قازاق حاندارىنىڭ اتاسى جانىبەك حان قالاي «ءاز» اتاندى؟

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - الدىمەن جانىبەك حاننىڭ شىعۋ تەگىنە قىسقاشا توقتالا كەتەلىك. ول - قازاق حاندارىنىڭ اتاسى.

ونىڭ شىن ەسىمى - ءابۋ سايد. ول - اق وردانىڭ سوڭعى حانى، اتاقتى باراق حاننىڭ ءمىر- سايد، ءمىر- قاسىم اتتى ۇلدارىنان كەيىنگى كىشى ۇلى. سول سەبەپتەن بولۋى كەرەك، ХVI-ХVII عاسىرلارداعى قازاق تاريحشىسى قادىرعالي جالايىري ونى «كىشى جانىبەك حان» دەپ ايتادى.

جانىبەك حاننىڭ ورىس حانعا دەيىنگى اتالارى باراق پەن قويىرشاق حاندار اق وردادا حان بولعان تۇلعالار. وعان دەيىنگى اتالارى دا دەشتى قىپشاقتىڭ ساياسي تاريحىندا ءوز ورنى بار ادامدار.

اتا-بابا جولىن جالعاستىرعان جانىبەك حان دا XV عاسىردىڭ ورتاسىنان باستاپ دەشتى قىپشاقتاعى جاڭا مەملەكەتتىڭ، قازاق مەملەكەتىنىڭ نەگىزىن قالاپ، ونىڭ بيلەۋشىلەرىنىڭ بىرى بولدى.

ورايى كەلگەندە ايتا كەتەلىك، قازاق حاندارى اراسىندا اتاقتىلارىنىڭ ءبارى دەرلىك جانىبەك حاننىڭ ۇرپاقتارى. جانىبەك حاننىڭ ارتىندا توعىز ۇلى قالادى. ونىڭ ىشىندە جيرەنشە، ماحمۇت، قامبار، ادىك، قاسىم سەكىلدى ۇلدارى XV عاسىردىڭ سوڭى مەن XVI عاسىر باسىنداعى قازاق حاندىعى تاريحىندا ۇلكەن ءرول اتقارادى.

XVI عاسىردىڭ ورتاسى مەن ەكىنشى جارتىسىندا جانىبەك حاننىڭ جادىك اتتى ۇلى مەن ونىڭ ۇرپاقتارى ساياسي بيلىكتى قولدارىندا ۇستايدى. قازاقتىڭ حانى بولعان تاۋەكەل، ەسىم، جاڭگىر، تاۋكە حاندار - جانىبەك حاننىڭ ۇرپاقتارى بولىپ كەلەدى.

جانىبەك حان شامامەن XV عاسىردىڭ باسىندا دۇنيەگە كەلگەن. سول عاسىردىڭ 50-60- جىلدارى تۋىسى كەرەي ەكەۋى ورىس حان ۇرپاقتارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ۇلكەنى بولاتىن. قازاق حاندىعىنىڭ نەگىزىن قالاعانعا دەيىن ونىڭ ءومىرى تۋرالى ەشقانداي مالىمەت جوق. سول سەبەپتى انىق ءبىر پىكىر ايتۋ وتە قيىن.

سوڭعى جىلدارى بىزگە بەلگىلى بولعان تاريحي اڭىز مالىمەتتەرىنە قاراپ جانىبەك اكەسى باراق قايتىس بولعان سوڭ، 1428-1457 - جىلداردا سىر وڭىرىندە ۇلىس باسقارعانىن ايتۋعا بولادى. اڭىز دەرەگىن جازبا دەرەك مالىمەتى دە قولدايدى. قادىرعالي جالايىري بۇل جونىندە: «...بۇل جانىبەك حان اتاسىنىڭ ۇلىسىن بيلەدى»، - دەپ جازادى. 1446-57 - جىلدار ارالىعىندا دەشتى قىپشاقتا تولىق جەڭىسكە جەتكەن ءابىلقايىر حان شىڭعىس ۇرپاقتارىنا ساي شەكسىز بيلىككە يە بولادى. ونىڭ جۇرگىزگەن ىشكى ساياساتى جەرگىلىكتى رۋ-تايپا كوسەمدەرىنە، سۇلتاندارعا، تىپتى حاننىڭ اينالاسىنداعى تۋىس سۇلتاندارىنا دا قىسىم جاساۋ بولىپ كورىنەدى. جەرگىلىكتى رۋ- تايپالار ءۇشىن بۇل ەجەلگى ءداستۇردى بۇزۋ ەدى.

سول كەزدە ورىس حان ۇرپاقتارى كەرەي مەن جانىبەك سۇلتاندار دا قىسىم كورەدى. سىر وڭىرىندەگى قالالاردى شايبانيلىق سۇلتانداردىڭ يەلەنۋى، كەرۋەن جولدارىنا باقىلاۋ ورناتىلۋى، ەڭ جاقسى قىستاۋلاردى الۋ جانە تاعى باسقا ارەكەتتەرى ءابىلقايىر حاندى ەكى سۇلتانعا جاۋ ەتەدى. ءوز حالقىنىڭ كوڭىلىنەن شىقپاعان جانە قولداۋىنا سۇيەنبەگەن بيلەۋشىنىڭ بيلىگى ۇزاققا بارمايتىنى بەلگىلى. XV عاسىردىڭ 50- جىلدارىنداعى ءابىلقايىر حاننىڭ كۇيى وسىعان دالەل. مۇنى قازاق حاندىعىن قۇرۋشىلار - كەرەي مەن جانىبەك سۇلتاندار جاقسى تۇسىنگەن.

كەرەيدىڭ وسيەتىن ورىندادى

قازاق حاندىعىن قۇرۋ جولىندا ەكى حاننىڭ اتقارعان ىستەرىن بولە-جارا ايتۋ مۇمكىن ەمەس. از عانا دەرەك مالىمەتتەرى حاندىقتىڭ قۇرىلۋ كەزەڭىندە ەكى حاندى ۇنەمى بىرگە ايتادى. بىز بۇعان دەيىنگى كەرەي حان تۋرالى جازىلعان ماقالامىزدا حاندىقتىڭ قالاي، قاشان قۇرىلعاندىعىن ايتقانبىز. ونى قايتالاپ جاتپاي، تىكەلەي جانىبەك حاننىڭ اتقارعان ءرولى تۋرالى ويىمىزدى بىلدىرەلىك. قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋ كەزەڭىن شارتتى تۇردە بىرنەشە كەزەڭگە ءبولىپ قاراۋعا بولادى.

العاشقى كەزەڭگە كەرەي مەن جانىبەكتىڭ ءابىلقايىر حاننان ءبولىنىپ، موعولستانعا كەلۋى جانە حاندىق قۇرىپ، 1461-1462 -جىلعا دەيىنگى، ياعني ەسەنبۇعا حان قايتىس بولعانعا دەيىنگى ارالىق جاتادى. بۇل كەزەڭدە قازاق حاندىعى ءالى تولىق دەربەس مەملەكەت ەمەس ەدى. موعولستاننىڭ باتىسىندا ورنالاسىپ، ونىڭ باتىستاعى «قورعانى» ءرولىن اتقاردى. حاندىقتىڭ حالقى «وزبەك- قازاق» ەتنونيمىمەن اتالدى. ءابىلقايىرعا نارازىلار ەسەبىنەن حاندىقتىڭ حالقى وسە ءتۇستى. 1458 - جىلدان 1462 - جىلعا دەيىن قازاق حاندىعىنىڭ ارقاسىندا ەسەنبۇعا حان بيلىگىنە ونىڭ باستى دۇشپانى ءجۇنىس تە، باسقالار دا قاۋىپ توندىرە المادى.

حاندىقتىڭ مەملەكەتتىلىك تۇرعىسىنان نىعايا ءتۇسۋى كەلەسى كەزەڭدە جالعاستى. ەسەنبۇعا حان قايتىس بولعاننان كەيىن ورنىنا ۇلى دوسمۇحاممەد كەلەدى. ونىڭ 7 جىلعا سوزىلعان بيلىگى تۇسىندا دەرەكتەردە جازىلعانداي، كەشەگى دوستار جاۋعا اينالادى. ال جاۋلار ۋاقىتشا دوس بولىپ شىعا كەلدى. مۇنىڭ بارىنە ەشبىر پرينتسيپسىز جۇرگىزىلگەن دوسمۇحاممەد حاننىڭ ساياساتى سەبەپ بولعان ەدى. قازاق حاندىعى دا وسى كەزەڭدە ءوزىنىڭ ىشكى-سىرتقى ساياساتىن ايقىنداپ، بىرتە- بىرتە دەربەستەنە باستادى.

ال، 1469 - جىلى موعول بيلىگىنە ءجۇنىس حاننىڭ كەلۋىمەن قازاق مەملەكەتىنىڭ قۇرىلۋ تاريحىندا جاڭا كەزەڭ باستالدى. وسى كەزەڭنەن باستاپ، جاڭا حان ءجۇنىس پەن قازاق حاندارى اراسىندا جاقسى قارىم- قاتىناس قايتا ورنادى.

حاندىقتىڭ قۇرىلۋ تاريحىنداعى سوڭعى كەزەڭگە 1469-1471 -جىلدار جاتادى. ەگەر دە العاشقىدا كەرەي مەن جانىبەك حاندار بىرگە ايتىلسا، سوڭعى كەزەڭدەگى دەرەكتەردە جانىبەك حاننىڭ ەسىمى جالعىز كەزدەسەدى. م. ەلەۋوۆ جاريالاعان تاريحي دەرەكتەرگە قاراعاندا كەرەي حان ون جىلداي بيلىك قۇرىپ، حانتاۋدا جەرلەنگەن. كەرەيدەن سوڭ حاندىققا اتا داستۇرىنە ساي جانىبەك كەلەدى. Х-ХIII عاسىرلاردا قىپشاقتاردا حاندىق بيلىك اكەدەن بالاعا ەمەس، اكەدەن ىنىگە نە نەمەرە تۋىسقا بەرىلىپ وتىرعان.

فازلاللاح يبن رۋزبەحان ءوز ەڭبەگىندە «كەرەيدەن سوڭ حاندىقتا بىرنەشە ادام بولدى، سوسىن كەزەك بۇرىندىق حانعا ءتيدى»، - دەپ جازسا، «تاريح- ي كيپچاكحاني» ەڭبەگىنىڭ اۆتورى 1469-70 - جىلدارى قازاق حانى جانىبەك دەپ كورسەتەدى.

سونداي- اق، 1469-72 - جىلدارى ءابىلقايىر حاننىڭ ۇلدارىنا قارسى كۇرەستە قازاق حاندىعى تاراپىنان جانىبەك حاننىڭ قاتىسقاندىعىن «فاتحناما»، «شايبانيناما»، «باحر ال- اسرار في ماناكيب ءال- احيار» ەڭبەكتەرىنىڭ مالىمەتتەرى تولىق قۋاتتايدى. جوعارىداعى مالىمەتتەر كەرەيدەن سوڭ جانىبەكتىڭ حان بولعاندىعىن ايتقانىمەن، بىراق ونىڭ قاي جىلى حان سايلانعانىنان حابار بەرمەيدى. كەرەي ون جىلداي حان بولسا، وندا جانىبەك تاققا شامامەن 1465-66 - جىلدارى وتىرعان.

جانىبەك حاننىڭ بيلىگى 6-7 جىلعا سوزىلدى. ونىڭ تۇسىندا حاندىق تاريحىندا ۇلكەن ماڭىزعا يە بىرنەشە وقيعا بولدى. بىرىنشىدەن، ءابىلقايىر حاننىڭ قازاق حاندىعىنا جاساعان 1469 - جىلعى جورىعى ءساتسىز اياقتالىپ، ءابىلقايىر قايتىس بولدى. بۇل جاعداي «كوشپەلى وزبەكتەر» مەملەكەتىنىڭ كۇيرەۋ كەزەڭىنىڭ باستالۋىنا الىپ كەلدى. ەكىنشىدەن، دەشتى قىپشاقتا شايبانيلىق اۋلەتتىڭ بيلىگى جويىلدى. ارينە، شايبانيلار اۋلەتىنىڭ بيلىگى وزدىگىنەن جويىلمادى. ونى جويدى. بۇعان سىبىر، التىن وردا، حورەزم حاندىقتارى مەن نوعاي مىرزالارى جانە جانىبەك حان باسقارعان قازاق حاندىعى ۇلەس قوستى. سول ارقىلى جانىبەك كەرەي حاننىڭ مەملەكەتتى العاش قۇرعان كەزدە ايتقان «اللا تاعالا ءساتىن سالعان كۇنى باتىسقا - تۇركىستانعا جول ءجۇرۋىمىز كەرەك» دەگەن وسيەتىن ورىندادى. قازاق حاندىعىنىڭ بيلىگىن دەشتى قىپشاق اۋماعىنا تولىق جۇرگىزە باستادى. ءاز- جانىبەكتىڭ تاريحي ءرولىن وسى جەردەن دە كورەمىز. بۇل 1470 - 1471 - جىلدار بولاتىن، ياعني، قازاق حاندىعىنىڭ دەربەس ەل رەتىندە ءومىر سۇرە باستاعان جىلدارى.

ءاز-جانىبەك كوپ جانىبەكتىڭ بىرى ەمەس...

ەندى جانىبەك حاننىڭ XV عاسىردىڭ 70- جىلدارىنداعى ومىرىنە بايلانىستى كەيبىر قاتە پىكىرلەر مەن تۇجىرىمدارعا توقتالا كەتەلىك. م. تىنىشپايەۆ گاممەردىڭ جانىبەك حان جونىندەگى قاتە تۇجىرىمىن ودان ءارى جالعاستىرادى. (قاراڭىز: تىنىشپايەۆ م. يستوريا كازاحسكوگو نارودا. ا. , 1993, 128-6.). وندا 1477 - جىلى جانىبەك حان التىن وردا حانى احمەت حان اتىنان قىرىمدا حاندىق ەتەدى، 1480 - جىل شاماسىندا رەسەيگە، ۇلى كنياز III يۆان ۆاسيليەۆيچكە كەلەدى، سوندا كوۆنو كالاسىندا دۇنيە سالدى دەگەن پىكىرلەرگە م. تىنىشپايەۆ «التىن وردا حانى احمەت ىقپالى كۇشتى تۋىسى ءارى ۇلىس حانى جانىبەك حاندى جانىندا ۇستاعىسى كەلمەدى، ءسويتىپ ونى قىرىمعا جىبەرۋ ارقىلى ونداعى باعىنباي جۇرگەن مەڭلى كەرەيدەن قۇتىلۋدى ماقسات ەتتى» دەگەن دالەلدەمەسىمەن تولىقتىرادى.

ءبىزدىڭ ويىمىزشا، م. تىنىشپايەۆ وسى جەردە بىرنەشە ماسەلەگە ءۇستىرت قاراعان. بىرىنشىدەن، XV عاسىردىڭ 70- جىلدارى التىن ورداعا قىرىم حاندىعى دا، جانىبەك حان بيلەگەن قازاق حاندىعى دا تاۋەلدى ەمەس، ولار ءارقايسىسى جەكە دەربەس حاندىقتار بولاتىن. ەكىنشىدەن، كورسەتىلگەن جىلداردا قىرىم حاندىعى مەن التىن وردا حاندىعى اراسىندا تالاس- تارتىس ءجۇرىپ جاتتى. ولاردىڭ بىرى ۋاقىتشا جەڭىسكە جەتۋى مۇمكىن، بىراق بۇل تولىق جانە تۇپكىلىكتى جەڭىس ەمەس ەدى.

سوندىقتان دا احمەت حاننىڭ جانىبەكتى قىرىمعا حان ەتىپ وتىرعىزۋى مۇمكىن ەمەس. ۇشىنشىدەن، جانىبەك حاننىڭ جاسى XV عاسىردىڭ 70 - جىلدارىندا الپىستان اسىپ، جەتپىسكە تاياپ قالعان بولاتىن. سوندىقتان جاسى كەلگەن ادامدى دەشتى قىپشاقتان قىرىمعا حان ەتىپ جىبەرۋ قيسىنعا كەلمەيدى. تورتىنشىدەن، XV عاسىردىڭ سوڭىنداعى ەتنيكالىق سانانى ХIII-ХIV عاسىرداعى جاعدايمەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى. بۇرىنعى التىن وردا اۋماعىندا XV عاسىر ورتاسىنان باستاپ، جەرگىلىكتى ەتنيكالىق بىرلەستىككە سۇيەنگەن ۇلتتىق مەملەكەتتەر پايدا بولدى. قازان، قىرىم، استراحان، قازاق حاندىقتارى سونىڭ دالەلى. جەرگىلىكتى حالىق كوپ جاعدايدا ءوز حاندارىنىڭ بيلىككە كەلۋىنە ارالاسىپ وتىرعاندىقتان، سىرتتان حان اكەلىپ وتىرعىزۋدىڭ كۇنى ءوتىپ كەتكەن بولاتىن. مىنە، وسىنداي جاعدايلاردى ەسكەرمەگەندىكتەن، جانىبەك حانعا بايلانىستى قاتە پىكىرلەر تۋىنداعان.

ويىمىز مۇنان دا تۇسىنىكتى ءارى ايقىن بولۋى ءۇشىن «1477 -جىلى قىرىمدا حان بولعان جانىبەك كىم ەدى» دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرەلىك. الدىمەن سول كەزدەگى قىرىم حاندىعى تۋرالى بىر- ەكى اۋىز ايتۋ قاجەت. XV عاسىردىڭ 40 - جىلدارى قىرىمدا بيلىككە كەلگەن تۇقايتەمىرلىك قاجى كەرەي حان جاڭا حاندىقتىڭ جانە جاڭا اۋلەتتىڭ نەگىزىن قالادى. 1466 - جىلى ول قايتىس بولعاننان كەيىن، تالاس-تارتىس باستالدى.

ءسويتىپ ونىڭ كوپ ۇلىنىڭ بىرى - مەڭلى كەرەي بيلىكتى يەلەنىپ، حان بولدى. بىرنەشە رەت بيلىكتەن ايىرىلىپ، قايتا كەلگەن مەڭلى كەرەي حان قىرىمدا XVI عاسىردىڭ باسىنا دەيىن بيلىك ەتەدى. ول 1502 - جىلى التىن ورداعا سوڭعى رەت سوققى بەرىپ، حاندىقتى جانە ونىڭ استاناسى سارايدى تاس- تالقان ەتەدى. XV عاسىردىڭ 70- جىلدارى قىرىم رەسەيمەن وداقتاس بولىپ، احمەت حان مەن كورول كازيميردىڭ وداعىنا قارسى تۇرادى. ءدال وسى تۇستا تۇركيا دا قىرىمعا ءوز ىقپالىن وسىرگەن بولاتىن.

وسىنداي جاعدايدا قاجى كەرەي ۇلدارى بىرنەشە باعىتتى، اتاپ ايتساق، تۇركيالىق، التىنوردالىق، رەسەيلىك باعداردى ۇستانۋعا ءماجبۇر بولدى. قىرىمنىڭ بيلەۋشى اۋلەتى ىشىندە وسىنشاما باعىتتى ۇستانۋشىلار اراسىندا ءوزارا كۇرەس ءوربىدى.

مەڭلى كەرەيدىڭ بىرنەشە رەت بيلىكتەن ايىرىلۋى وسىدان تۋىنداعان. 1474 - جىلى مەڭلى كەرەيدەن بيلىكتى تۋعان اعاسى حايدار حان تارتىپ الادى. 1475 -جىلى مەڭلى كەرەي تۇرىكتەرگە وتەدى دە، سولاردىڭ كومەگىمەن بيلىككە قايتا كەلەدى. ال، 1477 - جىلى احمەت حان قىرىم تۇبەگىن قايتا باعىندىرادى دا، ول قىرىمنىڭ بيلەۋشى توپتارى اراسىندا التىنوردالىق باعىتتى ۇستايتىن ادامدى حان ەتەدى. ول - جانىبەك بولاتىن.

دەرەكتەر دە ونى: جانىبەك- كەرەي دەپ تە، جان- كەرەي دەپ تە جازادى. جانكەرەي - مەڭلى كەرەيدىڭ اكەسى قاجى كەرەي حاننىڭ تۋعان اعاسى (سىزدىقوۆا ر. قويگەلديەۆ م., كورسەتىلگەن كىتاپ، 253-6: «التىن وردا تاريحىنا قاتىستى ماتەريالدار جيناعى» ت. II. م- ل، 1941, 61-6.)

جوشى ۇلىسىنىڭ تاريحى تۋرالى زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، كوزى تىرىسىندە سول ەڭبەگىن جاريالاي الماعان تاريحشى، ەتنوگراف گ. ە. گرۋمم- گرجيمايلو (1860-1936) وسى كەزدەگى وقيعالاردى بىلايشا تۇسىندىرەدى: «احمەت حان قىرىمدى الىپ، وندا بيلەۋشى ەتىپ جانىبەك گەرەيدى وتىرعىزدى.. . بىراق ءبىر جىلدان سوڭ قىرىمداعى جاعداي قالپىنا كەلتىرىلەدى: جانىبەك رەسەيگە قاشتى، مەڭلى گەرەي بيلىككە قايتا كەلدى. رەسەيمەن اراداعى وداقتاستىق قالپىنا كەلتىرىلدى جانە قوسىمشا قاۋلىمەن تولىقتىرىلدى».

قاۋلىدا III يۆان رەسەيگە قاشىپ بارعان مەڭلى گەرەي تۋىستارىن ەشقايدا شىعارماۋ جانە بارلىعىن جاسىنا، قىرىمداعى جاعدايىنا ساي ماتەريالدىق تۇرعىدان قامتاماسىز ەتۋ ايتىلعان. (قاراڭىز: گرۋمم- گرجيمايلو گ. س. دجۋچيدى. زولوتايا وردا. مىنا كىتاپتا: «ارابەسكي» يستوريي. كنيگا 1. رۋسسكيي ۆزگلياد. م. , 1994, 142-6.).

قازاقتىڭ جانىبەك حانىنىڭ ەسىمىنە ۇقساس كەلەسى تاريحي تۇلعاعا - استراحاندىق جانىبەك حان جاتادى. استراحان حاندىعىندا 1514-1521 - جىلدارى كىشى مۇحاممەد حاننىڭ نەمەرەسى، ماحمۋد حاننىڭ ۇلى - جانىبەك حان بيلىك قۇرعان. استراحان حاندىعىنىڭ تاريحىنا ارنالعان مونوگرافيا اۆتورى ي. ۆ. زايتسيەۆتىڭ كورسەتۋى بويىنشا، ماحمۋد حاننىڭ ۇلى، ابد ءال- كەرىمنىڭ باۋىرى جانىبەك حان استراحان تاعىن 1514 - جىلدىڭ جازىندا يەلەنىپ، 1521 -جىلدىڭ 15 - تامىزىنا دەيىن بيلىك جۇرگىزگەن.

ⅩⅤ عاسىردىڭ بىرىنشى جارتىسىندا ماۋەرەنناحردا انديجان ۋالاياتىن باسقارعان، شايبانيلىق جانىبەك حان دا بار. ول - ءابىلقايىر حاننىڭ نەمەرەسى، قوجا مۇحاممەد حاننىڭ ۇلى. ХVI عاسىردىڭ سوڭعى شيرەگىندە انديجاندىق جانىبەك حاننىڭ نەمەرەسى اتاقتى ابداللاح حان ماۋەرەنناحردى بىرىكتىرۋ جولىندا كۇرەس جۇرگىزەدى.

سونداي-اق، حان لاۋازىمىن يەلەنگەن جانىبەكتەردەن باسقا، XV- XVI عاسىرلاردا حاندار شەجىرەسىندە سۇلتان تيتۋلىمەنەن دە بىرنەشە جانىبەك كەزدەسەدى. ولار: تۇقاي تەمىردىڭ ۇرپاعى، قارا كەسەكتىڭ نەمەرەسى، جەتىبەكتىڭ ۇلى - جانىبەك. شايبانيلىق باحتيار سۇلتاننىڭ شوبەرەسى, اليكە سۇلتاننىڭ نەمەرەسى، تۇرىمنىڭ ۇلى - جانىبەك.

جوعارىدا ايتىپ وتكەن شولۋلاردان بايقاعانىمىز، 1477 - جىلى قىرىمدا حان بولىپ، بىر جىلدان سوڭ رەسەيگە قاشقان جانە سوندا قايتىس بولعان جانىبەك حان، ول - قازاقتىڭ جانىبەك حانى ەمەس، قىرىمداعى حان اۋلەتىنىڭ وكىلى. سونداي- اق، استراحاندا بيلىكتە بولعان جانىبەك حان دا ەسىمى ۇقساس بولعانىمەن، قازاقتىڭ جانىبەك حانىنا ەشقانداي قاتىسى جوق. ال، قازاقتىڭ جانىبەك حانى بولسا، XV عاسىردىڭ 70- جىلدارىنىڭ باسىندا، شامامەن 1473-74 - جىلدارى قايتىس بولعان. ويتكەنى، وسى عاسىردىڭ 70- جىلدارىنىڭ ورتاسىنا تامان باستالعان سىر بويى ءۇشىن جۇرگەن سوعىستارى جايلى جازبا دەرەكتەردە بۇرىندىق، قاسىم حانداردىڭ ەسىمدەرى كەزدەسە باستايدى.

سوندىقتان، ايتارىمىز قازاقتىڭ حانى ءاز- جانىبەك تاريحتا اتى قالعان كوپ جانىبەكتىڭ بىرى ەمەس. قازاق مەملەكەتتىلىگىن قالىپتاستىرۋدا ۇلكەن ءرول اتقارعان تاريحي تۇلعامىزدى باسقالارمەن شاتاستىرىپ، ۇرپاقتى اداستىرمايىق.

ءتۇيىن: ويىمىزدى قورىتا كەلە، ورتا عاسىرداعى حانداردىڭ ءومىرى مەن تاريحى ەل تاريحىمەن تىكەلەي بايلانىستى بولعاندىقتان، جەكە تۇلعالاردىڭ تاريحىن بىلۋ ارقىلى ءوز تاريحىمىزدى تەرەڭ زەردەلەي تۇسەمىز جانە ۇلى الامداردىڭ ءومىرى ءارقاشاندا ۇلگى، ونەگە بولادى دەمەكپىز. جانىبەك حان دا اسا كورنەكتى مەملەكەت باسقارۋشى، كورەگەن ساياساتكەر ءارى ەرجۇرەك قولباسشى بولعانى داۋسىز.

ونىڭ ەڭ باستى ەڭبەگى رەتىندە قازاق حاندىعىن نىعايتىپ، ونىڭ شەكاراسىن كەڭەيتۋىن، حالقىمىزدىڭ قۇرامىنا ەنگەن رۋ- تايپالاردىڭ باعزىدان بەرى مەكەندەگەن تەرريتورياسىن، ياعني دەشتى قىپشاقتىڭ ايتارلىقتاي بولىگىن ۇلتتىق مەملەكەتىمىزدىڭ اۋماعىنا كىرگىزۋىن ايتۋعا بولادى. سول ارقىلى جانىبەك حان قازىرگى قازاق جەرى اتاۋىنىڭ قالىپتاسۋىنا زور ىقپال ەتىپ، ۇلتىمىزدى ۇيىستىردى. حالقىمىزدىڭ جانىبەك حاندى «ءاز» دەپ قاستەرلەۋى، مىنە، سودان.

بەرەكەت كارىبايەۆ، ق ر ۇ ع ا كوررەسپوندەنت-مۇشەسى، ءال-فارابي اتىنداعى قاز ۇ ۋ-دىڭ پروفەسسورى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى.