مەن كانىگى ۇرىعا قالاي كۇيەۋگە شىقتىم؟
بۇل ايدار ارقىلى كوپتەگەن جانداردىڭ ءومىر تاريحىمەن تانىس بولدىم. ەندى سىزدەردىڭ وقىرماندارىڭىزعا ءوزىمنىڭ ءومىرىم جايلى جان سىرىمدى اقتارسام دەپ وتىرمىن.
مەن كەگەن جاقتىڭ قىزىمىن. ورتا مەكتەپتى بىتىرگەننەن كەيىن ەل ءتارىزدى جوعارى ءبىلىم العىم كەلىپ الماتىنى بەتكە الدىم. وبالى نە كەرەك، اكە- شەشەم قولىنداعى بارىن ۇستاتىپ، تىلەۋىمدى تىلەپ قالا بەردى. قانشا ەڭبەكتىڭ، تاڭدى- تاڭعا ۇرىپ دايىندالعانىمنىڭ ارقاسىندا قالاعان وقۋىما ءتۇستىم. سول كۇنگى قۋانىشىمدا شەك بولمادى. «بولاشاقتا بىلىكتى ينجەنەر- تەحنولوگ بولامىن» دەگەن ارمانىما ءبىر ءسات جاقىنداعان ءساتىمدى ەسكە السام ءالى كۇنگە دەيىن بويىمدى ماقتانىش كەرنەيدى. وسىلايشا قالاعان وقۋىما ءتۇسىپ، الاڭسىز بار زەيىنىمدى ءبىلىم الۋعا بۇردىم. قاسىمداعى قىزداردىڭ ويىن- ساۋىققا ارالاستىرىپ، ءتۇرلى ساۋىق كەشتەرگە تارتقىسى كەلگەنى مۇلدەم الاڭداتپايتىن. ەكى جىل بويى جاتاقحانا مەن وقۋ كورپۋسىنىڭ اراسىنا عانا جول سالعانىمدى ءقايسىبىر قۇربىلارىم كەكەسىنمەن ايتاتىن دا بولعان. ءتىپتى ولار تەك قانا ۇزدىك وقىپ كەلە جاتقان ماعان كەيدە قىزىعىپ، كەيدە قىزعانىپ قارايتىندارىن دا جاسىرمايتىن.
سونىمەن نە كەرەك، ءۇشىنشى كۋرسقا اياق باسقان كەزىمدە جوعارى وقۋ ورنىنىڭ اۋراسىنا بەيىمدەلە باستادىم با، ايتەۋىر مەن دە ەل قاتارلى اندا- مىندا شىعىپ، كوڭىل كوتەرۋدى، كەشتەرگە بارۋدى ادەتكە اينالدىرا باستادىم. سونداي ءبىر ساتتەردە قۇربىلارىم مەنى كاسىبىن دوڭگەلەتىپ، قارجى تابۋدىڭ وي- شۇقىرىن مەڭگەرگەن كاسىپكەر، اقشالى جىگىتپەن تانىستىردى. وزىمنەن جەتى جاس ۇلكەندىگىنە قاراماستان ول جىگىتپەن ءبىزدىڭ ويىمىز ءبىر جەردەن شىعىپ، ول دا مەنىڭ سالماقتى اقىل توقتاتقان قىز ەكەنىمدى اڭعارىپ، ماعان وتباسىن قۇرۋعا ءسوز سالا باستادى. مەنىڭ مۇندايدا بىردەن قوياتىن شارتىم «وقۋىمدى ءتامامداماي، وتباسىلى بولا المايمىن» دەگەنگە ساياتىن. ءتىپتى كەيبىر ساتتە ىشىمنەن «وقۋىمدى اياقتاعانشا سەنەن دە جاقسى ازاماتتى كەزىكتىرەرمىن» دەپ تە ويلاپ قوياتىنمىن. دەگەنمەن ونىڭ ماعان كورسەتكەن سىي- قۇرمەتىنەن باس تارتپادىم. وسىلاي جۇرگەنىمدە وقۋىمدى بىتىرەتىن مەزەت تە تايادى. ۋاعدالاسقانداي قاسىمدا جۇرگەن جىگىتىم دە «وتباسىن قۇرالىق» دەپ مازالاپ بولمادى. تىپتەن قارسىلىق بىلدىرۋگە دە شامامدى كەلتىرمەدى. مەن قايدا بارسام، ول دا سوندا. قىسقاسى، ول مەنىڭ سوڭىمنان قالماي ءجۇرىپ ءوزىنىڭ جارى بولۋعا كوندىردى. تەك مەن وعان وتباسى بولماي تۇرىپ نەكە شارتىن جاسايتىنىمىزدى ايتتىم. «سونشالىقتى الىپ- ۇشىپ سۇيمەسەم دە كاسىپكەر، اقشالى جىگىت. نەسى بار، نەكە شارتىنا وتىرسام، ەرتەڭ اجىراسقاندا بايلىعىنىڭ ءبىر بولىگى مەنىكى بولادى» دەگەن وي مەنى وسىندايعا جەتەلەدى. نە كەرەك، نەكە شارتى جاسالدى، جىگىتىم كاسىپ يەسى بولعاننان كەيىن ۇيلەنۋ تويىندا كوپ ادام بولعانىن قالامادى. ۇيلەنگەنىمىزدى تەك اعايىن- تۋىستىڭ اراسىندا قاراپايىم عانا اتاپ ءوتۋدى ۇيعاردىق. ءسويتىپ، مەنىڭ كەلىندىك ءومىرىم باستالدى دەرسىز.
ناق وسى ساتتەن باستاپ مەن ءوزىمنىڭ بارماق تىستەۋدەن باسقا ايلا- شارعىم جوق ەكەنىن اڭعاردىم. انشەيىندە اقشالى ادام بولىپ كورىنەتىن جىگىتىم ناعىز تاقىر كەدەيدىڭ ءوزى بولىپ شىقتى. ۇيلەنۋ تويىندا نەگە ساناۋلى عانا ادام بولعانىن، اقشاسى بولا تۇرا نەگە نەكە جۇزىگىن ساتىپ الا الماعىنىمىزدى، نەلىكتەن تويعا قاتىستى كوپتەگەن شەكتەۋلەر بولعانىن مەن وسى تۇستا ۇعىندىم. اكە- شەشەمە «اۋقاتتى ادام، جەكە بيزنەسى بار. سۇرايتىن دۇنيەلەرىڭدى كەيىن سۇرايسىڭدار. ازىرگە مەنى ۇياتقا قالماي ۇزاتىڭىزدار» دەگەنىمدى ويلاسام ءالى كۇنگە دەيىن جەر شۇقيمىن.
ءبىزدىڭ تويدان كەيىن اۋىلدا ۋاقىتشا تۇراتىنىمىزدى ەستىگەندە تىپتەن تاڭ قالعانمىن. اۋىلعا بارعاندا ونىڭ وتباسىلىق جاعدايىن كورىپ ءتىپتى ءۇنجىرعام ءتۇستى. اتا- ەنەم مەن ويلاعانداي كەڭ سارايدا تۇرمايدى ەكەن. ولاردىڭ باسپاناسى تىم جۇپىنى، وزدەرى جەتپەيتىن تىرلىكتەن ابدەن شارشاعان جاندار ەكەنى بىردەن كوزگە ۇرادى. ەڭ سوراقىسى، مەنىڭ كۇيەۋىم بۇكىل اۋىلعا تانىمال كانىگى ۇرى بولىپ شىقتى. ول كورشى اۋىلداردىڭ قوراسىنداعى «ەڭ سەنىمدى جەردە بايلاۋلى تۇر» دەگەن ەلدىڭ مالىن ۇرلاپ الىپ شىعىپ، ونى ساۋداعا سالىپ اقشا تابادى ەكەن. مىنە، مەنىڭ «بيزنەسىمەن» دەپ جۇرگەن جىگىتىم ەل- جۇرتقا تانىمال جانە سونىسىن وزىنشە ماقتان كورەتىن «بارىمتاشى» بولىپ شىقتى. ونىسىمەن قويماي «مەن ءوز اۋىلىمنىڭ مالىنا تيىسپەيمىن، السام وزگە اۋىلدان الامىن» دەيتىنىن قايتەرسىڭ.
بىردە ءوزىم كۋا بولعان مىنا ءبىر وقيعا تىپتەن ەسىمنەن تاندىردى. «جاس كەلىن عوي قازاقتىڭ جونىمەن ۇيدەن كەلىپ ءدام تاتسىن» دەپ كۇيەۋىمنىڭ كورشى اۋىلداعى ۇلكەن جەڭگەسى ۇيىنە شاقىرعان. كۇيەۋىم اس ۇستىندە سىرتقا شىعىپ كەتتى. ۇزاق بوگەلگەن سوڭ ارتىنان ىزدەپ شىقسام، ەكى بولەسى بار، ءوزى بار سول اۋىلدىڭ ءبىر مالىن ءتۇن قاراڭعىلىعىنا قاراماي سويىپ جاتىر. مىنا جايتتان كەيىن ەرتەسىندە مەن اجىراسۋعا بەل بۋدىم. ا ح ا ج بولىمىنە بارىپ «اجىراسۋ تۋرالى ارىز جازامىن» دەسەم، نەكە شارتىنداعى كورسەتىلگەن پۋنكتتەر الدىمنان كەسە- كولدەنەڭ شىقتى. سول شارتتىڭ ءبىر بولىگىندە «اجىراسۋعا ءبىرىنشى بولىپ ارىز بەرگەن تاراپ، ەكىنشى تاراپقا ءمورالدىق شىعىن تولەيدى جانە وزىندە بار مۇرانىڭ 40 پايىزىن زايىبىنا قالدىرۋى ءتيىس» دەلىنگەن بولاتىن. ەندى كۇيەۋىم ماعان وسىنى كەسە- كولدەنەڭ تارتىپ وتىر. نەكە شارتى زاڭداستىرىلىپ، بارلىعى زاڭ جۇزىندە جاسالعاننان كەيىن سوت وكىلدەرى دە «شارتتىڭ ورىندالۋى ءتيىس» دەيدى. وسىلايشا «اقشالى جىگىتپەن اجىراسسام، وسى نەكە شارتىنىڭ ارقاسىندا ونىڭ جارتى بايلىعى قولىمدا قالادى» دەگەن ءوز ويىم وزىمە تاياق بولىپ ءتيىپ وتىر. نەكە شارتىن جاساردا كۇيەۋىمنىڭ بارلىعىنا كەلىسىم بەرىپ، باس شۇلعي بەرگەنىن «مەنى سۇيگەندىگى» دەپ ۇققان اقىماقتىعىمدى دا وسى جەردە اڭعاردىم. ول مەن يەلەنەتىن ەشتەڭەسى جوق بولعاننان كەيىن بارلىعىنا كەلىسكەن ەكەن عوي.
مىنە، وسىلايشا، ەسەپپەن تيگەنىم اتاعى جايىلعان ۇرى بولىپ شىقتى. كانىگى ۇرىنىڭ ايەلى اتانۋ تىپتەن سۇيەككە تاڭبا بولدى. كۇيەۋىم قازىر تىم ەركىنسىپ، ماعان ءجيى- ءجيى قول كوتەرەتىندى شىعاردى. ول ۇرلىققا كەتكەندە اپتالاپ، ايلاپ كەتەدى. تابىسىن وسى ۇرلىقتان تاۋىپ وتىرعاننان كەيىن اكەسى دە، شەشەسى دە وعان «قوي» دەپ ايتا المايدى. مەنىڭ اكە- شەشەم كۇيەۋىمنىڭ مۇنىسىن بىلگەن سوڭ ءبىز جاققا ات ءىزىن سالۋدى دا قويدى. باۋىرلارىم دا تەرىس اينالدى. كورشىلەرىمە مۇڭ شاقسام، «ءبىر الىپ ۇيرەنگەن ادام قويمايدى، مۇنى قويدىرامىن دەپ ويلاما، ءبىز مۇنى بالا كەزىنەن بىلەمىز عوي» دەيدى. قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ ءوزى اۋىلدا ءبىر مال جوعالسا كۇيەۋىمنەن كەلىپ سۇراپ، «ونى كىم الدى، سونى سۇراستىر» دەپ كەتەدى. تىپتەن كەزەكتى ۇرلىقتان كەلگەن كۇيەۋىمنىڭ «قىزىل جاعالىلارعا سىياپاتىن جاسادىم» دەپ وتىرعانىن دا ءوز قۇلاعىممەن ەستىدىم.
قازىر مەن نە ىستەرىمدى بىلمەي ءجۇرمىن؟ بۇل قاپاستان قايتسەم قۇتىلامىن؟ اياعىم اۋىرلاعالى بەرى كۇيەۋىم تىپتەن ەركىنسىپ كەتتى. ال اتا- انام «كىممەن قارايساڭ سونىمەن اعار» دەيدى. ايتىڭىزدارشى، بىرەۋدىڭ ادال اسىن تارتىپ جەپ، ۇرلىق- قارلىقپەن ءومىر ءسۇرىپ جۇرگەن اداممەن قالايشا بىرگە ءومىر سۇرە الامىن؟ ەرتەڭ دۇنيەگە اكەلەتىن بالاما قانداي تاربيە بەرەمىن؟ نە ىستەۋىم كەرەك؟ قۇرمەتتى وقىرمان، اقىل قوسىڭىزدارشى ماعان؟ !
اسەم ايتۋعانوۆا، الماتى وبلىسى.
«الاش ايناسى»
