نەمىستەر ايەلدەردى قالاي ازاپتاعان؟
ەندى سوعىسقا قاتىسقان ايەلدەرگە كەلسەك، 1941-1945 - جىلدار ارالىعىندا ولاردىڭ قاتارى 1 ميلليونعا جۋىقتاعان ەكەن. ونىڭ 80 مىڭى - وفيتسەر شەنىن العاندار.
دەرەكتەرگە جۇگىنسەك، بەس جىل بەدەرىندە ورتالىق ايەلدەر سنايپەرلەر مەكتەبى 1061 مەرگەن مەن 407 مەرگەندەر جاتتىقتىرۋشىلارىن دايىنداپ شىققان. اتالعان اتى ايگىلى مەكتەپتىڭ تۇلەكتەرى سۇراپىل سوعىس جىلدارى 11 مىڭنان استام جاۋ اسكەرى مەن وفيتسەرلەردى جەر جاستاندىردى دەيدى تاريح بەتتەرى.
ال ورتا جانە كىشى مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ سانى سول جىلدارى 2 ميلليونعا جۋىقتاسا، سونىڭ 80 پايىزى ايەلدەر.
ەر ازاماتتارمەن يىق تىرەستىرە ءجۇرىپ، قان مايداندا وت كەشكەن ايەلدەردىڭ 95 كەڭەس وداعى باتىرى اتاعىنا يە بولعاندار. سونىڭ ەكەۋى ءبىزدىڭ قارا كوز قىزدارىمىز، ياعني بارشامىز جاقسى بىلەمىز، ءاليا مەن مانشۇك. ارينە، مۇنداي جوعارى اتاققا لايىق قىزدارىمىز از ەمەس ەدى، وكىنىشكە قاراي، تالايىنىڭ سوعىستاعى ەرلىكتەرى ءوز باعاسىن المادى.
سوعىس جىلدارىنىڭ ەندى- ەندى اشىلىپ جاتقان قۇپيالارى جوق ەمەس، ماسەلەن، سوعىسقا قاتىسىپ جۇرگەن ايەلدەردى جىنىستىق قاتىناسقا ماجبۇرلەگەن وفيتسەرلەر از بولماعان ەكەن. مۇنداي كولەڭكەلى تۇستاردى وتان سوعىسىنا قاتىسقان ايەلدەر ارادا بىرنەشە ونداعان جىلدار وتكەندە اشىق ايتا باستايدى.
- قىس ايلارى بولاتىن. كەشكە قاراي مەنى پولك كومانديرى شاقىردى. ءىشىپ العان ەكەن. ويلاماعان جەردەن تارپا باس سالىپ، شەشىندىرە باستادى. مەن شامامنىڭ كەلگەنىنشە قورعانىپ باقتىم. ءبىر كەزدە ول وردينارەتستى شاقىردى. ازعىندانىپ كەتكەندەرى سونشالىق، ەكەۋلەپ شەشىندىرە باستادى. مەنىڭ جانۇشىرا ايقايلاعان داۋىسىمدى ولار جالعا الىپ تۇرىپ جاتقان پاتەردىڭ يەسى ەستىدى دە، سول كومەككە كەلدى. مىنە، وسىلاي، سوعىس تەك قارۋ- جاراق پەن تانكى، مايدان دالاسى عانا ەمەس..، - دەپ ەسكە الادى زينا سەرديۋكوۆا بارلاۋشىلار روتاسىنىڭ ستارشيناسى.
دەسەك تە، بەس ساۋساق بىردەي ەمەس، «قارۋ اسىنعان ايەلدەرگە قۇرمەتپەن قاراپ، ءبىرىن قارىنداسىنداي، ءبىرىن اپكەسىندەي جاۋ وعىنان اراشالاپ قالعان ەر- ازاماتتار از بولعان جوق» دەپ جازىلعان تاريحي ەستەلىكتەر دە بارشىلىق.
نازىك جاندىلارعا اسىرەسە تۇتقىنعا تۇسكەندە قيىن بولعان. ادام توزگىسىز جاعدايدا قاماۋدا وتىرعان ايەلدەردى ازاپتاۋدا نەمىستەر نەشە ءتۇرلى ادىستەردى قولدانعان. ايۋاندىق زورلىق- زومبىلىققا شىداي الماي، ءوزىن ءوزى ولتىرگەن ايەلدەر قانشاما! كوپشىلىك ايەلدەردى س س جاندايشاپتارى ەش ۋاقىتتا بالا تۋمايتىنداي ەتىپ جاتىرىن ستەريلدەپ تاستاعان.
ەڭ سوراقىسى، كونسلاگەردە اسقان قاتىگەزدىكپەن جاسالعان ازاپتاۋلاردان ازات ەتىلگەن وتانداستارىمىز ەلىنە جىلاپ ورالعاندا ولاردى ودان وتكەن بەينەت كۇتىپ تۇردى. مۇنداي جانداردىڭ اراسىندا ايەلدەر از بولعان جوق. مۇنى تاريحتان جاقسى بىلەمىز. كەيبىرەۋلەرى تەك ستالين ولگەن سوڭ اقتالادى.
نەگىزى ەجەلگى زاماندا «سوعىس - تەك ەرلەردىڭ ءىسى» دەپ، وعان ايەل ادامداردى ەش ارالاستىرماعان، ياعني ايەلگە انا، ۇلت جالعاستىرۋشى دەپ قاراعان. وسى نەگىزدە ايەلدەردى جاۋدان قاسىق قاندارى قالعانشا قورعاعان. ورىس تاريحشىلارى بۇل تۇرعىدا «ۇلتى باسقا ستالين، كاگانوۆيچ، بەريا، ميكويان سىندىلار ورىس ايەلدەرىن دە، وزگە ۇلت وكىلدەرىن دە ەش اياعان جوق» دەپ، ولاردى قاتتى سىنعا الادى.
بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەس، نەمىستەر ءوز ايەلدەرىن مايدان دالاسىنا جىبەرمەگەن. ولار تەك جەڭىل- جەلپى قوسالقى جۇمىستاردى عانا اتقارعان. سوندىقتان دا بولار، گيتلەر اسكەرى كەڭەس ارمياسى قاتارىنداعى سان مىڭداعان ايەلدەرى كورىپ تاڭ قالعان دەسەدى.
قالاي دەگەندە دە، ۇرپاقتارى سۋرىلىپ العا شىعىپ، قان مايداندا جاۋمەن جانكەشتىلىكپەن ارپالىسقان وتانسۇيگىش قىزدارىن ەش ۇمىتپايدى، ولاردىڭ قيان- كەسكى ۇرىستا بەيبىت ءومىر ءۇشىن قالاي كۇرەسكەنى تاريحتا ماڭگى قالماق.
Alashainasy.kz