ەلەكتروندى قازاق ءۇي - ۇلتتىق قۇندىلىعىمىزدىڭ التىن ساندىعى - فوتو

استانا. قازاقپارات - قازاق قاشاندا بالا تاربيەسىنە ەرەكشە ءمان بەرگەن دانا حالىق.

سەبەبى، بۇگىنگى ۇرپاق - ەرتەڭگى بولاشاق. سول ءۇشىن بالا شىر ەتىپ دۇنيەگە كەلگەندە اق بەسىككە جاتقىزىپ، «ءالدي» جىرىمەن تەربەتكەن.

ال ەس ءبىلىپ، ەتەك- جەڭىن جيا باستاعان تۇستا سابيلەرىنە اتا- اجەلەرىمىز اتا- بابامىزدان قالعان اسىل مۇرامىز - اڭىز- اڭگىمەلەر مەن قيال عاجايىپ ەرتەگىلەردى جالىقپاي ايتىپ وتىراتىن بولعان. نەگە؟..

ويتكەنى، وسى اڭىز- اڭگىمەلەر مەن ەرتەگىلەر ۇرپاقتارىمىزعا ۇلتجاندى، مەيىرىمدى، باۋىرمال، يماندى، ونەرلى، ءبىلىمدى بولۋعا جانە ۇلتتىق ءداستۇرىمىزدى سانامىزعا سىڭىرۋگە ەرەكشە ۇلەس قوساتىن تابىلماس وقۋ قۇرالى بولعانى انىق. سوندىقتان، حالقىمىزدىڭ بايىرعى اڭىز-اڭىگىمەلەرى مەن قيال- عاجايىپ ەرتەگىلەرى ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدىڭ ءبىرى ەكەنى داۋسىز.

الايدا، بۇگىنگى تاڭدا وسى قۇندىلىعىمىزدىڭ قادىرىن جەتە ءتۇسىنىپ ءجۇرمىز بە؟ ەرتەدەن كەلە جاتقان حالىقتىق پەداگوگيكانىڭ اسىل مۇرالارى بولىپ تابىلاتىن، بالا تاربيەسىنە بارىنشا ۇلەس قوسقان سالت-ءداستۇر، ادەت- عۇرىپ، ماقال- ماتەل، شەشەندىك ونەر، ءان- جىرلارىمىزدى نەمەرەلەرىنە تەبىرەنە وتىرىپ ايتاتىن اتا- اجەلەرىمىزدىڭ قاتارى سيرەگەن سايىن، بۇگىنگى جاستار ۇلتىمىزدىڭ سالت- داستۇرلەرى مەن ادەت- عۇرىپتارىنا كەرەعار باتىستىق ۇلگىگە بوي الدىرىپ بارا جاتقان جوق پا؟ مىنە، بۇل سوڭعى جىلدارى حالىقتىڭ بالا تاربيەسىندەگى كوكەيىنەن كەتپەي جۇرگەن سۇراقتاردىڭ ءبىرى دەسەك ارتىق ايتقانىمىز ەمەس.

بۇل ولقىلىقتىڭ ورنىن قالاي تولتىرامىز دەپ جۇرگەندە قىتايدان كەلگەن قانداسىمىز عالىمبەك قىزىربەك ۇلى عاسىرلاردان بەرى كەلە جاتقان حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ اڭىز- اڭگىمەلەرى مەن ءان- جىرلارىن جيناپ، رەتتەپ، جاڭا زامان تالابىنا ساي ەتىپ، تۇيمەدەي عانا تەحنولوگياعا سىيدىرىپ، ۇل- قىزىن ۇلتتىق يدەولوگيامەن تاربيەلەيمىن دەگەن جۇرتقا توسىن سىي جاسادى.

بالالارعا بازارلىق بولعان بۇل تەحنولوگيانىڭ سىرتقى ءپىشىنى كادىمگى قازاق ءۇيى سياقتى. بۇرىن كورمەگەن جۇرت ءبىر قاراعاندا، ونى كيىز ءۇيدىڭ كىشكەنتاي عانا ماكەتى دەپ ويلاپ قالۋى مۇمكىن. الايدا، ول جاي عانا ماكەت ەمەس.

ءىشى رۋحاني قازىناعا تولىپ جاتقان اسىل دۇنيە. قولىڭا ۇستاپ، ءتىلىن تاۋىپ، تەتىكتەرىن باسىپ، قۇلاق تۇرسەڭ، ىشىنەن ءان توگىلىپ، كۇي وينايدى. اڭىز- اڭگىمەلەردى ناقىشىنا كەلتىرىپ، تەبىرەنە ايتاتىن اتانى دا، اجەنى دە وسى كيىز ۇيدەن تاباسىڭ.

ابايدىڭ بارلىق قارا ءسوزىن دە جاتقا ايتىپ بەرەدى. جالپى، ىشىنە بالالارعا ارنالعان ەڭ تاڭداۋلى 1200 شىعارمانى سىيدىرعان «ەلەكتروندى قازاق ءۇي» حالقىمىزدىڭ بالا تاربيەسىنە ارنالعان اسا قۇندى تۋىندى ەكەنى ءسوزسىز.

ءبىز بۇگىن وسى «ەلەكتروندى قازاق ءۇيىنىڭ» قىر- سىرىن تەرەڭىرەك ءبىلۋ ءۇشىن يدەيا اۆتورى، «ۇلاس- ەلەكترون» ج ش س باس ديرەكتورى عالىمبەك قىزىربەك ۇلىمەن ارنايى سۇحباتتاسىپ قايتقان ەدىك.

- سىزدەردىڭ «ەلەكتروندى قازاق ءۇي» جوباسىنىڭ تۇساۋى وتكەن جىلى كەسىلگەن بولاتىن. مىنە، جىلعا جۋىق ۋاقىت بولدى. حالىقتىڭ سۇرانىسى قالاي بولىپ جاتىر؟

- ءيا، جىلعا جۋىق ۋاقىت بولدى. وتكەن جىلى ءساۋىر ايىنىڭ 10 ى كۇنى وسى استانا تورىندە تۇساۋكەسەر ءراسىمىن مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ارىستانبەك مۇحامەدي ۇلى ءوزى سالتاناتتى تۇردە جاساعان بولاتىن. وندا كوپتەگەن زيالى قاۋىم وكىلدەرى قاتىسىپ، وزدەرىنىڭ جوعارى باعالارىن بەرىپ، العىستارىن ءبىلدىردى.

سودان بەرى كوپتەگەن جاڭالىقتار بولدى. ول كەزدە كوپ ەشكىم بىلمەدى. حالىق قىتايدان كەلىپ جاتقان ساپاسىز كوپ ويىنشىقتاردىڭ ءبىرى دەپ ويلاعان دا بولۋى مۇمكىن. ال ءبىز بۇل جوبانىڭ ناعىز بالا تاربيەسىنە ارنالعان ۇلتتىق ءونىم ەكەنىنە كوز جەتكىزدىك. بارلىق وبلىستاردا تانىستىرىپ، ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزدىك. ءالى دە ناسيحاتتاۋ جۇمىستارىن جاساپ كەلەمىز. ءقازىر جۇرت بۇل «ەلەكتروندى قازاق ءۇيىن» جاي عانا تابىس تابۋ ماقساتىمەن جاسالماعانىن، بۇگىنگى ۇرپاققا بابادان قالعان اۋىز ادەبيەتىمىزدى جاڭا قىرىنان جەتكىزگەن جاڭاشا ۇلگىدەگى وزىق تەحنيكا ەكەنىنە كوز جەتكىزدى.

بۇل «ەلەكتروندى قازاق ءۇي» زاماناۋي تاربيە قۇرالى، ىشىنە ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىز - حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ جاۋھارلارى: قازاق حالىق ەرتەگىلەرى، اڭىز- اڭگىمەلەر، بالالار اندەرى، ۇلتىمىزدىڭ ءداستۇرلى ءان- كۇيلەرى، تەرمە- تولعاۋلارى مەن بەسىك جىرلارى، ابايدىڭ قارا سوزدەرى ەنگىزىلگەن التىن ساندىق.

ءونىمنىڭ باعاسىن ءوز كوزىمەن كورىپ، قولىمەن ۇستاپ، ىشىندەگى دۇنيەلەردى ەت قۇلاعىمەن ەستىمەگەن جۇرت ايتا جاتار. ءقازىر دە كومپانيامىزعا قوڭىراۋ شالىپ، قۇتتىقتاپ، ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ جاتقان قاۋىم وتە كوپ. ءتىپتى، «قايدان ساتىپ الامىز؟ نەگە كوپ جەرلەردە ساتىلمايدى» دەپ ىزدەپ جۇرگەندەر دە جەتكىلىكتى. قۇدايعا شۇكىر، «ەلەكتروندى قازاق ۇيگە» قازىر سۇرانىس وتە جوعارى بولىپ جاتىر.

- بۇل جوبانى جاساۋ قالاي ويىڭىزعا كەلدى؟

- بالا كۇنىمنەن تەحنيكاعا وتە جاقىن بولدىم. كومپيۋتەردىڭ تەتىگىن ەرتە مەڭگەردىم. تەحنيكانىڭ ءتىلىن بىلگەن سوڭ، ۇلتىم ءۇشىن ءبىر جاڭا دۇنيە جاساسام دەگەن وي مازالاپ ءجۇردى. نە ىستەۋ كەرەك، ءارى ويلانىپ، بەرى ويلانىپ، اقىرى «ۇلتتىڭ بولاشاعى - ۇرپاق. ال سول ۇرپاعىمىز ءوزىنىڭ ۇلتتىق سانا سەزىمىن سەزىنىپ ءوسۋ ءۇشىن ۇلتتىق يدەولوگيا بولۋى كەرەك» دەگەن وي كەلدى.

سونىمەن بۇگىنگى ءتىلى شۇبارلانىپ بارا جاتقان ۇل- قىزدارىمىزعا ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىز سانالاتىن اۋىز ادەبيەتىندەگى اڭىز- اڭگىمەلەردى، ءان- كۇيلەردى جانە بەسىك جىرلارىن جاڭا تەحنولوگيامەن جاڭا قىرىنان تانىتايىق دەگەن ماقساتپەن وسى «ەلەكتروندى قازاق ءۇيدى» جاساپ شىعاردىق.

- سىرتقى ءپىشىنىن نەگە كيىز ءۇي فورماسىندا الدىڭىز؟

- ءبىزدىڭ جاساپ وتىرعان جوبامىز ۇلتتىق دۇنيە بولعان سوڭ ءىشى دە، سىرتى دا ۇلتتىق قۇندىلىققا تولى بولسىن دەپ ارنايى كيىز ءۇيدى تاڭداپ الدىق. سەبەبى، قازاقتىڭ ماتەريالدىق مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋىنىڭ نەگىزى بولعان قازاقتىڭ ءداستۇرلى قولونەرىنىڭ ءبىرى وسى - كيىز ءۇي. جاسىراتىنى جوق، قازىر كيىز ءۇيدى قالاداعى بالالار عانا ەمەس، اۋىلداعى بالالار دا كورە بەرمەيتىن بولدى. ويتكەنى قازىر ەشكىم كيز ۇيدە وتىرمايدى. ال مەرەكە- مەيرامداردا كوشەلەرگە، بەلگىلى ءبىر مەكەمەلەردىڭ الدىنا تىگىلسە تىگىلدى، تىگىلمەسە ول دا جوق. سوندىقتان وسى جوباعا قاراپ وتىرىپ، قازاقتىڭ كيىز ءۇيىن دە ەرتەڭگى ۇرپاق ەسىنەن شىعارا قويماس دەگەن ماقساتپەن تاڭداپ الدىق.

- وسى جوبانى ىسكە اسىرۋعا قانشا ۋاقىت جۇمسادىڭىز؟

- تۇيمەدەي دۇنيە بولسا دا، ءار نارسەنىڭ وزىندىك قيىندىعى بولادى. بۇل ءبىر قاراعاندا وپ- وڭاي جاسالاتىن بۇيىم سياقتى كورىنۋى مۇمكىن. ءبىراق ولاي ەمەس، كيىز ءۇيدىڭ سىرتقى فورماسىن جاساۋ، قالىبىن قۇيۋ قانشالىقتى قيىن بولسا، ءىشىن تولتىرۋ دا سونشالىقتى قيىن بولدى. وسى جوبانىڭ رەداكتورى جارقىن سالەن ۇلى ەكەۋىمىز ەكى جىلدان ارتىق ۋاقىت جۇمسادىق. اپتالاپ ەمەس، ايلاپ زاۋىت باسىندا، ءوندىرىس ورتاسىندا تۇنەگەن كەزىمىز بولدى. ءونىمنىڭ بۇگىنگىدەي جوعارى ساپادا شىعۋىنا بار كۇش- قۋاتىمىزدى جۇمسادىق. كوپتەگەن اعالارىمىزدان اقىل كەڭەس سۇراپ، بار ۋاقىتىمىزدى وسى جوباعا ارنادىق.

بىرەۋلەر «بۇل ىستەرىڭنەن ەشتەڭە ونبەيدى» دەپ كەرى اينالسا، بىرەۋلەر ءوز پىكىرىن ورتاعا سالىپ، العا يتەرمەلەپ شابىتتاندىردى. مىنە، اقىرى جوبامىز ىسكە اسىپ، بۇگىن يگىلىگىن ەل كورە باستادى. بۇل ءبىزدىڭ تالماي ەڭبەكتەنۋىمىزدىڭ جەمىسى. ال جاساعاننان كەيىن قۇجاتتارىن راسىمدەۋدىڭ ءوزى وڭاي بولعان جوق. قانشاما تابالدىرىقتى توزدىردىق. تابانىمىزدان تاۋسىلدىق. قازىر ساتۋعا، الىپ جۇرۋگە، ساۋدالاۋعا بارلىق قۇجاتتارىمىز تولىق. ەندى تەك باستامانى ورتا جولدان تاستاماي، ارى قاراي جالعاستىرۋ، دامىتۋ، جەتىلدىرۋىمىز كەرەك.

- ەندى وسى «ەلەكتروندى قازاق ءۇيدىڭ» ىشىنە توپتاستىرىلعان 1200 شىعارماعا توقتالىپ وتسەڭىز؟

- «ەلەكتروندى قازاق ۇيدەگى» شىعارمالار 4 بولىمنەن تۇرالى. ءبىرىنشى ءبولىمى - ەرتەگىلەر. قازاق ەرتەگىلەرنەن 150 ەرتەگىنى تاڭداپ الىپ، ونى تانىمال اكتەر ايدوس بەكتەمىر مەن التى الاشقا اتى ءمالىم ديكتور ساۋىق جاقانوۆا اپامىزعا وقىتتىق. ءبىر اتا، ءبىر اجەگە وقىتۋداعى ماقساتىمىز بالا ەرتەگىنى تىڭداپ وتىرعاندا ءبىر ەرتەگىنى اجەسى ايتىپ بەرسە، تاعى ءبىر ەرتەگىنى اتاسى ايتىپ وتىرعانداي سەزىمگە بولەۋ. ەرتەگى دەگەن دۇنيە بالا ساناسىنا ادامي قاسيەتتەردى ءسىڭىرىپ، قازاقتىڭ باي فولكلورلىق مۇرالارىمەن سۋسىنداتىپ، تىلدىك قورى مەن ادەبي جاسامپازدىق قۋاتىن ارتتىرادى، تابيعاتتاعى جان- جانۋارلاردىڭ، قىزىقتى قۇبىلىستاردىڭ سىرىن بىلۋگە شاقىرادى.

ەكىنشى بولىمىنە بالالار ءانىن ەنگىزدىك. جوبامىزدىڭ ىشىندە كەڭ كولەمدە تانىلعان بالالارعا ارنالعان 167 ءان بار. ءان ورىنداۋشىلاردى تاڭداعاندا دا بالالاردىڭ جۇرەگىنە جەتكىزىپ ورىندايتىن، بالالاردىڭ ەسىنە ساقتاۋىنا، ىلەسىپ ايتۋىنا ىڭعايلى اندەردى تاڭدادىق. ورىنداۋشىلارى دا ەلىمىزگە تانىمال تالانتتى ءجاسوسپىرىم انشىلەر مەن بەلگىلى تانىمال انشىلەر.

ءۇشىنشى بولىمگە قازاقتىڭ حالىق كۇيلەرىن ەنگىزدىك. بۇل بولىمدە دە اتى اڭىزعا اينالعان ايگىلى داۋلەسكەر كۇيشىلەرىمىزدىڭ كۇيلەرى جيناقتالعان. 315 دومبىرا، 34 وركەسترمەن ورىندالعان كۇي، 20 قوبىز، 20 سىبىزعى، 12 جەتىگەن، شاڭقوبىز، ادىرنا، شەرتەر، 8 سازسىرنايمەن ورىندالعان شىعارما ەنگىزىلگەن. بۇل كۇيلەردى تاڭداعاندا دا كوپ جاعدايدا تىڭداۋشىنى بىردەن ءوز اۋەنىنە ەلىتەتىن كۇيلەردى تاڭدادىق.

ءتورتىنشى بولىمدە حالقىمىزدىڭ ءداستۇرلى اندەرى، تەرمە- تولعاۋلارى، بەسىك جىرلارى جانە اباي اتامىزدىڭ 45 قارا ءسوزىن ەنگىزىپ وتىرمىز. 114 حالىق ءانى، حالىق ءانشى- كومپوزيتورلارىنىڭ 202 ءانى، 63 تەرمە- تولعاۋ، وتانشىلدىق رۋحتاعى 26 ءان، 7 بەسىك جىرى بار.

- وسى شىعارمالاردىڭ بارلىعى وتاندىق تۋىندىلار ما، الدە شەتەل ادەبيەتىنەن الىنعان شىعارمالار دا بار ما؟

- ءبىز حالىقتىڭ ۇمىت بولىپ بارا جاتقان اسىل قۇندىلىقتارىن قايتا جاڭعىرتىپ، ۇرپاق ساناسىنا جاڭا تەحنولوگيامەن ۇسىنىپ وتىرعاندىقتان، تەك قازاق حالقىنىڭ شىعارمالارىن تاڭدادىق. ءبىراق، ءبىز شەتەلدەگى تۇرىپ جاتقان قانداستارىمىزدىڭ دا وزىق شىعارمالارىن ەستەن شىعارعان جوقپىز. قىتايداعى، موڭعولياداعى قانداستارىمىزدىڭ شىعارعان بەلگىلى كۇيلەرى دە، اندەرى دە وسى «ەلەكتروندى قازاق ءۇيدىڭ» ىشىنەن ورىن الدى. بولاشاقتا باسقا جاقتاعى، ياعني رەسەيدەگى، وزبەكستانداعى، ەۋروپا ەلدەرىندە تۇرىپ جاتقان قانداستارىمىزدىڭ دا بەلگىلى تۋىندىلارىن جيناپ، رەتتەپ قوسپاق ويىمىز بار.

- ال «ەلەكتروندى قازاق ءۇيىنىڭ» ىشىندەگى اسىل دۇنيەلەردى تىڭداۋدان بولەك، كوشىرىپ الۋ، نەمەسە، قولدانۋشى ءوزى قالاعان ماتەريالدى ىشىنە قوندىرا الا ما؟

 - جوق، تەك ىشىندە نە بار سونى تىڭداي الادى. ال ءوزىنىڭ قالاعان ءانى، كۇيى، نەمەسە باسقا دا شىعارمالارىن تەك ءوزىڭىزدىڭ قولىڭىزداعى فلەش كارتا نەمەسە USB ارقىلى «ەلەكتروندى قازاق ءۇيدىڭ» بۇيىرىنە ورنالاسقان ارنايى تەتىككە جالعاۋ ارقىلى قوسىپ تىڭداۋعا بولادى. ال ىشىندەگى ارنايى توپتاستىرىلعان 1200 شىعارمانى ەشكىم كوشىرىپ الا المايدى. سونداي- اق، وعان ەشكىم ءوز ەركىمەن ماتەريال قوندىرا المايدى.

سەبەبى، جيناققا ەنگەن ءار شىعارما اۆتورلارىنىڭ الدىنان ءوتىپ، رۇقساتپەن ەنگىزىلگەن دۇنيە. كەيبىر ءان- كۇيلەر اۆتورلارىنىڭ وزدەرىنىڭ ورىنداۋلارىمەن بەرىلگەن. ءارقايسىسىنىڭ ءوز ەسەبى بار. سول ءۇشىن بارلىق شىعارمالاردى اركىم قالاۋى بويىنشا كوشىرىپ، الىپ- قوسىپ وزگەرتە المايدى. ءاۋ باستا قازاقستان اۆتورلار قوعامىمەن كەلىسىمشارتقا وتىردىق.

اۆتورلار سول قوعامنان سىياقى الىپ تۇرادى. بۇل ولارعا دا ءتيىمدى ەمەس پە؟ ساتىلعان ءونىمنىڭ ەسەبىنەن شىعارمالارى ەنگەن اۆتورلارعا سىياقى بەرىلەدى. بۇل اقشا ءونىمنىڭ باعاسىنا ەنگىزىلگەن، سوعان ساي زاڭ شەڭبەرىندە ستاندارتتى باعا بەكىتىلگەن. سونىمەن بىرگە، بۇل ءونىم ۇلتتىق زياتكەرلىك مەنشىك ينستيتۋتىندا پاتەنتتەلگەن، اۆتورلىق قۇقىعى قورعالعان، تاۋار بەلگىسى تىركەلگەن. سول ءۇشىن ءبىزدىڭ جيناعىمىزدى وزگە بىرەۋلەر ءوز ەركىمەن كوشىرىپ الا المايدى.

- تاعى قانداي ەرەكشەلىكتەرىن اتاپ وتۋگە بولادى؟

- تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى بۇل 1200 شىعارمانىڭ سىرتىندا راديو قوسىلعان. «ەلەكتروندى قازاق ءۇيىن» قولىڭىزعا ۇستاپ وتىرىپ، كەز- كەلگەن ۋاقىتتا راديو تىڭداپ، ەلىمىزدىڭ ءىشى- سىرتىندا بولىپ جاتقان جاڭالىقتاردى ءبىلىپ وتىرۋعا بولادى. كولەمى دە اسا ۇلكەن نە اسا كىشكەنە ەمەس. قولعا ۇستاۋعا وتە ىڭعايلى. ءتىپتى، كولىككە دە قويۋ جاعىن قاراستىردىق. ال ەلەكتر قۋاتتاندىرعىشى ءبىر تولتىرعاندا 8-9 ساعاتقا كەڭىنەن جەتەدى.

- ءونىمنىڭ ساپاسى جاعىنا قالاي ءمان بەردىڭىزدەر؟

- بۇل ءونىمنىڭ ىشىندەگى دۇنيەلەر قانداي كەرەمەت بولسا، سىرتقى ساپاسى دا سونداي كەرەمەت. بالالىقتان دانالىققا دەيىنگى قازاق اۋىز ادەبيەتى مەن شىعارمالارىن ناسيحاتتايتىن زاماناۋي قۇرالىمىز ساپاسىز بولىپ جاتسا، بۇنى كىم الادى؟ جوبانى ىسكە اسىرماس بۇرىن ءبىز ساپاسىنا باستى ءمان بەردىك. ساپاسىز دۇنيەنىڭ سانى قانشا كوپ بولسا دا ساۋداسى بولمايدى. سوندىقتان ءبىز ساپا ماسەلەسىنە ەرەكشە دەن قويدىق. ساپاسى وتە جوعارى.

مەملەكەتتىك بارلىق تەكسەرىستەن ءوتتى. بۇل ىدىس- اياق جاسالاتىن تازا ماتەريالدان جاسالعان. بالا اۋزىنا سالىپ تىستەسىن، يىسكەسىن - ەشقانداي زالالى جوق. جەرگە قاتتى قۇلاپ، سىنىپ، جارىلعان جاعدايدا دا بالانىڭ ءبىر جەرىن ءتىلىپ كەتەتىن، سىزىپ كەتەتىن قاتتى نەمەسە وتكىر زاتتاردان جاسالماعان. باستىسى جوبامىز بالاعا ارنالعان دۇنيە بولعان سوڭ بالالارعا ەش قاۋىپسىز ەتىپ جاسالعان. ساپاسىنا 100 پايىز كەپىلدىك بەرە الامىز.

- ساپالى دۇنيەنىڭ باعاسى دا جوعارى بولاتىن شىعار؟ قازىر بازارداعى باعاسىن ايتا كەتسەڭىز؟

- ارينە، ءونىم ساپالى بولعان سايىن باعاسى دا ساپاسىنا قاراي بولۋى كەرەك. ءبىراق، ءبىز قازىر اسا جوعارى باعا ۇستاپ وتىرعان جوقپىز. حالىقتىڭ قالتاسى كوتەرەتىندەي باعادا بازارعا سالدىق. ءارقايسىسى 10 مىڭ تەڭگەدەن. بۇل باعا اسا قىمبات ەمەس. كەيبىر بالالاردىڭ اتا- اناسى 30-40 مىڭ تەڭگەنى شىعىنسىنباي سۇيرەتىپ وينايتىن شەتەلدىڭ ماشيناسىن نەمەسە باجىلداپ داۋىس شىعاراتىن مىلتىق ويىنشىقتاردى ويلانباستان الىپ بەرىپ جاتادى.

ال ول ويىنشىقتار باعاسىنا قاراي ساپاسى سىن كوتەرىپ تۇرسا نە كەرەگى بار؟! ەكى كۇندە ىلىككە العىسىز بولىپ، سىنىپ قالىپ جاتادى. ال ءبىزدىڭ ءونىمدى ويىنشىق رەتىندە قاراماۋ كەرەك. بۇل ناعىز تاربيە قۇرالى. ءبىراق، باعا قاتىپ تۇرمايدى. الداعى ۋاقىتتا تاپسىرىس- سۇرانىسقا قاراي وزگەرۋى مۇمكىن. ايتارىم، ارزانداماسا قىمباتتامايدى.

- قازىر قاي جەرلەردە، قانداي دۇكەندەردە ساتىلادى؟

- ساتۋ نۇكتەلەرى بىرتىندەپ ىسكە قوسىلىپ جاتىر. ماسەلەن، الماتى، استانا قالالارى مەن وڭتۇستىك قازاقستان، جامبىل، قىزىلوردا، اقمولا، ماڭعىستاۋ وبلىستارىندا ارنايى ساتۋمەن جانە ناسيحاتتاۋمەن اينالىسىپ جاتقان ادامدارىمىز بار. ءبىراق ولار تەك وبلىس ورتالىقتارىندا عانا، بىرتىندەپ اۋدان- اۋىلدارعا دەيىن ساتۋ ورتالىقتارىن اشۋدى كوزدەپ وتىرمىز. سونىمەن قاتار، قىدىرالى اعامىز «بالبالا» ۇلتتىق ويىنشىقتارىنىڭ تارماق دۇكەندەرىنە قويىپ ساتۋعا كومەكتەسىپ جاتىر. سونداي- اق، اۋەجايلاردا، اۆتوبەكەتتەردە، تەمىرجول بەكەتتەرىندە ساتۋعا قويدىق.

- ال بۇل ءونىمدى الداعى ۋاقىتتا نارىقتىق باسەكەگە قابىلەتتى قازاقستاندىق برەند ونىمدەر رەتىندە شەتەلدەرگە شىعارۋ ويلارىڭىزدا بار ما؟

- ساپالى شىققان جاقسى دۇنيە قاشاندا ءوز يەسىن تابادى. ءبىزدىڭ بۇل «ەلەكتروندى قازاق ءۇيىمىز» قازىردىڭ وزىندە الەمنىڭ ءار تۇكپىرىنە تاراي باستادى دەپ ايتۋعا تولىق نەگىز بار. ولاي دەيتىنىمىز قازىر قازاقتاردى الەمنىڭ ءار مەملەكەتىنەن تابۋعا بولادى. ولار ەلگە تۋىسشىلاپ بولماسا باسقا ءبىر ىسساپارمەن كەلىپ كەتكەندە وسىنداي وتاندىق ونىمدەردى ءبىر قولدارىنا ۇستاپ كەتىپ جاتادى. قازىر قىتايداعى، موڭعولياداعى قازاقتارعا كەڭىنەن تارالىپ ۇلگەردى. ءتىپتى، ەۋروپا ەلدەرىنە دە جەتىپتى. الىس ەلدەردە تۇرىپ جاتقان قانداستارىمىز كورىپ، اتا- جۇرتىنىڭ ءان- كۇيلەرىن تىڭداپ كوزدەرىنە جاس العانى تۋرالى دا اڭگىمەلەردى ەستىپ ءجۇرمىز.

- ال مەملەكەتتەن ارنايى تاپسىرىستار بولدى ما؟

- ارينە اقىرىنداپ بولىپ جاتىر. تاپسىرىستار الىپ جاتىرمىز. العاشقى مەملەكەتتىك تاپسىرىستى مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ ءتىل كوميتەتى بەردى. قازىر مەكتەپتەر مەن بالاباقشالاردان دا كوپتەگەن تاپسىرىستار الىپ جاتىرمىز. وسىلاي ءونىمىمىزدى قولداپ- قۋاتتاپ، قىزىعۋشىلىق تانىتىپ جاتقان بارشا قولدانۋشىلارعا العىس ايتقىم كەلەدى.

- ءونىم قايدا جاسالىپ، قايدا قۇراستىرىلادى؟

- بۇل ءونىمنىڭ بولشەكتەرىن قىتايدىڭ ىشكى ولكەسىندەگى شىنجىن (شەنچجەن) قالاسىندا ءبىر زاۋىتپەن كەلىسىپ، بىرلەسىپ ارنايى تاپسىرىسپەن جاساتىپ، ەلىمىزدە قۇراستىرىپ جاتىرمىز.

- بولاشاقتا بولشەكتەرىن دە ەلىمىزدە ءوندىرىپ، ەلىمىزدە قۇراستىرۋ جوسپارلارىڭىزدا بار ما؟

- ارينە بار. جوبانىڭ اۋقىمىن الداعى ۋاقىتتا قازىرگىدەن دە كەڭەيتە ءتۇسۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. سەبەبى، جوبامىز ىسكە اسقالى بىزگە قول ۇشىن بەرىپ، قولداپ جاتقان ۇلتجاندى ازاماتتارىمىزدىڭ قاتارى كوبەيىپ كەلەدى. وسىنداي ۇلتتىق قۇندىلىعىمىزدى باعالاي بىلەتىن قايىرىمدى ازاماتتارمەن جۇمىس جاساپ وتىرمىز. ءونىم ءتۇرىن مولايتقان سايىن ساۋاتتى قىزمەتكەرلەر سانىن دا ارتتىرا بەرمەكشىمىز. بۇيىرسا، استانانىڭ ىرگەسىندەگى قاراوتكەل دەگەن اۋىلدا، ءوز زاۋىتىمىزدى قۇرۋدى قولعا الىپ جاتىرمىز. قازىر نەگىزىنەن جوسپار بويىنشا جۇمىستى باستاپ كەتتىك. بارلىعى ويداعىداي جۇزەگە اسىپ جاتسا، زاۋىتتىڭ ەڭ وزىق تەحنيكالارىن، ستانوكتارىن اكەلىپ، تەك «ەلەكتروندى قازاق ءۇي» عانا ەمەس، وسى تەكتەس وزگە دە كوپتەگەن ەلەكتروندىق ونىمدەردى ساپالى، باعاسى دا قولجەتىمدى ەتىپ ءوندىرۋدى قولعا الامىز. اللا قالاپ جوسپارىمىز ىسكە اسىپ جاتسا، كەمىندە 40-50 ادامدى جۇمىسپەن قامتي الامىز.

- الداعى ۋاقىتتا جوبانىڭ اۋقىمىن ۇلعايتىپ، سانىن كوبەيتىپ، ساپاسىن بۇدان دا جاقسارتامىز دەپ وتىرسىز. ال ىشكى مازمۇندارىندا قانداي وزگەرىستەر بولادى؟

- اۋقىمى ۇلعايعاندا ىشكى مازمۇنى دا تولىعادى. ءبىز تەك وسى 1200 شىعارمامەن شەكتەلىپ قالمايمىز. بيىل، بۇيىرسا، ءبىرشاما وزگەرىستەر ەنگىزۋدى جوسپارعا الدىق. الداعى كۇندەرى «ەلەكتروندى قازاق ۇيدەن» تەك، ەرتەگى، ءان- كۇي عانا تىڭداپ قويماي قازاقتىڭ تاڭدامالى ايتىستارىن دا تىڭدايتىن بولاسىزدار. باسقا دا كوپتەگەن مازمۇنداردى قوسۋ ويىمىزدا بار. ءار شىعارمانى جانرىنا قاراي جىكتەپ قاراستىرىپ جاتىرمىز. ودان تىس، «XPOE-2017» كورمەسى كەزىندە حالقىمىزدىڭ وزىق ماتەريالدىق قۇندىلىقتارى ارقىلى باي رۋحاني مۇرالارىن الەمدىك دەڭگەيدە ناسيحاتتاۋعا باعىتتالعان جوبا- جوسپارلارىمىز بار. ونى ءوز ۋاقىتىندا رەت- رەتىمەن ناقتى ىستەرىمىز ارقىلى كورسەتەتىن بولامىز.

- اڭگىمەڭىزگە راحمەت! ىستەرىڭىز ىلگەرى باسا بەرسىن!

سۇحباتتاسقان كۇنسۇلتان وتارباي