناعا اقىل ايتىپ سۇيەپ كەلە جاتىر ەدىم، ءبىر كەزدە جالمانىمنان قۇلادىم. "قاپ" دەۋگە عانا شامام كەلىپ، سول بويدا دومالاي سىرعاناپ تومەن كەتتىم. تومەندەگى ءداۋ قاراعايدىڭ تۇبىنە بارىپ سوعىلدىم. باعاناعى نايزاعاي سەكىلدى كوز الدىم جارق- جۇرق ەتە ءتۇستى. تىلەرسەگىمدى وڭدىرماي جارالاپ الدىم.

 

 قاتتى اۋىرسىنىپ، جاتقان جەرىمنەن گۇلزينانىڭ كومەگىمەن ازەر تۇردىم. ايتەۋىر ەشبىر جەرىم سىنعان جوق، امان سەكىلدى، وعان دا شۇكىر. ءبىراق سول اياعىم باستىرماي سۇيرەتىلىپ، شويناڭداپ قالدىم.

 

 ەندى مەنى گۇلزينا سۇيەۋگە ءماجبۇر بولدى.

 

 مەن قيسايسام بولدى، شاماسى جەتپەي ول دا جىعىلا سالادى. ونىڭ ۇستىنە الگىندەگى سۇيرەتىندى سورابىمىز دا جوعالعان، سوقىر وزەكتى باعدار تۇتىپ قانا ىلديلاپ كەلەمىز. ىلديلاعان سايىن شاتقال ءىشى قاراقۇرىقتانىپ، قويۋلانا ءتۇستى. ازدان سوڭ كوزگە تۇرتسە كورگىسىز بولىپ كەتتى.

 

 قاراڭعىدا بۇتا- بۇتانىڭ اراسىنان قولىمىزبەن جول اشىپ، بىردە جىعىلىپ، بىردە تۇرىپ تومەندەي تۇستىك. بايقاۋسىزدا مەن كوزىمدى شۇقىپ الا جازدادىم، بەتىمدى دولانانىڭ ينەسى وڭدىرماي سىزىپ كەتتى. شىپ- شىپ قان تامشىلادى. جىعىلىپ- ءسۇرىنىپ ءجۇرىپ اقىرى ەتەككە دە جەتتىك- اۋ.

 

بىلگەندەي- اق، ساي تابانىندا كۇركىرەپ وزەن اعىپ جاتىر ەكەن. ءۇستى- باسىمىز مالماڭداي سۋ، كيىمدەرىمىز باتپاق، ءبارىبىر بۇل ارادا قالۋ ءقاۋىپ. سونى سەزىپ از- مۇز تىنىس العان سوڭ، ءبىرىمىزدى- ءبىرىمىز سۇيەپ وزەن ۇلتانىمەن قۇلداماق ويدا ەدىك.. . گۇلزينا جوعارعى جاقتان جىلتىراعان الدەبىر جارىقتى بايقاپ قالىپتى.

 

- وت! - دەدى داۋسى قارلىعىپ.

 

مەن دە سوڭىما بۇرىلىپ، ءتۇن استارىنا ءۇڭىلدىم.

 

- وت ەمەس، شامنىڭ جارىعى سياقتى؟

 

كوزىمنىڭ سۋىن ءسۇرتىپ، تاعى تەسىلدىم.

 

- انا جەردە ءبىر ءۇي تۇر ما.. . قالاي ءوزى؟

 

- ءۇي بولسا، بارايىقشى!

 

بۇل جولعى گۇلزينانىڭ ءۇنى تىم جالىنىشتى شىقتى.

 

 

 

079.

 

 راسىندا دا، سايدىڭ جوعارىداعى يىنىندە، تۇكپىرگە تىعىلعان ءبىر قۇرىلىس بايقالادى. شاماسى سول ءۇي بولار.

 

 شاشىمنان سورعالاپ كوزىمە تۇسكەن سۋدى ءسۇرتىپ تاستاپ، قايتا- قايتا تەسىلەمىن. اقىرى انىق كوردىم، قارايىپ ءبىر ءۇي تۇر.. . سىعىرايعان تەرەزەدەن ولەۋسىرەگەن جارىق بايقالادى.

 

" قىزىق ەكەن.. . تاۋدىڭ يەن قويناۋىنداعى بۇل نەتكەن ءۇي؟ "

 

 كوڭىل كۇپتى بولسا دا، وسى ءۇي بىزگە پانا بولىپ، قيىندىقتان قۇتقارارىن سەزدىم. ونىڭ ۇستىنە سۇيرەتىلگەن مىنا اقساق جۇرىسپەن تايپاققا بۇگىن جەتە الماسىمدى تاعى ۇقتىم. گۇلزينا دا "بارايىق" دەگەندەي جەڭىمنەن قايتا- قايتا تارتقىلاپ قويادى.

 

امالسىز، ساي تۇكپىرىندەگى جۇمباق ۇيگە قاراي جىلجىدىق.

 

قورعالاڭقىراپ اي تۋدى، شۇپىرلەپ جۇلدىزدار شىقتى. شۇيكەدەي سوزىلىپ قۇس جولىنىڭ ءتۇبىت سورابى شاڭىتتى. الگىندە عانا نوسەرلەتىپ، ەس- اقىلدى شىعارىپ، كۇركىرەپ وتكەن جاڭبىر ۇمىتىلعان سياقتى. اي شاتقال ءىشىن دە ءسۇت نۇرعا بولەپ، تاس قاراڭعىلىقتىڭ ەتەگى ءتۇرىلىپ كەتتى. قىرسىق دۇنيە دەگەن وسى.. . اي الگىندە ءبىز شاتقالدىڭ جالاما بەتكەيىنەن ءتۇسىپ كەلە جاتقاندا شىقسا عوي، ءبۇيتىپ يت قورلىقتى تارتپاس ەدىك. مەن دە تاستاي دومالاپ، اعاشقا سوعىلىپ، اقساڭداپ قالماس ەدىم. نە دەرسىڭ بۇعان.. . ءتىفۋ، سايتان!

 

ءبىزدىڭ كەلگەنىمىز قاراعايدان قيىپ سالعان جالپيعان جاتاعان ءۇي ەكەن. سىرتىنان شامالاۋىمشا، قوس بولمەلى سەكىلدى. ءبىراق شاتىرى ەدىرەيگەن تىك. بۇل جاقتا مۇنداي ۇيلەردى "يزبا" دەسەدى. قازاقتار "ىزبوشكە" "قورجىن ءۇي" دەپ جاتادى. تىك شاتىرلى بولاتىنى - تاۋ ىشىندە قىس بالاسىندا قار تىم قالىڭ تۇسەدى. شاتىرعا قار توقتاپ قالسا، سالماعىمەن سىندىرىپ جىبەرۋى مۇمكىن. ال تىك شاتىرعا تۇسكەن قار توقتامايدى، ءوزى سىرعىپ كەتەدى. اۋا رايىنىڭ جاعدايى، تىرشىلىك قامى جەرگىلىكتى جۇرتتى وسىعان ۇيرەتكەن.

 

ءۇي سىرتىندا، جەلى بويى جوعارىدا ۇيشىككە ۇقساس بۇعىڭقى تاعى بىردەڭە قارايادى. تەگى، قارا مونشا بولار. ودان ءارى قورا- قوپسى، سىرعاۋىل قوتان بايقالادى.

 

"اپىرماي، جاپانداعى بۇل جالعىز ءۇي كىمدىكى بولدى ەكەن؟ "

 

جىلىنىپ جان شاقىرماساق ءبىزدىڭ كۇنىمىز قاراڭ، ءدال ءقازىر سايتاننىڭ ءۇيى بولسا دا كىرىپ بارۋعا دايىنبىز.

 

 ۇيگە ەنە بەرىستە شاعىن شۋلان، شۋلان ىشىندە ەسكى- قۇسقى كورىم- ازىرەت ءۇيىلىپ جاتتى.

 

 ەسىكتى شۇڭكيگەن شۇمەك بەت ورىستىڭ كارى كەمپىرى اشتى. "سەندەر كىمسىڭدەر" دەپ سۇراعان ول جوق، ەسىگىن ايقارا اشتى دا، ەكەۋىمىزدى ءۇن- ءتۇنسىز ىشكە وتكىزىپ جىبەردى.

 

 كەمپىر گۇلزينانىڭ شەشىنۋىنە كومەكتەستى. بىردەڭە دەپ كۇبىرلەپ ءجۇر، نە دەسە دە ايتەۋىر جانى اشىعان جىلى ءسوز.

 

مەن ۇيگە كىرگەن بەتتە سىلق ەتىپ بوساعاعا شوگە سالدىم. ءالىم قۇرىپ، قيمىلداۋعا شامام كەلمەدى. از- كەم تىنىستاپ، جان شاقىرعان سوڭ عانا، جايىمەن شەشىنۋگە كىرىستىم.

 

 بۇرىشتا ولىمسىرەپ جالاۋشكە جانىپ تۇر. ولىمسىرەپ جانسا دا وسىنىڭ جارىعى عوي ءبىزدى شامشىراقتاي شاقىرىپ اكەلگەن. سول جاقتا ىدىس- اياق شكابى، ىرگەدە تەمىر كەرەۋەت، بۇرىشتا ەسكى يكونا. يكونانى گۇلدى اق ورامالمەن كومكەرە جاۋىپ قويىپتى.

 

 كەمپىر جەتى قاراڭعى تۇندەگى ءبىزدىڭ اداسقان جاعدايىمىزدى ايتپاي- اق سەزگەندەي. گۇلزينا ەكەۋى بىردەڭە دەپ سويلەسىپ ءجۇر، باسىم زەڭىپ، قۇلاعىم شىڭىلداپ تۇك ەستىر ەمەسپىن. گۇلزينانىڭ ۇستىنە قۇرعاق كيىم جاۋىپ، اياعىن كورپەمەن وراپ جاتىر. ءجۇنى قىرقىلعان ەسكى ءبىر قارا توندى سۇيرەتىپ اكەلىپ، مەنىڭ الدىما تاستادى.

 

 

 

080.

 

كەمپىردىڭ ءۇستى- باسى جۇپىنى، كيگەنى سارعىش ساراپان، اياعىندا شاركەي. قيمىلى شيراق، سوعان قاراعاندا ءوزى تىم كارى دە ەمەس سياقتى. ءبىراق ساقارعا سالعان سۇيەكتەي بەت الپەتى كوگىس، تەرىسىنە ىلىنگەن ارىق. ءوزىن ءتىرى سكەلەت- قاڭقاعا ۇقساتقاندايسىڭ.. .

 

 كەمپىر كۇيتىڭدەپ ءجۇرىپ قارا شوڭكەگە تولتىرا كارتوپ اسىپ قويدى. داستارقان جايىپ، ات ارىتىپ تۋعانى كەلگەندەي نان تۋراپ، شاي دەمدەپ ابىگەر. ۇستەلگە قويعان ىدىس- اياقتىڭ كوبىسى ءتۇرلى كولەمدەگى قايىڭ كۇبى. بۇل جاقتىڭ ورىستارى ولاردى "تۋەس، تۋەسوك" دەيتىنىن ەستىگەم. بۇلار قايىڭنىڭ قابىعىنان جاسالعان قول ونەرىنىڭ قايتالانباس ۇلگىسى.

 

ورتاعا قايىڭ كۇبىلەردى قويىپ، اينالاسىنا ەسكى- قۇسقى ىدىس- اياقتاردى جايناتىپ، ەتنوگرافيالىق ناتيۋرمورت جازسا دەپ ويلادىم. ءبىراق وعان ءقازىر شاما قايدا؟

 

كەمپىر بىردەڭە دەپ ورىسشالاپ كۇبىرلەيدى. ءتىلى بىلايعى ورىسقا ۇقسامايدى، سوزىندە دە، ماقامىندا دا وزگەشەلىك بار. سوعان قاراعاندا كەرجاق بولار دەپ شامالادىم.

 

 كەرجاق اعايىندى ءبىز جاسىمىزدان بىلەتىنبىز. ول كەزدە بۇل حالىقتىڭ مىنەزى دە شاتاق، باسقاشا ەدى. ورىستى دا، قازاقتى دا ۇيلەرىنە عۇمىرى كىرگىزبەيدى، كىم كەلسە دا شارباقتىڭ سىرتىنان قارسى الادى. سونىسىن بىلەتىن سايقىمازاق جىگىتتەر ادەيى بارىپ سۋ سۇرايدى. بۇرقىلداپ رەنجىپ ءجۇرىپ كەمپىرلەر سۋ بەرگەنىمەن، سۋ ىشكەن سول ىدىستى لاقتىرىپ جىبەرەتىن. ءبىز سوعان ءمازبىز. كەيىننەن كەرجاقتىڭ سالتى مەن ءداستۇرىن قاتاڭ ساقتاعان ۇلكەندەر ازايدى، شال- كەمپىرلەر ءولىپ ءبىتتى. كەڭەستىك ءتارتىپ تە، ءومىردىڭ ىڭعايى دا ولاردى قالىپتى ارناعا تۇسىرە باستادى. جەرگىلىكتى ورىستىڭ جاستارىمەن ۇيلەنىپ، تۇرمىس قۇرىپ، بىرتىندەپ قان ارالاسىپ كەتتى. ءقازىر كەرجاعى نە، ورىسى نە ايىرىپ بولمايسىڭ.

 

مىنا كەمپىر قالىڭ تاۋدىڭ ورتاسىندا مۇراجايدىڭ سيرەك ەكسپوناتىنداي ساقتالىپ قالعان كىسى عوي، تەگى.

 

 داستارقان باسىندا مەن كەمپىرگە تام- تۇمداپ باستان كەشكەن جاعدايىمىزدى بايان ەتتىم.

 

 كەمپىردىڭ اتى اكۋلينا ەكەن. "باتيۋشكاڭىز بويىنشا قالاي بولادى" دەپ سۇراپ ەدىم، "بابا اكۋلينا" دەسەڭدەر بولادى دەدى دە قويدى.

 

 اكۋلينا دا كوڭىل جازىپ، ءبىراز اڭگىمە قوزعادى. بۇل جەردى قازاقتار جامانشات دەسەدى ەكەن. كەمپىردىڭ موكەي دەگەن شالى وسى وڭىرگە اتى شىققان اڭشى بولىپتى. سوناۋ ءبىر جىلعى قىستا اناۋ تاۋتەكەلى جاققا اڭعا بارىپ، وزىمەن بىرگە ەرتىپ شىققان جالعىز ۇلىن وقىستا اتىپ الىپتى. سودان موكەي شالدىڭ ءوزى دە وڭالا الماي، ارادا جىل وتپەي جۇرەك تالماسىنان قايتقان ەكەن.

 

تۇنەۋگۇنى تاۋتەكە قاراپ، سارىبەت جاققا بارعان ساپاردا مۇناربەك ايتقان وقيعا ەسىمە ءتۇستى. ءداۋ دە بولسا بۇل قارالى شاڭىراق سول اڭشىنىكى بولار. ءوزىنىڭ فاميلياسى كىم دەپ ەدى؟ ۇمىتپاسام، "گۋبۋشكين" دەدى- اۋ دەيمىن.

 

 اكۋلينادان جايلاپ فاميلياسىن سۇرادىم.

 

 -  مى كۋبۋشكينى.. . كۋبىشكينى! -  دەدى كەمپىر. -  مى يز دريەۆنيح حريستيان، ي ۆەرى پراۆەدنوي مى نە پەرەمەنيلي.

 

كەمپىر بايعۇس ءتىلى جەتپەي، ازداپ بۇزىپ ايتىپ وتىر. قۇداي بىلەدى، سول گۋبۋشكين وسى كەمپىردىڭ شالى.

 

 مۇناربەك ۇلىنىڭ سوڭىنان اڭشى اكەسىنىڭ دە دۇنيە سالعانىن ايتپاپ ەدى. اكە جازعان بالانىڭ كۇيىگىنە شىداي الماي، قۇسادان كەتكەن ەكەن عوي.. . قۇداي باسقا سالماسىن، ەستىر قۇلاققا اۋىر، قابىرعانى قايىستىرعان قايعىلى جاعداي ەكەن!

 

 جۇرەگىمە جاقىن الدىم با، مەن اۋا جەتپەگەندەي اۋزىمدى بالىقشا اشىپ كۇرسىنىپ جىبەردىم.

 

 -  چادا موۆو زاگۋبيل، الگيمەي ترەكلياتىي! -  دەپ، بالاسىن ايتقاندا، كەمپىر دە كەۋدەسى قۇنىستانىپ، سۇڭقىلداپ الدى. بوتەن بولساق تا گۇلزينا ەكەۋىمىزگە مىڭگىرلەپ مۇڭىن شاعىپ، شەرىن اقتارىپ جاتىر.

 

 اڭگىمەسىنە قاراعاندا، سودان بەرى كەمپىر جالعىز. قالا جاقتا تۇرمىستا ءبىر قىزى بار ەكەن، جىلدا جاز ايلارىندا بالالارىن ەرتىپ سولار كەلىپ كەتەتىن سياقتى. بيىل دا نەمەرەلەرى الا جازداي وسىندا بولىپ، وقۋ باستالار الدىندا عانا قالاعا قايتىپتى. راس- اۋ، مىناداي ادەمى جەر، سالقىن سابات، تابيعات اياسى ءقايسىبىر "وقۋشى لاگەرىنەن" كەم ەمەس قوي.

 

 باستىقتار كەمپىردى ەتەككە ەل ىشىنە شاقىرعان ەكەن، ودان ءوزى باس تارتىپتى. اكۋلينانىڭ پايىمىنشا، اۋىل ەجەلدەن بۇزىلعان، رۋحاني تازالىق جوق، ءبارى "انچيحريست" بولىپ كەتكەن.

 

 كەمپىر بىرەر شوشقا، تاۋىق پەن قاز اسىراپ وتىرعانىن ايتتى. ازداعان زەينەتاقى الادى، قانت پەن شايعا سول جەتىپ جاتىر. شالىنان ءبىر شابدار ات قالعان ەكەن، ء"ولىپ قالدى" دەپ، كەمپىر الايىپ اسپاندى نۇسقادى.. . ونىسى نە ەكەنىن مەن ۇقپاي، قايتالاپ سۇرادىم. اناۋ جىلدارى اسپاننان تەمىر قۇلاپتى، سول تەمىر قىر باسىندا جايىلىپ جۇرگەن شابدار جازعاندى ءولتىرىپ كەتىپتى.

 

 -  يسۋسە منوگوميلوستيۆىي، -  دەپ كەمپىر مۇنى ەسىنە العان بويدا بۇرىشتاعى يكونعا بۇرىلىپ، ەكى ساۋساعىمەن شوقىندى دا، ءۇش مارتە ءيىلىپ تاعزىم ەتتى، -  ەتو زنامەنيە گوسپودنە، بوجيا كارا!

 

 كەمپىردىڭ ويىنشا، ول دا بۇل ۇيگە قۇداي تاعالا جىبەرگەن ناۋبەت ەكەن. شابدار اتتىڭ قىزىق جاعدايدا ولگەنىن مۇقىم اۋىل ەستىپتى. سودان تەز ارادا الدەبىر اسكەريلەر كەلىپ، كەمپىرگە اتتىڭ قۇنىن تولەپتى دە، الگى تەمىردى كوتەرىپ الىپ كەتىپتى.

 

 مەن بۇل اڭگىمەنى اڭىز با، ەرتەك پە دەپ وتىر ەدىم. "اسكەريلەر كەلىپ الىپ كەتتى، اتتىڭ قۇنىن تولەدى" دەگەن سوڭ عانا ساناما بىردەڭە جەتكەندەي بولدى.. .

 

كەمپىردىڭ كوكتى كورسەتىپ وتىرعانى - اسپانعا ۇشقان عارىش كەمەسىنىڭ قۇلاعان بولشەگى عوي. بايقوڭىردان ۇشقان كەمەلەردىڭ تراەكتورياسى وسى التاي تاۋلارىنىڭ ۇستىنەن وتەتىنىن، العاشقى ساتىسى ەلسىز تايگاعا قۇلايتىنىن وقىعانىم بار. راس، مىناۋ ءوڭىردىڭ ءبارى ەلسىز مەكەن، يت تۇمسىعى باتپاس قالىڭ ورمان. وزگە جەر جەتپەگەندەي، قىرسىق تەمىردىڭ تۋرالاپ گۋبۋشكيننىڭ جالعىز اتىنىڭ توبەسىنە قۇلاۋىن قاراشى!

 

قاراقات توسابى قوسىلعان ىستىق شاي ءىشىپ، ۇگىلمەلى كارتوپ جەگەننەن سوڭ گۇلزينا ەكەۋىمىزدىڭ بەتىمىز بەرى قاراعانداي بولعان. بويىمىزعا قان جۇگىرىپ، جان شاقىردىق. ءبىراق مەنىڭ اياعىم مازامدى الىپ، زىرقىراپ قاقساي بەردى. گۇلزينا دا اق قاعازداي بوزارىپ، كۇركىلدەپ جوتەلۋى جيىلەي باستادى. كۇن جىلى عوي دەپ جەڭىلدەۋ كيىممەن شىعىپ كەتىپ ەدىك. قايتا گۇلزينا ساقتىق جاساپ، كۇرتەسىن الا ءجۇرىپتى، سونىسى اقىل بولدى. ايتپەسە، كۇن قانشالىقتى جىلىنىپ كەتكەنىمەن، كۇزدىڭ اتى كۇز ەمەس پە، سالقىن ىزعار بار. ونىڭ ۇستىنە جۋىقتا عانا بورانداتىپ قار جاۋدى. "سۋىق ءتيىپ، وكپەسى قابىنىپ جۇرمەسە يگى ەدى"، - دەپ مەن قاتتى قاۋىپتەندىم.

 

081.

 

كەمپىر تايپاقتى بىلەدى ەكەن، ايتۋىنشا، ول جەر بۇل ارادان پالەندەي الىس ەمەس. ءبىز التايدىڭ جىرىمدالعان كوپ جىلعاسىنىڭ بىرىنە ءتۇسىپ كەتكەن كورىنەمىز. مىنا تۇرعانىمىز جامانشات بولسا، تايپاق كەلەسى شاتقالدىڭ وڭەشىندە سياقتى. باسە، سونشالىقتى الىسقا ۇزاي قويماساق ەتتى.. .

 

 اقىرى، ءبىز اكۋلينا كەمپىردىڭ ۇيىندە قونىپ قالدىق. تۇندە گۇلزينانىڭ ىستىعى كوتەرىلىپ، اۋىرىپ شىقتى. كەمپىر وعان ەم- دوم جاساپ، ءبىراز ۋاقىتقا دەيىن قاسىندا وتىردى. دەنەسىن ءشوپ- دارىمەن ىسقىلاپ، الدەبىر ىشىرتكى ىشكىزدى. سوڭىنان كورپەمەن وراپ- قىمتاپ، جاتقىزىپ قويدى.

 

كەمپىردىڭ قولى دۋالى ەكەن، ەرتەسىندە ازداپ باسىنىڭ سىنعانى بولماسا، گۇلزينا كادىمگىدەي ساۋىعىپ تۇردى. كەرىسىنشە، مەنىڭ اياعىم دومبىعىپ، سۇيەگىم سىرقىراپ، دەنەم اۋىرلاپ قالدى. سوعان قاراعاندا ءبىر كۇندىك قيىندىققا شىداي الماعان قالانىڭ ناعىز اقساۋساعىنا اينالعان ەكەم مەن.

 

قينالسام دا سەزدىرمەۋگە تىرىستىم، ءۇيدىڭ سىرتىن اينالىپ، قۇرىسقان دەنەمدى جازىپ جاتتىعۋلار جاساعان بولدىم. ءبارىبىر ودان وڭالىپ كەتە قويعامىن جوق.

 

اكۋلينا كەمپىردىڭ تاڭعى شايىنان سوڭ ءىلبىپ باسىپ جولعا شىقتىق.

 

- پراشيەۆايتە، بلاگوستنىە موي، جيۆيتە س ميروم! - دەدى دە، اكۋلينا كەمپىر شوقىنىپ، سوڭىمىزدان تاعزىم ەتىپ قالا بەردى.

 

 "راقمەت سىزگە، قاسىرەتى قالىڭ، اق جۇرەك اكۋلينا كەيۋانا!"

 

ۇيىنە باس سۇقتىرمايتىن، سۋ ىشكەن ىدىسىڭدى لاقتىرىپ تاستايتىن باياعى كەرجاقتار مەنىڭ بالالىق ەستەلىگىمدە عانا قالعان با دەدىم.. .

 

082.

 

 تايپاق ونشالىقتى الىس ەمەس شىعار دەپ ويلاپ ەدىك، اقساڭداعان ماعان جەتكىزبەي جانىمدى شىعاردى. قۇرعىرى دۇنيەنىڭ جەرى ەكەن.

 

 وزەندى جاعالاي قۋعان قىلتا جولمەن شاتقالدىڭ اياعىنا جەتكەنشە دە دىڭكەمىز قۇرىپ ەدى. سودان دوڭكيگەن تۇمسىقتى اينالامىز دەپ ءال كەتىپ، سۇيەكشىدەي سۇيرەتىلىپ قالدىق. كەمپىردىڭ وسى جەر دەگەنى كوش جەر بولىپ شىقتى.

 

 تايپاققا جاقىنداي جەر ىڭعايىن باعدارلادىم، ءبىز جاڭبىردان قاشامىز دەپ مۇلدەم تەرىس- قاعىس شاتقالعا ءتۇسىپ كەتىپپىز.. . التاي اعاتتىقتى كەشىرمەيدى، اداسقاندى وڭدىرمايدى دەيتىنى راس بولىپ شىقتى.

 

تايپاقتاعى ۇيگە ءتۇس اۋا ازەر جەتتىك.

 

ۇيگە كەلىپ، توسەككە قۇلاعاندا عانا بۇل ساپاردىڭ قيامەتىن بار دەنەممەن سەزىندىم. اياق- قولىم دىرىلدەپ، اۋزىم جىبىرلاپ، يەگىم كەمسەڭدەپ قاۋساپ قالىپپىن. اكۋلينا كەمپىر بولماعاندا ءبىز كەشە تۇندە بۇل تايپاققا جەتۋىمىز نەعايبىل ەكەن. ەكەۋىمىزدىڭ دە ءۇستى- باسىمىز مالمانداي، مىناۋ كۇزدىڭ سۋىق تۇنىندە ءبىر سامىرسىننىڭ تۇبىندە قاتىپ قالار ما ەدىك، كىم ءبىلسىن.. .

 

083.

 

 اۋا رايى تاعى كۇرت بۇزىلدى.

 

 ءبىز ۇيگە كىرىپ جان شاقىرىپ، بىرەر كەسە شاي ىشكەنشە بولمادى، سىرتتا جاڭبىر تاعى دا قۇيىپ كەتتى.

 

كەشەگىدەي وتكىنشى بولار، ازدان سوڭ باسىلاتىن شىعار دەپ كۇتكەنىمىزبەن، جاڭبىر كوك يىق ەتىپ ۇزاق سىلبىلەدى.

 

گۇلزينا بۇگىن قازان ايىنىڭ العاشقى جەكسەنبىسى، ياعني مۇعالىمدەر كۇنى ەكەنىن ەسكەرتتى. مەن بۇل حابارعا كادىمگىدەي ابىرجىپ قالدىم. ويتكەنى گۇلزيناداي ارۋعا لايىقتى تارتۋ جاساۋىم كەرەك ەدى، ال مەندە دايار تۇرعان تۇگىم جوق. نە ىستەۋىم كەرەك؟ امالسىز قولىن قىسىپ، ماڭدايىنان ءسۇيدىم دە، مەرەكەسىمەن قۇتتىقتاپ ءوزىنىڭ پورترەتىن سىيعا تارتتىم.

 

 كەشكە قاراي جاڭبىردىڭ سوڭى ىزعىرعان جەلگە ۇلاستى. جەلدىڭ ارتىنان الاپات داۋىل تۇردى. ءۇيدىڭ شاتىرى تارسىلداپ، تەرەزە سىقىرلاپ، ىرگەدەگى قاراعايلى قالىڭ ورمان شۋلاي جونەلدى. ازدان سوڭ جەر- دۇنيە ازان- قازان بولدى دا كەتتى. الدىمەن سىرتتا مىڭ سان قاسقىر ۇلىپ جاتقانداي ەدى، سوڭىنان ول ۇلىعان داۋىس الباستىنىڭ ايعايىنا، جىن- شايتاننىڭ ويبايىنا اينالىپ جۇرە بەردى. مۇندايدا دالاعا شىعۋ تۇگىلى، ەسىك اشۋدىڭ ءوزى ءقاۋىپتى كورىندى. تەرەزەنى سىندىرىپ، ەسىكتى جۇلىپ اكەتە مە دەپ تە ۇرەيلەندىك. سىرتتاعى قۇلاق تۇندىرعان شۋىلعا جارق ەتكەن جاسىننىڭ وت شاشۋى قوسىلعاندا، قۇددى ءبىر قورقىنىشتى كينودا وتىرعانداي كۇي كەشتىك.

 

- بىرەۋ دالادا فوتواپپاراتپەن جارقىلداتىپ ءتۇسىرىپ جۇرگەندەي عوي، - دەدىم مەن.

 

 -  تەڭەۋىڭىز ادەمى، -  دەدى گۇلزينا، -  ءبىراق ناجاعايدى مازاق ەتپەڭىز، ول اللانىڭ ءامىرى، اشۋى ءتيىپ جۇرەر، بايقاڭىز!

 

سولاي دەدى دە، بەتىمنەن ءشوپ ەتكىزىپ ءسۇيىپ الدى.

 

مىناداي داۋىلدا تاڭەرتەڭ قالاي قايتارىن بىلمەي، گۇلزينا ۋايىمداي باستادى.

 

 -  تاڭعا دەيىن داۋىل باسىلادى، كۇن شايداي اشىلادى، كور دە تۇر! -  دەپ مەن ساۋەگەيسىپ سەنىم ءبىلدىردىم.

 

 "مىنا داۋىل شىنىسىن سىندىرىپ جۇرەر" دەگەن قاۋىپپەن، ءبىز توسەگىمىزدى تەرەزەدەن الىسىراق، ەدەننىڭ تۇكپىرىنە قاراي سالدىق تا، دالاداعى الاساپىراندى تىڭداپ، اڭگىمەلەسىپ ءبىراز جاتتىق. سوڭىنان ءوز قىزىعىمىز وزىمىزدە، سىرتتاعى شۋلاعان جاڭبىردى دا، ازان- قازان داۋىلدى دا، ءبارىن تارس ۇمىتتىق.

 

استان- كەستەڭى شىعىپ، توڭكەرىلگەن دۇنيە تاڭعا جۋىق ازەر باسىلدى.

 

084.

 

 تاڭەرتەڭ گۇلزينا تاماق دايىنداپ، داستارقان جايعانشا مەن كيىنىپ، تومەنگى جاقتى بولجاپ قايتتىم.

 

 جەر لايساڭ، قارا جولدىڭ ميى شىققان باتپاق، تولارساقتاپ جاياۋ ءجۇرۋ قيىنداپ كەتكەن ەكەن. بۇقتىرمانىڭ سۋى كوتەرىلىپ، ارناسىنان شىعا تاسىپ جاتىر. كەشەگى وتكەل اتىمەن جوق، ات تۇگىلى قايىق وتپەس اعىندى.

 

 بۇل جايسىز حاباردى ەستىگەندە گۇلزينا كوزى بوتالاپ، جىلاپ جىبەرە جازدادى.

 

- جۇمىستان قالدىم، ۇيات بولدى.. . ەل- جۇرت سەزىپ قالسا ءقايتتىم.. . جامان اتىم جايىلاتىن بولدى.. . ەنەم مەن ۇلىم دا بۇگىن- ەرتەڭ ورەلدەن قايتۋى ءتيىس ەدى.. . ولار كەلسە كورشى- قولاڭدى شۋلاتىپ، شارق ۇرىپ مەنى ىزدەيتىن بولدى.. . - دەپ قارا اسپاندى ءتوندىرىپ، كۇڭىرەنىپ كەتتى.

 

 -  قايدا كەتكەنىڭدى ءساليما بىلەدى عوي.. . كۇن رايى بۇزىلعانىن ول دا كورىپ- ءبىلىپ وتىر.. . جۇمىستا بىردەڭە دەپ سىلتاۋ تاباتىن شىعار؟ -  دەپ مەن جۋىپ- شايىپ باسۋ ايتىپ جاتىرمىن.

 

قينالسا دا امال جوق، سۋ تاسۋ، جول جابىق، گۇلزينا تاعى بەلگىسىز ۋاقىتقا دەيىن مەنىڭ قاسىمدا قالدى. گۇلزينانىڭ كوزىنشە مەن دە بۇل جاعدايعا اۋىر كۇرسىنىپ، قاپالانعان بولامىن. وكىنىپ باسىمدى شايقايمىن، كۇن رايىنا رەنىش بىلدىرەمىن، ءبىراق ىشتەي قۋانىشتى ەدىم.

 

 وسىلايشا، بارار جەر، باسار تاۋىمىز جوق، كۇن سۋىق، جەر باتپاق، ەكەۋىمىز كۇنى بويى توسەكتە توبەگە قاراپ جاتتىق تا قويدىق.

 

 ماۋقىمىز قانعانشا قۇشاقتاسامىز، ءبىرىمىزدى- ءبىرىمىز جەپ قويارداي ايمالاسامىز. ايتەۋىر ەستەن كەتپەس ءلاززاتتى شاقتى باسىمىزدان وتكەرىپ جاتىرمىز.

 

 بۇل كۇنى ءبىزدىڭ كوڭىلدە ايتىلماعان اڭگىمە، اشىلماعان سىر قالماعان، ءتىپتى ىشكە بۇككەن كۇيىك- نالانىڭ ءبارى اقتارىلعانداي ەدى.

 

 -  مەن كۇيەۋى تاستاپ كەتكەن جارتى جان، تىرشىلىكتىڭ كۇندەلىكتى كۇيبەڭىنەن اسا الماعان ايەل ەدىم. قولىندا جالعىز ۇلى، كارى ەنەسى بار قاراپايىم مۇعاليما ەدىم. ءسويتىپ ءجۇرىپ، ءوزىمنىڭ كىم ەكەنىمدى ۇمىتىپ كەتكەن كىسى ەدىم. ءسىز مەنىڭ ايەل ەكەنىمدى ەسىمە ءتۇسىردىڭىز، مۇلدەم باسقا ادامعا اينالدىرىپ جىبەردىڭىز.

 

- وسى جاققا كەلگەلى مەن دە وزگەردىم، اينام!

 

- باسىمنان كوپ قيىندىقتى وتكەردىم. سويتە تۇرا اسقاقپىن، نامىسقويمىن. ەڭسەمدى تۇسىرگەم جوق، قيىندىققا مويىمادىم، ەشكىمگە باسىمدى يمەي ومىردە جالعىز كەلەمىن.

 

- سەن رۋحى مىقتى قىزسىڭ، گۇلزينا!

 

- بارلىق ادامدار جىلى كوڭىلگە ءزارۋ. ال ايەل بىتكەننىڭ ءبارى ەركەكتىڭ مەيىرىن اڭسايدى. سۇلۋلىق تەك سۇلۋلىقتى عانا جاراتادى. سول سەكىلدى، سۇلۋ سەزىم دە سۇلۋلىقتى جاراتادى.. .

 

- وسىنداي اقىلدى سوزدەردى قايدان ۇيرەنىپ ءجۇرسىڭ؟

 

- شىنىن ايتسام، ءسىز ۇيرەتتىڭىز.. . وسى كۇندەرى ۇيرەندىم. ايەلدىڭ سۇلۋ بولۋى دا، اقىلدى بولۋى دا ەر ادامعا بايلانىستى ەكەن، سوعان كوزىم جەتتى.

 

جۇرەگىم ەلجىرەپ مەن گۇلزينانى باۋىرىما باسامىن.

 

 -  مەنىڭ ومىرىمە ءار كىردى، تىرلىگىمە ءنار جۇگىردى. توڭىرەگىم جاسانىپ، دۇنيە تۇرلەنىپ سالعانداي بولدى.. .

 

 گۇلزينا نە دەسە دە باسىمدى يزەپ، شاشىنان يىسكەپ ماقۇلداپ قويامىن. باسقا نە دەيىن، كوڭىلدىڭ مۇنداي تولقىنىستى ساتىندە بىردەڭە دەپ ءسوز قوسۋدىڭ ءوزى ارتىق.

 

 شىنىن ايتسام، بورىقتاي اعارىپ باۋىرىمدا جاتقان ارۋ قىزدىڭ جۇرەكجاردى ايتقانى مەنى دە تەبىرەنتىپ جىبەرگەن.. . كەشەگى كۇنى ءساتى ءتۇسىپ، اسقار تاۋلاردىڭ الىس قويناۋىندا ءوزىمىز كۋا بولعان بۇعى سايىسىن ەسىمە الدىم. مىڭنان بىرەۋدىڭ عانا كوزىنە تۇسەر تاڭعاجايىپ سول كورىنىستى پولوتنودا ايشىقتاعىم كەلدى. كورگەن كورەرمەن ىشەگىن تارتىپ، جاعاسىن ۇستايتىنداي عالامات كارتينا سالۋعا بەكىندىم.

 

"كورەسىزدەر، امان بولسام، مەن ءالى ءبارىڭدى تاڭ قالدىرىپ، دۇنيەنى شۋلاتاتىن بولامىن!"

 

085.

 

 گۇلزيناداي ارۋدى قۇشاقتاپ جاتىپ، اۋىل قىزدارىنىڭ تاعدىرى قالاعا قاراعاندا اۋىرلاۋ ءارى كۇردەلىرەك پە دەگەن ويعا قالدىم.

 

اۋىل قىزىنىڭ ءبارى بولماسا دا، كوبىسىنە ماحاببات اتتى ارمان ۇعىمنىڭ قاجەتى شامالى. ارينە، قىز بولعان سوڭ ءبارى دە اسىل سەزىم، اسقاق ماحابباتتى اڭسايتىنى داۋسىز. ءبىراق سوعان لايىق رۋحاني كەمەلدىكتى تابا الماي سارىلادى. جاس كەتىپ بارادى، ۋاقىت زىمىراپ ءوتىپ بارادى. اقىرى ىزدەگەنى جاقىن ماڭنان كەزدەسپەي، اۋزىنان ءسوزى، قولىنان ءبوزى تۇسكەن موجانتوپاي كولدەنەڭ بىرەۋدىڭ ەتەگىنەن ۇستاپ كەتە بەرۋگە ءماجبۇر. بىرەر بالالى بولعان سوڭ اساۋ سەزىم جۋاسيدى، ارمان بولعان ماحاببات ۇمىتىلادى. اۋىلدىڭ سارىالا ەتەك سارپىلتاڭ كوپ بايبىشەسىنىڭ ءبىرى بولىپ شىعا كەلەدى.

 

ءسويتىپ، نەلەر ءبىر ارۋلار اڭساعان ماحابباتتارىن ارماندارىندا عانا الديلەپ ومىردەن وتەدى. اسقاق ماحابباتقا دەگەن ساعىنىشتارى توي- تومالاقتا سىزىلتىپ سالعان انمەن شىعادى، قۇس جاستىقتى قۇشاقتاپ كورگەن تۇستەرىمەن تامام بولادى.

 

 گۇلزينانىڭ دا جاس ءومىرىن مەن وسىلاي ەلەستەتتىم.

 

- ارينە، - دەدى گۇلزينا مەنىڭ ويىمدى سەزگەندەي. - زورلىقپەن الىپ قاشىپ، ۇيگە ەنگىزىپ، باسىما ورامال سالعاندا، سونىڭ ءبارىن سىپىرىپ تاستاپ، قايتا كەتىپ قالۋىما دا بولاتىن ەدى. وعان ەرىك- جىگەرىم دە، قايراتىم دا جەتەتىن. مەيلى، سوڭىمنان ءسوز ەرىپ، "ەسىك كورگەن" دەپ سىرتىمنان عايباتتاي بەرسىن. قالىڭ قازاق نە دەمەيدى، كەيىن ءبارى ۇمىتىلار ەدى. ارى كەتسە باسقا اۋىلعا كوشىپ، ءتىپتى باسقا اۋدانعا دا اۋىسىپ كەتۋىمە بولاتىن- دى. ءبىراق بولاشاق ەنەمدى كوردىم دە.. . قالىپ قويدىم. بەت- جۇزىنە يمان ۇيىرىلگەن، جانارى مەيىرىمگە تولى كىسى ەكەن. كوزى بوتالاپ، قۇشاعىن اشىپ، ماڭدايىمنان يىسكەگەندە كەۋدەسىنەن يتەرىپ جىبەرۋگە ءداتىم بارمادى. "جالعىزىمنىڭ بۇل قۋانىشىنا دا جەتتىم- اۋ! جالعىز ەدى، ەكەۋ بولدى، سەن ەندى مەنىڭ قىزىم بولاسىڭ، اللاعا ەكى دۇنيەدە ريزامىن"، - دەپ كۇڭىرەندى عوي.. . ەنەمنىڭ وسى ءسوزى مەنى جىپپەن بايلاعانداي ۇستاپ قالدى. امال قانشا، ەنەيدىڭ سول قۋانىشى دا كوپكە بارمادى.. . ومىرگە مۇرات كەلىپ، اياق- قولىمدى جيعان سوڭ، كۇيەۋىم ۇشتى- كۇيلى جوعالدى. "اۋىلدا ماعان لايىق جۇمىس جوق، تابىس تابامىن" دەگەن سىلتاۋمەن سومكەسىن ارقالادى دا، قايقايىپ قالاعا كەتتى. سودان بەرى، مىنەكي، جەتى جىلدىڭ ءجۇزى بولدى، قۇمعا سىڭگەندەي حابار- وشارسىز. قاي قالادا جۇرگەنىن دە بىلمەيمىز. كەبىنى جوق، كورى جوق، ءبىر جەردە قىلجيىپ قالدى ما، ودان دا بەيحابارمىز. ءتىرى بولسا، ايەلى مەن بالاسىن ۇمىتسا دا، "ارتىمدا ولمەلى شەشەم بار ەدى- اۋ" دەپ ءبىر قايىرىلسا ەتتى!

 

مەن گۇلزينانى قۇشاقتاپ، ەركەلەتىپ شاشىنان سيپادىم. باسىن كوتەرىپ، ءجۇزىن وزىمە قاراتىپ ەدىم، جانارى مولتىلدەپ جاسقا تولىپ كەتىپتى.. .

 

 ماعان باۋىر باسقانى سونشالىق، جان سىرىن توقتاۋسىز اقتارىپ- اق جاتىر.

 

- ەگەر مەنىڭ بويىمدا ءبىر ىزگىلىك قاسيەت، ادامگەرشىلىك جاقسىلىقتىڭ نىشانى بولسا، سونىڭ جارىمى - كوركەم ادەبيەتتىڭ ارقاسى، - دەدى. - ادەبي كىتاپتاردى كوپ وقىدىم. تورىققان كۇندەرىمدە كىتاپتاردان پانا ىزدەيمىن. ءوزىم ىلعي دا سول وقىعان كىتاپتارىمنىڭ كەيىپكەرلەرىنە ۇقساعىم كەلەدى دە تۇرادى. سولاردىڭ جاساعان ءىس- ارەكەتىن، بويىنداعى جاقسى قاسيەتتەرىن ۇيرەنۋگە تىرىسامىن. ادام رەتىندە قالىپتاسۋىما وسى كىتاپتار اسەر ەتتى، سودان كەيىن ەنەمنەن كوپ ءتالىم الدىم.

 

 "بۇل كەلىنشەكتىڭ ەنەسى قۇدايعا قاراعان جاقسى ادام بولدى- اۋ، وعان دا ءتاۋبا".

 

ەكەۋارا ايتىلعان اڭگىمەمىز تاۋسىلار ەمەس.. .

 

 گۇلزينانى بىلگەنىمە بىرەر كۇن عانا بولسا دا، بۇل كەلىنشەك مەنىڭ جانىمدى جاقىن تۇسىنەتىنىن اڭعاردىم. كوزدىڭ قاراسىنان- اق ايتار ءسوزىڭدى ۇعا قوياتىن سەكىلدى. قۇدايعا انىق، بۇعان دەيىن مۇنداي ۇعىمتال جاندى ءومىرى كەزدەستىرگەن ەمەسپىن.

 

"بالكىم، مەنىڭ اداسقان جانىمدى ۇعاتىن الەمدەگى جالعىز كىسى وسى شىعار؟ "

 

قالاي دەسەم دە، بۇل كۇندەر مەن ءۇشىن بالداي ءتاتتى ۇمىتىلماس ساتتەرگە تولى بولدى. جۇماقتىڭ تورىنە شىققانداي سۇيەگىمە دەيىن بالبىراپ، بۇرىن- سوڭدى سەزىپ بىلمەگەن راقات احۋال كەشتىم. پەندە اتاۋلىنىڭ عۇمىر بويى ىزدەيتىن، قولى جەتپەي اڭساپ وتەتىن "باقىت" دەگەن ۇعىمى، تەگى، وسى بولار. سول باقىتتىڭ دا كەمەل شاعى، ولشەۋلى شەگى بولاتىن شىعار، ءسىرا. مەن سول ءوزىم تاپقان باقىتىمنىڭ كەمەرىنەن شالقىعان كەمەل شاعىنا، تولىسقان تولايىم شەگىنە جەتكەندەيمىن.

 

 اپىرماي، بۋىرقانعان بۇل نە سەزىم دەپ ءوزىم دە اڭ- تاڭمىن. جان دۇنيەم نۇرلانىپ، جۇرەگىمە شۋاق جايىلعانىن سەزەمىن. ەزۋ جيار ەمەسپىن، وزىمنەن- ءوزىم جىميا بەرەمىن. ۇمىت قالعان باياعى بوزبالا شاعىما قايتىپ ورالعاندايمىن.. . كوڭىل شىركىن بايىز تابار ەمەس، وكپە القىنادى، جۇرەك دۇرسىلدەيدى، وي مەن قيال الدەقايدا الىپ ۇشادى.

 

گۇلزينا سىرتقا شىعىپ كەتكەن ءبىر مەزەتتە كوزىمدى جۇمىپ، قيسايىپ جاتىر ەدىم، ءتۇنى بويى شالا ۇيقى بولعاننىڭ اسەرى مە، مىزعىپ كەتىپپىن. تۇسىمدە ۇزاپ بارا جاتقان گۇلزينانى كوردىم. سوڭىنا بۇرىلىپ قارامادى، شيراق باسىپ كۇرە جولمەن اۋىلعا قاراي كەتىپ بارادى. شىركىننىڭ ءجۇرىسى قانداي دەسەڭشى.. . كەربەز دە كوركەم. مەن ارۋ كەلىنشەكتىڭ سوڭىنان قىزىعا قاراپ كوپ تۇردىم. سوسىن داۋىستاپ شاقىردىم، ەستىمەدى. جانىم شىرقىراپ ايعاي سالدىم، گۇلزينا وندا دا ەستىر ەمەس. سول ەستىمەگەن كۇيى، بۇرىلىپ قاراماعان بويى كوڭىلدەن دە، كوكجيەكتەن دە عايىپ بولدى.

 

 ىشكە كىرگەن گۇلزينانىڭ تىقىرىنان ويانىپ، جاڭا عانا كورگەن وسى ءتۇسىمدى ايتىپ بەردىم.

 

- نەگە بۇرىلىپ قارامادىڭ؟ مەن سەنىڭ قاراماي كەتكەنىڭنەن قورقىپ قالدىم؟

 

 گۇلزينا كۇلىمدەپ كەلىپ، مەنى سىنىقسي قۇشاقتادى دا، ەكى بەتىمنەن الما- كەزەك ءسۇيىپ- ءسۇيىپ الدى.

 

- قورىقپا، - دەدى، - مەن ەندى ماڭگى سەندىكپىن!

 

086.

 

 ءتۇس الەتىندە قوس اتپەن مۇناربەك كەلدى.

 

بۇقتىرما تاسىپ جاتىر، وتكەل جابىق، جول باتپاق، ماشينەلەر قاڭتارۋلى. سوندىقتان كوردوندا قامالىپ قالعان گۇلزينانى ەشكىمگە ايتپاي، سىرت كوزگە تۇسىرمەي جاسىرىن تۇردە اتپەن الىپ قايتۋعا ءوزى كەلىپتى. ناعىز ازاماتتىق، ناعىز بىلگەندىك دەپ، مىنە، وسىنى ايت!

 

 -  اعا، مەن جوقتا جالعىزسىراپ قالعان جوقسىز با؟ -  دەيدى تۇكتى بەتى قيساڭداپ. ءباتشاعاردىڭ كوزىندە كولگىر كۇلكى بار.

 

ء"اي، قۋ بالا، قالجىڭىنىڭ ءتۇرىن.. ."

 

 ۇشەۋىمىز بىرگە وتىرىپ، تۇسكى تاماق ىشتىك.

 

اراعا ءۇش كۇن سالىپ تاعى كەلەتىن بولىپ ۋاعدالاسىپ، گۇلزينا مۇناربەككە ىلەسىپ اتپەن اۋىلعا قايتتى.

 

087.

 

 تۇستەن كەيىن تاعى دا سىبىرلەپ جاڭبىر باستالدى.

 

 ادامدى ابدەن ىعىر قىلاتىن، مازاڭدى الىپ، جۇيكەڭدى جۇقارتاتىن اق جاۋىن. قۇرعىرى، نە دۇرىستاپ جاۋمادى، نە قويمادى، سەبەزگىلەپ تامشىلاپ كەشكە دەيىن تۇرىپ الدى. جاڭبىرمەن قوسا بەسىن الەتىندە قوپ- قويۋ، سۇپ- سۇر تۇمان تۇسكەن. سول- اق ەكەن، التايدىڭ بيىگى تۇگىلى، ىرگەدەگى جوتا دا جابىلىپ قالدى. توڭىرەك تۇنەرىپ، ماڭايدى مۇڭ باسىپ كەتتى. قاسىمدا گۇلزينا جوق، قاناتىمنان قايىرىلعانداي حال كەشىپ، مەن جالعىزسىرايىن دەدىم. وسىندايدا ەس بولاتىن مۇناربەك تە بۇگىن اۋىلدا، ناعىز زەرىگۋ ەندى باستالدى.

 

گۇلزينانى ويلاپ جاتىپ، ۇيىقتاپ كەتىپپىن.

 

088.

 

 ءدال قۇلاعىمنىڭ تۇبىنەن ساتىر- سۇتىر شىققان داۋىستان سەلك ەتىپ وياندىم.

 

تاڭ سىبىرلەپ ەندى عانا اتىپ كەلەدى ەكەن. العاشىندا، تەگى، جەر سىلكىنگەن- اۋ دەگەن وي كەلدى. جەر سىلكىنسە، ءبىر رەتپەن توقتاماسى بەلگىلى، تاعى شايقايتىن شىعار دەپ توبەگە تەلمىرەمىن. ەسكى ليۋسترا قوزعالار ەمەس.

 

 جەلەتىمدى جەلبەگەي جامىلىپ، ۆەرانداعا شىقتىم. اقىرىن جىلجىپ اينالانى بوزالا تۇمان باسىپ كەلەدى ەكەن. ەسىك الدىندا الدەبىر وزگەرىس بار سياقتى. ونىڭ نەندەي وزگەرىس ەكەنىن تۇسىنە الماي ءۇڭىلدىم. سويتسەم، سوناداي جەردە كارى قاراعاي سۇلاپ جاتىر. ءتۇپ- تامىرىمەن قوپارىلىپ تۇسكەن. ۇشار باسى مەن جاتقان ءۇيدىڭ بۇرىشىنا جەتە جىعىلىپتى.

 

جۋىنىپ- شايىنىپ، پەشكە وت جاقتىم. سۋ ىسىتىپ، شاي قويدىم. ۇيدە ەت تە، تاماق تا جەتكىلىكتى كورىنەدى. نە ىشەم، نە جەيمىن دەسەڭ دە تابىلعانداي.

 

جىلى كيىنىپ، سىرتقا شىقسام، باعاناعىداي ەمەس، ەسىك الدى دا، جىعىلعان قاراعاي دا كورىنبەي قالىپتى. تۇمان.. . تۇمان بولعاندا ءتىپتى سوقىر تۇمان. قول سوزساڭ ساۋساعىڭ بۇلدىراپ كەتەدى. ۇيدەن ۇزاڭقىراپ شىقساڭ، قۇداي بىلەدى، اداسىپ كەتۋىڭ وپ- وڭاي. جاردان قۇلاپ مەرتىگەسىڭ، اعاشقا سوعىلاسىڭ، بولماعاندا بۇتا- قاراعانعا كوزىڭدى شۇقىتۋىڭ حاق. ماسقارا- ا، وسىنداي دا قويۋ تۇمان بولادى ەكەن- اۋ. مىناۋ بار عوي، ادامنىڭ تۇسىنە ەنەتىندەي توتەنشە قۇبىلىس!

 

 الدەقايدان جىلاعان بالانىڭ داۋسى شىقتى.. .

 

بيىك جەر، قۇلاعىم بىتەلىپ، شىڭىلداعان بولار، الگى داۋىسقا كوڭىل اۋدارعام جوق. اشىلسىن دەپ ەكى- ءۇش جۇتىنىپ، قۇلاعىمدى ۋقالاپ قويدىم. جالپى سوڭعى كۇندەرى قۇلاق شىڭىلداپ، داۋىسقا ۇقساعان قايداعى جوقتى شاتاستىرا باستادىم. سوعان قاراعاندا، تاۋدا تۋىپ، تاۋدا وسسەم دە، قالادا كوپ جىل تۇرعاندىقتان بيىك جەردى جاتىرقاپ قالعان ءتارىزدىمىن. قۇلاقتىڭ شىڭىلى سول.. . بىلايشا ايتقاندا، بەيىمدەلمەي، ۇيرەنە الماي جاتقاننان بولار. رەتىن تاۋىپ، قان قىسىمىن دا ءبىر ولشەتىپ العان جامان بولماس ەدى.

 

 اپپاق تۇمانعا شومىلىپ، قىزىقتاپ ارى- بەرى سەندەلىپ ءجۇردىم.

 

 تانىس باعىتپەن جوعارىداعى بۇيرا سوقپاقتى بويلاپ، وزەن جاعاسىنا بارىپ قايتتىم. ايتەۋىر، جالعىز اياق سۇرلەۋدىڭ سورابى بار. ال ەكى بۇيىردەگى قالىڭ قاراعاي مەن قايىڭدار بۇلدىر- بۇلدىر. سورايىپ ءار تۇستان بۇتاقتار سالبىراپ وقىس شىعا كەلەدى. ابايلاماساڭ كوزىڭە تيگىزىپ، بەتىڭدى سۇرگىزىپ العاندايسىڭ.

 

سوقىر تۇمان دۇنيەنى كەرى توڭكەرىپ جىبەرگەندەي اسەر ەتەدى ەكەن. كوزگە ءبىرتۇرلى جات، كوڭىلگە توسىن. وزەن سارىنى دا وزگەشە، ادەتكىدەي ەمەس، تەرەڭنەن تۇنشىعىپ شىعادى. ول دا مىناۋ قويۋ تۇماندا بۋلىعىپ، بۇلقىنىپ جاتقانداي.

 

 ارى- بەرى سەندەلىپ ءۇش رەت ءجۇرىپ ءوتىپ، ەرىنبەي- جالىقپاي ولشەپ شىقتىم. سۋعا دەيىن 154 قادام ەكەن. بىردە 156, ەندى بىردە 152 قادام بولدى. ورتا ەسەپپەن سول 154-كە توقتادىم. بۇل شامامەن 120 مەتر دەگەن ءسوز. نە ءۇشىن ولشەدىم، ءوزىم دە بىلمەيمىن.

 

 ەندى ءبىر ساتتە تۋ سىرتىمنان بىرەۋ قاراپ تۇرعانداي سەلك ەتە ءتۇستىم. قۇداي اقى، جون ارقام اياز سوققانداي مۇزداپ سالدى.

 

 جالت قاراسام، بۇيىردەگى تۇمان ءسال سۇيىلعان ەكەن دە، قاراعاي تاساسىندا شوقيعان بىردەڭەنى كوزىم شالىپ قالدى. شەگىنشەكتەپ كەتتىم. تۇماندا بۇلدىراپ انىق كورىنبەدى، ايتسە دە جەلكە ءجۇنى كۇدىرەيگەن توبەت يت ەكەنىن بايقادىم.. .

 

 "ويباي، بۇل جەرگە قايداعى يت كەلسىن.. . مىناۋ قاسقىر ەمەس پە؟ "

 

 سولاي ويلاۋىم مۇڭ ەكەن، جۇرەگىم تاس توبەمە شىقتى.. . قولىمدى ەربەڭدەتىپ ايبات شەگىپ، جان داۋسىم شىعا ايعاي سالدىم. ءساتىن سالعاندا، ءدال قاسىمدا قاراعايدىڭ كەپكەن بۇتاعى جاتىر ەكەن، سونى الا سالىپ بۇلعاپ- بۇلعاپ جىبەردىم. مەنىڭ ايعايىم دا، ويبايىم دا قاسقىرعا اسەر ەتپەدى، بىلەم، كوزى شامشىراقتاي جانىپ بىرەر مەزەت قاراپ تۇردى. سودان كەيىن جايباراقات بۇرىلدى دا، قۇيرىعىن بۇتىنا قىسىپ تۇمانعا ءسىڭىپ كەتە بەردى.

 

 مەن ەندى عانا ءوزىمنىڭ جالعىزدىعىمدى سەزىندىم. سەزىنىپ قانا قويعام جوق، تايگادا ءقاۋىپتىڭ بارىن تىرسەگىم دىرىلدەپ، ون ەكى مۇشە، بۇكىل دەنەممەن ۇقتىم. مىنا جالعىز قاسقىر ءبىرازدان سوڭ بەسەۋ- التاۋ بولىپ جينالىپ كەلۋى ابدەن مۇمكىن ەكەنى ساناما جەتتى. كۇزدە قاسقىر تىشقان اۋلاسا دا اش بولا قويماس، ءبىراق مىنا ارلاننىڭ سۇرى جامان، مەنى قاساقانا اڭدىپ جۇرگەن جىرتقىشقا ۇقسايدى. قۇداي ساقتانساڭ عانا ساقتايمىن دەگەن.

 

جىلدام باسىپ ۇيگە كەلدىم دە، بەينەبىر ءۇيىرلى قاسقىر ەسىكتى ارسىلداپ اشىپ كىرىپ كەتەردەي، ىلگەكتى ىشتەن ءىلىپ الدىم.

 

"ال، بالەم، قالادا جالعىزدىقتى كوكسەۋشى ەدىڭ، قالاي ەكەن؟ "

 

089.

 

ۇيدەن ۇزاپ ەشقايدا شىقپادىم. مىناۋ قالىڭ تۇماندا قايدا بارماقپىن، ونىڭ ۇستىنە باعاناعى ارلان قاسقىر جۇرەك قۇرعىردى شايلىقتىرىپ تاستادى.

 

 بۇعى سايىسى تۋرالى بولاشاق كارتينامنىڭ نوبايىن ويلاستىرىپ، قاعاز سىزعىلاپ ۇستەل باسىندا وتىرا بەردىم. اۋىلدان جىراق، يەن جەردە جالعىز ادامنىڭ تاماققا دا تابەتى سوقپايدى ەكەن.

 

 گۇلزينانىڭ قاسىمدا جوقتىعى جانىمدى جۇدەتكەندەي.

 

قالاي دەسەم دە، گۇلزينا ەكەۋىمىزدىڭ ارامىزدا ءبىر شىندىقتىڭ بارىنا مەنىڭ كوزىم انىق جەتتى. ءوزىمىز دە بايقاي بەرمەگەن جاڭا ءبىر الەم، اسەم دۇنيە پايدا بولعانداي. شىنايى ماحابباتتى تاعدىر ماڭدايعا جالعىز- اق رەت جازادى دەسەدى عوي.. . اڭداۋىمشا، مەن پاقىر سونى كەزدەستىرگەنگە ۇقسايمىن. وسى راس بولسا، مەن ونى ايالاي بىلۋگە، باعالاي بىلۋگە ءتيىسپىن.. . ول ءۇشىن تاعدىرعا راقمەتتەن باسقا ايتارىم جوق. التايدىڭ الىس تۇكپىرىنە ارنايى شاقىرىپ، ءايباتتاپ دەمالدىرعان ەرالى دوسىما ريزامىن. ويتكەنى ەرالى بولماعاندا گۇلزيناداي ماحابباتىمدى كەزدەستىرمەي دە ومىردەن وتە شىعۋىم ىقتيمال ەدى عوي. مىنا مەنىڭ تايىز تۇسىنىگىممەن، يت مىنەزىممەن ول جاعداي ابدەن مۇمكىن بولاتىن.

 

ءبىر قىزىعى، بۇل گۇلزينانى مەن بۇرىننان بىلەتىن سياقتىمىن. قۇداي اقى، سولاي.. . بۇرىننان بىلەمىن. بۇل قىز مەنىڭ ومىرىمدە تالاي كەزدەستى، ونىمەن تالاي مارتە تىلدەسكەن بولۋىم دا كادىك. ءبىراق مەن بەيباق تاۋسىلىپ بەرمەيتىن وركەنسىز تىرلىك، كۇيتىڭ شارۋامەن ءجۇرىپ، وعان كوڭىل اۋدارماعان ءتارىزدىمىن.

 

 ءتۇس اۋدى، تۇمان ءبارىبىر سەيىلەر ەمەس.

 

نە زاماتتا اجىلداپ- گۇجىلدەگەن، باتپاق جولدا جۇرە الماي كۇشەنگەن ماشينە داۋسى ەستىلدى. مەن دالاعا شىقتىم. تۇماندى ساپ- سارى فارىمەن تەسكىلەپ، ەسىك الدىنا الدەبىر قارا "دجيپ" وكىرە كەلىپ توقتادى.

 

 ەرالى ەكەن. مىناداي مي باتپاقتا ءقايتىپ كەلىپ ءجۇر؟ ونى دا قويشى، تاسىپ جاتقان اناۋ بۇقتىرمادان قالاي ءوتتى؟

 

ەرالىنىڭ بۇل كەلىسىنە مەن تاڭدانىپ قالدىم.

 

090.

 

- بايقاماپپىز، بۇقتىرما قاتتى تاسىپ كەتىپتى عوي؟ - دەپ ەرالى جارقىلداي امانداسىپ جاتىر. - وتكەلدە تۇرىپ قالا جازداپ.. . شوپىردىڭ مىقتىلىعىنىڭ ارقاسىندا ىرشىپ- شورشىپ شىعىپ كەتتىك.

 

 -  قايتاردا قايتەسىڭ؟ -  دەدىم مەن.

 

- وتە الماساق، سۋ قايتقانشا سەنىڭ قاسىڭدا جاتامىز.

 

 -  سويتىڭدەر، ورىن بارىڭە جەتەدى.

 

 ەرالى وزىمەن بىرگە اۋىلدان مۇناربەكتى دە ەرتىپ الا كەلىپتى.

 

 مۇناربەك پەن شوپىر جىگىت داستارقان قامىنا كىرىستى.

 

 "كۇن رايىنىڭ مازاسىز ۋاعىنداعى بۇل نە ءجۇرىس"، -  دەپ ەدىم، ەرالى: "قالاي دەمالىپ جاتقانىڭدى كورۋ ءۇشىن كەلدىم"، -  دەپ قارق- قارق كۇلدى. سوسىن، قيپاقتاپ از- كەم تۇردى دا، شىندىعىن ايتتى.

 

 كەلەسى اپتادا وبلىستان ەكى ۇلكەن باستىق كەلە جاتقانعا ۇقسايدى. ليتسەنزيالارى بار، تاۋعا شىعىپ اڭ اتىپ، تابيعات اياسىندا بىرەر كۇن دەمالىپ قايتپاق سىڭايلى. سول سىيلى قوناقتاردى ەلدىڭ كوزىنەن سىرت جەردە، ەشكىم كورمەيتىن وڭاشادا، قىسقاسى وسى كوردوندا دەمالدىرۋعا شەشىم جاسالىپتى. "وعان دەيىن ءۇيدىڭ ءىشى- سىرتىن تاعى ءبىر جاڭالاپ سىرلاپ، جاڭعىرتىپ، جوندەپ قويىڭدار"، -  دەگەن تاپسىرما ءتۇسىپتى.

 

 -  قاشان بوساتۋىم كەرەك؟

 

ەرالى ەرنىن جىمقىرىپ، بىردەڭەنى ساناعانداي از- كەم ويلانىپ قالدى.

 

- ەرتەڭ ەرۋ.. . مەن ساعان بۇرسىگۇنى كولىك جىبەرەيىن.

 

 -  جاقسى، سولاي بولسىن.. . بۇرسىگۇنى ءۇيدى بوساتامىز.

 

مەن دە كۇندەرىمدى سانامالاپ ەدىم، شاتاسىپ، قۇرعىردىڭ اياعىنا جەتە المادىم.

 

- مەن كەلگەلى نەشە كۇن بولدى وسى؟

 

- ەرتەڭدى قوسقاندا تۋرا ون سەگىز كۇن.

 

- ون سەگىز دەيسىڭ بە؟

 

- ءيا، ون سەگىز كۇن.. .

 

مەن باسىمدى شايقاپ، كۇلىپ جىبەردىم.

 

- مەن ءبىر كۇنىمدى جوعالتىپ الىپپىن.. .

 

ەرالى مەنىڭ ءازىلىمدى تۇسىنبەدى، بىلەم، قيپاقتاپ سامايىن قاسىدى.

 

- جاكە، يمانداي شىنىم، بىرەر كۇن قوسۋ ماعان قيىنداۋ بولار.. . ويتكەنى سىلاقشىلار مەن ءۇي جوندەۋشىلەردى بۇرسىگۇنگە شاقىرتىپ قويىپ ەدىم.. .

 

سوسىن ءوزىمسىنىپ، قولىن مەنىڭ يىعىما استى دا:

 

- سەن رەنجىمە، - دەدى بەتىن تاقاپ. - جاعداي سولاي بولىپ تۇر.. . اۋدانعا كەل دە، ءبىزدىڭ ۇيدە بىرەر كۇن ەرۋ بول!

 

- راقمەت! - دەدىم مەن. - سەن ماعان قولىڭنان كەلگەن بارلىق جاعدايدى جاسادىڭ. جاقسى دەمالدىم. ءبىراز ەتيۋدتەر جازدىم. بارىنە دە ريزامىن! ءبىز دە ەكى اياعىمىز سالبىراپ كوكتەن تۇسكەمىز جوق، جاعدايدى تۇسىنەمىز.. . قىسقاسى، بۇل تايپاقتان العان اسەرىم ماعان ءبىر قىسقا ازىق. ەگەر كولىك تاۋىپ بەرسەڭ، مەن بۇرسىگۇنى ەشقايدا توقتاماي، قالاعا ايالسىز ءجۇرىپ كەتەيىن.

 

- سوندا ءبىزدىڭ ۇيگە سوقپاي كەتپەكسىڭ بە؟

 

- ول جاعىن بارا كورەيىك.

 

- تۇسىنگەنىڭ ءۇشىن ساعان دا راقمەت.. . بۇرسىگۇنى مىنا سەكو كەلەدى.. . وپىتنىي شوپىر. ءاي، سەكو، بەرى كەلشى! - دەپ، ەرالى وعان مەنى تاپتىشتەپ تاپسىرىپ جاتىر.

 

داستارقاننان ءدام تاتىپ، اڭگىمە سوعىپ ساعاتقا جۋىق ۋاقىت وتىردى دا، "جارىقتا وتكەلدەن ءوتىپ الايىق" دەپ، ەرالى اسىعىس قايتىپ كەتتى.

 

كەشكە قاراي جەر باۋىرلاعان قويۋ تۇماننىڭ ەتەگى ءتۇرىلىپ، تاۋعا قاراي جىلجىدى. تۇمان اشىلعان سوڭ مۇناربەك تە جيرەن اتتى ەرتتەپ ءمىنىپ، "ەرتەڭ كەلەمىن" دەپ اۋىلعا اتتاندى.

 

091.

 

كۇن جارىقتىق بۇگىن شۋاعىن مولىنان- اق توگىپ تۇر. بيىكتە وشكەن وتتىڭ سەلدىر تۇتىنىنە ۇقساعان قازباۋىر بۇلتتار شۇبارتادى. ءۇيدىڭ ءدال توبەسىنەن سۋسىلداپ قوس ۇيرەك ۇشىپ ءوتتى. قۇداي بىلەدى، جىل قۇسىنىڭ سوڭى وسىلار بولار.. .

 

قىلىقتى قىزداي كۇنىگە قىرىق قۇبىلعان التاي كۇزىنىڭ مىنەزى ءتىپتى تۇسىنىكسىز بولىپ كەتتى.. . وتكەن تۇندە دۇنيەنى توڭكەرىپ تاستارداي القىنعان الاپات داۋىل، ونىڭ الدىنداعى شەلەكتەگەن نوسەردىڭ ءىزى دە جوق. ەندى قاراشى، تابيعات جارقىراي جايناپ، تۇكتى كورمەگەندەي، ەشتەڭە بىلمەگەندەي كۇننىڭ كۇلىمدەپ شىعا كەلۋىن.

 

 دالاداعى جاعداي مەن وزگەرىستىڭ بارشاسىن سىعىرايىپ تەرەزەدەن باقىلاپ، دوڭبەكشىپ توسەكتە جاتىرمىن.

 

 بۇعان دەيىن، تەگى، كوڭىل قويماسام كەرەك، راسىندا ءۇيدىڭ ءىشى توزىڭقىراپ كەتىپتى. بۇل جەرگە سىيلى قوناقتار شاقىرار بولسا، مىنا ءۇيدى جاڭالاپ، سىرلاپ- سىلاۋدىڭ ءجونى بار سەكىلدى.

 

قابىرعادا شاعىن اعاش سورە. سورە ىشىندە باياعى سەرۆانتەس، سوسىن مەن اكەلگەن ءتورت كىتاپ تۇر. سورە استىندا جۋرنالدان قيىپ الىنعان ادەمى ءبىر قىزدىڭ ءتۇرلى- ءتۇستى سۋرەتى. ءتۇرى تانىس، سوعان قاراعاندا كينواكتريسا- اۋ دەيمىن. ول دا قاعازى سارعايىپ، شىبىن قونىپ الاقاتتانىپ، سۋرەتى وڭا باستاپتى.

 

ءتور جاقتا اۋكەسى سالبىراعان ءمۇيىزى اباجاداي بۇعىنىڭ باسى. بوساعادا ءجاۋدىر كوز ەلىك.. . ەلىكتىڭ جوعارعى جاعىندا دوڭگەلەك ساعات تىقىلدايدى.

 

 قوي، بۇل شاڭىراققا دا بەك راقمەت، مەن ەرتەڭ جولعا جينالايىن، قالاعا قايتايىن. ءبىر ەسەپتەن وسى دا ءجون بولدى، ناعاشىلاپ كەلگەن جيەندەي، تەگىن تاماق جەپ قاشانعى كوكجامباس بوپ جاتا بەرمەكپىن.

 

مەنىڭ قايتاتىنىمدى گۇلزينا بىلمەيدى، ول ەرتەڭ ەمەس، بۇرسىگۇنى كەلەتىن بولىپ ۋاعدالاسقانبىز. بۇرسىگۇنى كەلگەندە ول مەنىڭ سۋىعان ورنىمدى سيپالاپ قالاتىن بولدى. كەزدەسە الماي قالاتىن سياقتىمىز، جاعداي سوعان تىرەلىپ تۇر!

 

 كوكىرەكتى ءورتتى وكىنىش جايلاپ بارادى.. .

 

 كوكىرەكتە وكىنىش كەتپەس ءۇشىن ول كەلىنشەككە قالاي حابار بەرسەم ەكەن؟ ونىڭ دا امالىن تابا الماي، ويىم سان- ساققا ءبولىندى.

 

 ءبىر رەتى بولا جاتار دەپ، گۇلزينانى ويلاماسقا سورەدەن كىتاپ الىپ وقۋعا كىرىستىم. ءبىراق ءبارىبىر ويىم باسقا جاقتا، قايسى كىتاپتى، نەنى وقىپ جاتقانىمدى دا بىلمەدىم. كوكىرەگىمدە وت جانىپ، ميىم بۇرق- سارق قايناپ كەتكەندەي.. .

 

 سوعان قاراعاندا جۇرەكتە ۇلكەن ءبىر وزگەرىس بار.

 

 سابىرلى جان سەكىلدى ەدىم، ەندى، مىنەكي، ۋاقىتتى وتكىزە الماي ءبىر وتىرىپ، ءبىر تۇرامىن. تاعاتسىزدانىپ كەتتىم. ەسىكتىڭ ماڭدايشاسىنداعى دوڭگەلەك ساعاتقا جالتاقتاپ قاراي بەرەم. قانشالىقتى قاراسام دا، ءپاتشاعار جىلجىمايدى- اۋ، جىلجىمايدى. ۋاقىت قۇرعىرى تابانداپ تۇرىپ العان سياقتى.

 

ايتپاقشى، يەن ۇيدەگى بۇل ساعات ىستەمەي، توقتاپ قالعان شىعار دەگەن دە كۇدىك كەلدى. راس- اۋ.. . قۋانىپ كەتىپ، سومكەنىڭ قالتاسىنان قول ساعاتىمدى سۋىرىپ الدىم. الدەبىر ۇمىتپەن وعان قايتا- قايتا ۇڭىلەمىن. قىرسىققاندا، بۇلار كەلىسىپ العان با دەيمىن. الدە مەنىڭ ونسىز دا جۇقارعان جۇيكەمدى سىناعىسى كەلگەندەرى مە.. . ەكەۋى دە بىردەي ۋاقىتتى كورسەتىپ تۇر.

 

 قوس بولمەگە سىيماي، ۆەرانداعا شىعىپ، جاتتىعۋلار جاسادىم. قولىمدى ساناپ وتىرىپ ءجۇز رەت سەرمەدىم، ەلۋ رەت وتىرىپ- تۇردىم. ەدەنگە جاتىپ ارپالىسىپ اياعىمدى قايشىلادىم، بىلەگىمدى شىنىقتىردىم.

 

ەنتىگىپ شارشاپ قالدىم. دەمالىسىم جيىلەپ، ءتىپتى تىنىسىم تارىلىپ كەتتى. ءبارىبىر، ارپالىسقان جاتتىعۋلار دا قابارعان كوڭىلىمدى كوتەرە المادى. كەمەرىنەن اسىپ- تاسقان بۇگىنگى كوڭىل كۇيىم كوسىلگەن كەڭ دالانى اڭسايدى، شىركىن. بار بولمىسىممەن تابيعاتقا ءسىڭىپ جوعالىپ كەتكىم كەلەدى.

 

جىلى كيىنىپ، سىرتقا شىقتىم. قيىقتاپ توڭىرەكتى شولۋلادىم.

 

 قالاي قاراي باستاسام ەكەن؟ قاي جاققا بارسام ەكەن؟

 

 شاتقال ءىشى كوڭىلگە دە، كوزگە دە تارشىلىق ەتەدى. ەتەكتەگى جازىقتا بىرنەشە رەت بولدىم، ول جاقتاعى كورەر دۇنيەنىڭ ءبارىن كوردىم. اناۋ جولى كۇرتىگە دەيىن بارىپ قايتقام، ارمانسىز ارالادىم، تانىستىم، سول دا جەتەدى. ءقازىر مەن ءۇشىن دارقان كوسىلگەن ماتاي داراسى دا، ورمان- توعايلى بۇقتىرما بويى دا قىزىق بولماي تۇر.

 

 "الدە تاۋعا شىعىپ قايتقانىم ءجون بە؟ "

 

 قارسىداعى جالدى بويلاپ، انا جولى انەۋ بيىككە شىققام. جايقالعان شالعىن سەكىلدى كورىنگەنىمەن، قۇرعىرى، جالدىڭ بويى ۇيىسقان الابۇتا بولاتىن. ونى دا كوردىم. بۇگىن مەندە ونداي قالىڭ بۇتانى جارىپ، تاۋعا شىعارداي شاما جوق.

 

جان- جاعىمدى بولجاپ، تەرىسكەي شىعىستاعى جاقىن توبەنىڭ بىرىنە تارتتىم. بيىكتىك پەن كەڭدىك وسى بۇيراتتىڭ باسىنان دا تابىلار. كەۋدەنى كەرە تىنىستاپ، تازا اۋانى تويعانشا ءسىمىرىپ، الاڭسىز ءبىر بوي جازىپ قايتسام دەيمىن.

 

092.

 

تاۋ القىمى قوج- قوج قىنا باسقان جاقپار تاس ەكەن، قىزدىڭ جيعان جاساۋىنداي تەكشەلەنىپ قالىپتى. بىردە تىرمىسىپ تاسقا شىعىپ، بىردە جابىسىپ تاستى اينالىپ، قۋىس- قۋىستى ساعالاپ ورلەپ كەلەم. جولاي ءتورت- بەس جەردە دەمالىپ، اڭداپ باسىپ اياڭداپ، توبەنىڭ باسىنا دا شىقتىم.

 

الىستان بولجاعاندا جاداعايلاۋ كورىنگەنىمەن، شىعار جولى شاپشىما، باسى ءبىرشاما بيىك ەكەن.

 

اپىگىمدى باسقان سوڭ، جاپىرىلعان سارى شالعىننىڭ ۇستىنە كۇرتەمدى جايىپ جىبەردىم دە، جانتايىپ جاتا كەتتىم.

 

وسى كۇندەرى كادىمگىدەي ەت جيناپ، قارنىم دوڭگەلەنىپ، تورالىپ قالعانىمدى بايقادىم.

 

 توبە باسىنداعى ءتۇسى وزگەشە اپپاق مۇككە كوزىم ءتۇستى. كىلەم سەكىلدى تۇگى قالىڭ، تاستىڭ بەتىن شۇبارلاپ تاستاپتى. وسى مۇكتىڭ شيپالىق قاسيەتى بارىن ەستىگەم. سوناۋ ماسكەۋدەن ارنايى ىزدەپ كەلىپ، قاپشىق- قاپشىق جيناپ الىپ كەتەدى دەسەدى. مەيلى عوي، ال جەرگىلىكتى قازاقتاردىڭ كوبىسى بۇل مۇكتى بىلمەيدى، بىلسە دە پايدالانبايدى. قازاقى مىنەزدىڭ بۇل دا ءبىر كەمشىلىگى- اۋ.

 

اينالانىڭ ءبارى گۇل- گۇل جايناپ كەتكەندەي مە، قالاي ءوزى.. . قۇداي- اۋ، كوكتەم شىققان سەكىلدى عوي. كۇن دە كەرەمەت شۋاقتى، ماۋجىراپ ۇيقى شاقىرتقانداي. توڭىرەك تۇگەل كۇزدىڭ التىن تۇسىنە بوگىپ، ول دا دەل- سال مۇلگىپ تۇر. بوتەكەدەي بۇلتيعان بوكتەر مەن قىزعىلت قىراتتار قىزىقتىرىپ كوز اربايدى. اق بالتىرلى قايىڭعا دا، ماۋەلى بالقاراعاي مەن سالپيعان سامىرسىنعا دا مەيىرلەنە قارايمىن. ءتىپتى مەنىڭ ماڭايىمداعى تۇكسيگەن جارتاستار دا، بۇيىردەگى سوقىر وزەك پەن تۇستىكتەگى تەرەڭ شاتقال دا الدەبىر شاپاعاتتى جىلىلىقپەن وزىنە شاقىرعانداي.

 

قالاي دەسەڭىز دە، وسىنشالىق مەيىربان بولا قالعانىما ءوزىم دە قايرانمىن.

 

 قارا نوقاتتاي ەكەۋ تۇماندى اسۋ ۇستىندە بۇلدىرايدى. شۇباردىڭ اراسىندا بىردە كورىنىپ، بىردە جوعالىپ كوكجيەككە ءسىڭىپ بارا جاتىر. ءدۇربى سالىپ قارادىم.. . ارقالارىندا ريۋكزاكقا ۇقساس كوتەرگەندەرى بار. بالقاراعاي سوعىپ جۇرگەن اۋىل ادامدارى ما؟ الدە انەۋگۇنى شەكاراشىلار ايتقان قاشقىندار بولىپ جۇرمەسىن.. .

 

 ءور جاقتاعى قورىم ىشىنەن تۇيەقۇلاق شيقىلدادى. مەنى بوتەنسىپ، ءقاۋىپ قىلعان جايى بار. بۇرىلىپ قاراپ ەدىم، كوكپەڭبەك ءشوپتى جالپاق تاسقا جايا كەپتىرىپ، قاسىندا شوقيىپ وتىر ەكەن. قيمىلىمنان شوشىدى ما، شولتاڭ ەتىپ قورىمنىڭ جىقپىلىنا قويىپ كەتتى.

 

 جۇرەك مازاسىز، كوڭىل تاعاتسىز.

 

 "وسى مەن شىنىمەن عاشىق بولىپ قالعاننان ساۋمىن با؟ "

 

جوق، ونداي السىزدىگىم بولعان ەمەس، عاشىقتىق دەگەن جالپى مەنىڭ ومىرلىك ۇستانىمىما قايشى قۇبىلىس قوي؟ مەن ۇرعاشى اعايىننان الدەقاشان كوڭىلى قالعان جاننىڭ ءبىرىمىن. ولاردان اۋزىم كۇيگەن، كۇيگەندە وڭدىرماي كۇيگەن. سودان باستاپ ايەل زاتى مەن ءۇشىن ايىنا بىرەر مارتە كوڭىل كوتەرگەندە بولماسا، قاجەتى شامالى، پايداسىنان زيانى. ولاردان شاقىرىم اۋلاق جۇرۋگە تىرىسام. ماحاببات ايتپاي كەلەتىن دەرت ەكەنىن بىلگەن سوڭ، ونداي دەرتتى دەنەگە دەندەتپەي، ساق جۇرۋگە ۇمتىلام. "ماحاببات" دەپ ماۋىققان وزگە جۇرتتا شاتاعىم جوق، ۇيلەنە مە، قويا ما - وزدەرى ءبىلسىن. ال مەن تابيعاتىمنان ساياق جۇرۋگە بەيىممىن، جالعىزدىقتى ۇناتام، وزگە ەركەكتەردەي الگىندەي "ەرلىككە" دايىن ەمەسپىن. مەن ءومىرىمدى تازا ونەردىڭ جولىنا ارناعان جانمىن، بىلايشا ايتقاندا، ونەردىڭ قۇلاقكەستى قۇلىمىن. وسى ماقسات جولىندا تۇبىندە ءبىر جارقىراپ جارىپ شىعارىما سەنىمدىمىن. سوندىقتان مەنى كىنالاۋعا دا، ايىپتاۋعا دا ەشكىمنىڭ حاقىسى جوق. ويتكەنى ونەر ادامدارىنىڭ ىشىندە دە ومىردە ۇيلەنبەي، ءسۇربويداق وتكەن مىسالدار جۇزدەپ سانالادى. ولار وزدەرىن ۇمىتىپ، كۇيكى تىرلىكتى تارك ەتىپ، شىعارماشىلىققا تۇبەگەيلى بەرىلىپ ءوتتى. سونىڭ ارقاسىندا ادامزات تاريحىندا وشپەس ءىز قالدىردى، وركەنيەتتى بيىك دەڭگەيگە شىعاردى، ونەر الەمىندە بەتبۇرىستار جاسادى. ەرتەدەگى ۆولتەردەن باستاپ، سپينوزا، بەتحوۆەن، رۋسسو، كانت.. . ءسۇربويداق وتكەن مەنىڭ ۇلى ارىپتەستەرىمدى ايتسام - كارل بريۋللوۆ، ۆلاديمير بوروۆيكوۆسكيي، ۆينسەنت ۆان- گوگ، كاميل كورو، ەل گرەكو، ەدگار دەگا، موريس لاتۋر، جاپون ۋتامارو، تاعى كىمدەر بار ەدى، ۇمىتىپ قالىپپىن، قىسقاسى، تىزە بەرۋگە بولادى. ءتىپتى الەمدىك ونەردىڭ تەڭدەسسىز دانىشپاندارى لەوناردو دا ۆينچي مەن ميكەلاندجەلو دا، بوتتيچەللي مەن تەنتەك كاراۆادجو دا ءوز ومىرلەرىن الاڭسىز تۇتاستاي ونەرگە ارناپ، قۋ تىزەلەرىن قۇشاقتاپ بويداق وتكەن. ونىڭ ۇستىنە جاسىم دا قىرىقتىڭ قىرقاسىنا شىقتى عوي، ماعان قايداعى سەزىم، قانداي عاشىقتىق؟ بوزبالا جەلىك، جاستىق جالىن باياعىدا كەلمەسكە كەتتى. ەندى ولاردى ەستەلىكتەن عانا ىزدەپ تابارسىڭ. سوعان قاراعاندا بۇل ءبىر وتكىنشى اۋەسقويلىق بولار، بۇگىن بار دا، ەرتەڭ جوق.. . مۇندايدا نە ىستەۋ كەرەك؟ اقىل توقتاتقان ادام ءوزىن قالاي ۇستاعانى ءجون؟ سونىڭ امالىن دا، ەمىن دە تابا الماي پۇشايمان بولىپ وتىرمىن، مىنەكي.

 

 الدە مەن بۇل قىزدىڭ وزىنە ەمەس، ونىڭ انىنە عاشىق شىعارمىن؟ ول جاعى دا تۇسىنىكسىز. جان تەرەڭىندەگى بۇل قۇبىلىستىڭ اقىرىن كۇتكەننەن باسقا مەندە ءقازىر ەشقانداي شارا قالمادى.

 

 اقىلدى قىزدار الدىندا السىزدىك تانىتسام دا، بىلايعى قىزدارعا مىقتى ەدىم. قاتال بولىپ كەتەتىنىم دە بار، ءتىپتى كۇش كورسەتىپ قورلاۋعا دا دايىنمىن.

 

ەندەشە، ماعان نە بولدى؟

 

093.

 

 ونەردىڭ باسىبايلى قۇلى بولساق تا، ماحابباتتىڭ ماشاقاتىن ءبىز دە زامانىندا ءبىر كىسىدەي تارتقانبىز.

 

 ءساليمانى ايتپايمىن.. .

 

 ءساليما العاشقى ماحاببات دەيمىز بە، الدە بالاڭ سەزىم ەدى دەيمىز بە، ونىڭ ءجونى بولەك. ارينە، ول قىزدىڭ ومىرىمە وشپەستەي ءىز قالدىرعانىن مويىندايمىن. تۋراسىن ايتسام، نامىسىمدى وياتىپ، ەڭسەمدى سەرپىلتتى، ازامات بوپ قالىپتاسۋىما باعدارشام بولعان دا وسى قىز.

 

 قازىرگى اڭگىمە ءساليمادا ەمەس. اڭگىمە -  وسىدان ون شاقتى جىل بۇرىن، وتىزدىڭ تورتىنە جيعان جاسىمدا مەنىڭ ۇيلەنگەنىمدە بولىپ وتىر.. . وتباسىن قۇرىپ، شاڭىراق كوتەرىپ، مەنىڭ دە كىشكەنتاي ۇلدى بولعان جايىم بار. بۇل ۋاقيعاعا دوستارىمنىڭ كوبىسى كۋا، ال نە ءۇشىن اجىراسقانىمدى ەشقايسىسى بىلمەيدى. ول جايىندا كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءتىرى جانعا جاق اشقان ەمەسپىن.

 

"قايتا قۇرۋدىڭ" الاساپىران جىلدارى.. . بىردە قار ەرىپ، كۇن جىلىنا باستاعان شاقتا وسكەن دوسىم ءوزىنىڭ شەبەرحاناسىنا ءۇش قىزدى شاقىرىپ، وزىنشە مادەني- شىعارماشىلىق رەتتەگى وتىرىس ۇيىمداستىردى.

 

 وسكەن ۇيلەنگەن جىگىت بولسا دا قىز- كەلىنشەكتەن كەت ءارى ەمەس، اۋزىنىڭ سالىمى بار، ارامىزداعى جۇپار كىندىكتىڭ ءبىرى ەدى.

 

 ءبىزدىڭ تاراپتان دا ۇشەۋ بولىپ قوعامداسىپ، داستارقاندى جايناتىپ، قىزداردىڭ كوڭىلىن اۋلاۋمەن بولدىق. شاما- شارقىمىزشا سىي- سياپات جاساپ، كەزەكتەسىپ سۋرەتكە تۇستىك. مۋزىكا قويىپ، بي بيلەدىك، قىسقاسى، ەركەتوتاي قىزدارمەن ەستە قالارلىقتاي ءايبات كەش وتكىزدىك.

 

 توتىگۇل اتتى كوزگە سىنىق، تومپيعان قارا تورى قىز مەنىڭ ەنشىمە بۇيىردى. ءتۇن ورتاسى اۋا وتىرىستى اياقتاپ، ءبارىمىز تارقاعان شاقتا مەن ول قىزدى قۇشاقتاپ، ءوزىمنىڭ شەبەرحاناما الىپ كەتتىم. كەلەسى كۇنى ول قىزعا ماقتانعانداي ەكى بولمەلى ءۇيىمدى كورسەتتىم. توتىگۇل ىبىرسىعان ءۇيىمدى جيناپ، ىدىس- اياقتىڭ ءبارىن ۇنتاق قوسىپ جالتىراتىپ جۋىپ بەردى. سوڭىنان ءدامدى تاماق جاساپ، تاعى بىرنەشە كۇنگە قاسىمدا قالىپ قويدى.

 

 سودان باستاپ توتىگۇلدىڭ ەركەلەپ، نازدانىپ ماعان كەلۋى جيىلەدى.. . بىردە شەبەرحاناما كەلسە، ەندى بىردە ءتۇن ورتاسىندا ءۇيدىڭ ەسىگىن نازدانا قوڭىراۋلاتىپ تۇرعانى. ءسويتىپ ءجۇرىپ جىبەكتەي ەسىلىپ، بەت مونشاعى ۇزىلگەن توتىگۇلگە مەن باۋىر باسىپ، جاقسى كورىپ كەتتىم. ونىڭ ۇستىنە ارادا ءبىر اي وتكەن سوڭ ول "اياعى اۋىرلاپ قالعانىن" جەتكىزدى. بۇل حابار ماعان اسپاننان جاي تۇسكەندەي اسەر ەتسە دە، سىر بەرىپ ۇندەگەم جوق. قىزدىڭ سۇراعىن تۇقىرايىپ جاۋاپسىز قالدىردىم دا، ارتىنان بۇل توتەنشە جاعدايدى ساراپقا سالىپ، ءجۇز ويلانىپ، مىڭ تولعاندىم.

 

 الدىمەن ۇققانىم، مەنىڭ ازاماتتىق بوستاندىعىما ءقاۋىپ ءتونىپ، ومىرلىك ۇستانىمىم بۇلىنەيىن دەدى. اشىق اسپانىما بۇلت ءۇيىرىلىپ، بەيبىت تىرلىگىم بۇزىلدى، بولاشاعىم بۇلدىر تارتتى.

 

 ونەردىڭ ۇلى ماقساتى مەن وتباسى- وشاق قاسىنىڭ پروبلەمالارىن قالاي ۇيلەستىرۋگە بولارىن بەزبەنگە سالدىم، سالماقتاپ، ۇزاق ويلاندىم. بايقاپ قاراسام، جالپى ماعان دا بۇل ماسەلەنىڭ قيۋىن تاۋىپ، ۇيلەستىرىپ جىبەرۋگە بولاتىنداي.. . جاسقاناتىن دا، قورقاتىن دا دانەڭە جوق سياقتى. قاتار جۇرگەن ارىپتەستەرىمنىڭ ءبارى بىردەي بويداق ەمەس قوي. بەتكە شىققان سۇيەلدەي بولىپ، مەن سەكىلدى ساياق جۇرگەن سۋرەتشىلەر بىرەن- ساران عانا. كوبىسى بالالى- شاعالى، كورىپ تە، ءبىلىپ تە ءجۇرمىز. ارالاسىپ تا، جاعالاسىپ تا ءجۇرمىز. سويتە تۇرا ولار دا تىراشتانىپ ەڭبەك ەتىپ، ءتاپ- ءتاۋىر تۋىندىلار جازۋدا. شۇكىرشىلىك، ۇلگى تۇتار مىسالدار بارشىلىق.. . ونىڭ ۇستىنە توتىگۇل ۇيگە كەلسە دە، شەبەرحاناعا سوقسا دا بولمە ءىشىن تاپ- تۇيناقتاي تازالاپ، ۇستەل- ورىندىقتاردى ايناداي جالتىراتىپ قويادى.

 

 ويلاي- ويلاي شاقشا باسىم شاراداي بولىپ، اقىرى مەن توتىگۇلدىڭ ىڭعايىنا جىعىلدىم، ەكەۋىمىز ۇيلەنەتىن بولدىق.

 

 بىرەر دوس- جاران مەن ارىپتەستەردىڭ باسىن قوسىپ، شاعىنداۋ كافەدە ۋلاپ- شۋلاپ توي- تومالاق وتكىزدىك. قاراعاندىدان توتىگۇلدىڭ اكە- شەشەسى، ەكى باۋىرى كەلدى.

 

مەن دە وسى ساتتەن باستاپ ەندى سوقا باس ەمەس ەكەنىمدى، وتباسىم، ايەلىم بارىن ءتۇسىنىپ، جاڭا جاعدايعا بەيىمدەلۋگە تىرىستىم.

 

094.

 

 كۇندەر زىمىراپ، ايلار جىلجىپ ءوتىپ جاتتى.

 

 الماتىعا ىشەكتەي شۇباتىلىپ قوڭىر كۇز دە جەتتى. قوڭىر كۇزدىڭ جىلىمىق ءبىر كەشىندە توتىگۇل جەدەل جاردەم ماشيناسىمەن پەرزەنتحاناعا ءتۇستى. كەلەسى كۇنى ول امان- ەسەن بوساندى، ءسويتىپ، ءبىز ءۇش كەلى التى ءجۇز گرامم سالماعى بار بالپاناقتاي ۇلدى بولدىق.

 

 توتىگۇل اياق- قولىن باۋىرىنا العان سوڭ، ۇلىمىزعا ات قويىپ، كۋالىك الۋ قامىنا كىرىستىك. سول ءۇشىن الدەبىر قۇجاتتاردى رەسىمدەۋگە توتىگۇل مەنى ءوزىنىڭ گينەكولوگ دارىگەرىنە جۇمسادى. قاعازداردى كوتەرىپ دارىگەردىڭ قابىلداۋىنا بارعانىممەن، كەزەك كۇتىپ، ءبىرشاما ۋاقىت وتىرىپ قالدىم. زەرىككەننەن الگى قوس بەت قاعازدى ەرمەك قىلىپ ەجىكتەيىن. جالپى دارىگەر جۇرتشىلىعى كوركەم جازۋ دەگەننەن جۇرداي حالىق قوي، جازۋلارى ايباق- سايباق.. . قاراساڭ جۇرەك اينىعانداي. بەينەبىر بۇل كىسىلەر ۋنيۆەرسيتەت تۇگىلى، مەكتەپ قابىرعاسىن كورمەگەن جاندار سياقتى. ايباق- سايباق الگى جازۋلاردى شامالاپ وقيمىن دەپ، توتىگۇلدىڭ ەكىنشى رەت بالا كوتەرىپ وتىرعانىن ۇقتىم. جۇرەگىمە قانجار قادالعانداي بولدى. باسقا بىرەۋدىڭ قۇجاتتارىمەن الماسىپ كەتتى مە دەسەم، قاتەلىك جوق، بادىرايىپ باسىندا توتىگۇلدىڭ اتى- ءجونى تۇر. بۇل ءبىر شاتاسقان قۇجات شىعار دەگەن ويمەن، قابىلداۋعا كىرگەن كەزدە توتىگۇلدىڭ دارىگەرىنەن سۇراۋعا بەكىندىم. مەن ىڭقىلداپ اۋزىمدى اشقانشا بولمادى، دارىگەر اپايدىڭ ءوزى ءبىرىنشى بولىپ مەنى "ەكىنشى بالاممەن" قۇتتىقتاپ جىبەرگەنى. ءماسساعان.. . مەندە ءۇن جوق، ءتىلىم تاس بايلاندى، سازارىپ وتىرىپ قالدىم. قۇجاتقا قولىن سۇيكەتە سالا، اتىپ دالاعا شىقتىم.

 

مەن جاس ايەلىمە كۇماندى، كۇپتى بولسام دا، شىداپ باقتىم. "سەن الداپ كۇيەۋگە ءتيدىڭ" دەپ بەتىنە باسپادىم، شۋ شىعارعام جوق. ءبىراق توتىگۇلگە دەگەن كوڭىلىم وگەيسىپ، قاتتى سۋىپ كەتتى. اراداعى قارىم- قاتىناس ەرلى- زايىپتىلاردىڭ مىندەتتەرى شەگىندە عانا شەكتەلىپ قالا بەردى. قالعان ۋاقىتتا - وتىرىك ىرجيعان بولۋ، ەستىمەگەنسىپ بۇرىلىپ كەتۋ، سىلتاۋراتىپ ۇيگە كەشىگىپ كەلۋ.

 

 ارادا ءبىر ايداي ۋاقىت وتكەندە، بىردە ءوزىمنىڭ شەبەرحانامدا باياعىداعى ءۇش قىزبەن تۇسكەن فوتوسۋرەتتەردى قاراپ وتىرعام. بيلەپ ءجۇرىپ تە، توست كوتەرىپ جاتىپ تا، قۇشاقتاسىپ وتىرىپ تا بەيبەرەكەت سۋرەتكە تۇسە بەرىپپىز. توتىگۇل ەكەۋىمىز بىرگە تۇسكەن سۋرەتتىڭ بىرىنە ۇزاق قاراپ، جان- جاقتى زەرتتەگەن بولدىم. قىزدىڭ بەينەسىنەن جالعاندىقتى، الدامشى الاياقتىڭ بەينەسىن ىزدەيمىن. ونداي بەلگىنى تابا الماي، جۇمباقتىڭ تۇبىنە جەتە الماي قايران بولام. دەپ كۇيزەلىپ وتىرعاندا سۋرەت شەتىندەگى سارعىش داتاعا كوزىم ءتۇستى. ون بەسىنشى ناۋرىزبەن بەلگىلەنىپتى. قۇداي اتىپ، وسى ءتۇنى عوي توتىگۇلدىڭ مەنىمەن شەبەرحانادا قونىپ قالعانى.. . شاراپ قۇرعىردىڭ قىزۋى دا، ايتپەسە سول قىلىعىمىز دۇرىس بولمادى، ونى كەشتەۋ ۇقتىم. ەندى، مىنەكي، ساۋ باسىما ساقينا تىلەپ، موينىما قامىت ءىلىپ وتىرعانىم.. . جارايدى، ومىرگە ساعي كەلدى عوي، ءبارى دە كەشىرىمدى، ءبارى دە وتكىنشى. كەي قۇبىلىسقا جۇيكەنى جۇقارتىپ، بارماقتى تىستەي بەرمەي، فيلوسوفيالىق تۇرعىدا قاراعان ءجون شىعار؟ ۇمىتايىن ءبارىن، كەشىرەيىن جاس ايەلىمدى، ءبىزدىڭ ۇيدە دە قۋانىش بارىن، توي بولارىن ويلايىن.. .

 

توتىگۇل ەرتەڭ ساعيدى قىرقىنان شىعارام دەپ دايىندالىپ جاتقان. ءسويتىپ، مەنىڭ ۇلىما دا قىرىق كۇن تولىپ قالىپتى. قاراشانىڭ جەتىسىندە تۋدى، كەزىندە بۇل كۇن پارادقا بارىپ الاۋلاتىپ، جالاۋلاتقان الامان مەيرام ەدى. "قايتا قۇرۋدىڭ" سامالى توڭكەرىستىڭ دە تەرىس جاعىن اشكەرەلەپ، ايعايلاپ جازىپ، ايماڭداي ەتىپ جاتىر. سودان با، بۇل مەيرامنىڭ الاپات پارمەنى ءقازىر بۇرىنعىداي ەمەس، باسەڭسىگەن. مەيلى، ۇلكەن ساياساتتا نەم بار مەنىڭ، وزدەرى ءبىلسىن. مەيرامدارىن قۇرتار بولسا، بۇدان بىلاي جەتىنشى قاراشا مەنىڭ ۇلىمنىڭ تۋعان كۇنى ەسەبىندە اتاپ وتىلەتىن بولادى.. . توتىگۇل دە ازامات، سەگىز ايدا تۋا سالىپتى عوي. سەگىز اي.. . نەگە توعىز اي ەمەس؟ قىزىق ەكەن؟

 

تاعى دا كوڭىلگە كۇدىك ۇيالاپ، جۇرەككە سەزىك ءتۇستى.. .

 

 سەزىگىمدى سەيىلتپەككە تانىس ءبىر دارىگەرىمە تەلەفون شالايىن. "سەگىز ايدا ايەل بوسانا ما؟ " دەپ سۇرادىم. "ونداي وقيعا سيرەك، نەگىزى جەتى ايدا نەمەسە توعىز ايدا بوسانادى" دەدى تانىس دارىگەرىم. "سەگىز ايلىق بالا جەتىلمەگەن، ءالجۋاز تۋادى" دەپ قوسىپ قويدى. بايقايمىن، ساعي بالپاناقتاي، دومالانعان جۇپ- جۇمىر. ەمشەكتى سالپىلداتىپ ەمۋى دە جاقسى، ۇيقىسى دا تىنىش، جىلاعان داۋسى دا قۇلاق تۇندىرعانداي. ء"الجۋاز" دەۋگە ءتىپتى اۋىز بارمايدى.

 

 بۇل "سەگىز اي" مەنىڭ كوڭىلىمە تاعى تۇمان ءتۇسىردى.

 

 سالىپ ۇرىپ باياعى گينەكولوگ اپايعا باردىم، بالامنىڭ نەشە ايلىقتا تۋعانىن سول كىسىنىڭ ءوز اۋزىنان ەستىگىم كەلدى. "توعىز اي، ءبارى دۇرىس، ءبارى ءجون، بالاڭىز ۋاقىتىمەن ومىرگە كەلدى، الاڭ بولماڭىز"، -  دەپ، اپايىم جىلى- جىلى سويلەپ، ارقامنان ەركەلەتە قاعىپ، امان- ەسەن شىعارىپ سالدى.

 

 ال كەرەك بولسا.. .

 

 سوندا قالاي، ساعي دا مەنىڭ ءوز ۇلىم ەمەس، اردا بالا بولعانى عوي؟ بۇل بارىپ تۇرعان جونسىزدىك، ورەسكەل ادىلەتسىزدىك، جان اۋىرتار قاتەلىك.. . كۇڭىرەنىپ كەتتىم! سانام ساندالىپ، بارىنەن ءتۇڭىلدىم. باردىم دا، توتىگۇلمەن اشىق اڭگىمەلەستىم.

 

 الاي- بۇلاي بۇلتاقتاپ ەدى، ناقتى دەرەكتەردى كولدەنەڭ تارتىپ، اقىرى مويىنداتتىم.. . قاراعاندىدا ءبىر جىگىتپەن كوڭىل قوسىپ جارىم جىلداي ازاماتتىق نەكەدە تۇرعان ەكەن. ارتىنان الگى جىگىت ءتۇرلى سىلتاۋ ايتىپ، تايسالاقتاپ، بۇل قىزدى تاستاپ كەتكەن سىڭايلى. سودان توتىگۇل امالسىز تۇسىك جاساتىپتى دا، الماتىعا اۋىسىپ، ءبىر كافەگە داياشى بولىپ ورنالاسىپتى. انا جولى وسكەن شاقىرعان قىزدارعا ىلەسىپ كەلگەن بەتى ەكەن. ساعيدىڭ جاعدايىن بەزەرىپ ايتپاي قويدى. ونىڭ ءبۇيتىپ بەزەرگەنى مەنى ودان ارمەن كۇماندى ويلارعا جەتەلەدى. بايلاۋلى بۇزاۋداي كۇي كەشتىم. اقىرى ەكەۋىمىز ىڭ- شىڭسىز، بەت جىرتىسىپ ۇرىسپاي، كەرىسپەي، بەيبىت جاعدايدا اجىراسىپ تىندىق. ءۇيىمىزدى ءبىر- ءبىر بولمەدەن قىلداي عىپ ەكىگە ءبولىپ الىستىق.

 

 مەنىڭ ماحاببات حيكايالارىم، مىنەكي، وسىمەن تامام.

 

سودان بەرى ۇرعاشى جۇرتىنان جۇرەك شايلىعىپ، كوڭىل قايمىققان سياقتى ەدى. ەندى، مىنەكي، التايعا كەلىپ اشىق كۇندە سابىنداي بۇزىلۋىمدى قاراشى؟ !

 

095.

 

 جوتا باسىندا ءار نارسەنى ويلاپ، كوپ وتىردىم.

 

 كۇن ەكىندىككە ەڭكەيدى. ەتەكتەگى ءۇي الاقانداعىداي، بۇقتىرما اڭعارىنىڭ ءبىراز جەرى كوز الدىمدا جارقىراپ جاتىر. جايالىقتاي جايىلىپ ساپ- سارى ماتاي داراسى دا سۇلاي كوسىلگەن. ءتىپتى، الىستاعى كۇرتىنىڭ سۋى دا كۇن ساۋلەسىندە جۇزىكتەي ويناپ، ۇزىك- ۇزىك جىلتىراپ قويادى.

 

 ەسىك الدىندا تۇعجىڭداپ الدەنەلەردى جيناستىرىپ مۇناربەك ءجۇر. ايتپاقشى، بۇل جۇگىرمەك قاشان كەلىپ قالعان؟ قاشان كەلگەنىن دە كورمەي قالىپپىن عوي.. . اۋىلعا ءمىنىپ كەتكەن جيرەندى ارعىداعى قايىڭ تۇبىنە بايلاپ قويىپتى. سوعان قاراعاندا اتتان تۇسكەنى دە الگىندە بولسا كەرەك. ءدۇربى سالىپ وقتا- تەكتە توڭىرەگىن بولجاعان بولادى. قۇداي بىلەدى، مەنى ىزدەگەنى.. . اقىرى تاپتى. قۋانعانى بولار، قوس قولىن كوتەرىپ بۇلعاپ جاتىر. ءسويتتى دە ءدۇربىسىن ءۇيدىڭ بۇرىشىنا ىلە سالىپ، ەمپەڭ قاعىپ بەرى قاراي تارتتى.

 

 ءدال وسى مەزەتتە ارقا تۇسىمنان بەبەۋلەپ جىلاعان جاس ءسابيدىڭ داۋسى شىققان. ارتىنشا الىپ التاي كۇڭىرەنىپ، مەن جاتقان جوتا كۇرسىنىپ سالعانداي بولدى. شوشىپ كەتتىم.. . ساسقان جەردە ء"بىسمىللا، ءبىسمىللا" دەپ ورنىمنان اتىپ تۇردىم.

 

 ءسابي داۋسى قاي جاقتان شىققانىن بىلمەي، الاقتاپ ارتىما قارايمىن. تاۋدىڭ جاڭاعى كۇرسىنىسى جەتى قات تەرەڭنەن ەستىلدى، سوعان قاراعاندا ءقازىر ءدۇر ەتىپ جەر سىلكىنەتىن شىعار؟ كوزىم الاقانداي، جۇتىنىپ قۇلاعىمدى اشامىن. قۇلاق قۇرعىرى تۇنىپ قالعان با، ۋقالايمىن، شىناشاعىممەن شۇقىلاپ تازالاعان بولام. ءسابيدىڭ جىلاعان داۋسى دا، تاۋدىڭ تەرەڭنەن قۇمىققان كۇڭىرەنىسى دە قايتالانبادى.. . ەستىگەنىم وتىرىك بولدى، جالعان، ەلەس، گاليۋتسيناتسيا. تەگى، بيىك جەردە قان قىسىمى كوتەرىلىپ، قوس شىقشىتىم قىسىپ، قۇلاعىم شىڭىلداعان بولار. شوشاڭداپ قايتا- قايتا تاۋعا شىعا بەرگەندى قويۋ كەرەك شىعار وسى ماعان.

 

ەندى بايقادىم، مەن شىققان توبەنىڭ تەرىستىك تۇسىنداعى تار قىلتانىڭ ارعى جاعى ۇيىقتى القاپ ەكەن. ەل كوشكەندەي كەڭ، ساعىمى شالقىعان ۇزىن ساي.

 

 الگى سايعا قاراپ تۇرعاندا، كوزىم بۇيىردەگى جالپاق تاسقا ءتۇسىپ كەتسىن. تاس ۇستىندە ۇرشىقشا ءيىرىلىپ سۇر جىلان جاتىر ەكەن. الگىندە كەلگەن كەزدە نەعىپ اڭداماعام؟ كۇنگە قىزدىرىنعان سىڭايى بار، جىلت- جىلت ەتىپ، قيمىلسىز. ءباتشاعاردىڭ ءتۇسى نەتكەن سۋىق ەدى، ءون بويىمنان سۋىق لەپ جۇگىرىپ ءوتتى.

 

سىنعان ءبىر بۇتاقتى الىپ جەردى سابالادىم، جىلان جايلاپ جازىلا باستادى. ءسويتتى دە يرەلەڭدەپ ارعى جاعىنداعى قالىڭ ارشانىڭ اراسىنا كىرىپ كەتتى.

 

جىلان تۋرا استىمنان شىققانداي- اق، مەن جەردە جاتقان كۇرتەمدى قاعىپ- سىلكىپ، اۋدارىپ- توڭكەرىپ تەكسەرە قارادىم دا، كيىپ الدىم.

 

 ارسى- گۇرسى اتالاقتاپ مۇناربەك كەلدى جانىما.

 

 مەن ساعاتقا جۋىق اۋرە بولعان توبە باسىنا ول لىپ ەتىپ ون بەس- جيىرما مينۋتتا شىعا سالعانىن قارا!

 

"شاشىندا جەل ويناعان مۇنداي جىگىتكە توبە باسىنا شىعۋ بۇيىم بولسىن با.. ."

 

 

 

096.

 

 -  مىناۋ مەن كورمەگەن ءبىر ادەمى القاپ ەكەن، -  دەدىم سىرت جاقتاعى جوسالى سايعا كوز تىگىپ. مۇناربەك جالت بۇرىلدى:

 

- ول جاققا بارۋعا بولمايدى! - دەدى جۇلىپ العانداي. بەينەبىر مەن سول سايعا جينالىپ جاتقانداي بىلەگىمنەن ۇستاي الدى.

 

 -  وۋ، نە بولدى؟ -  دەپ مەن دە ۇركىپ كەتتىم.

 

- قارعىسقا قالعان قارعىبا سايى وسى بولادى.

 

- نە؟ "قارعىسقا قالعان" دەيدى؟

 

- ءيا، قارعىسقا قالعان.. . تۇندە ول جاقتان شىڭعىرعان بالانىڭ، بوزداعان انانىڭ داۋىستارى شىعادى. ونداي جىلاعان داۋىستار كەيدە كۇندىز دە ەستىلەدى دەسەدى. قاسىرەت اتقان قورقىنىشتى، سوندىقتان ول جاققا ەشكىم بارمايدى.

 

"با- ا- ا، مىنا جىگىت نە شاتىپ تۇر؟ "

 

- جىلاعان داۋىس دەيدى.. . سەن وندايدى ءوزىڭ ەستىدىڭ بە؟

 

- جوق، ەستىگەم جوق.. . ءبىراق ۇلكەندەر جاقسى بىلەدى. مەنىڭ اتام جارىقتىق تا ايتىپ وتىراتىن.. . "قارعىبا جاققا بارما" دەپ قورقىتىپ قوياتىن. مەن سودان بۇل جاققا جولامايمىن، اڭ قاراعاندا دا بۇل سايدى اينالىپ وتەم.

 

- سونشالىقتى نە قۇپيا؟

 

 -  ەرسايىن دەگەن جىلقىشى باياعىدا جىلقىسىن ىزدەپ، وسى قارعىبا سايىنا ءتۇسىپ كەتىپتى. قالىڭ ءشوپ اراسىندا كەرەگە مەن شاڭىراقتى، ادام سۇيەكتەرىن، جىلقىنىڭ قاڭقالارىن كورىپتى. اقسوڭكە بوپ ءبارى ءشوپ اراسىندا شاشىلىپ جاتىر دەيدى.

 

- ول نە سۇيەكتەر؟

 

 مۇناربەك قينالعانداي قيپاقتاپ ءسال تۇردى دا، ارتىنشا اكەسىنەن ەستىگەن ەسكى ءبىر اڭگىمەنى ايتتى.

 

 .. .جيىرماسىنشى جىلداردىڭ سوڭىنداعى قارا قۋعىن، قىزىل قىرعىن سۇرگەلەڭ زامان ەكەن.

 

قىتايعا ۇدەرە كوشىپ بارا جاتقان قازاقتىڭ ءبىر تايپا ەلى شەكارادان وسى قارعىبا ارقىلى وتپەك بولادى. ول جايىندا قىزىلدار الدىن الا ءبىلىپ قويادى دا، ءدال وسى ارادا كۇتىپ جاتادى. سودان قالىڭ كوشتىڭ الدى- ارتىن قورشاپ، قوس بۇيىردەن ەكى پۋلەمەتپەن وق بوراتىپ، ءتىرى جان قالدىرماي قىرىپ سالىپتى. سول بويدا بۇل سايعا ەشكىمدى جىبەرمەگەن. ادامداردىڭ سۇيەگىن جيناۋعا دا رۇقسات ەتپەگەن. اكە- شەشەلەرى وققا ۇشىپ ولگەن ومىراۋداعى بۇلدىرشىندەر، جاس بالالار شىرقىراپ جىلاپ سايدا تىرىدەي قالا بەرىپتى. ولارعا دا جولاتپاعان. اقىرى بالالار دا جىلاي- جىلاي سىلەسى قاتىپ، ءبارى دە وسى ارادا اشتان ءولىپ ءبىتىپتى. سودان بەرى ساي ىشىنەن اناسىن ىزدەپ جىلاعان بالانىڭ، بالاسىن جوقتاپ بوزداعان انانىڭ داۋىستارى اۋىق- اۋىق ەستىلىپ تۇرادى ەكەن.

 

 مۇناربەكتىڭ اڭگىمەسىنە مەنىڭ اۋزىم اشىلىپ قالدى. مۇنىڭ ايتىپ تۇرعانى سوندا نە بولدى، اڭىز با الدە شىندىق پا؟ مىنا سوزىنە سەنەيىن بە، سەنبەيىن بە؟

 

قىزىلداردىڭ كەنەۋسىز قىرعىنىنان قىرىلعان بالا- شاعانىڭ شىڭعىرىپ جىلاعان داۋسى.. . ونى وسى كۇندەرى مەن دە نەشە مارتە ەستىدىم عوي.

 

097.

 

 تومەندەگى وتكەل جاقتان الدەبىر سالت اتتىلار قىلاڭ بەردى.

 

 ەكى كىسى. قيعاشتاپ وتكەلدەن ءوتتى. ەندى قالاي جۇرەر ەكەن دەپ ەدىم، جوعارى دا، تومەن دە بۇرىلعان جوق، تۋرالاپ تايپاققا باستار قاسقا جولعا ءتۇستى.

 

 بايقايمىن، تاعى ماعان كەلە جاتقان مەيماندار سىندى. كىمدەر بولدى ەكەن؟

 

كىم بولسا دا ەشكى قۇساپ سەكەڭدەپ تاۋ مەن تاستا جۇرگەنىمىز ۇيات بولار. مۇناربەكتى سوڭىما ەرتىپ، ەتەككە ەڭكەيدىم.

 

 با- ا- ا، مىنا قىزىقتى قارا!

 

ەسىك الدىنا بارعان سوڭ، دۇربىمەن شولىپ ەدىم، الگى سالت اتتىلار - ايەلدەر بولىپ شىقتى. سايعا ءتۇسىپ، بەرگى تۇمسىقتان جارق ەتىپ شىعا كەلگەندە تاني كەتتىم: اينالايىن ءساليما مەن گۇلزينا ەكەن!

 

- ەل قۇلاعى ەلۋ.. . سەن ەرتەڭ قايتادى دەگەندى ەستىپ.. . تىم بولماسا قوشتاسىپ قالايىق دەپ كەلدىك، - دەپ ءساليما ات ۇستىنەن سويلەي جەتتى.

 

 الدىمەن قولىنان دەمەپ، ءساليمانى اتتان ءتۇسىردىم. سودان كەيىن گۇلزينانى كوتەرىپ الدىم.

 

 -  قۋانىشتىمىن! -  دەدىم ءساليماعا دەگەن ريزاشىلىعىمدى جاسىرا الماي.

 

 دەسەم دە، ءوز داۋسىمدى ءوزىم تانىماي قالدىم. كومەيىمنەن شىققانى بوتەن داۋىس. جالعىز ءسوزدىڭ وزىندە ءدىرىل بار، ءتىپتى، ءسوزىمنىڭ سوڭى جۇتىلىپ كەتكەنىن اڭعاردىم.

 

 قالاي بولعاندا دا، كەلىنشەكتەر ايتقانىمدى ۇققان سياقتى.

 

 -  ارينە، سەن قۋانباعاندا كىم قۋانادى؟ -  دەپ ءساليما قاسىمنان توتايلانا قاراپ ءوتتى.

 

گۇلزينا اق قاعازداي بوزارىپ كەتىپتى، قاباعى سالىڭقى. كوڭىل ءۇشىن كۇشتەپ كۇلىمسىرەيدى، ءبارىبىر كوزىندەگى قويۋ مۇڭ ءجۇزىن اشار ەمەس. تەگى، مەنىڭ كەتەتىن حابارىم جۇرەگىنە اۋىرلاۋ تيگەن سەكىلدى.

 

ايەلدەر قورجىنمەن تاماق الا كەلىپتى. دالا سالقىن، ەكى كۇننەن بەرى ۇستەلدى ءۇيدىڭ ىشىنە كىرگىزىپ تاستاپ ەدىك، قايىرا ۆەرانداعا شىعاردىق. ەكەۋى لەزدىڭ اراسىندا داستارقان ءۇستىن جايناتىپ جىبەردى.

 

مەن ءساليماعا قوسىلىپ شاراپ ءىشتىم. گۇلزينا ەرنىن تيگىزگەنى بولماسا، ىشۋدەن باس تارتتى. بۇقتىرمادان قورىقپاي قالاي ءوتىپ كەلگەندەرىن سۇرادىم. سوزدەرىنە قاراعاندا، وزەن سۋى بۇگىن ەداۋىر قايتىپ قالعان سياقتى.

 

 ايەلدەر ۇزاق وتىرمادى. اتتاردى بىرەۋلەردەن بىرەر ساعاتقا دەپ سۇراپ العان ەكەن، قايتاراتىن ۋاقىتتارى جاقىنداپ قالعانىن ايتتى.

 

ازدان سوڭ "سىرتقا شىعىپ كەلەيىن" دەپ سىلتاۋراتىپ، ءساليما ءۇيدى اينالىپ كەتتى. اڭعارى بار اقىلدى ايەل عوي، ءبارىن دە سەزىپ- ءبىلىپ وتىر.. . بۇنىسى - گۇلزينا ەكەۋىمىزدى ادەيى وڭاشا قالدىرعان ءتۇرى.

 

- اعا، جولىڭىز بولسىن، - گۇلزينا تانا كوزىن توڭكەرە قارادى. - مەن ءالى ءبىراز بولاتىن شىعار دەپ ۇمىتتەنىپ جۇرسەم.. . قۋانىشىم وسىنشالىق قىسقا بولادى دەپ ويلاماپپىن.

 

- ولاي دەمە، اينام.. . ءبىز ەندى قالعان ومىرىمىزدە بىرگە بولامىز.

 

- ايتقانىڭىز كەلسىن. ءبىراق ءبارىبىر جۇرەك مازاسىز.

 

- سەنى كورە الماي، قوشتاسپاي كەتەم بە دەپ مەن دە قاتتى قينالدىم.

 

 -  مەنىڭ دە جاعدايىم سولاي بولدى.. . كەتەتىن حابارىڭىز توبەمنەن جاي تۇسكەندەي اسەر ەتتى.

 

- بۇگىن وسىندا قالساڭ قايتەدى؟

 

- قۋانا قالار ەدىم، ىڭعايى كەلمەي تۇر.. . رەنجىمەڭىز! تاڭەرتەڭ ورەلدەن ەنەم مەن ۇلىم كەلگەن. ولار مەنى ۇيدە كۇتىپ وتىر.

 

- ەندەشە مەن الماتىعا بارعان سوڭ ءۇي- جايىمدى جوندەپ، شارۋامدى رەتتەپ دايىندالايىن. سوسىن تەلەگرامم سالىپ سەنى شاقىرىپ الارمىن.

 

- سىزگە ەرىپ بىرگە جەر تۇبىنە كەتۋگە ءازىرمىن.

 

- ريزامىن، اينام!

 

 مەن گۇلزينانى قۇشاقتاپ، باۋىرىما باستىم، شاشىنان يىسكەدىم، البىراعان ەرنىنەن ءسۇيدىم.

 

- مەنەن حابار كۇت! - دەدىم قۇلاعىنا سىبىرلاپ.

 

گۇلزينا جانارى جاساۋراپ، ءۇنسىز باسىن يزەدى.

 

باعاناعى رەتپەن الدىمەن ءساليمانى اتقا مىنگىزدىم.

 

- بايقايمىن، ماحابباتتارىڭ قىز جىبەك پەن تولەگەندەي مە، قالاي؟ - دەپ ءساليما كۇلىمسىرەيدى. - ادام قىزىعىپ قانا ەمەس، قىزعانعانداي دا ەكەن.. . بۇرىن قايدا جۇرگەنسىڭ ءوزى؟

 

- بۇرىن سەنىڭ قاسىڭدا بولعام، ءوزىڭ قۋالاپ جىبەرگەنسىڭ.

 

- قايدان بىلەيىن، اۋزىنان ءسوزى، قولىنان ءبوزى تۇسكەن ۇياڭ بالا ەدىڭ. قىز جۇرەگىن وسىنشالىق باۋراعان جىگىتتىك ونەردى قايدان ۇيرەنىپ ءجۇرسىڭ؟

 

- الدىمەن سەن ساباق بەردىڭ، سوسىنعىسىن ءومىر ۇيرەتتى.

 

 ءساليما ات ۇستىنەن ماعان جالت بۇرىلدى. جاڭا عانا ويناقتاپ تۇرعان جانارى بوتالاي قالىپتى.

 

گۇلزينا اتىنا مىنەر الدىندا مەنىڭ قويىن قالتاما قولىن جۇگىرتىپ، بىردەڭەنى سالا قويدى.

 

- بلوكنوت، - دەدى جىميىپ. - مەنىڭ سىزگە ارناپ جازعان جان سىرىم وسىندا.. . ءقازىر قاراماڭىز، قالاعا بارعان سوڭ اسىقپاي وقىرسىز.

 

 گۇلزينانىڭ ۇزەڭگىسىنەن ۇستاپ، ءبىراز جەرگە دەيىن شىعارىپ سالدىم.

 

سودان سوڭ ولار وتكەلدەن ءوتىپ، كوزدەن تاسا بولعانشا سوڭدارىنان ءموليىپ قارادىم دا تۇردىم.

 

098.

 

 ۇيگە قايتىپ كەلگەن بويدا قويىن قالتاما قول سالدىم.

 

 "قالاعا بارعاندا وقىڭىز" دەيدى، جانىم تەمىر ەمەس، قالاعا دەيىن مەن پاقىر قايدان شىدايىن.. .

 

كۇن قاراڭعىلانىپ، بلوكنوتتاعى جازۋ بۇلدىراپ كورىنبەگەن سوڭ، شام جاعىپ، پىلتەسىن كوتەردىم.

 

 دەرەۋ جازبالاردى پاراقتاپ، اسىعىس وقۋعا كىرىستىم. سول- اق ەكەن، باس كوتەرە السامشى. الدىمەن اق قاعاز بەتىندەگى موردەي جازۋ، اسىل سوزدەر كىمگە باعىشتالعانىن تۇسىنبەي، ماعىناسىنا بويلاي الماي قالدىم. سوڭىنان وقىپ وتىرعانىم انشەيىن جاي كىتاپ ەمەس، مۇنداعى اقتارىلعان سەزىمنىڭ ءبارى وزىمە ارنالعانى ساناما جەتكەندە بەتىم دۋىلداپ، ىستىعىم كوتەرىلىپ كەتتى. ەت جۇرەگىم ەلجىرەپ، باقىتتىڭ بال شىرىنىنا باتىپ بارا جاتقانداي ەسەڭگىرەگەن كۇي كەشتىم.

 

 داريعا- اي دەسەڭشى! اللا كۋا، ويناعام جوق، وتىرىك ماحاببات قۇرعام جوق. ءبارى راس، ءبارى شىن! اۋەل باستا قىزدى وزىمە عاشىق ەتۋگە ارەكەتتەنىپ باققانىمدى جاسىرمايمىن. سويتەم دەپ ءجۇرىپ ءوزىم دە عاشىقتىق دەرتىنە شالدىعىپ قالعانىمدى ءبىلدىم. گۇلزينانىڭ كۇنسىگەن شاشىنان يىسكەۋ، مولدىرەگەن جانارىن، اپپاق موينىن ايمالاۋ مەنى شەكسىز ءلاززاتقا بولەدى. ءبىراق.. .

 

ءبىراق ومىردە وسىنداي دا ءمولدىر ماحاببات، بۋىرقانعان سەزىم بولادى دەپ ويلاماپپىن- اۋ! سەزىم ەمەس، جانارتاۋ عوي مىناۋ.. .

 

"گۇلزيناداي ارۋدى وزىمە وسىنشالىق عاشىق ەتكەن مەن دە قارا جاياۋ ەمەس ەكەنمىن، تەگى!"

 

099.

 

 بلوكنوتتاعى جازۋلار ءار كەزدە، ءارتۇرلى جاعدايدا جازىلعانى كورىنىپ تۇر. گۇلزينا ۇيدە دە، مەكتەپتە دە، ءتىپتى دالادا ءجۇرىپ تە جازعان سياقتى.. .

 

العاشقى بەتتەگى جالعىز شۋماققا "ج- عا ارناۋ" دەپ تاقىرىپ قويىپتى. "ج"- سى ءوزىم ەكەنىمدى ۇقتىم.. .

 

"اشقاندا العاش جانىمنىڭ نازىك سىرلارىن،

 

سەزدىڭ بە سەن، كوڭىلدە ءتاتتى مۇڭ بارىن؟

 

 مۇناردان تۋعان مۇزتاۋدىڭ ءمولدىر بۇلاعى،

 

وزىڭە عانا جۇرەكتەن شىققان جىرلارىم.. ."

 

كەلەسى بەتتە قارا سوزگە اۋىسىپ، ونى ءبىر شۋماق ولەڭمەن اياقتاپتى:

 

 "جانىم، اعاتايىم!

 

 مەن سوڭعى كۇندەرى مۇلدەم باسقا الەمدە ءومىر ءسۇرىپ جاتقاندايمىن. ءتاتتى ارمان الديلەيدى جانىمدى، ارمان عانا ەمەس، كوڭىلىمدە كوگىلدىر مۇڭ بار. سودان دا بولار، قولىما قالام الىپ، سىزگە ارناپ كوپ- كوپ ولەڭدەر جازدىم.

 

 اقىن ەمەسپىن، ءبىراق جۇرەك تولقىعان شاقتاردا ولەڭ دەگەن اقتارىلىپ تۋا بەرەدى ەكەن. ول ولەڭدەردى ءسىز عۇمىرى وقىماسسىز، بىلمەسسىز، كورمەسسىز. سولاي بولاتىنىن بىلە تۇرا، مەن سىزبەن وسى تاسىلمەن سىرلاسۋدى، مۇڭداسۋدى ءجون دەپ تاپتىم.

 

 نە بولعانىن بىلمەيمىن، ايتەۋىر بۇرىن سەزبەگەن ۇلكەن سەزىم مەن ساعىنىش بار مەندە.

 

بۇل جاسىما دەيىن مەنىڭ جانىمدى ەشكىم تۇسىنبەپ ەدى، كوپتىڭ اراسىندا جۇرگەن جانى جارالى جالعىز ەدىم، ءسىز عانا قابىل الدىڭىز، سىيلاي ءبىلدىڭىز. ءسىزدى كەزدەستىرگەنىم مەن ءۇشىن زور باقىت بولدى، اعا! اسپاننان ارمان ەتكەن ادامدى التايدىڭ الىس جونىندا جولىقتىرعانى ءۇشىن اللا تاعالاعا مىڭ دا ءبىر ريزامىن.

 

سەرگىتىپ ويدى، سەزىمدى وياتتىڭ سەن كەلىپ،

 

جارالى جانىمنىڭ توياتىنا ءوڭ بەرىپ.

 

شارق ۇرىپ اڭساپ ىزدەگەن مىناۋ جالعاننان،

 

ارمانىم با ەدىڭ تابا الماي جۇرگەن سەندەلىپ".

 

ءۇشىنشى بەتتە تاعى دا قارا سوزبەن جازىلعان مىنا ءبىر جان سىرىن تەبىرەنە وتىرىپ وقىدىم:

 

 "ارىسىم مەنىڭ!

 

 مەنەن باقىتتى ايەل جوق شىعار مىناۋ عالامدا. بويىمداعى الاپات سەزىمدى بەينەلەپ جازۋعا ءتىلىم جەتپەيدى. جۇرت ايتىپ جاتاتىن "ايەل باقىتى" دەگەن، تەگى، وسى شىعار!

 

جانىم اعا، مەن ءقازىر ءسىزدى ويلاپ جىلاپ وتىرمىن. جوعالتىپ الام با دەپ قورقامىن. مەن ءسىزدى شەكسىز سۇيەمىن!".

 

بلوكنوت ىشىندە بولەك قاعازدا بۇكتەۋلى تىلدەي ءبىر حات ءجۇر. سوڭىندا حاتتى جازعان داتاسى "سەگىزىنشى قازان" دەپ بەلگىلەنىپتى. وسىدان بىرەر كۇن بۇرىن عانا جازىلعان حات، ءتىپتى بۇل حاتتى ماعان جىبەرىپ تە ۇلگەرمەگەن سياقتى.

 

 "ۇيدە جالعىزبىن.

 

 ەنەم مۇراتتى ەرتىپ ورەل جاققا ءبىر اپتاعا ناعاشىلارىنا كەتكەن ەدى، ەرتەڭدەر كەلىپ قالاتىن شىعار.

 

 نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، سوڭعى كۇندەرى ءسىزدى تىم كوپ ويلايتىن بولىپ ءجۇرمىن. ءتىپتى، سەزىمىم لىقسىپ كومەيىمە تىعىلادى، قالام ۇستاعان قولىم دىرىلدەيدى. ۇققانىم، مەنىڭ عۇمىر بويى ارمانىمدا الديلەپ، ىزدەپ وتكەن ادامىم ءسىز ەكەنسىز. مەنىڭ تورىققان، جەتىمسىرەگەن جانىما دەمەۋ بولدىڭىز. ءسىزدى كەزدەستىرگەن تاعدىرعا مىڭ دا ءبىر ريزامىن.

 

 ءسىزدىڭ ايتقان اڭگىمەلەرىڭىزدەن مەن كوپ دۇنيەگە كوزىم جەتتى، ءسىز ونەردىڭ ۇلكەن تۇلعاسى، شىنايى تالانت يەسى ەكەنسىز. ءسىز ۇلكەن ارمان جولىندا جۇرگەن جانسىز، سول جولدا تاباندى ەكەنسىز، سوندىقتان تۇبىندە اڭساعان ارمانىڭىزعا جەتەسىز. مەن سونى ءتۇسىندىم، سوعان يمانداي سەندىم. وسىنى ويلاعاندا، مەن سىزگە باقىت سىيلاي الام با، سىزدەي ونەر تارلانىنا لايىقپىن با دەپ جۇرەكسىنەم.. . ءبىراق ءسىزدىڭ اسىل تۇلعاڭىزعا ۇيلەسىمدى بولۋعا ۇمتىلعىم كەلەدى.

 

 مەن ءسىزدى ولە- ولگەنشە سۇيەم، شىنايى ءارى تازا ماحابباتپەن سۇيەم، اعا. كەزدەسكەندە مەن بۇنداي ءسوزدى ايتا الماسپىن، ال جازعان كەزدە جانىم تازارىپ، كەۋدەم كەڭىپ سالادى.

 

جانىم اعا، ۇيات بولسا دا ايتايىن، مەن بار ءومىرىمدى ءسىزدىڭ جولىڭىزعا ارنايمىن. اشىق كەتكەنىمە مەنى كىنالاماڭىز، بۇل مەنىڭ باسىمنان ءبىرىنشى رەت وتكەن الاپات سەزىم. ايتپاسىما بولمادى، ءسىز ءبىلىپ ءجۇرىڭىز. بۇل سەزىم ماعان اسا قيىنعا سوعىپ تۇر. ءبىراق مەن ءبارىن دە كوتەرەم، بارىنە دە شىدايمىن!"

 

سەگىزىنشى قازاندا نە بولىپ ەدى؟ تەگى، ەكەۋىمىزدىڭ تاۋدا اداساتىن وقيعادان كەيىن جازىلعان حات قوي مىناۋ؟ داۋىل مەن جاڭبىردىڭ استىندا قالىپ، اكۋلينا كەمپىردىڭ ۇيىندە قونىپ شىقتىق. وزەن تاسىپ گۇلزينا كەلەسى كۇنى دە كەتە الماي قالىپ ەدى. ءۇشىنشى كۇنى عانا مۇناربەك قوس اتپەن كەلىپ، الىپ كەتكەن. ول ءبىر التىنعا بەرمەس اياۋلى كۇندەر ەدى- اۋ.. . مىنا حاتقا قاراعاندا ول كۇندەر مەنى عانا ەمەس، گۇلزينانى دا قاتتى تەبىرەنتسە كەرەك. ودان كەيىن ءبىز كەزدەسە العانىمىز جوق. سوعان قاراعاندا بۇل ماعان جىبەرمەك حات ەمەس، كوڭىل تولقىنىن اقتارىپ، ءوزى ءۇشىن جازعان قىزدىڭ قۇپيا سىرى بولدى.

 

بلوكنوتتى پاراقتاي تۇسەم، پاراقتاعان سايىن ءار بەتىنەن سەزىمنىڭ ءمولدىر مارجانى قۇيىلعانداي بولادى.

 

 

 

ء"بىر تاعدىر كەشتىم باسىمنان بۇرىن وتپەگەن،

 

ءۇمىتىمدى تۇتاندىردى وت كەۋدەڭ.

 

 جالىنىڭا كۇيىپ- جانىپ جۇرگەنشە،

 

قۇشاعىڭدا نەگە ورتەنىپ كەتپەگەم".

 

ء"وزىڭ كەپ اشتىڭ سەزىمنىڭ العاش تۇندىگىن،

 

شۇعىلاڭ ءتۇسىپ جاندى بولەدى نۇر بۇگىن.

 

تاۋ باسىنان مۇنارتقان مۇنار كوردىڭ بە،

 

مەن سونداي مۇڭلى، سابىرعا تولى سىرلىمىن".

 

بلوكنوتتى جايلاپ جابامىن دا، مۇقاباسىن سيپالاپ ويعا باتىپ وتىرىپ قالامىن. جازىلعان ءاربىر ءسوزدىڭ مانىنە بويلاۋعا تىرىسام، قاپى جىبەرىپ الماي ماعىناسىنا تەرەڭدەي ۇڭىلۋگە ۇمتىلام. وقىعان سايىن جۇرەك شىركىن شالقيدى، كوڭىل قۇرعىرى تەڭىزدەي تولقيدى.

 

مەن ءوزىمدى مىناۋ ومىردەگى ەڭ باقىتتى جان سانادىم.

 

100.

 

 اۋداندا ەرالى دوسىمنىڭ ۇيىندە ءبىر كۇن ەرۋ بولدىم دا، ەرتەسىندە ەرتەلەتىپ جولعا شىقتىم. اۋدان مەن قالانىڭ اراسىندا تاكسي دەگەنىڭ ۇزدىكسىز اعىلىپ جاتادى ەكەن. "ماعان وتىر، ماعان وتىر" دەپ جالاق قاعىسادى، قولىڭنان تارتىپ تالاسادى. ەرالى تاڭداپ ءجۇرىپ ءجونى ءتۇزۋ بىرەۋىنە مەنى وتىرعىزدى دا، اقشاسىن تولەپ، قوش ايتىسىپ قالا بەردى.

 

ارادا ءبىر كۇن جولدا ءجۇرىپ، الماتىعا دا جەتتىم.

 

كەلگەن بويدا دۇنيە- مۇلكىمنىڭ شاڭىن قاقتىرىپ، تازالاتتىم، جۋعىزدىم. ءۇيدىڭ ينتەرەرىن جاڭالادىم، اكتەتتىم، سىرلاتتىم. التايدا ءجۇرىپ ءوزىم اتقان تاۋتەكەنىڭ ءمۇيىزىن قاق تورگە قايقايتىپ ىلگىزىپ قويدىم. ءسويتىپ، شارۋا جايىمەن جۇگىرىپ جۇرگەندە، ارادا جيىرما شاقتى كۇن وتە شىقتى.

 

 وسى كۇندەر ىشىندە گۇلزينانى ءبىر ءسات تە ەستەن شىعارعام جوق. كۇيتىڭدەپ ۇيدە بىردەڭە جاساپ جۇرسەم دە، ەلپەڭدەپ كوشەدە كەتىپ بارا جاتسام دا ويىمدا. ەكەۋىمىز بىرگە وتكىزگەن شۋاقتى كۇندەر، نايزاعايلى- جاڭبىرلى تۇندەر ساعىنىش بوپ كوز الدىما كەلە بەرەدى. تۇندە كوزىم ىلىنگەنشە تايپاقتاعى ۋاقيعالار تىزبەكتەلىپ قايتالانىپ جاتقانى. گۇلزينا، شىن مانىندە، مەنىڭ ومىرىمدەگى ەڭ جارقىن وقيعا بولدى. جارقىراپ شىققان كۇن سەكىلدى كوز شاعىلدىردى، ىستىق وتتاي بار دەنەمدى شارپىپ ءوتتى. بۇل كۇندەرى جانىم دا، ءتانىم دە تازارىپ سالعانداي. جۇرەگىمدى الدەبىر اسقاق سەزىم الديلەيدى، كوكىرەگىمدى شادىمان شاتتىق كەرنەيدى.

 

مەن التايدان دەنساۋلىعىمدى تۇزەپ، كۇش- قۋات جيناپ قانا قايتقام جوق. مەن كوپتەن كىندىك ءۇزىپ كەتكەن تۋعان جەرىمە بارىپ، جاڭا تۋعانداي جاڭارىپ قايتتىم. جوعالتا باستاعان ءوزىمدى قايىرا تاپقانداي كۇي كەشتىم، اداسىپ قالعان شىعارماشىلىعىما قايتا ورالدىم. ەڭ باستىسى، گۇلزيناداي جانى ءمولدىر ارۋ قىزدى كەزىكتىردىم. ومىردە جالعىز رەت جولىعار شىنايى ماحابباتىمدى تۋعان جەرىمنەن تاپتىم.

 

مەن اۋدانعا كەلگەن كۇنى گۇلزينانىڭ قاڭعىرعان كۇيەۋى دە تابىلدى دەپ ەستىگەم. قالادا بىرەۋ كورىپ، ءسۇيىنشى سۇراپ حابار بەرىپتى. "قاشىپ كەتكەن كۇيەۋگە ءسۇيىنشى سۇراعانى نەسى ەكەن" دەپ تاڭ قالعام. قايسى اقىماق ەل مەن جۇرتتى ءويتىپ دۇرلىكتىرىپ جۇرگەن؟ مەيلى، سۇراعان جۇرت ءسۇيىنشىسىن سۇراي بەرسىن.. . قاشقىن كۇيەۋدەن گۇلزينا ەكەۋىمىزگە ەندى كەلىپ- كەتەر ءقاۋىپ جوق. كوز تالدىرىپ، كوڭىل قالدىرعان قاشقىندى گۇلزينا ەندى قايتەدى دەيسىڭ.. . ءبىزدىڭ ماحابباتىمىز بەرىك، گۇلزينا ماڭگىلىك مەندىك. مەن سونى ءبىلدىم، ەندى ودان ولسەم دە ايىرىلماسىما سەندىم. ءسويتىپ، اۋىلدان جۇرەك تۇكپىرىنە مىزعىماس سەنىم ءتۇيىپ اتتانعام.

 

101.

 

ءۇيدىڭ ءىشى ءبىر رەتكە تۇسكەن سوڭ، گۇلزيناعا حات جازايىن دەپ، قالاي باستارىمدى بىلمەي تولعانىپ جۇرگەندە، بىردە ساپ ەتىپ ونىڭ وزىنەن حات كەلدى. مەن بۇل حاتقا گۇلزينانىڭ ءوزى كەلگەندەي قۋاندىم.

 

ءبىراق قۋانىشىم بەكەر بولىپتى.. .

 

حاتتىڭ مازمۇنى مەن كۇتكەندەي ەمەس، مۇلدەم باسقاشا بولىپ شىقتى.

 

جالپى ەر ادامنىڭ بوساعانى، ەڭكىلدەپ جىلاۋ بىلاي تۇرسىن، كوزىنەن جاس شىققاننىڭ ءوزى ەرسى دە. مەن دە سوندايلاردىڭ قاتارىندا بولاتىنمىن. گۇلزينامەن كەزدەسكەنگە دەيىن ماعان اقى بەرسە كوزىمنەن تامشى جاس شىقپاس ەدى. ايەل ماسەلەسىنە كەلگەندە قايىستاي سەمىپ، قانشىرداي قاتىپ قالعان بىرەۋ بار بولسا، ول مەنمىن. ءبىراق وسى جىلى التايعا بارىپ قايتقالى بەرى جانىم نازىك، جۇرەگىم سەزىمتال بولا باستاعانىن بايقادىم. گۇلزينانىڭ مىنا حاتىن وقىپ بىتكەن سوڭ، اشىق كۇندە جاي تۇسكەندەي ماڭگىپ قالدىم. جۇرەگىمدى قولقاممەن قوسا جۇلىپ اكەتكەندەي قاتتى قينالدىم. ويىم تياناق تاپپاي جاۋتاڭداپ، جانارىما مولتىلدەپ جاس تىعىلدى.

 

 "جانىم اعا! مەن ءسىزدى جۇرەگىمدە ايالاپ وتەم، -  دەپ باستاپتى گۇلزينا حاتىن. -  امال قانشا، ەكەۋىمىزگە قوسىلۋدى، ومىردە بىرگە بولۋدى اللا تاعالا جازباسا كەرەك. اتتەڭ، ماڭدايىڭىزعا كۇن تيگىزبەي ايالار ەدىم- اۋ.. . قايتەيىن، تاعدىرىمىز باسقا ارنامەن كەتكەن سوڭ.

 

 ءسىزدى ەرتەرەك كەزدەستىرمەگەن ومىرگە وكپەلىمىن.

 

مەن دە قىز بالاسىنا لايىق باقىتتى بولۋعا حاقىم بار ەدى، امالىم قانشا، مەنىڭ ماڭدايىما باقىت دەگەندى ارمانداپ ءوتۋدى عانا جازسا كەرەك.

 

 ءسىز كەتكەننەن كەيىن مەن كوپ ويلاندىم. ەنەم تۋعان انامداي بولعان كىسى عوي، ول تۋرالى سىزگە ايتتىم دا. جاسى سەكسەنگە تاياعان سول قاريا ءقازىر مەنىڭ قولىما قاراپ وتىر. ۇلىم سەگىزگە تولدى، ەس ءبىلىپ قالدى. مەن ءسىزدى ىزدەپ قالاعا كەتكەندە، ولاردى قايدا تاستاماقپىن؟ ءسىزدى قانشالىقتى سۇيسەم دە، ەڭ الدىمەن مەن انامىن عوي.. . ءوزىمدى باقىتتى ەتەم دەپ، ولاردى قالايشا باقىتسىز ەتپەكپىن. وزگەنىڭ باقىتسىزدىعىنىڭ ۇستىنە ءوز باقىتىڭدى جاساي المايسىڭ.

 

 ءسىز كەتكەننەن كەيىن ءۇش كۇننەن سوڭ اكەسى كەلدى ارىپ- اشىپ. ايتەۋىر، سۇيەگىن سۇيرەتىپ جەتىپتى. مىڭگىرلەپ، قايدا بولعانىن دا اشىپ ايتپايدى. راس، ونى قۋىپ جىبەرۋىمە ابدەن بولار ەدى. ءبىراق ول مەنىڭ بالامنىڭ اكەسى عوي. ۇيدە ولمەلى شەشەسى تاعى بار. كون ەتىككە قۇرىم شۇلعاۋ، قايتەم ەندى.. . قۋ جانى ازەر جەتكەن ازاماتتى قايدا تەنتىرەتپەكپىن؟

 

 ءسىز مەنى سۇيەسىز، ونى بىلەمىن. "بالانى مەن باۋىرىما باسامىن" دەرسىز. مەنى قانشالىقتى سۇيسەڭىز دە ءسىز مەنىڭ بالاما اكە بولا المايسىز. ويتكەنى بىرەۋدىڭ بالاسى بىرەۋگە بالا بولمايدى، "وگەي" دەگەن جامان ات. راسى سولاي، قازاقتىڭ قانىندا ەجەلدەن بار، سۇيەككە سىڭگەن اتا- ءداستۇر سارقىنشاعى بۇل. ودان قازاقتىڭ بىردە- ءبىر ەركەگى قاشىپ قۇتىلعان ەمەس. ءسىز دە سويتەسىز.

 

 ءسىز مەنى ازعانتاي ۋاقىت بولسا دا قۋانىشقا بولەدىڭىز، باقىتتىڭ نە ەكەنىن سەزدىردىڭىز. ماحابباتتىڭ نە ەكەنىن مەن تۇڭعىش رەت ءسىز ارقىلى ۇقتىم. ءسىز مەن ءۇشىن ەكى دۇنيەدە ەسىمنەن كەتپەس الاپات وقيعا بولدىڭىز. بارىنە دە شەكسىز ريزامىن، راقمەت، ارداقتىم مەنىڭ!

 

مەنىڭ العاشقى دا سوڭعى ماحابباتىم ءسىز بولدىڭىز.

 

 ءسىز مەنىڭ عۇمىر بويعى اڭساعان ارمانىم ەكەنسىز، قول جەتپەس اسىلىم ەكەنسىز. العاش كەزدەسكەن كۇنى ماعان قاراعان مەيىرلى جاناردى كورگەندە، مىناۋ مەن ىزدەگەن مولدىرلىك قوي، سەزىمگە تولى جانار عوي دەپ قايران قالعام. رەتىن تاۋىپ، سىزبەن بىرگە بولۋدى مەن ءوزىم قالادىم.

 

سوسىن، جانىڭىزدا بولعان كۇندەرى مەن ءوزىمدى شەكسىز باقىتتى سەزىندىم. بوتەن ەركەكپەن سىرتتا تۇنەۋ مەن ءۇشىن ۇلكەن ەرىك- جىگەردى قاجەت ەتتى. مەن ءۇشىن بۇل ارەكەت قىلمىسپەن تەڭ ەدى. ال مەن سوعان سانالى تۇردە باردىم، ول ءۇشىن وكىنبەدىم.

 

 قايتا سونان كەيىن ءسىزدى ساعات سايىن شارق ۇرىپ ىزدەيتىن حالگە ءتۇستىم. كوكتەن ىزدەگەن ارمانىمدى اۋىلدىڭ ىرگەسىنەن، تايپاقتان تاپقانىما قۋاندىم. وسى قۋانىشىم ۇزاعىنان بولسا ەكەن، كوز تيمەسە ەكەن دەپ قۇدايعا جالبارىندىم. ءسىز جوق كۇندەرى كوزىمدى سىعىمداپ، ەشكىمگە كورسەتپەي جىلاپ الاتىنمىن. مەن ءسىزدى وسىلاي ءسۇيدىم.

 تاعدىر نەتكەن ادىلەتسىز ەدى، ەگەر مەن ءسىزدى ەرتەرەك جولىقتىرعان بولسام. ءدال ءبۇيتىپ قاسىرەت جۇتپاس ەدىم- اۋ.. . 

 قوش بولىڭىز، اسىل اعا! حات جازىپ، حابارلاسىپ قاجەتى جوق شىعار دەگەن ويدامىن. ونسىز دا جارالى جۇرەگىمىزدى قايتا- قايتا تىرنالاي بەرگەننەن نە ۇتامىز. 

ءسىزدى قالعان عۇمىرىندا ارمانىندا الديلەپ وتەتىن - ءوزىڭىزدىڭ گۇلزيناڭىز".

 

 جاعدايدىڭ بۇلايشا كۇرت وزگەرگەنىنە سەنەر ەمەسپىن، حاتتى قايتا- قايتا وقيمىن. باسىم مەڭدۋانا جەگەندەي اڭكى- تاڭكى.. . جۇرەگىم سازىپ، سىلەكەيىم جەلىم تاتتى. سۋعا باتىپ بارا جاتقانداي تال قارمانامىن، كوڭىل دەمەر الدەبىر ءۇمىت ىزدەيمىن، وندايدى تابا الماي قينالامىن.

 

 اقىرى ۋاقىت وتە كەلە بولعان ىسكە امالسىز كونەيىن دەدىم. تاس تۇسسە تالايىنان، جاعدايدىڭ بۇلاي بولعانىنا، تاعدىردىڭ تەرىس اينالعانىنا مەن ءوزىمدى كىنالادىم.

 102.

 

 ونەر جولىن مۇرات ەتەم دەپ ءجۇرىپ ايەل زاتىن، ماحاببات دەگەن ۇعىمداردى سانالى تۇردە تارك ەتكەنىم شىندىق- تى. ءيتىڭ- بۇلتىڭ تىرلىكپەن كوپ دۇنيەنى ەسكەرمەي كەلگەنىمدى تاعى مويىندادىم. سوندا جەتكەن جەرىم شامالى بولىپتى. كوپ ارىپتەسىمنەن تالانتىم ارتىق ەدى، ءبارىبىر ۇلكەن ونەردە وسى ۋاقىتقا دەيىن وزىندىك جول باستاپ، ءىز تاستاي المادىم. ساعىمداي ارباپ، سابىنداي قۇبىلعان مىناۋ الاقۇيىن زاماننىڭ بۇرالاڭ سوقپاعى كوپ ەكەن.. . وزىممەن بىرگە بىتىرگەن، قاتار جۇرگەن سارسەنعالي، انەكي، مەملەكەتتىك سىيلىقتى دا، وردەن- مەدالدى دا الىپ جاتىر. پىسىق نەمە ماراپاتتان كەندە ەمەس ەدى، بىلتىرعى جىل جەكە شىعارماشىلىعىنا ارنالعان داستارقانداي البومدى دا شىعارىپ تاستادى. تالاي مينيسترلىكتەردىڭ وفيستەرىندە سونىڭ كارتينالارى. ءجيۆوپيستىڭ وقۋىن بىتىرگەن سياقتى ەدى، سوڭعى جىلدارى "اسا كورنەكتى ءمۇسىنشى" بولىپ كەتكەنىن قايتەرسىڭ؟ كورىپ كەلگەندەي- اق، قازاقتىڭ باتىرلارى مەن باھادۇرلەرىن بىرىنەن سوڭ ءبىرىن شتامپىلاپ جاتىر. مەرەيى اسىپ، مەيماناسى تاسىپ بايىپ كەتتى. قالا اكىمىمەن ءىش- مايى ارالاسىپ، كوكتوبەنىڭ ەتەگىنەن جەر ءبولىپ الدى. ول جەرگە اينالاسى ءبىر جىلدا حان سارايىنداي كوتتەدج سالىپ تاستادى. بىرەۋ عانا ەمەس، ەكىنشى ايەل الىپ، ودان دا ءقازىر ەكى بالاسى بار.. . مەن ءجۇرمىن، تالانىما بىتكەن نەسىبەمدى عانا مالدانىپ. ارىم تازا، شىعارمام شىنايى بولسىن دەپ، قۇر قيالدى قاناعات قىلعاندا نە ۇتقانىم تاعى بەلگىسىز. ۇتقانىم شامالى، ونەردە دە، ومىردە دە ماقساتىما جەتە الماي، شىبىنداعان شابان اتشا ميمىرتتاپ كەلە جاتقانىم مىناۋ.

 

 ماحابباتسىز جوعالعان قايران جىلدارىم قايتا اينالىپ ەندى كەلەر مە ماعان؟

 

كوزىمنىڭ اعى مەن قاراسىنداي بولعان مەنىڭ جارىق جالعانداعى ارداقتىم دا، الپەشتەگەن تاڭداۋلىم دا گۇلزينا ەدى عوي.. . 

103. 

 جۇرەگىم قابارسا، ءقازىر دە گۇلزينا بەرگەن بلوكنوتقا ۇڭىلەمىن. سودان جانىما جىلۋ، كوڭىلگە قۋانىش تاپقانداي بولامىن. مۇنىڭ ءبارى الدانىش تىرلىك ەكەنىن تاعى بىلەمىن، سويتە تۇرا وسى ولەڭ جولدارى مەنى شەكسىز باقىتقا بولەيدى.

 

"جانىم اعا، ساعىندىڭ با، ساعىندىم،

 

ايمالايىن سامالى بوپ اۋىلدىڭ.

 

كوكتەن تىلەپ ءجۇرۋشى ەدىم كوپ ارمان،

 

قالاي عانا جەر بەتىنەن تابىلدىڭ،

 

كەلشى، اعا، قۇشاعىڭدى ساعىندىم".

 

"التايىڭا، اعا، نەنى اڭساپ ورالدىڭ،

 

ۇيقىدا ەدىم، نۇرىڭا بالقىپ وياندىم.

 

 اتقان تاڭنىڭ الاۋى بولىپ ايمالاپ،

 

اقشا قارمەن اقىرىن جىلجىپ جوعالدىڭ".

 

"عاشىقتىق كۇندەر ارايلى- اق شىركىن تاڭى نۇر،

 

سول ساعىم ارمان ورالار ما ەكەن تاعى ءبىر.

 

تابىسۋ، ءسۇيۋ، ساعىنۋ، ىزدەۋ، ايىرىلۋ،

 

وزگەرتە الماس، تاعدىردىڭ قاتال زاڭى بۇل".

 

 "تەڭەدىم سەنى ارايلى نۇرعا، قاراعىم،

 

تەرەزەمنەن اي بولىپ كەيدە قارادىڭ.

 

كەتپەيتىن ويدان ساعىنىش بولىپ جارالدىڭ،

 

سەزىمدى سەندىك ارقالاپ كەتىپ بارامىن.. ."

 

* * *

 

 ءجانىمقان سۋرەتشى وسى جىر جولدارىن وقىدى دا، ويعا باتىپ مۇڭايىپ وتىرىپ قالدى. سىزدىقتاپ تەمەكى تارتتى.

 

- بۇرىن مىنا بالەنى اۋزىما الماۋشى ەم، تايپاقتان كەلگەن جىلى باستاپ، ەندى، مىنە، قويا الماي جۇرگەن جايىم بار، - دەپ، اقتالعانداي تەمەكىسىنە ءبىر تۇكىرىپ، تۇقىلىن كۇلسالعىشقا تاستادى.

 

 -  مەنىڭشە، ادام رۋحىنىڭ مىقتىلىعى ونىڭ كۇش- قۋاتى مەن ەرىك- جىگەرىندە عانا ەمەس، ءوزىنىڭ قاتەلىگىن مويىنداي بىلۋدە دە جاتىر، -  دەدى تۇنجىراپ. -  ومىردە وشپەس ءىز قالدىرامىز، ولمەس سۇلۋلىق ىزدەيمىز دەپ كوككە تەلمىرىپ، قۇرعاق قيال ەمىپ كەلىپپىز. شىن ونەر دە، شىنايى سۇلۋلىق تا جەردە جۇرگەنىن، قاسىمىزدا ەكەنىن بايقاماپپىز.

 

- مەن سودان قايتىپ التاي جاققا بارعام جوق، - دەدى سالدەن سوڭ قاباعىن كوتەرىپ، - جولىم تۇسپەدى. ءبىراق ويىما العان كارتينانى ەكى جىل تولعانىپ، جازىپ شىقتىم. كورمەگە قويدىم، ءقازىر گالەرەيادا تۇر، قولىڭ تيسە بارىپ كورەرسىڭ.. .

 

* * * 

 ءجانىمقان ەكەۋىمىز قوش ايتىسىپ، قول الىسىپ ەكى جاققا تاراستىق.

 

 استاناعا قاس قارايا ۇشۋشى ەدىم، وعان دەيىن ءبىرشاما بوس ۋاقىتىم بار- دى.

 

 ءجانىمقاننىڭ اڭگىمەسىنىڭ اسەرىنەن ءالى ايىعا الماي دەل- سال كۇيدە كوشەدە تۇرعام، سۋرەتشىنىڭ "گالەرەياعا بارساڭ" دەگەن تىلەگى ەسىمە ءتۇسىپ، دەرەۋ سولاي قاراي تارتتىم.

 

 كورمە گالەرەيانىڭ ەكىنشى قاباتىندا ەكەن، ءجانىمقاننىڭ شىعارماسىن كىرگەن بەتتەن تاني كەتتىم.. .

 

 ۇلكەن زالدىڭ قاس بەتىندە، جارقىراپ ناق توردە تۇر. قابىرعانىڭ جارىمىن جالعىز جاۋىپ قالعان. ءوزى ايتقان باياعى سيۋجەت.. . كوزدەرى قانتالاپ، اشالانعان الىپ مۇيىزدەرىمەن تىرەسىپ تۇرعان قوس بۇعى. ولاردىڭ ارعى جاعىندا قۇيرىقتارى شولتيىپ، توبەلەسكەن ەكەۋگە كوزدەرى جاۋدىرەي قاراعان مارال ءۇيىرى. ەندى ءبىر توبى شايقاسىپ جاتقان ەكەۋمەن شارۋاسى جوق، اپپاق تاڭدارى جارقىراپ بىلايعى شەتتە جايباراقات جايىلىپ ءجۇر.

 كارتيناعا ءالى جاقىنداعام جوق، الىستان- اق بايقاپ كەلەم، القوڭىر كۇلگىن بوياۋلارمەن كۇز مەزگىلىن قاپىسىز بەينەلەگەن پولوتنونىڭ ءون بويىنان سالقىن لەپ، درامالىق كوڭىل- كۇي ەسەدى. 

 كارتينانىڭ الدىندا ءبىر توپ كورەرمەن ءۇيىرىلىپ، ءوزارا شۇيىركەلەسە قالىپتى. بىرىمەن- ءبىرى پىكىر الماسىپ كۇبىرلەسەدى، ءومىر، ماحاببات، كۇرەس توڭىرەگىندە فيلوسوفيالىق پايىمدار جاساپ، باستارىن شايقاپ سىبىرلاسادى. سوعان قاراعاندا، مىناۋ ەتەكتەي پولوتنو ەشكىمدى بەيجاي قالدىرماعان سياقتى.

 مەن دە جاقىنداپ بارىپ، بار زەيىنىمدى سالا جەرلەسىمنىڭ جاڭا تۋىندىسىن جان- جاقتى زەرتتەي قارادىم. 

الدىمەن ۇناعانى - كارتينانىڭ كومپوزيتسيالىق قۇرىلىمىنىڭ باتىلدىعى بولدى. تابيعاتتىڭ زار كۇيىن، تاڭعى مەزگىلدىڭ اسەمسال سيپاتىن بارىنشا اسەرلى ءارى ءدال بەرگەن. قىلقالامنىڭ ەشبىر قازاق سۋرەتشىسىنە ۇقسامايتىن وزىندىك مانەرى، بوياۋدىڭ ايشىقتى ناقىشى سايراپ تۇر. ءداستۇرلى اكادەميالىق سۇڭعات پەن بۇگىنگى جاڭاشىل مودەرننىڭ تەڭ ورتاسىنان شىققان ايرىقشا قولتاڭبا. ءسوز جوق، بۇل تۋىندى ءجانىمقاننىڭ ونەر جولىنداعى كوپ جىلعى ىزدەنىسىنىڭ زور تابىسى، شەبەرلىگىنىڭ شىڭى، شىعارماشىلىعىنىڭ اسقار بيىگى. ونەر الەمىندەگى وزىنە ءتان ايشىقتى قولتاڭباسى. كارتيناعا قاراعان سايىن مەن ونىڭ ىشىنە ءوزىم ەنىپ كەتكەندەي، وقىس تابيعات اياسىنا كىرگەندەي كۇي كەشتىم.

  الدىڭعى پلانداعى شالعىندى جازىق، ەكىنشى، ءۇشىنشى پلانداعى بۇلىڭعىر شىڭدار، بۇلدىر تاۋلار قاراعان جاننىڭ تىنىسىن كەڭەيتىپ، تاڭعى اۋانىڭ تۇنىعىمەن تۇشىندىرعانداي. كارتينانىڭ ءون بويىنان جۇرەك قىلىن تەربەگەن الدەبىر مۋزىكالىق اسەم ساز شىعىپ جاتقانداي. 

بوياۋلار ۇيلەسىمدىلىگىنىڭ ءدال مىنانداي شەبەرلىگىنە قول جەتكىزۋ - ءار سۋرەتشىنىڭ ءومىر بويعى ارمانى ەكەنىن مەن جاقسى بىلەمىن. ءجانىمقان دوس ونداي ماقساتقا جەتكەن سياقتى.. . 

 شىعارما ءوزىنىڭ زور كولەمىنە لايىق پانورامالىق مول كەڭىستىكتى كورسەتۋمەن قاتار، بويىنا مونۋمەنتالدىق سالتانات ۇيالاتىپ، ەپيكالىق سيپاتقا يە بولعان. 

 بۇل الىپ پولوتنو تابيعات- اناعا ارنالعان گيمن ەدى.

 "ايتپاقشى، كارتينانىڭ اتىن ءجانىمقان نە دەپ قويدى ەكەن" -  دەگەن وي كەلدى باسىما.. . 

ەڭكەيىپ باگەت كاسەكتىڭ تومەنگى جاعىنا ءۇڭىلدىم. "بۇعىلار سايىسى" نەمەسە "جەكپە- جەك" سياقتى اتاۋلاردى وقىرمىن دەپ ەدىم. ولاي بولماي شىقتى.. . 

باگەتكە جاپسىرىلعان جۇقا لاتۋن قاڭىلتىردا "گۇلزيناعا ارنالادى» دەگەن جازۋ عانا بار ەكەن.

 سوڭى

 

Alashainasy.kz