الاشتىڭ «ۇران» گازەتىنىڭ تابىلۋى-تاريح عىلىمى مەن باسپا سوزگە قوسىلعان ەلەۋلى ۇلەس - ب ق و
بۇل تۋرالى م. وتەمىسوۆ اتىنداعى باتىس قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە 9 - جەلتوقسان كۇنى «الاشتىڭ «ۇرانى» جانە قازاق باسپا ءسوزى» اتتى دوڭگەلەك ۇستەل وتىرىسىندا ايتىلدى.
ۋنيۆەرسيتەت رەكتورى، پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، اكادەميك اسحات يمانعاليەۆتىڭ اتاپ وتكەنىندەي، بۇل تاقىرىپتى تەرەڭدەتىپ زەرتتەۋدىڭ ماڭىزى زور. بۇعان بارلىق ج و و- لار ءوز ۇلەسىن قوسا الادى.
«ۇران» گازەتىن كىتاپ قىلىپ باسىپ شىعارعان «جايىق پرەسس» ج ش س باس ديرەكتورى جانتاس سافۋلليننىڭ ايتۋىنشا، باتىس وڭىرىندەگى باسپا ءسوز تاريحىن زەرتتەۋگە بايلانىستى جۇمىستار جالعاساتىن بولادى.
ازىرگە توعىز سانى عانا قولعا تيگەن «ۇراننىڭ» دا قالعان بولىگى ىزدەستىرىلەدى. «ۇران» - قازىرگى وبلىستىق «ورال ءوڭىرى» مەن «پريۋرالە» گازەتتەرىنىڭ باستاۋى، سوندىقتان بۇل باسىلىمداردىڭ شىعا باستاعان ۋاقىتى دا ارىگە جىلجيدى.
«ۇران» گازەتىنىڭ تابىلعان نومىرلەرىن اراب الىپبيىنەن كيريلليتساعا اۋدارىپ، جيناقتى قۇراستىرعان جۋرناليست قازبەك قۇتتىمۇرات ۇلىنىڭ سوزىنە قاراعاندا، اتالمىش باسىلىمنىڭ شىققان ۋاقىتى تۋرالى ءار ءتۇرلى پىكىرلەر بار.
ماسەلەن، بەلگىلى فيلولوگ-عالىم ديقان قامزابەك ۇلى گازەت 1917 - جىلى 14 - مامىردان شىعا باستاعان دەگەن دەرەك كەلتىرەدى. ال گازەتتىڭ تابىلعان نومىرىندە 1917 - جىلعى 28 - شىلدەدەن باستاپ جارىق كورگەن دەپ جازۋلى تۇر.
بۇل جونىندە تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتتارى، م. وتەمىسوۆ اتىنداعى ب ق م ۋ دوتسەنتى جانىبەك يسمۋرزين مەن باتىس قازاقستان ينجەنەرلىك- گۋمانيتارلىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوتسەنتى باقتىلى بورانبايەۆا گازەتتىڭ 1917 - جىلعى كوكتەمدە شىققاندىعى تۋرالى دالەل-پىكىرلەرىن ايتتى.
نە دە بولسا، «ۇران» گازەتىنىڭ رەسەيدەگى 1917 - جىلعى اقپان توڭكەرىسىنەن كەيىن قازاق زيالىلارىنىڭ ءوز الدىنا تاۋەلسىز ەل بولساق دەگەن ارمان-ماقساتتارىنان تۋىنداعانى ايداي انىق. ول جانە 1911-1913 - جىلدارى وردادا جارىق كورىپ تۇرعان «قازاقستان» گازەتىنىڭ زاڭدى جالعاسى. بۇعان «قازاقستاندى» شىعارعان عۇمار قاراش، عابدولعازيز مۇساعاليەۆ سىندى الاش ارىستارىنىڭ «ۇران» گازەتىنىڭ دە باستاۋىندا تۇرعانى تولىق دالەل بولا الادى. قازاقستانداعى العاشقى باسپاحانانىڭ دا وسى گازەتتەرگە تيەسىلى ەكەندىگى ايقىندالا تۇسەدى.
وتىرىستا سونداي-اق پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، م. وتەمىسوۆ اتىنداعى ب ق م ۋ-دىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى ابات قىدىرشايەۆ، ۋنيۆەرسيتەت پرورەكتورى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى ابىلسەيىت مۇقتار، باتىس قازاقستان ينجەنەرلىك- گۋمانيتارلىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پرورەكتورى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى مۇرات سابىر جانە باسقالارى «ۇران» گازەتىندەگى تىڭ دەرەكتەردى عىلىمي اينالىمعا، 12 جىلدىق ءبىلىم بەرۋگە بايلانىستى جازىلىپ جاتقان وقۋلىقتارعا ەنگىزۋ، ءار قىر-سىرى بويىنشا عىلىمي زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ كەرەكتىگى تۋرالى ۇسىنىس- پىكىرلەرىن ءبىلدىردى.
سونداي-اق «ۇران» گازەتىنىڭ رەداكتورى عابدولعازيز مۇساعاليەۆ، ولكە تاريحىن ءومىر بويى تىرنەكتەپ جيناعان مۇستافا ىسماعۇلوۆ، يساتاي كەنجاليەۆتىڭ مۇرالارىن ءالى دە قاراپ، زەردەلەپ، ەسىمدەرىن ماڭگى ەل ەسىندە قالدىرۋ باعىتىندا شارالار الۋ قاجەتتىگى دە ءسوز بولدى.
اۆتور: ەلجان ەرالى
