لۇقپان حاكىم ومىردە بولعان با؟

استانا. قازاقپارات - ءيا، كادىمگى «وسىنشا ادەپتىلىكتى قايدان ۇيرەندىڭ؟» دەگەندە «ادەپسىزدەردەن ۇيرەندىم. ولاردىڭ ءوزىن-ءوزى ۇستاۋىنا قاراپ، قايسىسى كوڭىلىمە جاقپاسا، سول ادەتتەن بەزدىم» دەيتۇعىن حاكىم لۇقپان تۋرالى وسىلاي سۇرايتىندار از ەمەس.

جالپى، «لۇقپان ايتىپتى» دەيتىن دانالىق سوزدەر از ەمەس. سونىڭ ءبىرى بىلاي دەيدى: «ەكى نارسەنى ۇمىتپا: ءبىرىنشى، اللانىڭ بىرەۋ ەكەنىن، ەكىنشى، اجالدىڭ بارلىعىن. ەكى نارسەنى ۇمىت: ءبىرىنشى، بىرەۋگە قىلعان جاقسىلىعىڭدى، ەكىنشى، كىسىگە تيگەن شاراپاتىڭدى» دەپ كەلەدى. بىرنەشە اۋىز عانا ءسوز، ءبىراق ءومىر بويىنا تەمىرقازىق ەتۋگە تۇراتىنداي ءتامسىل.

تاعى دا سول لۇقپان ايتىپتى: «ءتورت نارسەدەن ساق بول: ءتىل مەن كوز، اۋىز بەن ۇياتتى جەر. سەبەبى تىلدەن بال دا تامادى، ۋ دا تارايدى. ماسەلەن، تاۋىپ ايتقان ءسوز ادامدى ءتونىپ كەلگەن اجالدان دا قۇتقارۋى مۇمكىن. ايتالىق، پاتشا الدىنا جازالانۋعا كەلگەن شاھريزادا مىڭ ءبىر تۇنگە جەتەرلىك اڭگىمە ايتىپ، ونىڭ قاھارىن ءومىر بويعى سۇيىسپەنشىلىككە اينالدىردى. كەرىسىنشە، اڭداماي سويلەگەن ءبىر-اق اۋىز ءسوزى ءوزىن ولىمگە دۋشار ەتكەندەر دە جەتەرلىك» دەيدى. ال «كوزدەن ساق بول» دەگەن سەبەبىن حاكىم «قۇداي ىنساپ بەرمەگەن بەيباق تەك كوزىنە توپىراق قۇيىلعاندا بارىپ، دۇنيەنىڭ جالعان ەكەنىن ءبىر-اق بىلەدى» دەپ تۇسىندىرگەن.

ءبىر كۇنى بىرەۋ لۇقپاننان «دۇنيەدە ەڭ اۋىر نارسە نە؟» - دەپ سۇراپتى. سوندا حاكىم: «اۋىر تاستى دا كوتەردىم، تەمىردى دە، ءبىراق جامان كورشىدەن اۋىر نارسە كورمەدىم» دەسە كەرەك. بۇل جايلى اسىل دىنىمىزدە دە: «كورشىڭمەن تاتۋ بول، كورشى قاقىسى دەگەن بار. ءبىراق ەگەر ءتىپتى بولماي بارا جاتقاندا، جامان كورشىدەن تەك قانا كوشىپ قۇتىلاسىڭ» دەيدى.

بۇل لۇقپان جايلى كەزدەسەتىن اڭىزداردىڭ ءبىر پۇشپاعى عانا. جالپى، وسى ءبىر عۇلاما ەسىمى جالعىز قازاقتا عانا ەمەس، قازاق، وزبەك، تۇركىمەن ت. ب. شىعىس حالىقتارىنىڭ اۋىز ادەبيەتىندە كەزدەسەدى. بۇعان ءبىر دالەل رەتىندە شىعىس شايىرى رۋداكيدىڭ:

ول - پلاتون، سوكراتتاي دانىشپان،

دارقان ويدى داراق ەتكەن باعبانى.

شاريعاتقا جەتىكتىگىن سۇراساڭ،

شافي، سۋفيان، ءابۋ حانيف ول داعى

لۇقپانداي ونەر شاشىپ ومىرگە

ءبىلىم ءنارى - شاربەت ەتىپ قانعانى، - دەگەن جولدارىن كەلتىرۋگە بولادى.

ال تۇركى حالىقتارىنىڭ ەرتەدەگى اڭىزدارىندا لۇقپان حاكىمنىڭ ەسكەندىر زۇلقارنايىننىڭ كەڭەسشىسى رەتىندە سۋرەتتەلەدى.

قىسقاسى، باستاپقى سۇراققا قايتا ورالساق، ورتا عاسىرلارداعى اراب وقىمىستىلارىنىڭ ەڭبەكتەرىندە: «لۇقپان حاكىم ايۋبتىڭ نەمەرەسى، ابيسسينيادا تۋىپ، مىسىردا قۇلشىلىقتا بولعان اقىن» دەيدى. ال مۇسىلمان بالاسى ءۇشىن قانداي سۇراقتىڭ بولسىن بۇلتارتپاس جاۋابى تەك قۇراندا دەسەك، وندا سول قاسيەتتى قۇران كارىمنىڭ 31-سۇرەسى «لۇقمان سۇرەسى» دەپ اتالادى. وندا لۇقپان حاكىمگە شۇكىرشىلىك ەتۋ ءۇشىن دانالىقتىڭ بەرىلگەندىگى ايتىلادى. سونداي-اق ونىڭ اۋليە دە ەمەس، دارىگەر ەكەنىن سول سۇرەدەن بىلۋگە بولادى. سونداي-اق ول سۇرەدە حاكىمنىڭ ۇلىنا ايتقان وسيەتى باياندالادى.

«ەي ۇلىم، - دەيدى ول، - تاڭىرگە شەك كەلتىرمە. (وعان) باسقانى تەڭەۋ - شىنىندا دا زور كۇنا. ەي، ۇلىم! قىلمىسىڭ قىشانىڭ دانىندەي بولسىن، ونى (ءتىپتى) جارتاستىڭ ىشىنە، كوكتىڭ قاباتىنا، جەردىڭ استىنا جاسىر (ءبارىبىر) اللا ونى تاۋىپ، الدىڭا جايىپ سالادى. انىعىندا، اللا ەڭ ساق كۇزەتشى، بارلىعىن ءبىلىپ تۇرادى. ەي ۇلىم! نامازىڭدى (ۋاعىندا مۇقيات) وقى، (ادامداردى) جاقسىلىققا ۇندە، جاماندىقتان تىي، باسىڭا تۇسكەن تاۋقىمەتكە سابىر ەت (اقيقاتقا جاق بولعان ادامنىڭ باسىنا قيىندىق تۇسپەي قويمايدى)»، - دەيدى.

لۇقپان جايلى قىزىعىپ، زەرتتەگەندەر از بولماعان. سولاردىڭ ءبىرى ناسرەددين رابعۋزي. ءوزىنىڭ 1310 - جىلى جازعان «رابعۋزي قيسسالارىندا» عالىم: «حازرەت لۇقپان حازرەت ءداۋىت (ع. س.) زامانىندا ءتىرى ەدى. ءبىر اعاش ۇستاسىنىڭ قۇلى ەدى... قۇداي تاعالا ەكى پەرىشتەنى جىبەرىپ: «ەي، لۇقپان، قالاساڭ پايعامبار بول، قالاساڭ دانالىقتى بەرەيىن» دەگەن ايان جىبەرسە كەرەك. سوندا لۇقپان: «پايعامبارلىق ۇلىق جول. دانالىق عىلىمىنان كوپ كىسىنىڭ قاجەتى تابىلادى»، - دەپ حاكىمدىكتى تاڭداسا كەرەك»، - دەپ جازىپ قالدىرىپتى.

ءماريام ءابساتتار

islam.kz