قازاق ايەلدەرىنىڭ امانداسۋ ادەبى

استانا. قازاقپارات - ادەتتە ايەلدەر ءبىر-بىرىمەن امانداسقاندا، «امانسىز با، ءۇي-ءىشى، بالا- شاعالارىڭىز امان-ەسەن بە؟» دەپ قوس قولدارىن بەرىپ امانداسادى.

جاقىن تانىس، دوس-جاران بولسا قۇشاقتاسىپ، بەتتەرىن ەرىندەرىنىڭ ۇشىمەن ءسۇيىپ امانداسادى. كەلىندەر قايىن اتا، قايىن ەنە، قايىن اعالارىنا قول بەرمەيدى، سالەم سالادى. وندايدا ۇلكەندەر: «ءتاڭىر جارىلقاسىن، جاسىڭ ۇزاق بولسىن، ۇلدى بول!» دەپ باتا بەرەدى. ەنەلەرى ماڭدايلارىنان سۇيەدى. ال كەلىندەر ات ۇستىندە اتا-ەنە، قايىن انا، قايىن بيكەلەرىنە كەزىگىپ قالسا، اتتان ءتۇسىپ سالەم جاساماي-اق وڭ قولدارىمەن وڭ سامايلارىن(ماڭدايلارىن) سيپاپ قۇرمەت كورسەتەدى.

كەلىندەر اتا-ەنەنىڭ ۇيىنە توتە كەلىپ تۇسپەيدى. اۋىلعا جاقىنداعاندا اتىنان ءتۇسىپ جاياۋلاپ كەلەدى. اتتاناردا اۋىلدان ۇزاپ بارىپ اتتانادى. ءارۋاقتى ۇيلەردىڭ، مولانىڭ تۇسىنان، كوپىردەن وتكەندە اتتان ءتۇسىپ جاياۋلاپ وتەدى.

قىز بالالار امانداسقاندا ءبىر-ءبىرىن كورگەن جەردەن جۇگىرە باسىپ بارىپ قول الىسادى نەمەسە قۇشاقتاسىپ، ءسۇيىسىپ امانداسادى.

ايەلدەر مەن قىزدار وزدەرىنە زامانداس ەرلەر ءبىر قولىن بەرسە ءبىر قولىن، قوس قولىن ۇسىنسا قوس قولىن بەرىپ امانداسادى. الايدا قول بەرگەن كىسىنىڭ جاسى وزىنەن ۇلكەن، سىيلى ادام بولسا، ءبىر قولىن ۇسىنباي، ءسوزسىز قوس قولىن بەرىپ امانداسۋ كەرەك.

سالەمدەسۋدىڭ ءجونى

قازاقتىڭ امان-سالەم تارتىبىندە ادامدارمەن ىستىق ىقىلاسپەن قول الىسىپ امانداسۋ دارىپتەلەدى. امانداسقاندا شىرەنىپ، كەكىرەيىپ تۇرىپ الماۋ؛ ءبىر قولدى قالتادان شىعارماۋ؛ ىقىلاسسىز قول ۇشىن بەرە سالىپ، قايتا تارتىپ الۋ جانە ۇسىنعان قولدى الماۋ - وتە تەكسىزدىك، تاربيەسىزدىك سانالادى.

ادەتتە باسقالارمەن امانداسقاندا قولدى ۇزاق ۇستاپ تۇرىپ الماۋ جانە قاتتى قىسپاۋ كەرەك. الايدا، ۇزاق ۋاقىت كورىسپەگەن دوس-جاران، قۇدا-جەگجات ادامداردىڭ قولدارىن قاتتى قىسىپ، ۇزاعىراق تۇرۋى ىستىق ىقىلاسى مەن ساعىنىشىن بىلدىرگەندىك ەسەپتەلەدى.

قازاقتا كوپ جاساعان، كوپتى كورگەن اقىلدى، ءبىلىمدى ادامداردى ىزدەپ بارىپ سالەم بەرۋ، ولاردىڭ باتاسى مەن اقىل-كەڭەسىن الۋ سالتى بار. ۇلكەن ادامدار مەن ءارۋاقتى اۋىلداردىڭ جانىنان، تۇسىنان سالەم بەرمەي وتسە «كورگەنسىز، تاربيەسىز، سالەم بەرۋگە جاراماعان» دەپ قاتتى سوگەدى. امان-سالەمدى ادامداردىڭ ادامگەرشىلىگى مەن ادەبىن بەينەلەيتىن، ادامداردى تاتۋلىق پەن دوستىققا، بەرەكە-بىرلىككە جەتەلەيتىن دانەكەر ساناپ ۇرپاقتارىنا امان-سالەم جاساۋدىڭ ءجون-جوسىنى مەن ءتارتىبىن ەگجەي-تەگجەيلى ۇعىندىرىپ، امان-سالەم تاربيەسىن مۇقيات جۇرگىزىپ وتىرعان ءجون.

پايدالانىلعان ادەبيەت:

ءنۇسىپوقاس ۇلى ا. اعاش بەسىكتەن جەر بەسىككە دەيىن. - ءۇرىمجى، 2002 ج