قىزىعى تاۋسىلمايتىن قىز قۋۋ

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - «قىز قۋۋ» - قازاق حالقىنىڭ وتە ەرتەدەن كەلە جاتقان ۇلتتىق ويىندارىنىڭ ءبىرى. حالىق اراسىندا كەڭ تاراعان قىز قۋۋ ۇلتتىق ات ويىندارى توبىنا جاتادى.

بۇل ويىن ەرتەدە «قىز قاشار»، «قىز قۋالار» دەپ اتالعان ەكەن. ءبىراق بۇگىنگى كۇنگە دەيىن قىز قۋۋ ويىنى اسا قاتتى وزگەرىسكە ۇشىراي قويماعان.

بۇرىن بولعان ويىن ءتارتىبى قازىر دە ساقتالادى. ءبىزدىڭ زامانىمىزدان بۇرىنعى VII- VIII عاسىرلاردا قازاق دالاسىندا بۇل ويىن جىگىت پەن ونىڭ قالىڭدىعى اراسىندا وتكىزىلگەن.

بۇل - كەيبىر رۋلار اراسىنداعى بەلگىلەنگەن ءتارتىپ. ەگەر جىگىت جارىستا جەڭىلىپ قالسا، قىزبەن نەكەلەسۋ قۇقىعىنان ايرىلعان.

سونىمەن قاتار، ويىندا جىگىتتىڭ جەڭىلۋى ءوز رۋىندا ەتى ءتىرى جىگىت پەن جۇيرىك اتتىڭ جوقتىعىن كورسەتكەن. سول ءۇشىن دە جىگىتتىڭ جەڭىلىس تابۋى رۋ ءۇشىن ۇلكەن كەمىستىك بولىپ سانالىپتى. ەگەر ويىندا قىز جەڭىلسە، كەلىسىم بويىنشا، ەشقانداي قالىڭسىز-اق ول جەڭگەن جىگىتكە تۇرمىسقا شىعادى.

ەڭ باستىسى، قىزدى قۋىپ جەتكەن جىگىتكە بويجەتكەندى بەلىنەن قۇشاقتاپ، ات ۇستىندە بەتىنەن سۇيۋگە رۇقسات ەتىلگەن. جينالعان جۇرتتىڭ دەلەبەسىن قوزدىراتىن دا وسى ءبىر اياۋلى ءسات.

بۇگىنگى «قىز قۋۋ» ويىنىنىڭ وزىندىك يدەيالىق مازمۇنى بار. تاريحى ەرتەدەن باستالاتىن بۇل ءداستۇردى ⅩⅢ عاسىردا ءومىر سۇرگەن باتىستىق ساياحاتشى ماركو پولو جەتىسۋ جەرىندەگى ۇلكەن جيىندا كورگەندىگىن ءوز ەستەلىكتەرىندە بايانداعان. ال وتكەن عاسىردىڭ 50 جىلدارىندا ەندى عانا دامي باستاعان كينو سالاسىندا قازاقتىڭ وسى ءبىر ۇلتتىق ويىنى ەرەكشە كورىنىس تاپتى. الاشقا اتى ءمالىم رەجيسسەر ءماجيت بەگاليننىڭ «قىز بەن جىگىت» دەپ اتالاتىن فيلمى كوپتىڭ ەسىندە بولار. ءدال وسى فيلمدە ءبىز ءسوز قىلىپ وتىرعان ۇلتتىق ويىن ءتۇرى - «قىز قۋۋ» وتە جاقسى بەينەلەنگەن.

فيلمدە بويجەتكەن ءوزىنىڭ عاشىعىنا «اتپەن قۋىپ جەتسەڭ عانا تۇرمىسقا شىعامىن» دەپ ەل الدىندا ۋادە بەرەدى. بوزبالانىڭ عاشىعىنىڭ شارتىنا كونبەسكە ەش امالى بولمايدى. وسىلايشا، فيلمدە ناعىز «قىز قۋۋ» ويىنى كورسەتىلەدى.

«قىز قۋۋ» ويىنى قازىر ۇلتتىق سپورت تۇرىنە ەنىپ، ارنايى سپورتتىق جارىستار ۇيىمداستىرۋ قولعا الىنۋدا. ءقازىر بۇل ۇلتتىق سپورت ويىنىنىڭ ارنايى ەرەجەلەرى جاسالىپ، ءبىر جۇيەگە تۇسكەن. «قىز قۋۋدان» ەلىمىزدەگى سپورتتىق جارىس العاش رەت 1923 - جىلى ۇيىمداستىرىلعان بولاتىن. بۇل ويىن ۇزىندىعى 300-400 مەتر، ەنى 30-40 مەتر بولاتىن تەگىس جەردە وتەدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق سپورت تۇرلەرى قاۋىمداستىعىنىڭ رەسمي سايتىندا بۇل ويىننىڭ بۇگىنگى شارتتارىن بىلاي تۇسىندىرەدى: «جارىس «قىز قۋۋ» سپورتىنىڭ ەرەجەسىنە ساي وتكىزىلەدى. سپورتشىلاردىڭ باس كيىمىنەن اياق كيىمىنە دەيىن ۇلتتىق ۇلگىدە وسى سپورتقا لايىقتى بولۋى ءتيىس.

«قىز قۋۋدىڭ» اتى ۇشقىر، جۇيرىك، سۇلۋ بولۋى شارت. ويىن الاڭىنىڭ ۇزىندىعى: 300 مەتر. الاڭعا قىز بەن جىگىت شاقىرىلادى. جىگىت قىزدان 10 مەتر كەيىن تۇرىپ جارىسقا قوسىلادى. جىگىت قىزدى قۋىپ جەتسە، ەرەجەگە ساي قىزدىڭ سول جاق يىعىنداعى ورامالدى شىعىرشىقتان سۋىرىپ الۋعا تىرىسادى. ال قىز كەرىسىنشە، قۋعىنشىدان قاشىپ قۇتىلىپ، سورەگە بۇرىن جەتۋگە ارەكەت جاسايدى. ال ەكىنشى كەزەڭدە 10 مەتر الدا تۇرعان جىگىتتى قىز قۋادى، قۋىپ جەتكەن جاعدايدا ەرەجەگە ساي ارنايى «قىز قۋۋ» قامشىسىمەن جىگىتتى قامشىلاپ، قۋىپ جەتكەنىنىڭ بەلگىسىن كورسەتەدى.

جارىسقا بەكىتىلگەن ەرەجەگە ساي سپورتشىنىڭ قۋىپ جەتكەن ۋاقىتىن اراقاشىقتىققا ءبولىپ قورىتىندىسى شىعارىلادى. «قىز قۋۋدى» قازىرگى باعىتىمەن كەلەشەكتە دە دامىتۋدىڭ ۇلكەن سپورتتىق ماڭىزى بار. ول ءوزىنىڭ ماڭىزى جاعىنان جاستارعا دەنە تاربيەسىن بەرۋدە بۇگىنگى تالاپقا تولىق ساي كەلەدى» .

اتالعان سپورتتىق ويىنعا قاتىسۋشىلار ارنايى دايىندىقتان وتكەن جانە اتپەن ءجۇرۋدى تولىق مەڭگەرۋى قاجەت. سونداي- اق، بۇل جارىستا ارنايى جاساقتالعان تورەشىلەر بولادى. تورەشىلەر توبىنا باس تورەشى، ونىڭ ورىنباسارى، باس حاتشى، كوميسسيانىڭ ءتوراعاسى، الاڭ جەتەكشىسى، الاڭداعى تورەشىلەر، مارە تورەشىلەرى، ۋاقىت باقىلاۋشى تورەشىلەر جانە مەدبيكە كىرەدى. جۇمىس بارىسىندا تورەشىلەردى اۋىستىرۋعا تىيىم سالىنعان. ولاردىڭ دا ۇلتتىق ناقىشتاعى كيىمدەرى بولۋى مىندەتتى.

بۇگىنگى «قىز قۋۋ» سپورتىنا ۇلتتىق سپورت تۇرلەرى قاۋىمداستىعى باسا نازار اۋدارىپ، حالقىمىزدىڭ ونەرى مەن مادەنيەتىنىڭ نەگىزگى ءبىر سالاسى سانالاتىن ۇلتتىق ويىندارىن قايتا جاڭعىرتىپ وتىر.

«تۇركىستان»