سيريا مەن «يسلام مەملەكەتى» ۇيىمىنىڭ ورتاسىندا قالعان تۇركيا

استانا. قازاقپارات - «يسلام مەملەكەتى» ۇيىمىنىڭ سودىرلارى سيرياداعى كوباني قالاسىن قورشاپ تۇر. شەكاراسىنىڭ تۇبىندەگى بۇل ۇرىسقا تۇركيا ارالاسسا دا، ارالاسپاسا دا داۋعا قالاتىن سياقتى.

ءدال شەكاراسىنىڭ تۇبىندە سوعىس ءجۇرىپ جاتقان تۇركيا قامسىز ەمەس، اسكەرى كەز كەلگەن ءسات قاقتىعىسقا ارالاسۋعا ءازىر تۇر.

كوباني قالاسىنان تۇركيا شەكاراسى بىرنەشە ءجۇز عانا مەتر. شەكارا بويىنا قويىلعان ارميا ازىرگە تۇرعان جەرىنەن تاپجىلماعان. انكارا «كۇردتەر قالاسىن جاۋعا بەرمەيمىز» دەپ مالىمدەگەنىمەن، جەمە- جەمگە كەلگەندە اسكەرىن قانداي دا ءبىر باتىل قيمىلدان بوگەپ تۇر.

«دىننەن بەزگەن ەل»

ەگەر تۇركيا «يسلام مەملەكەتى» (ي م - رەد. ) ۇيىمى سودىرلارىنا قارسى قانداي دا ءبىر اسكەري شارا جاساسا، ماسەلەن، جاياۋ اسكەر نەمەسە ۇشاقتارىن جىبەرسە، «جيھادشىلار» بۇل ەلدىڭ وزىنە تاپ بەرۋى مۇمكىن.

كەيبىر ساراپشىلاردىڭ بولجاۋىنشا، ونداي جاعدايدا «يسلام مەملەكەتى» تۇركيانىڭ ەگەمەندىگىنە دە قاۋىپ ءتوندىرۋى عاجاپ ەمەس. سەبەبى ۇيىم سودىرلارىنىڭ جوسپارى بويىنشا، ولار قۇرىپ جاتقان «يسلام حاليفاتىنا» بۇكىل مۇسىلمان ەلدەرى كىرۋى ءتيىس.

ستامبۋلدا تۇراتىن ساراپشى گارەت دجەنكينستىڭ پىكىرىنشە، انكارا سيرياداعى جانجالعا ارالاسا قالعان كۇندە، تۇركيانىڭ ءوز ىشىندە تەرروريستىك شابۋىلدار باستالىپ كەتۋى مۇمكىن.

«تۇركياداعى تەرروريستىك شابۋىلداردى «يسلام مەملەكەتى» سودىرلارى نەمەسە بۇل ۇيىمدى «قولدايتىندار» ۇيىمداستىرۋى ىقتيمال» دەيدى دجەنكينس.

ول «كەيىنگى ۋاقىتتا ي م ۇيىمىنىڭ تۇركيادا تەرروريستىك شابۋىلدار جوسپارلاعانى جونىندە بىرنەشە اقپارات تۇسكەنىن» ايتادى.

ساراپشى سوزىنە قاراعاندا، ي م تۇركيانى «دىننەن بەزگەن ەل» دەپ جاريالاعان. ەكسترەميستىك ۇيىمنىڭ بۇل ەمەۋرىنى - راديكالدى يسلاميستەردى تۇركياعا ايداپ سالعانمەن بىردەي» .

انكارا سەنىمنەن ايىرىلدى

دجەنكينستىڭ ايتۋىنشا، تۇركيا اسكەرى سيريا پرەزيدەنتى باشار اسسادتىڭ قاس جاۋى - ي م ۇيىمىنا قارسى اتتانسا، انكارا ايماقتاعى بەدەلىنەن ايىرىلۋى مۇمكىن. ويتكەنى، ايماقتىق دەرجاۆا بولىپ وتىرعان تۇركيا سيرياداعى باشار اسسادتى بيلىكتەن قۇلاتۋدى قىزۋ قولداپ، ءارى حالىقارالىق قاۋىمداستىقتى اسساد رەجيمىنە ۇشاقتارمەن شابۋىل جاساۋعا شاقىرعان ەدى.

تۇركيانىڭ سىرتقى ساياساتتا ءوز ەسەبى بار. قارۋلى كۇشتەرىن سيرياداعى قاقتىعىسقا ارالاستىرماس بۇرىن، انكارا باتىسقا بىرنەشە تالاپ قويعان. سيريادان قاشقان بوسقىندار الدىندا سويلەگەن تۇرىك پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعان «ءبىز ءۇش نارسەنى سۇرادىق. ءبىرى - ۇشۋعا بولمايتىن زونالار بەلگىلەۋ. ەكىنشىسى - ايماققا پاراللەل جاتقان قاۋىپسىز اۋماقتى قورعاۋ. ءۇشىنشى - سيريا مەن يراكتا ۇستامدى ءارى سابىرلى وپپوزيتسيا قالىپتاستىرۋ» دەگەن.

 بۇل تالاپتار ورىندالسا عانا اسساد رەجيمى مەن انكارا اراسىندا از دا بولسا سەنىم پايدا بولۋى مۇمكىن.

«ال ەگەر تۇركيا اسسادتىڭ بىتىسپەس جاۋىنا قارسى شابۋىلعا شىقسا، ونىڭ سوڭعى ەكى جىل بويى جۇرگىزگەن سىرتقى ساياساتى زايا كەتەدى» دەيدى دجەنكينس.

 كۇردتەردىڭ رەنىشى

ال ەندى انكارا كوباني قالاسىن قورشاعان «يسلام مەملەكەتى» ۇيىمى سودىرلارىنا قارسى ەشقانداي اسكەري شارا قولدانباسا، تۇركيانىڭ ءوز ىشىندەگى كۇردتەر نارازىلىعى كۇشەيۋى مۇمكىن.

نارازىلىق الدەن بايقالىپ جاتىر. تۇركيانىڭ كۇردتەر كوپ تۇراتىن وڭتۇستىك- شىعىس اۋداندارىندا قازاننىڭ 7- كۇنى پوليتسيامەن قاقتىعىس بۇرق ەتە قالدى. ودان ونداعان ادام مەرت بولعان. ەۋروپاداعى كۇرد دياسپوراسى دا شەرۋگە شىقتى. مۇندا دا ونداعان شەرۋشى بريۋسسەلدەگى ەۋرو پارلامەنت عيماراتىنا لاپ قويعان.

تۇركيانىڭ وڭتۇستىك- شىعىسىنداعى كۇردتەر كوپ قونىستانعان ديارباكىر قالاسىنداعى پوليتسيامەن قاقتىعىسقان شەرۋشىلەر. 7 - قازان 2014 - جىل.

 كورولدىك بىرىككەن قىزمەتتەر ينستيتۋتىنىڭ (RUSI) قىزمەتكەرى اارون شتەيننىڭ ايتۋىنشا، كوباني وقيعاسى كۇردتەردىڭ سوڭعى بىرنەشە جىل بويى انكاراعا جيعان اشۋ- ىزاسىن قوزداتىپ جىبەرگەن.

شتەين «كۇردتەر بيلىكتەگى «ادىلەت جانە دامۋ» پارتياسىنىڭ «اشىق شەكارا» ساياساتىن ىسكە اسىرماعانىنا نارازى. ولاردىڭ ويىنشا، انكارا وسىلايشا ي م سودىرلارىنىڭ كۇردتەرگە شابۋىل جاساۋىنا مۇمكىندىك تۋعىزىپ وتىر.

 دجەنكينس «كۇردتەردىڭ تۇركيانىڭ قۇر قاراپ وتىرعانىنا رەنىشتەرى جاقىن ارادا تارقاي قويمايتىنىن» ايتادى. اسىرەسە، انكارانىڭ قاقتىعىسقا قاتىسقىسى كەلگەن كۇردتەردى شەكارادان اتتاپ باستىرماۋ تۋرالى شەشىمى ازشىلىق توپتىڭ انكاراعا وكپەسىن ورشىتە تۇسكەن.

سىزات ۇلعايىپ بارادى

 ساراپشىلار ايتقانداي ماسەلەنى تەرەڭىرەك قاراستىرساق، تۇركيانىڭ كوبانيدەگى كۇردتەرگە كومەك بەرمەۋى انكارا مەن تىيىم سالىنعان كۇردىستان جۇمىسشىلار پارتياسى (ك ج پ) اراسىنداعى ونسىز دا ارەڭ جاسالعان بىتىمگە زيانىن تيگىزۋى مۇمكىن.

 پارتيا جەتەكشىسى ابدۋللا ودجالان ءالى تۇرمەدە وتىر. وتكەن اپتادا ول «كوبانيدەگى كۇردتەر قىرعىنىنىڭ انكارامەن ءبىتىم پروتسەسىنە دە زاردابىن تيگىزۋى مۇمكىن ەكەنىن» ەسكەرتكەن. بۇل پارتيا كۇردتەر اۆتونومياسىن كەڭەيتۋدى تالاپ ەتىپ، 30 جىلدان بەرى تۇركيا بيلىگىمەن كۇرەسىپ كەلەدى. ول قاقتىعىستاردان بۇگىنگە دەيىن 40 مىڭ ادام قازا تاپتى دەگەن اقپارات بار.

شتەيننىڭ سوزىنە قاراعاندا، سودىرلار كوبانيگە شابۋىلدى ۇدەتكەن سايىن ك ج پ مەن انكارا اراسىنداعى سىزات تا ۇلعايىپ بارادى.

«بۇل جولى كوبانيدەگى شايقاس پەن بۇرىن جاسالعان الگى ءبىتىمنىڭ اراسىندا تىكەلەي بايلانىس بولىپ تۇر. ودجالان ءبىتىمدى بۇزۋى دا مۇمكىن. ول ونداي جاعدايدىڭ بولۋى مۇمكىن ەكەنىن الدەقاشان ەسكەرتكەن» دەيدى شتەين.

ساراپشىلار انكارانىڭ اسكەري ينتەرۆەنتسيادان تارتىنشاقتاپ وتىرۋىنىڭ تاعى ءبىر سەبەبىن ايتادى. ياعني، كوباني قالاسىنداعى كۇرد اسكەرى «يسلام مەملەكەتى» سودىرلارىنا تويتارىس بەرسە، كۇرد جاساقتارى (YPG) كۇشەيىپ كەتۋى مۇمكىن. سەبەبى كوبانيدە شايقاسىپ جاتقان سيريالىق كۇردتەردىڭ دە تۇركياداعى ك ج پ- مەن بايلانىستارى بار.

شتەين: «انكارانىڭ قورقاتىنى - شەكارالاس جاتقان سيريا كۇردتەرىنىڭ اۆتونوميالىق ەركىندىگى پايدا بولسا، تۇركيا كۇردتەرىنىڭ ولارمەن قوسىلۋعا ءۇمىتى كۇشەيەدى» دەيدى.

يراك كۇردتەرى

ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، انكارانىڭ ارەكەتسىز قالۋى يراكتاعى كۇردىستان ۇكىمەتىمەن ورناتقان قارىم- قاتىناستارعا دا زيان تيگىزەدى. بۇل اۆتونوميا انكارانىڭ ايماقتاعى باستى ساۋدا سەرىكتەسىنىڭ بىرىنە ءارى وداقتاسىنا اينالعان.

دجەنكينس تۇركيا مەن يراكتاعى كۇردىستان ۇكىمەتىنىڭ اراسىنا الدەن سىزات تۇسكەنىن ايتادى. سەبەبى تامىز ايىندا ي م سودىرلارى يراكتىڭ سولتۇستىگى مەن باتىسىنداعى كۇردتەر مەكەندەيتىن اۋماقتاردى باسىپ العاندا، انكارا اسكەري جانە گۋمانيتارلىق كومەك بەرۋ تۋرالى وتىنىشتەرگە قۇلاق اسپاي قويعان.

ساراپشى: «ارالارى ناشارلاعانىمەن، تۇركيا كۇردىستان ءۇشىن «جالعىز مۇمكىندىك» بولىپ قالا بەرەدى. سەبەبى ولار ەگەمەندىكتەرىن قامتاماسىز ەتىپ تۇرعان مۇناي مەن گازدى تۇركيا ارقىلى ەكسپورتتايدى. سوندىقتان بۇل ەكى تاراپتى ات قۇيرىعىن كەسىستى دەپ ايتا المايمىز» دەيدى.

حالىقارالىق قىسىم

دجەنكينس تۇركياعا كوبانيدەگى جاعدايعا ارالاسۋعا جەرگىلىكتى كۇردتەردەن بولەك، حالىقارالىق قاۋىمداستىق تا ىقپال ەتۋگە تىرىسىپ وتىرعانىن، الايدا انكارانىڭ سوندا دا قوزعالماعانىن ايتادى. ول وسىلايشا بۇل ەل حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ دا سەنىمىنەن ايىرىلىپ بارادى دەپ سانايدى.

«حالىقارالىق قاۋىمداستىق تۇركيانى «يسلام مەملەكەتى» سياقتى قاتىگەز، تاعى ۇيىم جاساپ جاتقان قىرعىندى توقتاتۋعا ارالاسپاي، تاسجۇرەكتىك كورسەتىپ وتىر» دەپ سانايدى. ال انكارا بۇل داعدارىستى شەشۋگە بۇدان ءارى دە ارالاسپاۋعا سىلتاۋ ىزدەپ وتىر» دەيدى ول..

(فرۋد بەجاننىڭ ماقالاسىن اعىلشىن تىلىنەن اۋدارعان - ءازينا ماقۇلجان)

«ازاتتىق» سايتى