الەم اپتا ىشىندە: دۇنيەدە لاڭكەستىك شابۋىلدار تىيىلار ەمەس
ءدال وسى كۇنى «يسلام مەملەكەتى» سودىرلارى تۋنيس استاناسىنىڭ ورتالىعىنداعى مۋزەيدى باسىپ الىپ، وندا كەلگەن ادامداردى كەپىلگە الدى. ءوتىپ بارا جاتقان اپتاداعى تاعى ءبىر جانتۇرشىگەرلىك وقيعا يەمەننەن كەلىپ جەتتى. بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ تاراتقان اقپاراتىنا قاراعاندا، يەمەن استاناسىندا بىرنەشە لاڭكەستىك ارەكەت ورىن الىپ، «يسلام مەملەكەتى» لاڭكەستەرىنىڭ قولىنان 400 دەن استام ادام مەرت بولدى.
ماينداعى فرانكفۋرتتەگى تارتىپسىزدىكتەر
سارسەنبى كۇنى ەۋروپالىق ورتالىق بانكتىڭ باسشىسى ماريو دراگي نەمىستىڭ ماينداعى فرانكفۋرت قالاسىندا قارجىلىق رەتتەگىشتىڭ جاڭا عيماراتىن سالتاناتتى تۇردە اشقان بولاتىن. ايتا كەتەرلىگى، اتالعان عيماراتتىڭ قۇرىلىسى ەۋروپالىقتاردى 1,3 ميلليارد ەۋروعا شىعىنداعان.
عيماراتتىڭ اشىلۋ ءراسىمى بارىسىندا قۇرامىنا سولشىل بەلسەندىلەر، انارحيستەر مەن جاھاندانۋعا قارسىلىق تانىتۋشىلار كىرەتىن Blockupy قوزعالىسىنىڭ ارانداتۋىمەن تۋىنداعان قاقتىعىستار بولدى. دەگەنمەن، Blockupy وكىلىنىڭ ايتۋىنشا، باستاپقىدا بەيبىت نارازىلىق شەرۋى ۇيىمداستىرىلماق بولعان.
اتالعان شاراعا ماينداعى فرانكفۋرتكە گەرمانيانىڭ تۇپكىر-تۇپكىرىنەن بەس مىڭنان اسا، ال يتاليا، گرەكيا جانە يسپانيا سىندى باسقا دا ەلدەردەن مىڭنان استام ادام كەلگەن. ولار وزدەرىنىڭ نارازىلىق شەرۋى ارقىلى وڭتۇستىك ەۋروپا ەلدەرى ءۇشىن قاتاڭ ەكونوميكا ساياساتىنا كەيىستىك تانىتۋعا نيەتتەنگەن.
سونىمەن، سارسەنبى كۇنى تاڭەرتەڭ ەرتە بەتتەرىن بۇركەمەلەگەن ادامدار توبى پولتسيا شەبىن بۇزىپ ءوتىپ، ەۋروپالىق ورتالىق بانكتىڭ جاڭا عيماراتىنا باسىپ كىرمەك بولدى. بۇل شارۋا كەيبىرىنىڭ قولىنان كەلدى دە. ماسەلەن، الپينيستىك قۇرال-جابدىعى بار بىرنەشە ادام بيىك عيماراتقا ورلەي شىعىپ، «كاپيتاليزم ولتىرەدى» دەگەن جازۋى بار پلاكات ىلگەن.
وسىدان كەيىن پوليتسيا شەرۋشىلەردى كەرى ىعىستىرىپ، ءتىپتى، ادامدارعا قارسى رەزەڭكە شوقپار، كوزدەن جاس اعىزاتىن گاز جانە سۋ اتقىلايتىن قۇرىلعىنى قولدانعان.
شەرۋشىلەر قارىمتا جاۋاپ رەتىندە قۇقىق قورعاشۋلارعا قاراتا جول جيەكتەرىندەگى پليتكالاردى لاقتىرعان. ال، احۋالدى ودان ارى ۋشىقتىرۋعا تىرىسقاندار پوليتسياعا قارسى توسقاۋىلدار ورناتىپ، كولىك دوڭگەلەكتەرىن ورتەگەن. سونىمەن قاتار ولار دۇكەندەر مەن ءدامحانالاردىڭ تەرەزەلەرىن قيراتىپ، جول جيەگىندە تۇرعان كولىكتەردى، ونىڭ ىشىندە پوليتسيا ماشينالارىن دا اۋدارىپ ءورت قويعان.
ماينداعى فرانكفۋرتتىڭ ورتالىعىنداعى تارتىپسىزدىكتەر الىپ قالانىڭ كوپتەگەن ورامدارىنداعى كولىك قوزعالىسىنا كەدەرگى كەلتىردى. ءتىپتى، قالا بيلىگى شەرۋشىلەر باس قوسقان اۋدانداعى ءبىرقاتار اۆتوبۋس پەن ترامۆايلاردىڭ، سونىمەن بىرگە مەترونىڭ قوزعالىسىنا شەكتەۋ قويۋعا ءماجبۇر بولدى. جاپپاي تارتىپسىزدىك ورىن العان ايماققا تاقاۋ ماڭداعى مەكتەپ الدى جانە ورتا ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرى جابىلدى.
شەرۋشىلەردىڭ پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىمەن قاقتىعىسى سالدارىنان كەمىندە 220 ادام جاراقات الدى، ونىڭ 90 نان استامى پوليتسەيلەر. ءوز كەزەگىندە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى شەرۋشىلەردىڭ كەمىندە جيىرماسىن تۇتقىنعا الىپ، ولاردىڭ كەيبىرىنىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعادى.
ەلدىڭ ساياسي ەليتاسى شەرۋشىلەردىڭ ءىس-ارەكەتتەرىن ايىپتاۋدا. ولار ماينداعى فرانكفۋرتتە ورىن العان تارتىپسىزدىكتەردى بۋندەستاگتا تالقىعا سالعان. ال Blockupy بەلسەندىلەرى بولسا، رەزەڭكە شوقپار، كوزدەن جاس اعىزاتىن گاز جانە سۋمەن اتقىلايتىن قۇرىلعىنى پايدالانعان پوليتسيانى ايىپتاپ وتىر.
تۋنيستە مۋزەيگە شابۋىل جاسالدى
ماينداعى فرانكفۋرتتە شەرۋشىلەر كوشە بويىنداعى دۇكەندەر مەن ءدامحانالاردىڭ اينەكتەرىن قيراتىپ، باسسىزدىققا بوي الدىرعان ساتتە تۋنيس استاناسىندا كولىككە مىنگەن اسكەري كيىمدەگى «يسلام مەملەكەتى» لاڭكەستىك ۇيىمىنىڭ سودىرلارى ەل پارلامەنتىنە تاقاۋ كەلىپ، اۆتوماتتان وق جاۋدىردى.
وسىدان كەيىن يسلامشىلار پارلامەنت كەشەنىنە جاپسارلاس ورنالاسقان «باردو» مۋزەيىنە باسىپ كىرىپ، ونداعى شەتەلدىك ساياحاتشىلاردى كەپىلگە الدى. شابۋىل ساتىندە مۋزەيدە شامامەن ەكى ءجۇز ادام بولعان. دەگەنمەن، ولاردىڭ باسىم بولىگى سودىرلاردىڭ ۋىسىنان سىتىلىپ شىعىپ كەتە العان.
كۇش-قۋات قۇرىلىمدارىمەن وتكىزىلگەن شۇعىل كەڭەستەن كەيىن ارنايى وپەراتسيا باستالدى. ارنايى جاساق ساربازدارى لاڭكەستەر جاسىرىنعان عيماراتقا باسىپ كىرىپ، ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن كەپىلگە الىنعان ادامداردى قۇتقارۋ وپەراتسياسى اياقتالدى. جاساق ساربازدارى مۋزەيگە شابۋىل جاساعان ەكى سودىردىڭ كوزىن جويىپ، ءبىرىن تىرىدەي قولعا ءتۇسىردى.
لاڭكەستىك شابۋىل سالدارىنان 23 ادام قازا تاپتى، ولاردىڭ بارلىعى دەرلىك شەتەلدىك ساياحاتشىلار، ال جاراقات العانداردىڭ سانى قىرىقتان اسىپ جىعىلادى. جيىرما شەتەلدىكتىڭ ولتىرىلگەندىگى ناقتى بولىپ وتىر. ولار اۆستراليا، بەلگيا، ۇلى بريتانيا، يسپانيا، يتاليا، كولۋمبيا، پولشا، فرانسيا، جاپونيا ازاماتتارى. ال ءۇش ادام جەرگىلىكتى تۇرعىن.
لاڭكەستىك جاۋاپكەرشىلىگىن «يسلام مەملەكەتى» لاڭكەستىك ۇيىمى ءوز موينىنا الدى. بۇعان قوسا، بەيسەنبى كۇنى تۋنيس بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى شابۋىلعا «يسلامدىق ماگريب ەلدەرىندەگى ءال-كايدا» ۇيىمىمەن بايلانىسى بار «وكبا يبن نافاا» توبىنىڭ دا قاتىسى بولۋى مۇمكىن ەكەندىگىن جاريالادى.
دەگەنمەن، تۋنيس بيلىگى مۋزەيگە شابۋىلداۋشىلارمەن بايلانىسى بار توعىز ادامنىڭ تۇتقىنعا الىنعانىن حابارلادى. تۋنيس پرەزيدەنتى اكىمشىلىگىنىڭ حابارىنا سايكەس، ولاردىڭ تورتەۋىنىڭ شابۋىلعا تىكەلەي قاتىسى بار، ال بەسەۋى اتالعان لاڭكەستىك توپپەن بايلانىستى بولعان.
سونىمەن قاتار تۋنيس بيلىگى ەلدىڭ باستى قالالارىندا اسكەري شولعىنشىلار ىسكە كىرىسكەنىن حابارلادى. لاڭكەستىك ارەكەتتى ۇيىمداستىرۋشىلار مەن ولاردىڭ سىبايلاستارى ىزدەستىرىلۋدە.
يەمەندەگى لاڭكەستىك شابۋىل
جۇما كۇنى «يسلام مەملەكەتى» سودىرلارىنىڭ يەمەندە ۇيىمداستىرعان قاندى قىرعىنى عالامشار تۇرعىندارىنىڭ جاعاسىن ۇستاتتى. ولىمگە باس تىككەن ءتورت جانكەشتى يەمەن استاناسى سانادا جۇما نامازى كەزىندە ەكى مەشىتتە جارىلىس جاسادى.
ءبىرى ءال-حاشۋش، ال تاعى ەكەۋى قالانىڭ وڭتۇستىگىندەگى بادر مەشىتىندە ورىن الدى. بادر مەشىتىندە ءبىرىنشى جارىلىس جۇما نامازى وقيتىن زالدا جاسالسا، ال ەكىنشىسى سىرتقا شىعا بەرىس ەسىك الدىندا ىسكە قوسىلدى. ەكى مەشىتتەگى جارىلىستى دا جانكەشتى جاسادى.
اتالعان لاڭكەستىك شابۋىلداردىڭ سالدارىنان كەمىندە 126 ادام قازا تاۋىپ، 260 تان استام ادام جاراقات الدى. قازا تاپقانداردىڭ اراسىندا حۋسيتتەردىڭ ءدىني كوشباسشىسى مۋرتازا ال-ماحاتۆاري دا بار.
لاڭكەستىك جاۋاپكەرشىلىگىن «يسلام مەملەكەتى» توبىنىڭ سودىرلارى ءوز مويىندارىنا الىپ وتىر. اتالعان اقپاراتتى لاڭكەستىك ۇيىم الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى تاراتقان بولاتىن.
ايتا كەتەيىك، سوڭعى ايلاردىڭ ىشىندە بيلىك پەن اۆتونوميا قۇرۋدى مۇرات تۇتقان «ال-حۋسي» قوزعالىسىنىڭ شييتتىك كوتەرىلىسشىلەرى اراسىنداعى تەكە-تىرەس كۇرت كۇشەيىپ كەتتى. حۋسيتتەر ەلدىڭ ءبىرقاتار بولىگى مەن مەملەكەت استاناسى سانانى ءوز باقىلاۋلارىنا الىپ وتىر.
بەيسەنبى كۇنى ب ۇ ۇ- نىڭ ادام قۇقىقتارى جونىندەگى كەڭەسى قاتىسۋشىلارىنا ب ۇ ۇ- نىڭ ادام قۇقىقتارى جونىندەگى جوعارى كوميسسارى باسقارماسىنىڭ جاڭا بايانداماسى ۇسىنىلعان ەدى. اتالعان قۇجاتتا «يسلام مەملەكەتى» توبىنىڭ يراكتاعى زورلىق-زومبىلىقتارى جان-جاقتى كورسەتىلگەن.
اتالعان باياندامانى ازىرلەگەن ب ۇ ۇ- نىڭ ساراپشىلار توبىنىڭ پايىمىنشا، «يسلام مەملەكەتى» توبىنىڭ 2014-جىلعى ماۋسىمنان بەرگى ءىس-ارەكەتتەرى اسكەري قىلمىس، ادامزات بالاسىنا قارسى جاسالعان قىلمىس جانە گەنوتسيد رەتىندە باعالانۋى مۇمكىن.
اۆتور: مارلان جيەمباي
