بابالار ءسوزى: قازىبەكتىڭ قاز داۋىستى اتانۋى
بۇل جوبا اياسىندا «بابالار ءسوزى» ، «قازاق حاندارى» ، «ەجەلگى قالالار تاريحى» ، «حالىق قازىناسى» قاتارلى جاڭا ايدارلار اشىلدى.
«بابالار ءسوزى» ايدارى نەگىزىنە «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى اياسىندا شىققان 100 تومدىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ جىر- تولعاۋلارى، قيسسا- داستاندار، ءسوز ۇستاعان شەشەندەر مەن بيلەرىمىزدەن قالعان ناقىلدار، تاريحي جادىگەرلەر الىندى. «قازاق حاندارى» ايدارىندا تاريحىمىزدا ەلىنە قورعان بولعان حانداردىڭ ءومىرى تۋرالى دەرەكتەر بەرىلەدى. ال «ەجەلگى قالالار تاريحى» ايدارىنا قازاق دالاسىنداعى وركەنيەتتىڭ ورداسى بولعان كونە قالالاردىڭ تاريحى تۋرالى جازبالار جاريالانادى. «حالىق قازىناسى» ايدارى بويىنشا، قازاقستانداعى تاريحي، مادەني ەسكەرتكىشتەر، قازاق حالقىنىڭ سالت- داستۇرلەرى، قولونەر، قارۋ- جاراقتارى تۋرالى ماعلۇماتتار بەرىلمەك. جوبا ماتەريالدارى قازاق تىلىندە (قازاقشا جانە توتە جازۋمەن) اگەنتتىك سايتىندا جاريالانىپ وتىرادى.
***
بۇرىنعى قازاق پەن قالماق جاۋىنگەر كەزدە، ابىلاي حان بىرنەشە باتىرلاردى ەرتىپ سىرداريا جاقتاعى حالقىن ارالاپ كەتكەندە، شىنباي دەگەن دۇشپان استىرتىن كەلىپ، ابىلايدىڭ ەلىن شابۋعا قولايلى ەكەنىن، قالماقتىڭ بەلگىلى كوسەمى، شەشەن قونتاشى حانعا كەلىپ ايتقان. سونان كەيىن قونتاشى حان ەكى ءجۇز جورتۋشى جىبەرىپ، ابىلايدىڭ ەلىن شاپقان. ابىلاي حان ەلىنە قايتىپ كەلىپ، قول استىنداعى حالقىن جيناپ، كەڭەس قىلادى.
كەڭەستە ابىلاي كوپكە قاراپ:
- قالماقتىڭ اتىشۋلى كوسەمى، شەشەنى قونتاشى حانمەن ارباسۋعا، قايىمداسۋ، قارسىلاسۋعا كىمدە كىم «مەن» دەپ كوپ ىشىندە باتىرشىلىق ەتىپ، قول كوتەرسە، سول بارسىن، - دەيدى.
ءبىراق تا بۇل سوزگە ەشكىم بەلسەنە شىعا قويمايدى. «مەن بارامىن» دەپ ەشكىم شىقپاعان سوڭ، حان ابىلاي اشۋلانىپ:
- قالماق قازاقتىڭ باسىن كەسە مە، نەگە ۇندەمەيسىزدەر؟ - دەيدى.
سول ۋاقىتتا ايدابول ءبيدىڭ بالاسى تايكەلتىر مەن مالايسارى باتىر:
- ءبىز بارامىز، - دەيدى.
حان ابىلاي:
- الدارىنان اي، ارتتارىڭنان كۇن تۋىپ، جولدارىڭ بولسىن!- دەيدى.
ات- تۇرمان، قارۋ- جاراقتارىن دايارلاپ، جاقسى- جاقسى باتىرلارىن ءجۇز ەلۋ كىسى قوسىپ، جونەلتكەلى جاتقانىن جەتپىس بەستەگى قاراكەسەك كەلدىبەك بي ەستىپ، ون التى جاستاعى اسىق ويناپ جۇرگەن بالاسى جاس قازىبەكتى شاقىرتىپ الىپ:
- بالام، كىمنىڭ ۇلىسىڭ؟ - دەيدى.
قازىبەك جۇلىپ العانداي:
- اتىم- قازىبەك، اكەم- كەلدىبەك، رۋىم- قاراكەسەك، - دەيدى.
كەلدىبەك بي بالاسىنا ءسۇيسىنىپ:
- ولاي بولسا، بالام، اتاق العىڭ كەلە مە؟
قازىبەك:
- اتا، جاقسىنىڭ اتىن ەرتتەپ، جاتقا جاقىن بولايىن دەپ ەدىم، - دەيدى.
كەلدىبەك بي بالاسىنا كوڭىلى تولىپ، ازىق- تۇلىك، ات- تۇرمانىن دايارلاتىپ، ەلۋ اقبوز اتقا مىنگىزىپ، ەلۋ جورتۋىلشىمەن بالاسىنا:
- جولىڭ بولسىن، بالام! ابىلايدىڭ الدىنا اتىڭنىڭ باسىن بۇرماستان بار، - دەيدى.
قازىبەك اتىنىڭ باسىن بۇرماستان ابىلايعا بارادى. حان ابىلاي تانىماي:
- قاي ۇلسىڭ؟ - دەيدى.
قازىبەك:
- تاي بايگەسىن قاناعات قىلماي، ءىرى ات بايگەسىن ىزدەپ جۇرگەن كەلدىبەك بيدىڭ ۇلىمىن، - دەيدى.
حان ابىلاي بالانىڭ جاۋابىنا ءسۇيسىنىپ:
- بالام، جولىڭ بولىپ، جولداسىڭ قىدىر بولسىن!- دەپ بەتىن سيپايدى.
باستىعى تايكەلتىر بولىپ ءۇش ءجۇز ادام، وسىنىڭ ىشىندە بۇعاناسى قاتپاعان ون التى جاستاعى جاس قازىبەك بولىپ ءۇش ءجۇز جورتۋىلشى قونتاشى حاننىڭ ورداسىنا كەلىپ، سىرتىنان ءسوز الادى. قونتاشى حان ەكى- ءۇش كۇننەن سوڭ ءوزىنىڭ ورداسىنا العىزىپ:
- ايتاتىن داتىن، شاعاتىن مۇڭىڭ نە؟ - دەپ سۇرايدى.
سول ۋاقىتتا تايكەلتىر باتىر ورنىنان تۇرەگەپ:
- وگىزدى ولەڭگە بايلادىق،
ءوزىمىزدى تومەنگە بايلادىق.
اق قىلساڭ دا، قارا قىلساڭ دا، ەرىك وزىڭدە،
وزىڭىزگە قارادىق، ۇناماسا تارادىق، - دەيدى.
بۇل سوزگە قارسىلىق بولماعان سوڭ قونتاشى حان:
- بۇرسۇگىنى شالشى تۇسكە دەيىن حابار جاۋاپ بولار، ەگەر حابار جاۋاپ بولماسا، باستارىڭ امانىندا ەلدەرىڭدى تاپ!- دەيدى.
سول ۋاقىتتا اياق جاقتا وتىرعان جاس قازىبەك:
- دات، تاقسىر، - دەيدى.
قونتاشى حان:
- سويلە، - دەيدى.
قازىبەك:
- مەن- كومىر،
سەن- تەمىر،
ەرىتكەلى كەلگەنمىن.
ەكى ەلدىڭ اراسىن
تەلىتكەلى كەلگەنمىن.
ءسوز بەرمەيتىن شەشەندى
كەمىتكەلى كەلگەنمىن.
قۋاتتى سارى جالىنمىن
جابىسقالى كەلگەنمىن.
جاڭا ۇيرەتكەن جاس تۇلپار،
شابىسقالى كەلگەنمىن.
تانىمايتىن جاتتارعا
تانىسقالى كەلگەنمىن.
تانىسۋعا كەلمەسەڭ،
سەن تۇراتىن جەرىڭدى ايت.
سەن- قابىلان، مەن- ارىستان،
الىسۋعا كەلگەنمىن، - دەيدى.
سول ۋاقىتتا قونتاشى حان وتىرعان ورنىنان تۇرەگەلىپ، قول قۋسىرىپ:
- سەن كىمسىڭ؟ - دەيدى.
قازىبەك:
- تانىماساڭ، قاراكەسەك كەلدىبەك ءبيدىڭ بالاسىمىن، - دەيدى.
- ەندەشە، بالام، سەنىڭ داۋىسىڭ قاز داۋسىنداي ەكەن. اتىڭ- قاز داۋىستى قازىبەك بولسىن، - دەيدى.
ءسۇيتىپ، قازىبەك جاۋعا تۇسكەن مالدارى مەن ادامدارىن الىپ قايتىپ، وسى ساپاردان قاز داۋىستى قازىبەك اتانىپ قايتقان ەكەن.
