ۇمىت بولعان تۇقىل نايزا

استانا. قازاقپارات - مۇراعات دەرەكتەرىنە قاراپ وتىرساڭىز قازاقتىڭ ۇلتتىق سپورت تۇرلەرى كەڭەس وداعى كەزىندە ەلەۋلى بولماسا دا تىم قاعاجۋ قالماي، قالتىراپ-دىرىلدەپ تىرشىلىگىن جاساپتى.

سونىڭ ءبىرى - اۋدارىسپاق ەكەن. وداق تۇسىنداعى رەسمي اتاۋى - سايىس.

ات سپورتى تۇرلەرى رەتىندە وداقتىق جارىستاردىڭ باعدارلاماسىنا ەنگىزىلىپ، ەداۋىر جىل «ءومىر سۇرگەن».

قورىتىندىلارىنا كوز جۇگىتسەڭىز سايىستان جارىس بولسا ءبىتتى، جۇلدەنىڭ ءبارى قازاقتاردىڭ تاقىمىندا كەتە بەرىپتى. 1948 - جىلدان باستاپ جەڭىل سالماقتا س. تەرسەبايەۆ، ا. وسپانوۆ، ش. سەيىتجانوۆ، ورتا سالماقتا ب. وتەبايەۆ، ا. وسپانوۆ، ا. تولەيەۆ، اۋىر سالماقتا م. ەلگەزەروۆ، ت. بايقامىسوۆ، ب. شاكييەۆ، ە. سارىمساقوۆ ەسىمدى ازاماتتار قارسىلاستارىن قيداي سىپىرىپ ۇتىپتى.

قۇرىش تاقىمدى سايىسكەرلەر اراسىندا اسىرەسە، مۇساحان ەلگەزەروۆ پەن تالاپحان بايقامىسوۆتىڭ اتاقتارى ءتىپتى دۇرىلدەپ تۇرىپتى. اتاپ ايتقاندا، اۋىر سالماقتاعى مۇساحان ەلگەزەروۆ قاتارىنان وداقتىڭ ءۇش دۇركىن جۇلدەگەرى اتانادى. ال، الماتىنىڭ ىرگەسىندەگى قاستەك اۋىلىنىڭ اعا شوپانى، اسا اۋىر سالماقتاعى سايىسكەر تالاپحان بايقامىسوۆ 1958 - جىلدان باستاپ ءتۇتىنىن ۇزبەستەن جەتى دۇركىن وداق جەڭىمپازى بولىپتى.

ءسىرا، تالاپحان بالۋاننىڭ قايراتىنا شاق كەلەتىن جىگىت وداقتىڭ ون بەس رەسپۋبليكاسىنان تابىلماي قويسا كەرەك. تاكەڭ اتتان ءوزى تۇسكەن سوڭ، ياعني، كەيىنگى جىلداردا دا اۋىر سالماقتىڭ بايگەسى ءبىزدىڭ اعالارىمىزدىڭ قانجىعاسىنا بايلانا بەرىپتى.

قولىمىزعا ىلىككەن سوڭعى مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، سايىستان 1966 - جىلى ۇيىمداستىرىلعان وداقتىق جارىس رەسەيدىڭ ەسەنتۋكي قالاسىندا ءوتىپتى. ءۇش سالماق دارەجەسى بويىنشا وتكەن وسى كوماندالىق باسەكەدە دە بورانباي قاسىمبەكوۆ، ساتىمبەك ايتبايەۆ، مولجان شالعىنبايەۆ سىندى قازاق ازاماتتارى قارسىلاستارىن اتتارىنان اۋدارىپ تاستاپ، باس بايگەنى الىپ قايتىپتى. سوعان قاراعاندا، سايىستىڭ تىم ۇزاققا بارماۋىنا قايتا-قايتا قازاق مەرەيىنىڭ ۇستەم شىعا بەرۋى باستى سەبەپ بولعان شىعار- اق دەپ پەندەشىلىك وي تۇيدىك.

ەندى تاقىرىپقا شىعارعان «تۇقىل نايزاعا» قايتىپ ورالايىق. تۇقىل نايزا اڭگىمەسى سايىستان الىس ەمەس. ءتىپتى، سايىستىڭ العاشقى جەكپە-جەگى وسى تۇقىل نايزامەن شايقاسۋدان باستالعان. تۇقىل نايزا - باسى ۇشكىر ەمەس، جۇمىر جاسالعان نايزا عوي. ورتاعا شىققان قارسىلاستار ءبىرىن-ءبىرى سول تۇقىل نايزامەن تۇيرەپ، اتتان اۋدارۋعا كۇش سالادى.

مۇنداي جەكپە-جەك الماتىنىڭ ىرگەسىندەگى ۇزىن-اعاش ەلدى مەكەنىندە سوڭعى رەت 1929 -جىلى ۇيىمداستىرىلعان. سايىس قازاق پەن قىرعىز نايزاگەرلەرى اراسىندا ءوتىپتى. ناتيجەلەرى بەلگىسىز. بەلگىلى بولعانى، باسەكە بارىسىندا جاراقات العاندار سانىنىڭ تىم كوبەيىپ كەتكەنى. وسى باسەكەنى دامىتۋدىڭ قولعا الىنباي قالۋىنىڭ ءبىر سەبەبى دە سول ەكەن.

بابامىزدىڭ باتىرلىعىن ايتىپ ات ۇستىندە شىرەنگەندە تارالعىنى تارس ۇزە جازدايمىز. «اق بىلەكتىڭ كۇشىمەن، اق نايزانىڭ ۇشىمەن» دەپ ءدىلمارسىپ كەتەمىز. ونداي ساتتە وسى كۇنى نايزالاسپاق تۇگىلى، نايزانىڭ قانداي بولعانىن ۇمىتقانىمىز سانامىزعا كىرىپ شىقپايدى.

شىنىندا دا، قازاقتىڭ نايزاگەرلىك ونەرىن قايتا جانداندىرۋ ماقساتىندا وسى «تۇقىل نايزا» سايىسىن دامىتۋ نەگە قولعا الىنبايدى. باسقا جۇرت مالداسىن قۇرىپ وتىرىپ، جالاڭ شۇبەرەكپەن سابالاسۋدى دا ۇلتتىق ويىن دەپ الەمگە دارىپتەۋدەن ۇيالمايدى. ال، ونىڭ قاسىندا قازاقتىڭ جەكپە- جەك ونەرى - نايزالاسۋ دەگەنىڭىز بەكزادا ونەر ەمەس پە؟

 تولەگەن جاكىتاي ۇلى، جۋرناليست

Baq.kz