ءۇندىستان شاھزاداسىنىڭ تاۋكە حانعا جازعان حاتى

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - قازاق جەرىندە ۇلى جىبەك جولىنىڭ ەكى تارماعى بولعان. ءبىرىنشىسى بارىمىزگە بەلگىلى ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىگىمەن وتكەن. ال، ەكىنشى ساۋدا جولىنىڭ بارىن ورتا عاسىردا ريمدىكتەر جازىپ قالدىرىپتى.

سول ەسكى كارتالاردىڭ كوشىرمەسى ەلگە جەتتى. ونىمەن قوسا، قازاق حانى تاۋكە ءۇندىستان شاھزاداسىمەن ديپلوماتيالىق قارىم- قاتىناس ورناتقانى دا بەلگىلى بولدى.

تاريحي دەرەكتەرگە جۇگىنسەك، ۇلى جىبەك جولى وسىدان 3-4 مىڭ جىل بۇرىن پايدا بولعانىن بايقايسىز. بۇل باتىس پەن شىعىستى جالعايتىن ساۋدا-ساتتىق، وركەنيەت الماسۋ جولى بولعان. ءبىزدىڭ عالىمدارعا ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىگى ارقىلى وتەتىن جول عانا بەلگىلى ەدى. ال ەندى ەلىمىزدىڭ ورتالىعى ارقىلى تاعى ءبىر جىبەك جولىنىڭ تارماعى وتكەنى جايلى دەرەكتەر پايدا بولىپ جاتىر. بۇل جايلى ۆاتيكان ارحيۆتەرىن اقتارعان پروفەسسور رافيس اۆازوۆ ءوز پىكىرىن بىلدىرگەن ەدى.

رافيس اۆازوۆ، تاريحشى:

- ۆاتيكاندا ءبىز ورتالىق ازياعا قاتىستى XIII-XIV عاسىردا تەرىگە تۇسكەن 10 كارتا تاپتىق. وسى كارتالاردىڭ بىرىندە جىبەك جولىنىڭ ءبىر تارماعى ورتالىق قازاقستان ارقىلى وتكەنى كورسەتىلگەن. ءبىراق، كاسپي مەن ارال تەڭىزدەرىنىڭ پوشىمى دۇرىس كورسەتىلمەگەن. مۇنى قاي ساياحاتشى جازىپ قالدىرعانى ازىرگە بەلگىسىز. ەگەر الداعى ۋاقىتتا ناقتى تۇسىرگەن ۋاقىتى مەن اۆتورىن تاباتىن بولساق، جىبەك جولىنىڭ بەلگىسىز تۇستارىن اشامىز.

تاريحي قالالاردى ايتقاندا كوبىنە قىتاي، پارسى، اراب كوپەستەرىنىڭ جازبالارىنا سۇيەنەمىز. ال جاڭا مالىمەتتەر بويىنشا، ورتالىق ازياعا سول تۇستا باتىستان 120 ساياحاتشى كەلىپ كەتكەن ەكەن. سولار تۇسىرگەن مىنا كارتادان دەشتى قىپشاق جەرىن بايقاۋعا بولادى. ياعني دەشتى قىپشاقتان تاراعانىمىزدى ەسكەرسەك XIII-XIV عاسىردا ءبىزدىڭ جەرىمىز ۇلكەن اۋماقتى الىپ جاتقانىن بايقاۋعا بولادى.

عاليا قامباربەكوۆا، شىعىستانۋشى:

- ءدال قازىر قازاقستاننىڭ شىعىسىنان باتىسىنا دەيىنگى ارالىق 4 مىڭ شاقىرىم بولىپ ەسەپتەلەدى. ال، 6 مىڭ شاقىرىم دەگەنىڭىز، جەرىمىزدىڭ ودان دا كەڭ بولعانىن كورسەتىپ تۇر. دەمەك التايدان باستاپ، كاسپيي تەڭىزىنىڭ سولتۇستىك جاعالاۋلارىنا دەيىن بابالارىمىز مەكەن ەتتى دەگەن ءسوز. ءتىپتى، استراحانعا دەيىنگى ارالىقتى الىپ جاتۋى مۇمكىن ەكەنى بايقالادى. سونىمەن قاتار، پارسى دەرەكتەرىندە تاعى ءبىر مالىمەت بار. وڭتۇستىگىنەن سولتۇستىگىنە دەيىن 600 فارساح، ياعني، 3600 شاقىرىم بولدى دەلىنگەن.

عاليا قامباربەكوۆا ءۇندىستاننىڭ 4 قالاسىنا بارىپ، قازاق جەرى مەن حاندارى تۋرالى كوپ مالىمەت اكەلدى. نەگىزگىسى ءۇندىستان شاھزاداسىنىڭ تاۋكە حانعا جازعان حاتى.

«ءبىز ءسىزدىڭ اتالىق قاجى-مۇحاممەد سادىق ارقىلى جىبەرگەن دوستىق لەبىزگە، باۋىرمالدىققا تولى حاتىڭىزدى الدىق. ءسىزدىڭ سۇراعان وتىنىشىڭىزگە ءبىز ءوزىمىزدىڭ وڭ لەبىزىمىزدى بىلدىرەمىز جانە سىزگە دوستىعىمىزدىڭ بەلگىسى رەتىندە 2 الماس سەمسەر جانە بىرنەشە مىقتى جۇيرىك ات سىيعا تارتامىز».

بۇل حات - جويىلماۋدى ويلاعان قازاق حاندارى جاۋلاسىپ قانا قويماي، ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناستى دا بەرىك ۇستانعانىنىڭ بەلگىسى. تاريحي ءالفي جازباسىنداعى تاۋكە حانعا جازىلعان حاتتا: «قالامىنان نۇر تاماتىن حاتشىلارىڭىزدىڭ جازباسىنان بىزگە دەگەن ىقىلاستى بايقادىق» دەلىنگەن. وسىنداي دەرەكتەرگە قاراپ، اتا بابالارىمىزدىڭ ساۋاتتى ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناس جاساعانىن دا اڭعارۋىمىزعا بولادى.

«قازاقستان» ۇلتتىق ارناسى

(2014 - جىل)