ءبىز اسپاننان تۋسكەن جوقپىز، ينكۋباتوردان شىققان جوقپىز
بۇل قازاق قوعامىندا، اسىرەسە جاستار اراسىندا ۇلكەن نارازىلىق تۋدىردى.
ۆ. پۋتين مىرزا، رەسەي فەدەراتسياسى ءۇشىن قازاقستان جاقىن ستراتەگيالىق سەرىكتەس، دوستاس مەملەكەت دەپ ايتىپ ءجۇرسىز. ولاي بولاتىن بولسا نەگە قازاقستاننىڭ تاريحىن بۇرمالايسىز؟ ءبىزدىڭ حالىقتى بۇكىل الەمگە مەملەكەتى جوق سىعاندارمەن تەڭەستىردىڭىز. قازاق حالقىنىڭ تاريحىنا باعا بەرەتىن ءسىز كىم ەدىڭىز؟ اۋەلى رەسەيدىڭ ىشكى تۇراقتىلىعىن، الەۋمەتتىك جانە ەكونوميكالىق قيىن جاعدايىن تۇزەپ الىڭىز. نەگە دوستاس ورىس حالقىن قازاقتارعا، ۋكرايندارعا جانە باسقا كورشى حالىقتارعا قارسى قوياسىز؟
شىن تاريحقا كەلسەك، 14 - عاسىردىڭ باسىنداعى قازاق حاندىعىنىڭ ورلەۋىن تاريحشىلار قاسىم حان ەسىمىمەن بايلانىستىرادى. قاسىم حان تۇسىندا قازاق حاندىعى دەربەس مەملەكەت رەتىندە حالىقارالىق قاتىناسقا ارالاسا باستادى. دەربەس قازاق حاندىعىن جانىبەك پەن كەرەي 1465 -جىلى قۇردى. 16 - عاسىردىڭ ورتاسىندا قازاق حاندىعى رەسەيمەن ەلشلىك قاتىناستا بولدى. قازاق مەملەكەتى تۋرالى مالىمەتتەر شىعىس پەن ەۋروپاعا دا جەتتى، ماسكەۋدە بولعان (1517 جانە 1526) اۆستريالىق ديپلومات سيگيزمۋند گەربەرشتەين ءوز جازبالارىندا قازاقتار جونىندە مالىمەتتەر بەردى. 1573 -جىلى ورىس ەلشىسى ت. چەبۋكوۆ بايلانىس ورناتۋ ءۇشىن قازاق حاندىعىنا كەلگەن. ال 1594 -جىلى تاۋەكەل حان ماسكەۋ مەملەكەتىنە قۇلمۇحامەت (قۇلمامبەت) باسقارعان ەلشىلىگىن جىبەرگەن. 1740 -جىلعى تامىز ايىندا ابىلاي حان ورىس وكىمەتىمەن كەلىسىم جاسادى. ال 1831 -جىلى كىشى ءجۇزدىڭ حانى ءابىلحايىر رەسەي پاتشالىعىمەن «قامقورلىق» تۋرالى كەلىسىمگە وتىردى. جوعارىدا ايتىلعان تاريحي مالىمەتتەردى رەسەي پرەزيدەنتى ۆ. پۋتين بىلمەگەنى مە؟ الدە، تاريحتى بۇرمالاپ قازاق حالقىنىڭ مەملەكەتتىلىگىن جوققا شىعارۋدى ماقسات ەتىپ وتىر ما؟
ال 1936 -جىلى قازاق كەڭەستىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسى س س س ر قۇرامىندا كىردى. 1990 -جىلى 25 - قازاندا رەسپۋبليكا مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراتسيا قابىلدانىپ، 1991 -جىلى 16 - جەلتوقسان قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن جاريالادى.
ءسىزدىڭ ەسىڭىزگە سالايىق. 2005 -جىلدىڭ 21 - قازانىندا استانا قالاسىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ شەتەل ديپلوماتيالىق كورپۋسىمەن كەزدەسۋىندە سويلەگەن ءسوزىن كەلتىرەيىك: «بۇگىن سالتاناتتى كۇن - قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك سۋۆەرەنيتەتى تۋرالى دەكلاراتسيانىڭ قابىلداۋىنىڭ 15 -جىلدىعى قارساڭىندا - ءبىز مىنانى سەنىممەن ايتا الامىز: قازاق مەملەكەتتىگىن قايتا قۋرۋعا بايلانىستى تاريحي ميسسيا تابىستى اياقتالدى.
ەلباسىمىز: «كەرەي مەن جانىبەك 1465 -جىلى العاشقى حاندىقتى قۇردى، قازاق مەملەكەتەلىگىنىڭ تاريحى سول كەزدەن باستاۋ الادى. ەڭ ماڭىزدىسى، سول كەزدە وعان نەگىز قالاندى، ءبىز بابالارىمىزدىڭ ۇلى ىستەرىن جالعاستىرىپ وتىرمىز» دەپ باياندادى. سونىمەن، پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ «2015 -جىلى قازاق حاندىعىنا 550 -جىل تولاتىنىن» جانە ونى حالىقارالىق دەڭگەيدە اتاپ وتەتىنىمىزدى مالىمدەدى. ءبىز ونى قولدايمىز جانە سوعان دايىندىق ۇستىندەمىز.
قازاقستان پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ حالىقارالىق ىستەر، قورعانىس جانە قاۋىپسىزدىك جونىندەگى كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى م. اشىمبايەۆ: «قازاقستان اۋماعىندا مەملەكەتتىلىك بولعان جوق دەپ ۆ. ءپۋتيننىڭ ايتۋى دۇرىس ەمەس. ءبىزدىڭ اۋماقتا عاسىرلار بويى ءىرى مەملەكەتتەر بولعانىن بۇكىل الەم بىلەدى. ءبىزدىڭ مەملەكەتتىلىگىمىزدىڭ تامىرى ءبىزدىڭ اۋماقتا قۇرىلعان ۇلى تۇركى قاعاناتى داۋىرىنەن باستالادى. كەيىن ءبىز التىن وردانىڭ ءبىر بولىگى بولدىق، ودان كەيىن قازاق حاندىعى ءداۋىرى باستالدى - مۇنىڭ ءبارى قازاقستان اۋماعىندا مەملەكەتتىلىكتىڭ قالىپتاسۋ تاريحى. سوندىقتان قازاقستان اۋماعىندا مەملەكەتتىلىك بولعان جوق دەگەن پىكىرمەن كەلىسۋگە بولمايدى» .
پارلامەنت دەپۋتاتى ا. پەرۋاشوۆ: «ءبىز رەسەيدىڭ تاريحىن بىلەمىز، ال كورشى مەملەكەتتىڭ باسشىسى وسى كۇنگە دەيىن ءبىزدىڭ تاريحىمىزدى بىلمەيدى. ءبىز اسپاننان تۋسكەن جوقپىز، ينكۋباتوردان شىققان جوقپىز. ءبىز ءوز مەملەكەتىمىزدە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. بۇل ءبىزدىڭ جەر» .
تۇرىك جانە ورتا ازيا ەلدەرى بويىنشا Freedom House مامانى، نەيت شەنكان: «پرەزيدەنت پۋتيننىڭ بۇنداي مالىمدەمەسى، استاناداعى ۇكىمەتتىڭ نارازىلىعىن تۋدىرادى. بۇعان قوسا كوپتەگەن شىنشىل ورىس ساياساتكەرلەرى مەن تاريحشىلارى ۆ. پۋتيننىڭ سوزىنە سىن ايتىپ وتىر.
سوندىقتان پۋتين مىرزا، جوعارىدا ايتىلان قازاق مەملەكەتتىلىگى، قازاق حاندىعى، قازاق حالقى جايلى كەلتىرىلگەن تاريحي دالەلدەنگەن دەرەكتەردى ءسىز جانە باسقا دا شوۆينيستەر جوققا شىعارا المايدى.
وكىنىشكە وراي ءسىزدىڭ سەرىكتەستەرىڭىز؛ ۆ. جيرينوۆسكي، ا. دۋگين، ە. ليمونوۆ جانە سول سياقتى باسقا ارانداتۋشىلار قازاق حالقىنا ءتيىسۋى رەسەي بيلىگىنە ابىروي اكەلمەيدى.
ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق قۇرامىنداعى ەلدەر ءبىرى بىرىمەن تاتۋ، دوستىق قارىم قاتىناستاردا بولىپ، تاۋار ايىرباس سانى كوبەيىپ، وداقتىڭ ءارى قاراي دامۋىن قالايتىن بولساڭىز مىندەتتى تۇردە قازاق حالقى، قازاقستان پرەزيدەنتى الدىندا ءسىز كەشىرىم سۇراۋىڭىز ءتيىس!
قازاق ينتەلليگەنتسيا، جاستارى اتىنان
qiyan.kz
