ەكى جۇزدەن ارتىق ءرول سومداعان كۇلاش اپا

استانا. قازاقپارات - قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى كۇلاش سىرىمبەت قىزى ساكيەۆا تاعدىر جازعان كاسىبىنە ادالدىق تانىتىپ، تەاترعا كەزدەيسوق كەلمەگەنىن دالەلدەپ جۇرگەن جان.

شىعىس قازاقستان وبلىسى، زايسان اۋدانىندا 1920 - جىلى 15 - اقپاندا دۇنيەگە كەلگەن. زاماننىڭ قيىن- قىستاۋ كەزىندە دە، ارمانىنا قانات بايلاپ، ونەر جولىن اڭسايدى.

ءسويتىپ، 1937 - جىلى الماتى مەملەكەتتىك تەاتر ۋچيليشەسىنە ءتۇسىپ، 1941 - جىلى ۋچيليشەنى ۇزدىك بىتىرگەننەن سوڭ، جامبىل وبلىستىق مۋزىكالى- دراما تەاترىنا اكتريسا بولىپ ورنالاسادى.

تالانتتى جاس اكتريسا وندا ف. شيللەردىڭ «زۇلىمدىق پەن ماحاببات» پەساسىندا لۋيزا بەينەسىن سومداپ، ىزدەنىمپاز، تالانتتى ونەر يەسى كوپتەگەن شىعارماشىلىق تابىستارعا جەتەدى. ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىنداعى قاجىرلى ەڭبەگى لايىقتى باعالانىپ، 1945 -جىلى «قۇرمەت بەلگىسى» وردەنىمەن ماراپاتتالىپ، 1947 - جىلى «قازاق ك س ر-ىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتيسى» اتاعى بەرىلەدى. ەل باسىنا كۇن تۋعان زاماندا ءوزىنىڭ ونەرگە ادالدىعىنىڭ ارقاسىندا، ەڭسەسى تۇسكەن جۇرتتىڭ رۋحىن وياتادى.

كۇلاش سىرىمبەت قىزى 1952 - جىلعى 19 - قازاننان باستاپ، بۇكىل قازاق تەاترى ونەرىنىڭ قاراشاڭىراعى -  سەمەيدەگى اباي اتىنداعى قازاق مۋزىكالى- دراما تەاترىنا اۋىسادى. قازاق تەاترىنىڭ قاراشاڭىراعى، كەزىندە تالاي تەاتر تارلانبوزدارى قىزمەت ارتقارعان كيەلى ونەر ورداسىندا شىعارماشىلىق شابىتىن ۇستەمەلەگەن كۇلاش ساكيەۆا ءبىرقاتار ونەر قىزمەتكەرلەرىمەن بىرگە قىزمەتتەس بولدى، شىعارماشىلىق بايلانىستا ءجۇردى.

 ءسوز اراسىندا ايتا كەتەيىك، سەمەي تەاترىنىڭ قاسيەتتى قاراشاڭىراعىنا التىن وزەكتى ۋىق بوپ قادالعان، كۇننەن- كۇنگە كەرەگەسىن كەڭەيتكەن مۇحتار اۋەزوۆ، جۇمات شانين، عالياقبار تورەبايەۆ، يسا بايزاقوۆ، امىرە قاشاۋبايەۆ، فاتيما اشكەيەۆا، قۇرمانبەك جانداربەكوۆ، سىلامبەك قىدىرالين، حاسەن بايىرمانوۆ، حالەكەت ەشمۇراتوۆ، گۇلسىم ءابدىراحمانوۆا، نۋريددەن اتاحانوۆ، راحيا سۇلەيمەنوۆا، ءبايدىلدا قالتايەۆ، رابيعا ەسىمجانوۆا، سەيفوللا مۇحامەدجانوۆ، مۇقان بەكتەنوۆ، رىسبەك جاكەنوۆ، نۇرماعانبەت ابىشيەۆ، كۇلاش ساكيەۆا، تاعى باسقا اكتەرلەر مەن رەجيسسەرلەردىڭ قاتارىن ءومىرىن ونەرگە باعىشتاعان ءا. جاڭبىربايەۆ، ب. يماحانوۆ، ج. ساكەنوۆا، م. بۇلانوۆ، ب. جۇمانوۆ، ە. نۇرباەۆا، م. باكەنوۆ، ي. جاربولوۆ،

 ءا. قوجمۇحامەدوۆ، ماقسۇت باقتياروۆ، ب. سىبانوۆ، ش. باحتينوۆا سىندى تالانتتارمەن تولىعىپ، ولار دا ءوز كەزەگىندە اعا ۇرپاق جولىن زور ىزدەنىستەرمەن جالعاستىرادى. نەبىر كەسەك رولدەردى سومداعان ەسىمدەرى ەلگە ايگىلى مايتالماندار بوپ تانىلادى. بەكەن يماحانوۆ سومداعان «اباي» ، ءابىلقاسىم جاڭبىربايەۆ بەينەلەگەن سىرىم، كۇلاش ساكيەۆا ويناعان «مايرا» ، تۇراتاي ءيىسوۆا تىرىلتكەن «قاراكوز» شىنايى شەبەرلىك پەن وراسان زور ەڭبەكتىڭ ۇلگىسىندەي بولىپ تەاتر جىلناماسىنا التىن ارىپتەرمەن جازىلدى. ءوز ورتاسىنان وق بويىپ وزىپ شىعىپ، تىڭ تۋىندىلاردى، تاريحي تۇلعالاردى كۇلاش اپامىز ەرەكشە سومدادى.

ك. ساكيەۆا ءا. تاجىبايەۆتىڭ «مايرا» سپەكتاكلىندەگى مايرانىڭ ءرولىن سومداپ، قازاق حالقىنىڭ دارىندى قىزىنىڭ تاماشا وبرازىن جاسادى. اكتريسانىڭ بۇل ەڭبەگى دە باعالانىپ، 1958 - جىلى وعان قازاق كسر جوعارعى كەڭەسى پرەزيديۋمىنىڭ جارلىعىمەن «قازاق ك س ر- ىنىڭ حالىق ءارتيسى» دەگەن جوعارعى اتاق بەرىلىپ، ەكىنشى مارتە «قۇرمەت بەلگىسى» وردەنىمەن ماراپاتتالادى.

ك. ساكيەۆا ساحنا تورىنە شىققان كۇننەن باستاپ، جارتى عاسىردان استام تۆورچەستۆولىق ومىرىندە ەكى جۇزگە تارتا رولدەر سومدادى. ول ءار كەيىپكەرلەردى بەينەلەۋدە ءار قىرىنان كورىنىپ، كورەرمەندەردىڭ ەسىندە قالاتىن جارقىن وبرازدار جاسادى. ول سومباعان قىز جىبەك، بايان، ەڭلىك، اقتوقتى، مايرا، ليۋبوۆ ياروۆايا، انا - جەر- انا، ءجۇزتايلاق وبرازدار جانە باسقا دا كەيىپكەرلەر وبرازدارى قازاق ساحنا ونەرىنىڭ تورىنەن لايىقتى ورىن الىپ، كۇلاش ساكييەۆانىڭ اتى قازاق سوۆەت ەنتسيكلوپەدياسىنا جازىلادى.

 بىردە كۇلاش سىرىمبەت قىزى: «ونەر دەگەن وتە كيەلى نارسە، وعان ەرەكشە قۇرمەت كەرەك، شىنايىلىقتى جوعالتپاعان ءجون. مەن بالا كەزىمدە ءبىر ەرەكشە ءتۇس كورگەنمىن، تۇسىمدە ماعان قانات ءبىتىپ، زەڭگىر كوكتە سامعاپ ءجۇر ەكەنمىن. قازىر ويلاپ وتىرسام، سول ءتۇسىم وسى كۇندەرى ورىندالعان ەكەن. قۇداي بەرگەن ونەرىمنىڭ ارقاسىندا، حالىقتىڭ ارقاسىندا ءوزىمدى بيىكتەردە جۇرگەندەي سەزىنەمىن»، -  دەپ ىشكى سىرىن تارقاتىپ ەدى.

ءيا، كۇلاش ساكييەۆانىڭ ءتۇسى ءدال كەلگەن ەكەن، جاستايىنان جارقىراپ حالىق الدىندا ءجۇردى، ءالى كۇنگە دەيىن تەاتردان قول ۇزگەن ەمەس. زايسانداي تۇنىق جۇرەگىنەن، تارباعاتايداي ءور مىنەزىنەن تايسالعان ەمەس.

 ك. ساكيەۆا ساحنانىڭ عانا ساڭلاعى ەمەس، سونىمەن قاتار، اسقاق داۋىستى ءانشى، ءارى ءان سوزدەرىن دە ءوزى جازاتىن اقىندىق ونەرى دە بار. ول كىسىنىڭ رەپەرتۋارىندا 60 تان استام ءان بار، سونىڭ ىشىندە قازاقتىڭ حالىق ءانى «احاۋ، ارمان»، «جەتىسۋ جەرىم-اي»، «اقساۋساق»، «قوسجەڭگەي»، «جاينا قۇربىم»، «جاناي بۇلبۇل»، ت. ب. كوپتەگەن اندەرى ەل جۇرەگىنە جول تاپقان.

ك. ساكيەۆا قوعام جۇمىستارىنا دا بەلسەنە ارالاستى. 1955 - جىلى قازاق ك س ر جوعارعى كەڭەسىنە دەپۋتاتتىققا سايلانىپ، 1971 - جىلى قازاقستان كومپارتياسىنىڭ  ⅩⅢ سەزىنە دەلەگات بولىپ قاتىسقان. 1980 -جىلدارى قازاق ك س ر- ى جوعارعى كەڭەسىنىڭ گراموتالارىمەن ماراپاتتالعان. ك. ساكييەۆا ەكى مارتە «قۇرمەت بەلگىسى»، «پاراسات» وردەندەرىنىڭ، كوپتەگەن مەدالداردىڭ يەگەرى، سەمەي قالاسى جانە زايسان اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى.

 بۇگىنگى تاڭدا كۇلاش اپامىز ەلدىڭ قۇرمەتتى ازاماتشاسى، ەڭبەك دەمالىسىنداعى قارت انا. ونەر ءۇشىن عۇمىرىن سارپ ەتىپ، ءالى كۇنگە دەيىن كەيىنگى جاستارعا ۇلگى- ونەگەسىن كورسەتىپ كەلەدى. ءوزى قارتايسا دا، جۇرەگى قارتايماعان رۋح كۇشى بويىنان كەتپەگەن ابزال انا تەاترىمىزدىڭ تۇسباعدارى ىسپەتتەس.

ونەردى -  ءومىرىم دەپ، ءومىردى -  ونەرىم دەپ تۇسىنگەن كۇلاش اپامىز بارشا قازاق ونەرپازدارىنا ۇلگى دەپ ۇعامىز. حالىق قوشەمەتىنە بولەنگەن تۇلعامىزعا ۇزاق عۇمىر، سانالى ءومىر تىلەيمىز.

مەرەي قارتوۆ، سەمەيدەگى اباي اتىنداعى قازاق مۋزىكالىق-دراما تەاترىنىڭ ادەبيەت ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى.

«قازاق ادەبيەتى»