بابالار ءسوزى: باتىرلىققا سىن
بۇل جوبا اياسىندا «بابالار ءسوزى»، «قازاق حاندارى»، «ەجەلگى قالالار تاريحى»، «حالىق قازىناسى» قاتارلى جاڭا ايدارلار اشىلدى.
«بابالار ءسوزى» ايدارى نەگىزىنە «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى اياسىندا شىققان 100 تومدىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ جىر- تولعاۋلارى، قيسسا- داستاندار، ءسوز ۇستاعان شەشەندەر مەن بيلەرىمىزدەن قالعان ناقىلدار، تاريحي جادىگەرلەر الىندى. «قازاق حاندارى» ايدارىندا تاريحىمىزدا ەلىنە قورعان بولعان حانداردىڭ ءومىرى تۋرالى دەرەكتەر بەرىلەدى. ال «ەجەلگى قالالار تاريحى» ايدارىنا قازاق دالاسىنداعى وركەنيەتتىڭ ورداسى بولعان كونە قالالاردىڭ تاريحى تۋرالى جازبالار جاريالانادى. «حالىق قازىناسى» ايدارى بويىنشا، قازاقستانداعى تاريحي، مادەني ەسكەرتكىشتەر، قازاق حالقىنىڭ سالت- داستۇرلەرى، قولونەر، قارۋ- جاراقتارى تۋرالى ماعلۇماتتار بەرىلمەك. جوبا ماتەريالدارى قازاق تىلىندە (قازاقشا جانە توتە جازۋمەن) اگەنتتىك سايتىندا جاريالانىپ وتىرادى.
***
كەنەسارى حان ۇلى ءجۇز ۇيسىننەن قول جيناماقشى بولادى. جاسى ۇلعايىپ قالعانىنا قاراماي، بولتىرىك شەشەن دە جيناپ بەرەيىن دەگەن ەكەن. «نە دەيسىڭ، بولتىرىك باتىر ساۋىن ايتىپتى، قول جيناپ جاتىر، كەنەسارى حانعا قوسىلماقشى ەكەن»، - دەگەن حابار شىعادى. سودان قاراتاۋ، شۋ تالاس وڭىرىندەگى ىستى اعايىنداردان ات جالىن تارتىپ مىنەر ازاماتتار اتقا قونادى. قوسىندا مىڭباسى بولىپ بولتىرىك باتىر ءوزى باستاپ بارعان. كەنەسارى حان «بولتىرىكتى ەل باتىر دەيدى، مەن مۇنى سىناپ كورەيىن» دەگەن ەكەن. ەل كورەمىز، جەر كورەمىز دەگەن جەلەۋمەن بولتىرىك شەشەندى ەرتىپ، حان كەنە ءۇش كىسىمەن جول ساپارعا شىققاندا، جولدا مولاعا جاسىرىنىپ قالۋ ءۇشىن ءوزىنىڭ جانسىزىن جىبەرگەن ەكەن. كۇن سۋىتىپ، قار بوراپ تۇرادى. ءتۇن قاراڭعى. سۋىت ءجۇرىپ كەلە جاتقان جولاۋشىلار ءبىر ەسكى قورىمعا كەز كەلەدى. ءبىرازىراق دامىلدان كەيىن وت جاعىپ، جىلىنىپ الالىق دەپ ۇيعارادى.
ءبىر اتقوسشى اتتاردى جايعاپ، ەكىنشىسى اس- سۋ قامىنا كىرىسىپ، ءۇشىنشىسى وتىن جيناۋعا جونەلەدى. قىلتانى جوق قازاقتىڭ كەڭ دالاسىندا قۋراي مەن سىنىق شىبىق قايدان تابىلسىن. الگى جىگىت مولا ءىشىن ارالاپ كەتەدى دە، قورقىپ، ىزىنشە قايتىپ كەلەدى.
ەكىنشىسى دە بارۋعا جۇرەكسىنەدى. سوندا نامىسقا شىداماعان بولتىرىك باتىر:
- ءاي، تۋا شوككىر! - دەپ بارىپ ەسكى قورىم ىشىنەن اعاشتاردى جيناي باستايدى. سوندا الگى حان كەنەنىڭ جانسىزى:
- ەي، بولتىرىك! تىرلىگىمدە تىنىشتىق بەرمەپ ەدىڭ، ەڭ بولماسا كوردە جاتقاندا تىنىشتىق بەرمەيسىڭ بە؟ - دەپ داۋىس بەرەدى. سوندا بولتىرىك باتىر، بۇلك ەتپەستەن وتىن جيناپ ءجۇرىپ:
- يمانىڭ سالامات بولعىر. كورىڭدە تىنىش جات! اعاش بولماسا، وتىن ورنىنا سۇيەگىڭدى جاعۋعا تۋرا كەلەدى. ءتىرىنىڭ تىرلىگى بار، - دەگەن ەكەن. بولتىرىك وتىن جيناپ كەتكەن سوڭ كوردەن كەنەسارىنىڭ جانسىزى شىعىپ كەلەدى. كەيىن وتقا جىلىنىپ، جان شاقىرعان سوڭ، وڭاشا الىپ شىعىپ الگى ادامنان كەنەسارى سۇراپتى دەيدى: «قالاي بولدى؟ » - دەپ.
- مەن دىبىس بەرگەن كەزدە بۇلك ەتپەستەن باتىل جاۋاپ قايىردى، - دەگەندە:
- ءجا، بولدى، بۇل شىنىندا دا باتىر ەكەن، - دەگەن ەكەن حان كەنە.
