ورالحان بوكەيدىڭ ءومىرى مەن قىزمەتى، العاشقى اڭگىمەلەرى مەن پوۆەستەرى
ءار اڭگىمەسىنىڭ تۇبىندە ءبىر استارلى وي بۇعىپ جاتاتىندىقتان ونى بىردەن ءتۇسىنۋ قيىن. ورالحان بوكەي 1943 -جىلى 28 - قىركۇيەكتە شىعىس قازاقستان وبلىسى قاتونقاراعاي اۋدانى شىڭعىستاي اۋىلىندا دۇنيەگە كەلدى. اكەسى بوكەي تابيعاتىنان قاتال، سوزگە شەشەن، رۋحى بيىك، شىنشىل جان بولسا، اناسى كۇليا اقكوڭىل، اقجارقىن مىنەزىمەن كوپكە ۇلگىلى بولعان. وتباسىندا ءبىر ۇل - ورالحان، بەس قىز - شولپان، ايمەن، ءلاززات، مانشۇك، عاليا. ورالحان دۇنيەگە كەلگەندە سۇراپىل سوعىس جىلدارى بولعاندىقتان، اكەسى ورالعا ەڭبەك مايدانىنا اتتانعان كەز بولاتىن. اناسى كۇليا اكەسى ەڭبەك مايدانىنان امان- ەسەن ورالسىن دەپ ىرىمداپ، ءسابيدىڭ اتىن ورالحان دەپ قويعان ەكەن.
ول 1961 -جىلى سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ اتىنداعى شىڭعىستاي ورتا مەكتەبىن سوڭ، اعا پيونەر ۆوجاتىي جانە التاي سوۆحوزىندا تراكتورشى بولىپ جۇمىس ىستەگەن. 1963-1969 -جىلدارى ورالحان بوكەي س. م. كيروۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىندە سىرتتاي وقىدى. 1965-1968 -جىلدارى ول بولشەنارىم اۋدانىنىڭ «ەڭبەك تۋى» گازەتىندە كوررەكتور، اۋدارماشى، رەداكتوردىڭ ورىنباسارى، شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ «كوممۋنيزم تۋى» («ديدار» ) گازەتىندە ادەبي قىزمەتكەر بولدى. 1974-1983 -جىلدارى ورالحان بوكەي «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ پروزا ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، 1983-1991 -جىلدارى «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە رەداكتوردىڭ ورىنباسارى، 1991-1993 -جىلدارى باس رەداكتورى بولدى. 1991 -جىلى «اققۇس» ادەبي ۇيىمىن قۇردى.
ورالحان بوكەي - كەڭەس كەزىندەگى ەسكى ادەبيەتىمىزدىڭ جاڭاشا جازا باستاعان جازۋشىسى. ول شىعارمالارىندا رەاليستىك، رومانتيكالىق، ميفتىك جەلىنى قولدانۋ ارقىلى وقىرمانىن تاڭعالدىرا الدى. جازۋشى ءوز ورتاسىنىڭ شىندىعىن، تۋىپ- وسكەن جەرىنىڭ تاماشا سۋرەتىن، قاراپايىم حالقىنىڭ تۇرمىس- تىرشىلىگىن كەرەمەت بەينەلەپ جازعان. جالپى، ادامدى ارداقتاۋ، ادام پسيحولوگياسىن تەرەڭ زەرتتەۋ - ورالحان بوكەي شىعارمالارىنىڭ نەگىزگى تاقىرىبى دەسە دە بولادى.
جازۋشى «اپامنىڭ استاۋى» اڭگىمەسىندە ايەل بالاسىن قازاق ەلىنىڭ قاسيەتى رەتىندە كورسەتە بىلگەن. ول قازاقتىڭ ەتيكالىق، ەتنوگرافيالىق، ءتىپتى ارحەولوگيالىق بايلىعىنىڭ نەگىزىن ايەل بەينەسىمەن بايلانىستىرادى. اڭگىمەنىڭ بارىسىندا «اپام مەنىڭ.. .» دەگەن تىركەستىڭ بەس رەت قايتالانۋى - اناعا دەگەن ساعىنىش عانا ەمەس، ۇلتتىق سالت- ءداستۇرىمىزدىڭ ايناسى ىسپەتتى انالارىمىزدىڭ سيرەپ بارا جاتقاندىعى تولعاندىرعان. اۆتور «ادام ءومىرى دە قاڭسىعان استاۋ سەكىلدى قاڭسىپ قالادى ەكەن- اۋ» دەگەن ءتۇيىندى جاسايدى.
مازمۇن تەرەڭدىگىمەن، يدەيا سونىلىعىمەن ەرەكشە كوزگە تۇسكەن «تەرىساققان» ، «بۋرا» ، «قامشىگەر» ، «كەربۇعى» اتتى شىعارمالارى. بۇل اڭگىمەلەر قوعامعا، ومىرگە، تابيعاتقا كوزقاراسى تۇرعىسىنان باياندالعاندىقتان، فيلوسوفيالىق وي- تۇجىرىمدارعا ەلەۋلى ورىن بەرىلگەن. اڭگىمە بارىسى اۆتورلىق وي، كەيىپكەر مونولوگى ارقىلى ءوربيدى. «تەرىساققان» - كەڭەس داۋىرىندەگى قازاق حالقىنىڭ «تراگەديالىق حال- كۇيىن» كورسەتەتىن اڭگىمە. مۇندا ەشقانداي كەيىپكەر دە، تارتىس تا جوق. وتكەنگە كوز جىبەرۋ ارقىلى توقىراۋ جىلدارىنداعى قازاق حالقىنىڭ اتا- بابا داستۇرىنەن ايىرىلىپ بارا جاتقانىن تەبىرەنە جازادى. كەز كەلگەن شىعارماسىندا جازۋشى ادام جاندۇنيەسىندەگى كۇيزەلىستى كەيىپكەر سوزىمەن كورسەتە بىلگەن.
ورالحان بوكەيدىڭ كوپتەگەن پوۆەستەرى - ليريزمگە تولى تۋىندىلار. بۇل ورايدا جاستىقتىڭ ارمانى مەن ىڭكارلىگىنە تولى «قايداسىڭ، قاسقا قۇلىنىم» پوەماسىن اتاۋعا بولادى. ەرەسەكتىككە جول تارتقان «ەلەڭ- الاڭ» شىعارماسى دا ادام جانىنىڭ وزگەشە ءبىر كۇيىنەن سىر شەرتەدى. ديالوگ، مونولوگتەردى قۇرۋعا كەلگەندە قالامگەر شەبەرلىگى مەن قولتاڭباسىنا قاتىستى ەرەكشەلىگى - جازۋشى كەيىپكەرلەردى ارقيلى سويلەتە بىلەدى. وبرازدى اشاتىن، شىعارمانى شىندىققا جاناستىراتىن قۇرال كەيىپكەر ءسوزىن جازۋشى وتە ورىندى قولدانا بىلگەن. بۇعان جازۋشىنىڭ «قاسقا قۇلىندا» ءتورت كەيىپكەردىڭ مونولوگ- ويىن ءتورت ءتۇرلى ەتىپ ۇسىنعانى ادەمى مىسال بولا الادى.
ورالحان بوكەي - قازاق ادەبيەتىنىڭ عانا ەمەس، كۇللى الەم ادەبيەتىنىڭ تاريحىنان ءوز ورنىن ايشىقتاعان تۇلعا. جازۋشى شىعارمالارىندا ەرەكشە ەنەرگەتيكا بار. ۇلتىنىڭ باعىنا بىتكەن جازۋشىنىڭ شىعارمالارى ءبىر وقىپ قانا قوياتىن شىعارما ەمەس، ىزگىلىككە قىزمەت ەتەر ماڭگى تۋىندى.
massaget.kz
