مەنىڭ ۇعىمىمداعى ناعىز ەركەك
ەر ادامنان 99 ەسە نازىك كەلەتىن قىز بالاسى ءاردايىم قورعانعا، ارقا سۇيەرگە مۇقتاج عوي. مەنىڭ اينالامداعى ەر ازاماتتار بۇل ورىندى جوقتاتقان جوق. ال قازىر مەنىڭ سانام ءوستى مە، قوعام وزگەردى مە، الدە سالىستىرۋلار ناتيجەسى مە، ايتەۋىر، مەنىڭ تۇسىنىگىمدەگى «ەر ازامات»، «ەركەك» ۇعىمى مۇلدە وزگەردى.
كەيدە مۇنى پايعامبار جانە ونىڭ ساحابالارى تۋرالى وقيعالاردى ءجيى وقيتىنىممەن بايلانىستىرامىن. مەن سىيلايتىن، بولاشاق بالالارىما ۇلگى تۇتاتىن نەمەسە جارىم بولعانىن قالايتىن ەر ازامات - سۇننەتتى ءوز دارەجەسىندە ۇستانۋشى، پايعامبار مەن ونىڭ ساحابالارىنىڭ ىستەرىن وزىنە ۇلگى تۇتۋشى. اركىم ءبىر يدەال ادامدى ىزدەيدى عوي.
الايدا، ناعىز كەمەل ادام - تەك قانا مۇحاممەد پايعامبار (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) بولعاندىعى اقيقات. ەشكىم، ول سەكىلدى بولا المايدى، ءبىراق اباي: «بولماساڭ دا ۇقساپ باق» دەمەي مە؟ تۇسىنبەستىك تانىتىپ وتىرعانىڭىزدى بىلەمىن، مۇنى بۇگىنگى ماقالادا تولىق تارقاتىپ بەرەمىن دەپ ويلايمىن.
التىن ەمەس، اسىل ەر...
بىردە ومار يبن ءال-حاتتاب (وعان اللا رازى بولسىن) زامانداستارىنىڭ اراسىندا وتىرىپ: «ماعان ءوز ارماندارىڭدى ايتىڭدارشى» دەيدى. ولاردىڭ بىرەۋى: «مەن وسى ءۇيدىڭ التىنمەن تولتىرىلعانىن قالار ەدىم جانە مەن ولاردى اللا رازىلىعى ءۇشىن ساداقاعا جۇمسار ەدىم» دەيدى. ومار تاعى دا: «تاعى دا ارماندارىڭدى ايتىڭدارشى» دەدى. باسقا ءبىر ادام: «ال مەن وسى ءۇيدىڭ جاۋھارعا، ىنجۋگە، باسقا دا اسىل تاستارعا تولعانىن قالار ەدىم، سوندا مەن بار بايلىعىمدى كەدەي- كەپشىككە ۇلەستىرىپ بەرەر ەدىم» دەيدى (قازىرگى ادامداردىڭ دا ارمانى وسىدان اسا الماعانداي). ومار تاعى دا ايتتى: «ماعان ارماندارىڭدى ايتىڭدارشى». ادامدار: «ۋا، مۇسىلمانداردىڭ ءامىرشىسى، ءبىز ساعان قالاي جاۋاپ بەرەرىمىزدى بىلمەيمىز» دەگەن ەكەن. سوندا حازىرەتى ومار: «مەن ءوز اسكەرىمدە ءابۋ ۋبايدا ءال-جارراح، مۋاز يبن جابال جانە ساليم سەكىلدى ەر ازاماتتار بولسا ەكەن دەپ ارماندايمىن، سوندا مەن ولاردىڭ قولداۋىنا يە بولىپ، يسلامنىڭ دا دارەجەسىن بيىك ەتەر ەدىم» دەگەن ەكەن.
اقيقاتىندا، كەمپىر-شالدان ابىروي، قىزدان ۇيات، كەلىننەن يبا، وتباسىنان بەرەكە، وتاننان بىرلىك قاشىپ جاتسا، ەر ازاماتتاردىڭ كىناسى جوق ەمەس. قازاقستانىمىزدى نىعايتىپ، باسەكەگە قابىلەتتى قوعام ورناتاتىن تەك قانا بىلەكتىلەر ەمەس پە!؟ قادىم زاماننان بەرى سولاي بولعان ءالى دە بولا بەرمەك. مۇنى دانالىعىمەن، اقىلىمەن وسىدان ون ءتورت عاسىر بۇرىن تۇسىنگەن ومارعا اللا رازى بولسىن!
ادامدار دا تۇيە سەكىلدى...
پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ايتادى: «ادامدار دا تۇيە سەكىلدى: ءجۇزدىڭ اراسىنان مىنۋگە جارايتىنىن ازەر تاباسىڭ». (بۇحاري، مۋسليم). بۇل حاديسكە ارتىق اۋىز تۇسىنىك كەرەك ەمەس دەپ ويلايمىن. ادام ءوزىنىڭ «قانداي تۇيە» ەكەنىن ساراپتاپ السا بولعانى... مەملەكەت وزدىگىنەن دامىمايدى، ونىڭ اقىلدى كوشباسشىسى بولۋ كەرەك. ەڭ ۇزدىك دەگەن ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى جاسالسا دا، وقۋ ۇدەرىسىن جۇرگىزەتىن مامانسىز ورلەۋ بولماق ەمەس. ۇلى جوبالاردى ىسكە اسىراتىن كوميتەت قۇرۋعا بولادى، الايدا ونى جۇرگىزەتىن قابىلەتتى قىزمەتكەرسىز ءبارى بەكەر. تالاسىڭىز بار ما؟ جاقسى تاربيە - پەداگوگيكا وقۋلىقتارىنىڭ بەتىندە ەمەس، ول ءمۇعالىمنىڭ ءوز ىسىنە دەگەن ماحابباتىندا، تاسىلىندە. جوبانىڭ ساتتىلىككە جەتۋى قۇلشىنىس پەن ماقساتكەرلىككە يە مامانمەن تىعىز بايلانىستى. سوندىقتان دا، ومار التىندى، اسىل تاستى ەمەس، وزىنە كومەكشى بولاتىن، مەملەكەتىنىڭ مەرەيىن ۇستەم ەتەتىن ەر ازاماتتاردى اڭسادى. مەنىڭ قولىمنان تاۋ قوپارۋ كەلمەسە دە، نازىك جۇرەگىم سونداي ازاماتتاردىڭ كوپ بولۋىن شىن تىلەيدى جانە اللا قالاسا، بالالارىم سونىڭ ءبىرى بولادى دەپ سەنەمىن.
ونعا، جۇزگە، مىڭعا تاتيتىن ءبىر ەركەك
ءبىر ادامنىڭ ون ادامعا، ءجۇز ادامعا، ءتىپتى مىڭ ادامعا تاتيىن كەزى بولادى. تاريح بەتتەرىنەن ءبىر حالىققا تاتيتىن ازاماتتاردىڭ بولعانىن بىلەمىز. دانىشپانداردىڭ: «جۇرەگى ۇلى ىستەرگە دەگەن تالپىنىسقا تولى ەركەك حالىقتى جانداندىرادى» دەگەن سوزىندە جان بار.
حيرا قالاسىن قورشاۋعا العان حاليد يبن ءال-ۋاليد ءابۋ باكىردەن قوسىمشا اسكەر سۇراعاندا: «مۇنداي ادامى بار اسكەر ەشقاشان جەڭىلمەيدى» دەپ جازىلعان جولدامامەن ءبىر عانا ساحابانى جىبەرمەي مە؟ ەگيپەتتى بوساتۋ ءۇشىن جىبەرىلگەن اسكەر قولباسشىسى ءامىر يبن ءال- اس وماردان كومەك سۇراعاندا: «مەن ساعان ءتورت مىڭ اسكەر جىبەرەمىن، مۇنىڭ ءاربىرىنىڭ باسىندا ءبىر ءوزى مىڭعا تاتيتىن ءتورت قولباسشى بار» دەگەن حات جىبەرىلگەنىن بىلەسىز بە؟
مۇرتى بار «ءسابي»
سونىمەن، ءبىزدىڭ قوعامعا قانداي ەر ازاماتتار كەرەك؟ ەركەك دەگەن كىم؟ مۇرت پەن ساقال وسەتىن ادام عانا ما؟
راس، ەرلىك، جۇرەكتىلىك جاسپەن شەكتەلمەيدى. جەتى جاسار بالا قۇرلى اقىلى جوق جەتپىس جاستاعى اقساقالدى دا كوردىك. ءبىر ساتتىك قىزىق ءۇشىن قولىندا باردى سارپ ەتەتىن، وزىنە تيەسىلى ەمەسكە سابيدەي قول جۇگىرتەتىن، ءوز ويىنشىعى سەكىلدى اللانىڭ بەرگەن ريزىعىن جۇمساي المايتىن ازاماتتار دا جوق ەمەس. بۇل - بار بولعانى مۇرتى بار «ءسابي».
اقىل مەن ەرلىك بالادا دا بار...
ءدال سول سەكىلدى، اللانىڭ راقىمىنىڭ ارقاسىندا جاستىعىنا قاراماستان، ىسىمەن، ويىمەن، سوزىمەن باتىلدىقتىڭ ۇلگىسى بولا بىلەتىن بۇلدىرشىندەر دە بار. بىردە حازىرەتى ومار (وعان اللا رازى بولسىن) ويىن قۋىپ جۇرگەن ءبىر توپ بالانىڭ جانىنان ءوتىپ بارا جاتادى. ونى كورگەن بالالار كوز كورمەيتىن جەرگە قاشىپ كەتەدى. تەك ابدۋللا يبن ءاز- زۋبەير ەسىمدى ءبىر بالا ورنىندا قالىپ قويادى. ومار وعان: «سەن نەگە دوستارىڭمەن قاشىپ كەتپەدىڭ؟» دەپ سۇرايدى. ابدۋللا: «مۇسىلمانداردىڭ ءامىرشىسى، مەن ەشقانداي كۇنا جاسامادىم جانە سىزدەن قورىقاتىن سەبەبىم دە جوق. بۇل جەردەگى جول دا جىڭىشكە ەمەس، سوندىقتان ءسىز ءۇشىن ونى بوساتپاسام دا بولادى» دەگەن ەكەن.
مۇنداي دانا جاسوسپىرىمدەر ءبىزدىڭ ۇلتىمىزدا دا بولعان. ماسەلەن، سىرىم باتىردىڭ بالا كۇنىندەگى مىنا تاپقىرلىعى ءالى كۇنگە دەيىن اڭىز بولىپ شەرتىلىپ كەلەدى.
بىردە سىرىم بالا سول وڭىرگە باتىرلىق، بيلىك اتاعى جايىلعان مالايسارى باتىرعا سالەم بەرە بارادى.
- ۋا، قاي بالاسىڭ؟
- داتتىڭ بالاسىمىن.
- قوي جايا المايتىن جاماننان قولاقپانداي ۇل تۋدى دەپ ەدى، ءسىرا، سول بولارسىڭ؟
- بولساق، بولارمىز. ءبىراق ءبىر قۇشاق وتىننان ءبىر وقتاۋلىق ءمۇسىن شىعادى دەۋشى ەدى. اكەم جامان بولسا، سونداي-اق بولار. ءوزىڭدى قازىنالى قارت ەكەن دەپ كەلسەم، قازىمىر قارت پا ەدىڭ؟
- بالا، اكەڭ ناشار بولعانمەن شەشەڭ پىسىق ەدى. كۇندىز كەلگەن جيىرما قوناققا، تۇندە كەلگەن جيىرما قوناققا حاقىسىن بەرىپ، ابىرويمەن شىعارىپ سالۋشى ەدى، شەشەڭە تارتقان بولارسىڭ.
- شەشەم پىسىق بولسا، ونىڭ نەسىن ايىپ كوردىڭىز؟ اكەم ءبي بولماسا دا، ءبي تۇسەتىن ءۇي بولىپتى. شالدار ءۇش ءتۇرلى بولادى دەۋشى ەدى: قازىمىر شال، قادىرسىز شال، قىدىرىمپاز شال. ءوزىڭىز سونىڭ قايسىسىز؟
- بالام، سىنايىن دەپ ايتقان ءبىر-ەكى اۋىز ءسوزىمدى كوڭىلىڭە الما. جاماننان جاقسى تۋادى - ادام ايتسا نانعىسىز، جاقسىدان جامان تۋادى - ءبىر ەلتىرە العىسىز. سەن دە ماعان شالدىڭ ءۇش ءتۇرىن ايتىپ قارسى سىن قويدىڭ عوي. كىسىنىڭ قادىرىن وزىنەن سۇراماس بولار. قادىرسىز دەسەڭ - حالقىمنان سۇرا؛ قىدىرىمپاز دەسەڭ - كورشىمنەن سۇرا؛ قازىمىر دەسەڭ - كەمپىرىم ءولىپ، كەلىنگە قاراعان جەتىم شالمىن، كەلىنىمنەن سۇرا. ەندى كەلگەن جۇمىسىڭدى ايت» دەگەن ەكەن. كەيىننەن بالانىڭ تاپقىرلىعىنا ريزا بولىپ، باتاسىن بەرەدى.
ەر ازامات دەگەن كىم؟
ەر ازاماتتىق - ادامدى اسقار قۇزدى باعىندىرۋعا، ۇلى ماقساتتارعا جەتۋگە جانە وسى جولدا كەزدەسەتىن قيىندىقتار مەن كەدەرگىلەرگە توتەپ بەرۋگە يتەرمەلەيتىن قاسيەت. از-كەم سىناقتا اراققا جابىساتىن نەمەسە ارقانعا جۇگىرەتىن ادامداردى كىم دەپ اتايمىز؟
اللا تاعالا ەركەكتەردى ايەلدەردىڭ دارەجەسىنەن كوتەرىپ بەردى ەمەس پە؟ قايدا ولار؟ ەر ازاماتتىق - ءومىردىڭ كەز كەلگەن جاعدايىندا نامىسى مەن ابىرويىن ساقتاۋعا، ءوزىن پايداسىز ءارى اۋرە- سارساڭ ىستەردەن الىس ۇستاۋعا يتەرمەلەيتىن قابىلەت. بۇل - ازدى كوپ، كەدەيدى باي، ءالسىزدى مىقتى ەتەتىن كۇش. بۇل - الۋدان گورى، بەرۋدى كوكسەيتىن جومارتتىلىق. بۇل - وزگەلەردەن تالاپ ەتپەس بۇرىن، ءوز پارىزدارى مەن مىندەتتەرىن ورىنداۋعا اسىعاتىن جەكە جاۋاپكەرشىلىك سەزىم. اللا الدىنداعى، وتباسى الدىنداعى، وتانى، ءدىنى، وزگە مۇسىلماندار جانە ءوزى الدىنداعى مىندەتىن تۇسىنگەن جانە ىسكە اسىرا بىلگەن - ناعىز ەر ازامات بولماق. ەر ازاماتتىلىق - ادامگەرشىلىكتىڭ كۇشى جانە كۇشتىڭ ادامگەرشىلىگى. كەدەيلىك ونىڭ ابىرويىن تاپتامايدى، ال بايلىق تاكاپپارلىعىن وياتپايدى. بالكىم، مەن باز بىرەۋلەر ءۇشىن تىم كوپ تالاپتار قويعان بولارمىن. الايدا، ءدال وسىنداي ادامداردى بۇگىنگى قوعامنان كورىپ ءجۇرمىن. سۇيسىنەمىن، سىيلايمىن، قاتارلارىنىڭ كوبەيۋىن قالايمىن. ولاردىڭ بارلىعىنىڭ الاتىن ءبىر قاينار كوزى بار، ول - قۇران، ول - سۇننەت، ول - ۇلتتىق تاربيە.
ۇلكەن ارىپپەن جازىلاتىن ەركەكتەر
مۇحاممەد پايعامبار (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ءبىر كەزدەرى تاريح بەتتەرىندە بولماعان ۇمبەتتى تاربيەلەپ شىعاردى. بولۋى دا ەكى تالاي. ولار ۇلكەن ارىپپەن جازىلاتىن ەركەكتەر ەدى. ولار ءقاۋىپ- قاتەرگە قاراماستان جانىن دا، دۇنيە مۇلكىن دە تارك ەتۋگە اسىعاتىن. جانە ەڭبەكپەن تاپقانىن الۋعا كەلگەندە اسىقپايتىن. ۋادە ولاردى ەلىكتىرمەدى، ال قاۋىپ قورقىتپادى. جەڭىستەرىنە ازعىرىلمادى، جەڭىلىستە ەڭسەسىن تۇسىرمەدى. سوندىقتان، وسىنداي دارەجەگە جەتەمىن دەگەن ادام - پايعامباردى ۇستاز تۇتسىن.
مۇسىلمان باۋىرلار، اعالار! ءوز پروبلەماسى مي سۇيەكتەرىنە دەيىن جەتكەن ادام يسلامعا نە بەرە الادى؟ ولاردىڭ دانىشپاندىعى - ءناپسىقۇمارلىق، ولاردىڭ ءومىربايانى - وتپەلى دۇنيەنىڭ سوڭىنداعى بىتپەيتىن قۋعىنشىلىق. ولار ءوز كۇشتەرىنە سەنبەيدى جانە اللاعا تاۋەكەل ەتپەيدى. وتاندى، ءتىلدى، ءدىندى قورعاۋ كىمگە مىندەت؟ ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، ءدىندى تەك يمامدار تاراتۋ كەرەك پە؟ ءتىلدى تەك شەنەۋنىكتەر قورعاي ما؟ جو-جوق، بۇل ءاربىر ەر ازاماتقا جۇكتەلگەن مىندەت، قيانات جاساۋعا بولمايتىن امانات. دۇشپانى قورىقپايتىن، دوسى جاردەم كۇتپەيتىن ازاماتتان نە قايىر؟! بىرەۋ كەلىپ كومەكتەسەدى دەپ كۇتپەڭىز. اللا ءسىزدى الدەقاشان وتارىڭىزعا «باقتاشى» ەتىپ قويعان. «جالعىزدىڭ ءۇنى شىقپاس» دەيسىز بە؟
قۇراننان ورىن العان ەر ازامات
مۇسا پايعامباردىڭ (وعان اللانىڭ سالەمى بولسىن) يسرايل ۇلدارىنىڭ بىرىنە كۇش كورسەتىپ جاتقان ادامدى ءولتىرىپ قويعان وقيعاسىن ەسىڭىزگە ءتۇسىرىڭىزشى. بۇل پەرعاۋىننىڭ قۇلاعىنا جەتكەندە كەك الۋ تۋرالى جوسپار قۇرادى. قۇران وقيعانى بىلاي باياندايدى: «قالانىڭ شەت جاعىنان ءبىر ادام جۇگىرىپ كەلىپ: «ەي، مۇسا! ۋازىرلەر ساعان قاتىستى، سەنى ءولتىرۋ ءۇشىن كەڭەسىپ جاتىر. بۇل جەردەن كەت! اقيقاتىندا، مەن - ساعان ادال كەڭەس بەرۋشىلەردەنمىن» دەدى. («قاساس» سۇرەسى، 20-ايات). بۇل - الىپ قاۋىمداعى ءبىر عانا ەركەك ەدى. الايدا، ول تۋرالى ايات قاسيەتتى قۇراننان ورىن الدى. سەبەبى، ول - اقيقاتقا جاق، جاقسىلىققا قۇشتار، قيىندىققا تاپ بولعانعا كومەك قولىن سوزۋشى ەدى. وعان بولاشاق پايعامباردىڭ «قۇتقارۋشىسى» بولۋ ابىرويى بەرىلدى.
ءجانناتقا كىرگىزىلگەن جالعىز
سونداي-اق، «يا سين» سۇرەسىندە بەلگىلى ءبىر ەلدى-مەكەنگە ءبىرقۇدايشىلىققا ۇندەۋشىلەردىڭ كەلگەندىگى باياندالادى. بۇل تۋرالى حاباردى ەستىگەن ءبىر كىسى ءوز يمانىن كەمەلدەندىرۋ جانە اقيقاتقا شاقىرۋشىلاردى قولداۋ ءۇشىن اسىعىپ جەتەدى. «سوندا قالانىڭ ءبىر شەتىنەن ءبىر كىسى جۇگىرىپ كەلىپ: «ءاي، ادامدار! ەلشىلەرگە ەرىڭدەر. وزدەرىڭنەن اقى سۇرامايتىندارعا جانە تۋرا جولدا بولعاندارعا ەرىڭدەر. ءارى مەن ءوزىمدى جاراتقانعا جانە وزدەرىڭ وعان قايتارىلاتىنعا (اللاعا) قالايشا قۇلشىلىق ەتپەيمىن؟ مەن ودان وزگەلەردى قۇدايلار ەتىپ الامىن با؟ ەگەر، ءار- راحمان ماعان ءبىر زيان تيگىزۋدى قالاسا، ولاردىڭ ارا تۇسۋلەرى (شاپاعاتى) ماعان ەش پايدا بەرمەيدى ءارى ولار مەنى قۇتقارا دا المايدى. وندا مەن ءسوزسىز انىق اداسۋدا بولعان بولامىن. اقيقاتىندا، مەن سەندەردىڭ راببىڭا سەندىم. مەنى تىڭداڭدار» دەدى. («يا سين» سۇرەسى، 20-25-اياتتار) . اللا تاعالا بۇل ادامدى ءجانناتقا كىرگىزدى. ءسىز بەن ءبىزدىڭ قولىمىزدان وسى سوزدەردى ايتۋ كەلمەي مە؟ جالعىز بولا تۇرا اقيقات ءۇشىن قاسقايىپ تۇرا ءبىلۋ - شىنايى ازاماتتىق.
ءوز سوزىنە، ىسىنە بەرىك بولماعاننىڭ سوڭىنان كىم ەرەدى؟ سوندىقتان، ءبىزدىڭ ەل، قوعام ىقىلاستى، يمانى مىعىم، سۇننەتتى سەرىك ەتۋشى، جۇرەكتى، وزگەلەر توقتاعىسى كەلسە دە، العا جىلجۋعا دايىن، سوڭىنان ەلدى ەرتە بىلەتىن، وشكەندى جاندىراتىن، بۇزىلعاندى قالپىنا كەلتىرەتىن، كىردى تازالايتىن ەر ازاماتقا مۇقتاج. مۇنداي ازاماتتاردى قالالار، اۋىلدار، ءتىپتى ءاربىر مۇسىلمان وتباسى قاجەت ەتەدى.
ءبىز مۇسىلمانداردىڭ يمانى نازىك، قيىندىقتار وپ-وڭاي اياقتان شالاتىن كەزەڭدە ءومىر سۇرۋدەمىز. جەڭىل ءومىر، سالتاناتتىلىق پەن قول جەتىمدىلىك وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ مىنەز- قۇلقىنا، بىتىمىنە دە اسەر ەتەدى. ولار - ءبىزدىڭ ۇمبەتتىڭ بولاشاعى، اللانىڭ اماناتىن ارقالاۋشىلار ەمەس پە؟ ەرتەڭگى كۇنى ارىز ايتىپ، بارماق تىستەپ وتىرماس بۇرىن دايىندىقتى قازىردەن باستاعان ابزال. الدەقاشان قالىپتاسىپ قويعان ەر ازاماتتارعا جۇرەكتەگىمدى جەتكىزە الماسپىن. ءبىراق، مەن ءوزىم سەكىلدى قىزداردى، كەلىنشەكتەردى، جاس انالاردى، بولاشاق انالاردى اكەلەرى جەتپەگەن بيىككە جەتەتىن، اكەلەرى جاساي الماعاندى جاسايتىن ەر ازاماتتاردى تاربيەلەۋگە ۇلەس قوسۋعا شاقىرعىم كەلەدى.
كاۋسار ابدۋلكاريم
asylarna.kz
