الەمدەگى ەڭ ءىرى جەر سىلكىنىستەرى
ايتىپ كەلمەيتىن اپاتتا ابدىراپ قالماۋ ءۇشىن، مىنا جازبادان جەر سىلكىنىسىنەن قالاي قورعانۋ كەرەكتىگىن ۇيرەنىپ الىڭىز. "بىرەۋدى قاتەلىگى بىرەۋگە ساباق بولادى" دەمەكشى، تاريحتى سىلكىندىرىپ كەتكەن الەمدەگى ەڭ ءىرى جەر سىلكىنىستەرى جايلى الدىڭعى توپتامامىزدا جاريالاعان ەدىك. بۇگىن دە سول توپتامامىزدى جالعاستىرۋدى ءجون كوردىك.
♦ ۇلى قىتاي جەر سىلكىنىسى. (830000 ادام قازا بولعان)
1556 -جىلدىڭ 23 - قاڭتارىندا قىتايدىڭ شەنسي پروۆينتسياسىندا ورىن العان جەر سىلكىنىسى جالعىز قىتايدى عانا ەمەس، بۇكىل الەمدى ءدۇر سىلكىندىردى. بۇل ءزىلزالا 830000 ادامنىڭ ءومىرىن وزىمەن بىرگە الىپ كەتتى. بۇرىن- سوڭدى مۇنداي جەر سىلكىنىسى، مۇنشاما ادام شىعىنى بولماعان ەكەن. جەر سىلكىنىسىنىڭ قۋاتتىلىعى سونشا - ورتالىعىنان 500 شاقىرىم جەردەگى عيماراتتار دا كۇل- تالقان بولىپ قيراعان. ءتىپتى، شەنسي پروۆينتسياسىنا قاراستى اۋدان ادامدارىنىڭ 40 پايىزعا جۋىعى عانا ءتىرى قالسا، كەيبىر اۋدانداردا تۇگەلىمەن قىرىلىپ قالعان. بۇل تاريحي اپات مين اۋلەتىنىڭ تاق مۇراگەرى تسزياتسزين يمپەراتورى ەل بيلەگەن زامانمەن تۇسپا- تۇس كەلەدى ەكەن. وسى سەبەپتەن دە، كەيبىر تاريحي ەڭبەكتەردە ونى "ۇلى تسزياتسزين جەر سىلكىنىسى" دەپ اتايتىن كورىنەدى. جەر سىلكىنىسىنىڭ كۇشىن مەركەل شكالاسى بويىنشا 8 باللعا تەڭەسە، كەيبىر عالىمدار 7,9 بالل بولعان دەگەن بولجامعا توقتالادى. قالاي دەسەڭىز دە، ادام شىعىنى بويىنشا بارلىق اپاتتى قوسساڭىز، ادامزات تاريحىنداعى ەڭ ءىرى ءۇشىنشى، ال تەك جەر سىلكىنىسىنەن ەسەپتەسەڭىز، تاريح بەتىندەگى ەڭ ءىرى اپات بولىپ سانالادى.
♦ تانشان جەر سىلكىنىسى. (800000 ادام قازا بولعان)
تانشان جەر سىلكىنىسى 1976 -جىلدىڭ 28 - شىلدەسىندە قىتايدىڭ تانشان (حەبەي پروۆينتسياسى) قالاسىندا ورىن العان. كۇشى 8,2 باللدى قۇراعان ءزىلزالا ⅩⅩعاسىرداعى ەڭ ءىرى تابيعات اپاتى بولىپ سانالادى. قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ رەسمي مالىمەتى بويىنشا، قازا بولعان ادام سانى - 242419. دەگەنمەن، كەيبىر زەرتتەۋلەرگە سۇيەنسەك، اپاتتىڭ قۇربانىنا اينالعان ادام سانى 800000-نان اسىپ جىعىلادى. جەرگىلىكتى ۋاقىت بويىنشا، تۇنگى ساعات 3:42-دە ورىن العان ءزىلزالا قالانى تۇتاسىمەن قيراتتى. 22 شاقىرىم تەرەڭدىكتەن (گيپوتسەنتر) باستاۋ العان بۇل جەر سىلكىنىسى 140 شاقىرىمداي جەردە ورنالاسقان بەيجىڭ مەن تيانجيندى دە وڭدىرمادى. ناتيجەسىندە، 5,3 ميلليون ءۇي قيراپ قيراپ قالدى. تەڭ جارتىسىنىڭ قاڭقاسى قۇلاماعانىمەن، ادامعا جارىتىپ باسپانا بولا المادى.
♦ ءۇندى مۇحيت جەر سىلكىنىسى (225000 - 300000 ادام قازا بولعان)
2004 -جىلدىڭ 26 - جەلتوقسانىندا ءۇندى مۇحيتىندا ۇلكەن جەر سىلكىنىسى بولدى. كۇشى (ريحتەر شكالاسى بويىنشا) 9,1 باللدى قۇراعان ءدۇمپۋدىڭ ناتيجەسىندە، سۋنامي سۋ بەتىنەن 15 مەتر بيىككە كوتەرىلدى. جەر سىلكىنىسىنىڭ كۇشى 9,3 باللدى قۇرادى دەگەن دەرەكتەر دە بولدى. قالاي دەسەڭىز دە، بۇل تاريح بەتىندەگى كۇشى بويىنشا ءۇشىنشى ورىنعا يە ەكەن. بۇل تابيعي اپاتتىڭ كەسىرىنەن تايلاند پەن ءۇندىستاننىڭ وڭتۇستىك ايماعى جانە يندونەزيا تۇرعىندارى قاتتى جاپا شەكتى. جاپا شەكتى دەگەن جاي ايتىلعان ءسوز عوي، ءتىلسىز جاۋ تۋدىرعان سۋناميدەن 225000 - 300 مىڭعا جۋىق ادام و دۇنيەگە اتتانىپ كەتتى. ا ق ش- تىڭ گەولوگيالىق ساراپشىلارى ناقتى سانىن كورسەتە ءبىلدى. ولاردىڭ ايتۋىنشا، قازا بولعاندار سانى - 227898. ءبىراق، كەيبىر ساراپشىلار قىرشىننان قيىلعانداردىڭ سانى ودان دا كوپ بولۋى مۇمكىن، سەبەبى، جازىقسىز تالاي ادام الىپ مۇحيت تۇبىنە كەتتى دەيدى.
♦ گياندجا جەر سىلكىنىسى (230000 ادام قازا بولعان)
گياندجا - جەر سىلكىنىسى تاريح بەتىندەگى ەڭ ءىرى اپاتتاردىڭ ءبىرى. بۇل اپات 1139 -جىلدىڭ 30 - قىركۇيەك كۇنى گياندجا قالاسىنىڭ ماڭىندا ورىن الدى. جەر سىلكىنىسىنىڭ قۋاتىلىعى 11 باللدى قۇراعان. ادامزات تاريحىنداعى ەڭ ءىرى ءزىلزالاردىڭ ءبىرى الەپپو جەر سىلكىنىسىنەن وسى وقيعادان تۋرا ءبىر جىل بۇرىن بولعان ەكەن. 1138-39 -جىلدارداعى وسى ەكى ءزىلزالا الەمدەگى ەڭ ءىرى بەس جەر سىلكىنىستەرىنىڭ قاتارىنا كىرەدى ەكەن. جەر سىلكىنىسىنىڭ قۋاتتىلىعى سونشا سول كەزدەگى كياپاز تاۋى قۇلاپ، احسۋ وزەنىنىڭ ارناسىن جاۋىپ تاستاعان. ناتيجەسىندە، 8 كول پايدا بولعان. سونىڭ ءبىرى گەيگەل قورىعىندا ورنالاسقان، گەيگەل كولى. «بىرەۋ تويعا اينالعاندا، بىرەۋ قويعا اينالىپتى» دەمەكشى، وسى تابيعي اپاتتى پايدالانىپ، گرۋزين پاتشاسى دەمەترا شابۋىل جاسايدى (1125-1156) . قيراعان قالانى قايتقا قالپىنا كەلتىرگەن سەلجۇق بيلەۋشسى قارا- سۇڭقار. بۇل مالىمەتتى تاراتقان - محيتارا گوشا. ونىڭ ايتۋىنشا، قارا- سۇڭقار اررانعا كەلىپ، قۇلاعان قالانى تىزەسىنەن تىك تۇرعىزۋعا كىرىستى. قايتا تۇرعىزىلعاننان كەيىن قالا بۇرىنعىسىنان دا گۇلدەنە ءتۇسىپتى.
♦ الەپپو جەر سىلكىنىسى 230000
تاريح بەتىندە بىردە الەپپو (حالەب) جەر سىلكىنىسى دەگەن اتاۋمەن ەنگەن بۇل ءزىلزالا دا ادام جانىن تۇرشىكتىرەدى. 1138 -جىلى 11 - قازاندا تىركەلگەن تابيعاتتىڭ ءتىلسىز جاۋىنان 230 مىڭنان استام ادام كوز جۇمعان. جەر سىلكىنىسى بىرنەشە كەزەڭنەن تۇرعان جانە قايتالانا سىلكىنگەن. جانە سيريانىڭ سولتۇستىك بولىگىن، تۇركيانىڭ وڭتۇستىك بولىگىن (قازىرگى يران مەن ءازىربايجان مەملەكەتتەرى) قامتىعان.
تابيعي ءزىلزالانىڭ كەسىرىنەن قيراتىلعان قالا تەك ⅩⅨعاسىردا عانا قايتادان بويىن تىكتەگەن. «ەندى قۇتىلدىم- اۋ» دەگەندە، جىعىلعان جۇدىرىق دەگەندەي 1822 -جىلدىڭ 24 - تامىزىندا تابيعي اپات تاعى دا وقىس مىنەز تانىتتى. عالىمدار الەپپوداعى بۇل وقيعانى تاياۋ شىعىستاعى جەر سىلكىنىستەرىنىڭ تەك باسى ەدى دەيدى.
massaget.kz
