قازاقستان «الەمدىك وندىققا» كىرمەك

استانا. قازاقپارات - قازاق ەلى بۇكىل ادامزاتتى قۋاتتاندىرۋشى ون ەلدىڭ قاتارىنا كىرەتىن بولادى.

بۇل تۋرالى كەشە استانادا وتكەن ەنەرگەتيكالىق حارتيا بويىنشا جاھاندىق جيىندا قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ باسشىسى كارىم ءماسىموۆ جاريا ەتتى.

بۇل ءۇشىن مەملەكەتىمىز ەنەرگيالىق رەسۋرستار ءوندىرىسىن ارتتىرا بەرۋگە نيەتتى. ماسەلەن، ەنەرگەتيكا ءمينيسترى ۆ. شكولنيكتىڭ مالىمەتىنشە، 2020 - جىلدان كەيىن رەسپۋبليكا جىل سايىن 100 ميلليون توننادان استام كومىرسۋتەك ءوندىرۋدى جوسپارلاۋدا. ياعني قازاق جەرىنىڭ قويناۋىنان كۇن سايىن 2 ميلليون بوشكە مۇناي شىعارىلا باستاماق!

- ءبىزدىڭ ويىمىزشا، ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستار ءوندىرىسى ەلىمىزدە تاياۋ جىلدارى تەك وسە بەرەتىن بولادى، - دەدى پرەمەر ك. ءماسىموۆ جينالعان شەتەلدىك قوناقتارعا. - ءبىز قۋات رەسۋرستارىن، سونىڭ ىشىندە تابيعي گاز ءوندىرۋشى الەمدەگى 10 نەگىزگى وندىرۋشىلەردىڭ قاتارىنا كىرۋدەن ءۇمىتتىمىز.

ءبىز سونداي-اق تاقتاتاس (سلانەتس) گازىن يگەرۋ بويىنشا جوبالاردى ازىرلەۋگە كىرىسپەكپىز. بۇل قىزمەت باعىتى بىزگە كەڭەس وداعى ىدىراعاننان كەيىن تۋىنداعان پروبلەمالاردى ەڭسەرۋگە جانە ەڭ كۇشتى ەكونوميكالىق تۇراقتى مەملەكەتتەردىڭ بىرىنە اينالۋعا مۇمكىندىك بەردى.

پلانەتادا قۋات رەسۋرستارى بىركەلكى تارالماعان، ءبىر جەرلەر كەن-قازىنا بايلىقتارعا بوگىپ جاتسا، ەندى ءبىر اۋماقتاردا قۇم مەن توپىراقتان باسقا ەشتەڭە جوق. سوندىقتان جاھاندىق ەنەرگەتيكالىق حارتيانىڭ استاناداعى كەشەگى حالىقارالىق كونفەرەنسياسى ترانزيتتىك دالىزدەردى دامىتۋ تاقىرىبىنا ارنالدى.

ويتكەنى جاھان جۇرتشىلىعى جاعدايىنىڭ جاقسارۋى قۋات كوزدەرىن دۇنيە ءجۇزىنىڭ ءبىر بولىگىنەن ەكىنشىسىنە تاسىمالداۋ جۇيەسىنىڭ دامۋىنا تاۋەلدى. بۇل سونداي-اق «الەمدىك ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىكتىڭ كىلتى» رەتىندە قاراستىرىلۋدا.

ۇكىمەت جەتەكشىسى ەۋرازيا ورتاسىندا ورنالاسقان، ۇلكەن تەڭىزدەرگە شىعار جولى جوق مەملەكەتتەردىڭ ساياساتىندا ەنەرگيالىق سالالاردى وركەندەتۋگە ەرەكشە، باسىمدىقتى ورىن بولىنگەندىگىن مالىمدەدى. بۇل ءبىزدىڭ رەسپۋبليكاعا دا ءتان.

«ەكونوميكانىڭ دامۋىنا ەنەرگەتيكانى دامىتۋدىڭ قانداي ۇلكەن ىقپال ەتەتىندىگىن ءبىز قازاقستاندا جاقسى بىلەمىز. بۇل سەكتور جاڭا، جوعارى ساپالى جۇمىس ورىندارىن قۇرۋدىڭ جانە ءومىر دەڭگەيىن كوتەرۋدىڭ زور الەۋەتىنە يە» دەدى كارىم قاجىمقان ۇلى.

ونىڭ دەرەگىنشە، سوڭعى بىرنەشە جىل ۇدەرىندە قازاقستان الەمدىك نارىقتاعى ورنىن نىعايتىپ، دۇنيە جۇزىندەگى جەتەكشى ەكسپورتتاۋشىلاردىڭ بىرىنە اينالدى. ماسەلەن، رەسپۋبليكادا اشىلعان جانە يگەرىلىپ جاتقان ءۇش مۇناي كەن ورنى «تەڭىز»، «قاراشىعاناق» جانە «قاشاعان» «الەمدىك سۋپەرگيگانتتار» سانالادى.

قازىرگى كەزدە كەيبىر حالىقارالىق ساراپشىلار مۇنايدىڭ عاسىرى وتكەندىگىن ايتۋدا، سول سەبەپتى ولاردىڭ بايلامىنشا، ەندى «قارا التىن» قۇنى بۇرىنعى دەڭگەيگە دەيىن ەشقاشان قىمباتتامايدى. دەگەنمەن، قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ بايلامى باسقاشا كورىنەدى.

«ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىك - ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ نەگىزگى پروبلەمالارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلاتىندىعى ابدەن ايقىندالدى. ەكونوميكالىق ءوسىم قۋات رەسۋرستارىنا دەگەن سۇرانىستىڭ جوعارىلاۋىنا تۇرتكى بولادى. ءبىزدىڭ پىكىرىمىزشە، ەنەرگيالىق رەسۋرستاردى ءوندىرۋدىڭ، سونداي- اق جاڭعىراتىن جاڭا قۋات كوزدەرىن ىزدەۋدىڭ ءمان-ماڭىزى تاياۋ جىلدارى ارتا بەرمەك» دەگەن ك. ءماسىموۆ جەر-جاھانداعى بىردە-ءبىر كومپانيا نە بىردە-ءبىر مەملەكەت بۇل ماسەلەنى جالعىز شەشە المايتىندىعىن نىقتادى.

ونىڭ ايتۋىنشا، ەنەرگەتيكالىق حارتيا كونفەرەنسياسىنىڭ ءتوراعاسى ەسەبىندە قازاقستان وسى ۇيىمنىڭ گەوگرافيالىق قامتۋ ايماعىن كەڭەيتۋگە جانە ەنەرگەتيكا ماسەلەسىندەگى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋعا ۇمتىلۋدا. بۇگىندە حارتياعا 65 مەملەكەت مۇشە. تاعى 30 ەل قوسىلۋعا دايىن.

ءبىر ايتا كەتەر جايت، 1994 - جىلى ەنەرگەتيكالىق حارتيا كەلىسىمىنە قول قويىلدى. ول ءبىرىڭعاي ەرەجەلەر تۇزۋگە مۇمكىندىك بەردى. ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى ساۋدا جانە ينۆەستيتسيالارمەن بايلانىستى تاۋەكەلدەردى بولدىرماۋ ءۇشىن وسى ەرەجەلەردى قاتىسۋشى ەلدەردىڭ بارلىق ۇكىمەتتەرى ساقتاۋعا مىندەتتى.

بۇل رەتتە مەملەكەتىمىز شىعىس پەن باتىس ءۇشىن بىردەي ماڭىزدى ارىپتەس بولۋدى ماقسات تۇتۋدا. «ولاردىڭ اراسىنداعى كوپىر رەتىندە قازاقستان ەنەرگەتيكالىق تىزبەكتە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ءبىز ەنەرگيانى جەتكىزۋ باعدارلارىن ءارتاراپتاندىرۋعا جانە ءوزىمىزدىڭ گەوگرافيالىق قامتۋىمىزدى كەڭەيتۋگە كۇش سالامىز. قازىرگى كەزدە قىتاي باعىتىنداعى مۇناي جانە گاز قۇبىرلارىن دامىتۋ، ۇلعايتۋ بويىنشا جۇمىس جاساۋدامىز» دەدى پرەمەر.

ءسوز سوڭىندا كارىم ءماسىموۆ بولاشاقتا ەنەرگيا «ءوسۋدىڭ لوكوموتيۆى» بولاتىندىعى جونىندە تۇجىرىم ءتۇيدى.

جيىندا قىزىقتى مالىمەتتەر جاريا ەتىلدى. مىسالعا، ەنەرگەتيكا ءمينيسترى ۆ. شكولنيكتىڭ مالىمەتىنشە، قازاق جەرىنىڭ قويناۋىنداعى مۇناي، گاز، كومىر جانە ۋران سەكىلدى بازالىق وتىن رەسۋرستارىنىڭ وندىرۋگە بولاتىن جيىنتىقتى كولەمى، مۇنايعا شاققاندا، شامامەن 35 ميلليارد توننانى قۇرايدى ەكەن.

سونىڭ ىشىندە، اعىمداعى جىلدىق ءوندىرىس كولەمى 400 ميلليون تونناعا جەتەدى. ايتقانداي، وسى اۋقىمنىڭ شامامەن 60 ميلليون تونناسىن عانا ەلىمىزدىڭ ءوزى تۇتىنادى. وسىلايشا، قازاقستان «ەنەرگياسى ارتىق ەل» سانالادى.

ونىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان كوپتەگەن ەلدەر الدىندا ءۇش ارتىقشىلىققا يە: بىرىنشىدەن، ءبىز وسىنشا مول قۋات رەسۋرستارىنا يەلىك ەتىپ وتىرمىز، ەكىنشىدەن، ولاردى وندىرۋدە كوپ جىلعى تابىستى تاجىريبەمىز بار. ۇشىنشىدەن، مەملەكەتىمىز اسا ءىرى ەنەرگەتيكالىق اعىنداردىڭ توعىسار تۇسىندا ورنالاسقان.

ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ بولجامىنشا، قازاقستاندا 2020 - جىلدان كەيىن وندىرىلەتىن «قارا التىن» كولەمى تاۋلىگىنە 2 ميلليون باررەلگە جەتكىزىلۋگە ءتيىس. سوڭعى 20  جىل ىشىندە مۇناي ءوندىرىسى رەسپۋبليكادا 3 ەسەدەن ارتىق ءوسىپتى جانە بۇگىندە تاۋلىگىنە 1,6 ميلليون بوشكەنى (باررەل) قۇرايدى. «كوگىلدىر وتىن» ءوندىرىسى دە 5 ەسەدەن استامعا ارتقان. قازىرگى ۋاقىتتا ەلىمىزدە جىلىنا 40 ميللياردتان ارتىق تەكشە مەتر گاز وندىرىلەدى.

 -  مۇناي- گاز جانە ەنەرگەتيكالىق سالا -  ەكونوميكامىزدىڭ كونسترۋكسياسىنىڭ بازالىق ەلەمەنتتەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا ءبىز مۇنايدىڭ بارلانعان ءىرى رەسۋرستارىنا يە 15 مەملەكەت قاتارىنا جانە گاز قورى بويىنشا الەمدەگى ءبىرىنشى «جيىرمالىققا» كىردىك، -  دەپ ءتۇيدى ۆ. شكولنيك.

ايحان ءشارىپ

«ايقىن»