بەسىكتىڭ قادىرىن بىلەيىك

استانا. قازاقپارات - بىردە قالا كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنان ءوتىپ بارا جاتىپ، تۇرعىن ءۇي جانىنداعى قوقىس جاشىگىنە كوزىم ءتۇستى.

قوقىس جاشىگى الدىندا قاسيەتتى، كيەلى قۇتتى مۇلىك، ءسابيدىڭ التىن ۇياسى بولىپ ەسەپتەلەتىن بەسىگىمىزدى كوردىم. اپىر-اي، ونى تاستاعان كىم ەكەن دەپ اڭ-تاڭ بولدىم.

جاقىندا عانا ءبىر باسىلىمنان «قازاقتار بەسىكتى قوقىسقا لاقتىرىپ جاتىر» دەگەن سىندى ماقالانى وقىعانىمدا جاعامدى ۇستاعان ەدىم.

ال مىنە، ءوزىم وسىنداي كورىنىستىڭ كۋاسى بولدىم. اتا- بابامىزدان كەلە جاتقان بەسىكتى قوقىسقا تەڭەپ لاقتىرۋعا كىمنىڭ عانا ءداتى باردى ەكەن...

قازاق حالقى بەسىكتى ەجەلدەن قاستەرلەگەن. «ەل ءىشى - التىن بەسىك» دەگەن ماقال سونىڭ دالەلى. جاڭا تۋعان بالانى بەسىككە سالۋ دا حالقىمىز ءۇشىن ەلەۋلى ءداستۇردىڭ ءبىرى. بەسىك نەگىزىنەن نارەستەنى بولەۋگە ارنالعان كيەلى اعاش توسەك.

بەسىك كوشپەلى ءومىر كەشكەن قازاق حالقى اراسىنا ەرتەدەن تاراعان. قازاق بەسىكتى قاراعاي، قايىڭنان، كوبىنە تالدان ءيىپ جاسايدى. مۇنداي بەسىك جەڭىل، ىقشام ءارى بەرىك، كوشىپ- قونۋعا ىڭعايلى بولادى. بەسىك بالانىڭ تازالىعىنا وتە قولايلى، ويتكەنى ارنايى ورناتىلاتىن تۇبەك پەن شۇمەك بالا دارەتىن جايىلدىرمايدى.

تۇبەكتىڭ تۇبىنە كۇل سالىپ، ءجيى-ءجيى اۋىستىرىپ وتىرادى. شۇمەكتى قويدىڭ اسىقجىلىگىنەن جاسايدى، كەيدە ايرىقشا اپپاق بولۋى ءۇشىن سۇتكە قايناتىپ الادى. بەسىكتەگى بالانىڭ اياعى، كەۋدەسى قاتتى بايلاناتىندىقتان، ونىڭ قان اينالۋ جۇيەسىنە كەرىسىنشە اسەر ەتەدى. سوندىقتان بالانى بەسىكتەن ءجيى بوساتىپ، قول-اياعىن قوزعاپ، ارنايى جاتتىعۋلار جاسايدى. بەسىكپەن قوسا قۇس توسەك، جاستىق، جورگەك، قولباۋ، تىزەباۋ، تىزە جاستىق، بەسىك كورپە دايارلانادى. بەسىكتىڭ جەر بەسىك، اسپالى بەسىك (الپەنشەك) دەگەن ەكى ءتۇرى كەزدەسەدى.

مەنىڭ ويىمشا، قازىرگى زاماندا نارەستەسىن بەسىككە بولەيتىندەر تىم از. ەگەر بار بولسا دا، اۋىل تۇرعىندارى دەر ەدىم. ءبىر سوزبەن تۇيىندەگەندە، شەتەلدىڭ قۇرالدارىنا اۋەستەنىپ بارامىز. مىسالى، قاي كوشەگە بەت الساڭىز الدىڭىزدا «كولياسكا» يتەرگەن قىز-كەلىنشەكتەر شىعادى.

مىنە، كوردىڭىزدەر مە، ءوزىمىزدىڭ ەرتەدەگى اتا-بابالارىمىزدان اسىل مۇرا رەتىندە ۇرپاقتان-ۇرپاققا كەلە جاتقان قاسيەتتى بەسىگىمىزدى مەنسىنبەگەن كۇيگە دە جەتتىك.

كەيبىر دارىگەرلەر دە «بالانى بەسىككە بولەۋگە بولمايدى، دەنساۋلىققا زيانى تيەدى» دەيدى. بۇل ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى ءوز قولىمىزبەن ءوزىمىز جوققا شىعارۋمەن تەڭ.

بۇرىن جەڭگەيلەرىمىزدەن «ءالدي- ءالدي اق بوپەم، اق بەسىككە جات بوپەم» دەپ باستالاتىن بەسىك جىرىن ەستۋشى ەدىك، ال قازىرگى جەڭگەيلەردىڭ اراسىندا بەسىك جىرىن ايتۋشىلار جوقتىڭ قاسى. بايقاساڭىز، وسىلايشا بىرتە-بىرتە جاتجۇرتتىق داستۇرلەرگە اۋەس بولىپ، ۇلتتىق سالتىمىزدان الىستاپ بارامىز. بالا تاربيەسى بەسىكتەن دەپ بەكەر ايتىلماسا كەرەك. سوندىقتان ەلىم، جەرىم، حالقىم دەگەن ۇرپاق تاربيەلەۋدى مۇرات تۇتساق، ۇلتتىق داستۇرلەردى ساقتاپ، ەڭ اۋەلى بەسىكتىڭ قادىرىن تۇسىنگەن ابزال.

كەنجەبەك سەرجان ۇلى، قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى، اقتاۋ
anatili.kz