عارىش تۇڭعيىعىنداعى تىلسىم دىبىس
دىبىستى بەلگى جىبەرگەن بۇل پلانەتا مەن جەردىڭ اراقاشىقتىعى 22 جارىق جىلى.
Gliese 581d پلانەتاسى جىبەرگەن العاشقى تىلسىم دىبىستى 2010 - جىلى امەريكاداعى پەنسيلۆانيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ استروعالىمدارى جازىپ العان ەكەن. بىلتىر امەريكالىق زەرتتەۋشىلەر «بۇل بەلگى بەرۋ دىبىستارى ەمەس، جارىق پەن ماگنيتتىك شاعىلىسۋى ويىنى، ال پلانەتانىڭ ءوزى جوق» دەپ مالىمدەدى.
الايدا بريتاندىق عالىمداردىڭ جاڭا زەرتتەۋلەرى امەريكالىق استروفيزيكتەردىڭ بۇل تۇجىرىمدارىن تەرىسكە شىعارىپ وتىر. ماماندار Gliese 581d پلانەتاسى بار دەگەن پىكىردە. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، جەرگە بەلگى بەرىپ جاتقان جۇمباق ەكزوپلانەتانىڭ تۇرعىندارى بولۋى كەرەك. تاياۋ جىلدارى عالىمدار بۇل جولداۋلاردى زەرتتەپ، جاتپلانەتالىقتاردىڭ جەتكىزگىسى كەلگەن ويلارىن تۇسىنەتىن دەڭگەيگە جەتەتىندەرىنە سەنىمدى.
2007 -جىلى استرونومدار كۇن جۇيەسىندە ءبىرىنشى رەت ەكزوپلانەتا تاپقاندارى تۋرالى الەمگە جار سالدى. وعان Gliese 581d دەگەن شارتتى ات قويدى. استرونومداردىڭ باعامداۋىنشا، پلانەتادا ءومىر سۇرۋگە قولايلى تاۋلى رەلەف، سۋى شايقالعان مۇحيتتار بار ەكەن، ال كومپيۋتەرلىك مودەلدەۋ پلانەتانىڭ اتموسفەراسىندا بۇلتتار كوشىپ جۇرگەنىن جانە جاۋىن- شاشىندار بولاتىنىن كورسەتتى.
اسپان دەنەسىنىڭ ماسساسى ءبىزدىڭ عالامشاردان شامامەن 6-8 ەسە اۋىر، ال كولەمى جاعىنان ەكى ەسەدەي ۇلكەن. 2011 -جىلى ەيمس عىلىمي- زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ پلانەتولوگى كريستوفەر ماككەي جانە ونىڭ ناسا- داعى ارىپتەستەرى پلانەتانىڭ بەتىن ورگانيكالىق قوسىندىلار ءجۇزىپ جۇرگەن مۇحيت باسىپ جاتقانىن انىقتادى.
عارىش تۇڭعيىعىنان السىرەپ جەتەتىن تىلسىم دىبىستاردى الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندە ورناتىلعان عىلىمي وبسەرۆاتوريالار جازىپ الىپ، زەرتتەۋلەر جۇرگىزىپ جاتىر. پۋەرتو- ريكودا تۇرعان ارەسيبو وبسەرۆاتورياسىنىڭ راديوتەلەسكوپى دا جازىپ ءجۇر ەكەن.
جاقىندا راديوتەلەسكوپ 5 ميكرودىبىس تولقىنىن تىركەگەن. ءاربىر راديوتولقىن سەكۋندتىڭ بىرنەشە مىڭداعان بولشەگىمەن ولشەنەدى، بۇل دىبىستى الەمدەگى بىردە- ءبىر وبسەرۆاتوريا سەزبەگەن. وتە ءالسىز بولعاندىقتان، جازىلعان بەلگى- دىبىستاردى ازىرگە زەرتتەۋ مۇمكىن ەمەس. ارەسيبو وبسەرۆاتورياسىندا الەمدەگى ەڭ سەزىمتال راديوتەلەسكوپ تۇر ەكەن.
ونىڭ ايناسىنىڭ كولەمى 305 مەترگە سوزىلعان. وسى قۇرالدىڭ كومەگىمەن عالىمدار الىستان جەتەتىن راديويمپۋلستاردىڭ جيىلەۋى شامامەن ون مىڭ جىلدا ءبىر رەت بولاتىنىن انىقتاعان. العاشقى تۋرا وسىنداي جۇمباق يمپۋلستى پاركستەگى اۆستراليالىق وبسەرۆاتوريانىڭ قۇرالى 2012 -جىلدىڭ 2 - قاراشاسىندا تىركەپتى.
الىستاعى اسپان دەنەلەرىنەن جەتەتىن دىبىستاردان باسقا دا ءارتۇرلى بەلگىلەر بولۋى مۇمكىن. ءبىراق ولاردى انىقتاۋعا بۇگىنگى كۇننىڭ عىلىمى السىزدەۋ.
تورەجان قايىرجان
«ايقىن»
