ابىلاي حاننىڭ ارمانى
بەلگىلى جازۋشى- دراماتۋرگ، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ يەگەرى دۋمان رامازاننىڭ بۇل جاڭا جيناعىنا پەسالارى مەن اۋدارمالارى، ادەبي سىن ماقالالارى مەن قولجازبالارى توپتاستىرىلعان.
قارىمدى قالامگەردىڭ «ابىلاي حاننىڭ ارمانى»، «كەنەسارى - كۇنىمجان»، «بالا قازىبەك» سىندى پەسالارى، حارۋكي مۋراكامي، ۋيليام سارويان، ءازيز نەسين، ماريو ۆارگاس لوسا، لەونيد ۆلاديميرسكي سەكىلدى الەمگە ايگىلى كوركەمسوز شەبەرلەرىنەن جاساعان اۋدارمالارى، عالىم جايلىباي، مارالتاي رايىمبەك ۇلى ءتارىزدى ايتۋلى اقىندار جونىندەگى ادەبي ماقالالارى مەن موڭعوليا جانە رەسەيدەگى قانداس اعايىندار ومىرىنەن سىر شەرتەتىن جول ساپار جازبالارى ايتار ويىنىڭ ايشىقتىعىمەن، تەڭىزدەي تەلەگەي ءمان-مازمۇنىمەن، ىشىنە بۇككەن قۇپيا-سىرىمەن ءھام سامالداي ەسكەن جاڭاشىلدىعىمەن ەرەكشەلەنەدى.
ابىلاي حان - قازاق تاريحىندا ويىپ تۇرىپ ورىن الار كەسەك تۇلعا. ول تۋرالى جازۋعا كەز كەلگەن جازۋشىنىڭ ءتىسى باتا قويماسى انىق. وسى ويمەن اۆتورعا ابىلاي حان تۋرالى جازۋعا قالايشا بەل بۋعاندىعىن سۇرادىق.
«ارينە، كەنەسارى دا، ابىلاي دا وتە كۇردەلى تۇلعا. كەنەسارىنىڭ ابىلاي حاننىڭ قاسىم سۇلتاننان تۋعان نەمەرەسى ەكەنى جالپاق جۇرتقا ايان. حالقىمىزعا قادىرلى ۇلى تۇلعالار تۋرالى جازۋ ءۇشىن ىشكى دايىندىعىڭ بولۋى كەرەك. مەنىڭ كەنەسارى تاقىرىبىن كوپتەن بەرى زەرتتەپ-زەردەلەپ جۇرگەنىمدى كوزى قاراقتى وقىرمان بىلەتىن شىعار. كەزىندە حاننىڭ باس سۇيەگى مەن دەنە سۇيەگىن ىزدەدىم، ءومىرى مەن كوتەرىلىسىنە بايلانىستى كوپتەگەن زەرتتەۋ ماتەريالدار جازدىم. «حان كەنەنىڭ قازاسى» اتتى كىتاپ شىعاردىم. وسىنىڭ ءبارى مەنى كەنەسارى حان تۋرالى تاريحي دراما جازۋىما الىپ كەلدى. ءساتتى شىققان سياقتى. ولاي دەيتىنىم، 2011-جىلعى استانادا وتكەن رەسپۋبليكالىق تەاتر فەستيۆالىندە «ەڭ ۇزدىك دراما» اتاندى، 2012-جىلى «جىلدىڭ ەڭ ۇزدىك دراماتۋرگيالىق تۋىندىسى» دەپ تانىلدى. استانا، شىعىس قازاقستان، اقمولا تەاترلارىندا ساحنالاندى، ءالى دە تابىسپەن ءجۇرىپ جاتىر. ونىڭ ۇستىنە تۇركيانىڭ انكارا جانە ىستامبۇل قالالارىنىڭ تەاترلارىندا تۇرىك تىلىندە قويىلدى. بۇل سپەكتاكل استانا تەاترىنا دا ۇلكەن ابىروي-بەدەل الىپ كەلدى. سوندىقتان دا بولار «ەندى ابىلاي حاننىڭ كوركەم بەينەسىن ەلوردا ساحناسىنا شىعارساق» دەگەن ۇسىنىسىمدى رەجيسسەر بولات ۇزاقوۆ پەن سول كەزدەگى تەاتر باسشىسى ەركىن جۋاسبەك مىرزالار قىزۋ قولداي كەتتى. ءسويتىپ «ابىلاي حاننىڭ ارمانى» اتتى تاريحي دراما دۇنيەگە كەلدى»، - دەپ جاۋاپ بەردى اۆتور.
جالپى ءار كوركەم شىعارمانىڭ ءوز ايتار ويى بولادى. ءبىز اۆتوردان بۇل شىعارما ارقىلى نە ايتپاق بولعاندىعىن، سونداعى ابىلاي حاننىڭ ارمانى قانداي دەگەن سۇراق قويدىق.
«ءيا، مەن بۇنىمەن نە ايتپاق بولدىم؟ ايتايىن دەگەنىم، كەيدە ءبىر ەلدىڭ تاريحىنا، بولاشاق تاعدىر-تالايىنا ىقپال ەتەتىن تاريحي تۇلعالار بولادى. كەيدە ءبىر تاريحي تۇلعانىڭ اقىلدىلىعى ارقاسىندا سول ەل گۇلدەنەدى، وسەدى، وركەندەيدى، قاناتىن كەڭگە جايادى نەمەسە اقىماقتىعىنىڭ كەسىرىنەن كۇيرەۋگە ۇشىرايدى. ايتا بەرسەك، مۇنىڭ مىسالى وتە كوپ. سونىڭ ءبىر دالەلى وسى.
ءامىرسانانىڭ اقىماقتىعىنىڭ ارقاسىندا قۋاتتى جوڭعار ەلى جەر بەتىنەن جويىلىپ كەتتى، ابىلاي حاننىڭ كەمەڭگەرلىگىنىڭ ارقاسىندا قازاق ەلى تۇتاستىعىن ساقتاپ قالدى. قازىرگى ءبىز يە بولىپ وتىرعان قازاق ەلىنىڭ تەرريتورياسىن سول ابىلاي بابامىز بەلگىلەپ بەرىپ كەتكەنى - تاريحي شىندىق. ەگەر ابىلاي حاننىڭ كورەگەن ساياساتى بولماسا، ءبىزدىڭ دە جوڭعارلاردىڭ كەبىن كيەرىمىز انىق ەدى. سوندىقتان ابىلاي حاندى قالاي قۇرمەتتەسەك تە، جاراسادى. مەن سول بابامىزدىڭ ەرلىگى مەن اقىلىنا سۇيسىنەتىن ۇرپاعى رەتىندە ءبىر پارىزىمدى وتەدىم عوي دەپ ويلايمىن.
پەسامدا ابىلاي حاننىڭ اۋزىمەن ايتىلاتىن مىناداي قاناتتى ءسوز بار. «جوڭعارلاردىڭ تۇبىنە جەتكەن - الاۋىزدىق، وسى كەسىرلى دەرتتەن ارىلماي، ءبىزدىڭ دە كوسەگەمىز كوگەرە قويماس!» بۇنى ايتقان مەن ەمەس، ابىلاي بابامىزدىڭ ءتول ءسوزى. ءبىراق وسى ءسوزدى قازىر دە قايتالاعىم كەلىپ تۇرادى. ويتكەنى، ءالى دە ءمان-ماڭىزىن جوعالتا قويماعان ءسوز. قازىر دە بىزگە ەڭ باستى كەرەگى - بەرەكە-بىرلىك! ونسىز كوسەگەمىز كوگەرە قويمايدى. مىنە، كوركەم شىعارمانىڭ ايتارى بۇگىنگى كۇنمەن استاسىپ جاتقاندا عانا ونىڭ قۇندىلىعى مەن ماڭىزى ارتا تۇسپەك.
ءيا، سونىمەن بۇل شىعارمامەن نە ايتقىم كەلدى، قىسقاشا قايىرىپ ايتار بولساق، ەگەر الاۋىز بولساق، جوڭعارلار سياقتى ءبىزدىڭ دە قۇردىمعا قۇلاپ كەتۋىمىز عاجاپ ەمەس، ال بەرەكە-بىرلىكتە بولساق، ەشقانداي جاۋ الا المايدى. بۇل مەنىڭ حالقىما ونەر ارقىلى ەسكەرتۋىم! ونەردىڭ قۇدىرەتى دە وسىندا جاتىر ەمەس پە؟!» - دەپ ءسوزىن قورىتتى جازۋشى.
ءيا، ابىلاي حاننىڭ ارمانى - كۇللى قازاق بالاسىنىڭ باسىن قوسىپ، بىرىكتىرۋ.
پرەزيدەنتىمىز ن. نازاربايەۆ تا كۇنى كەشە جاريالاعان «نۇرلى جول - بولاشاققا باستار جول» جولداۋىندا وسى بىرلىكتى ايتىپ ءوتتى ەمەس پە؟
«قازاقستاننىڭ شىققان شىڭى مەن باعىندىرعان بيىكتەرىنىڭ ەڭ باستى سەبەبى - بىرلىك، بەرەكەسى. ءبىز تۇراقتىلىقتى باعالاي بىلگەنىمىزدىڭ ارقاسىندا بۇگىنگى تابىستارعا جەتتىك. ەشكىمدى كەمسىتپەي، ەشكىمنىڭ ءتىلى مەن ءدىلىن مانسۇقتاماي، بارلىق ازاماتتارعا تەڭ مۇمكىندىك بەرۋ ارقىلى تۇراقتىلىقتى نىعايتىپ كەلەمىز. ءبىزدىڭ كەيىنگى ۇرپاققا اماناتتار ەڭ باستى بايلىعىمىز - ەل بىرلىگى بولۋى كەرەك. وسىناۋ جالپى ۇلتتىق قۇندىلىقتى ءبىز ءاربىر جاستىڭ بويىنا سىڭىرە بىلۋگە ءتيىسپىز. ەل بىرلىگى - ءبىزدىڭ بارشا تابىستارىمىزدىڭ كىلتى»، - دەيدى ەلباسى.
ەندەشە، بابالارىمىز ارمان ەتكەن بىرلىگىمىزدى ساقتاي وتىرىپ، بيىك شىڭداردى باعىندىرا بەرەيىك!
