كورەياعى جاۋلاپ الماي ءدىن تاراتۋدىڭ تىڭ ءتاسىلى

استانا. قازاقپارات - تۇنەۋ كۇنى ريم پاپاسىنىڭ سەۋلگە بارعانى تۋرالى جاڭالىقتى كوردىم.

نەسى بار، بۇدان بۇرىنعىسى استاناعا دا كەلگەن دەپ ويلاپ بولعانىمشا، كوزىمدى اتىزداي ەتكەن كورىنىسكە كۋا بولدىم.

2 ميلليونعا جۋىق جۇرت جينالىپ، پاپانىڭ قولىن ءسۇيىپ جاتىر. الگى اۋليە اكەي:

- كورەيا حريستيان الەمىنىڭ ۇلكەن ءبىر تىرەگى. بۇل جەردە شىركەۋدىڭ 5 ميلليوندىق وتارى بار- دەپ مالىمدەدى. تاڭعالدىم.

كورەيا دەگەندە بۇرىن بۋدديزم، كونفۋتسيزم ەلەستەۋشى ەدى. ءبىراق، اتتارىن ايتىپ شىققان ءىلىمدى ۇستاۋشىلاردىڭ قاتارى كۇن ساناپ كەمىپ بارادى ەكەن بۇل جاقتا...

كاتوليك سەنىمىنە كىرگەندەردىڭ سانىنىڭ ۇلعايىپ كەلە جاتۋى اۋەلگىدە اقىلعا قونبايتىن قۇبىلىس سياقتى كورىنگەن. ەندى شە، كاتوليكتىك نەمەسە جارتىلاي كاتوليك دەپ سانالاتىن ەۋروپالىق ەمەس ەلدەرگە قاراڭىزشى.

ولار بۇل ءدىندى - «ۇلى گەوگرافيالىق اشۋلار» كەزىندە، جاۋلاپ الۋدىڭ ارقاسىندا قابىلداعان ەدى. ءدال وسىلاي لاتىن امەريكاسىنداعى كوپتەگەن مەملەكەتتەر، فيليپپين ارالدارى حريستياندىققا وتكەن. ال، كورەيا؟! كورەيا ەش ۋاقىتتا ەۋروپالىق ەلدەردىڭ كولونياسى بولعان ەمەس. ءارى ەۋروپامەن بۇل ەلدىڭ بايلانىسى تىم ءالسىز بولاتۇعىن.

كورەيا جۇرتىنىڭ حريستياندانۋى ءۇشىن، باتىستان ميسسيونەرلەر اعىلدى دەپ ويلايسىز با؟ جوق. كارىستەردىڭ كاتوليكتىك سەنىمدى قابىلداۋىنا- «عىلىمي» كىتاپتار كوپ قىزمەت ەتتى.

«اقيدا» ماسەلەسىندەگى تالاس كارىستەردى كاتوليك ەتىپ تىندىردى!!!

الەم جاراتىلعاندا اۋەلى «لي» پايدا بولدى ما، الدە «سي» ما؟ كارىستەردىڭ كونفۋتسيلىكتى تاستاپ، حريستياندىققا جاپپاي ءوتىپ كەتۋىنە وسى سۇراق سەبەپ بولعان دەسەم... سەنەسىز بە؟

ءجا، ءبارىن باسىنان باستايىقشى. 18-عاسىردىڭ ورتا شەنى. ىرگەدە جاتقان جاپونيا دامۋعا بەت الدى. زامانا كوشىنە اقىرىن اياڭمەن قىتاي دا ىلىكتى. ال كورەيا؟! كورەي ەلى - باياعى جارتاس، سول جارتاس كۇيىندە قالدى. ەلدىڭ توقىراپ بارا جاتقانىن كورىپ، ۋايىم جۇتقان كارىس ينتەلەگەنتتەرى: «ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟» دەپ باس قاتىرا باستادى.

ينتەلەگەنت دەگەننەن شىعادى. كارىستەردىڭ ينتەلەكتۋالدى ومىرىندە سول زاماندا، كونفۋتسيلىكتىڭ كارىس داستۇرىنە نەگىزدەلگەن ءتۇرى بار ەدى. بىلايىنشا، بۇل ءىلىم جۇرتتى بەيبىت ءومىر سۇرۋگە شاقىراتىن. ۇلكەندى قۇرمەتتەۋگە، كىشىگە ىزەت كورسەتۋگە ۇندەيتىن. ءبىراق، وسى ءبىر فيلوسوفيالىق ءىلىمنىڭ ماسەلەلى ءبىر تاقىرىبى بولدى. عاسىرلار بويى شەشىلمەي كەلە جاتقان. ول: جاراتىلىستىڭ باستاۋىندا «لي» تۇردى ما الدە «سي» بولدى ما دەگەن تالاس. ءتۇسىندىڭىز عوي ءيا؟! 18 - عاسىردىڭ اياق جاعىندا كارىستەر كونفۋتسيلىكتىڭ ومىرگە قاجەتتى تۇستارىن ىسىرىپ قويىپ، ەش پايداسى جوق، «لي» ءبىرىشى مە الدە «سي» مە تاقىرىپقا كەڭىردەك جىرتىپ، تالاسقا ءتۇستى.

بۇل تالاس قازاقتى اتا دىنىنەن شوشىتىپ الماسا يگى

(...وسى جولداردى جازىپ وتىرىپ، قازاقتىڭ باسىنداعى قازىرگى كۇيى ەسىمە ءتۇستى. ءبىزدىڭ دە ءدىن - بەيبىتشىلىككە ۇندەيدى. تۋعان-تۋىسپەن بايلانىستى كۇشەيتۋگە شاقىرادى. عىلىم- بىلىمگە ۇمتىل، - دەيدى. ءبىراق... «سي» ءۇشىن ءبىرىن-ءبىرى توپەلەۋگە بار، كارىستەر سەكىلدى، بىزدە ءبىر ماسەلەدە قاتتى داۋلاسامىز. ول - قۇدايدىڭ سيپاتتارى دەيتىن تاقىرىپ. ءبىر توپ: اللا اسپاندا دەيدى. قارسى جاق، جوق، - دەيدى. بىرەۋلەر - اللانىڭ ءجۇزى بار، دەسە، ەندى بىرەۋلەرى، جەر توقپاقتاپ قارسى شىعادى.

ءبىراق... ءبىراعى سول، بۇل سۇراقتاردىڭ قاراپايىم جۇرتقا بەرەر پايداسى بەس تيىن. ال، قۇداي «لا ماكان» نەمەسە كوكتە ەكەن؟! نە وزگەردى؟ تۇرمىسىڭ تۇزەلدى مە؟ ەڭ سوڭعىسى يمانىڭ ارتتى ما؟ جاۋابىن بىلگەننەن تۋىس-تۋعانمەن قارىم-قاتىناسىڭ جاقساردى ما؟ كەرىسىنشە عوي. سول اقيدا ماسەلەسى بۇقارا حالىققا تاڭسىق كەزدە، تۋىستاردىڭ ءبىر-بىرىمەن ارا-قاتىناسى جاقسى ەدى. ال ەندى، ءىنىسى «اللانى اسپاندا» دەگەنى ءۇشىن، اعاسى ونىمەن ارالاسپاۋعا بار.

ناماز وقيتىن جاماعات ءبىر-بىرىمەن وسىلاي قىزىل كەڭىردەك بولىپ ءجۇر. ال وسىنى كورگەن سىرتتاعى جۇرت نە ويلايدى؟ مۇنداي ءدىنىڭ بار بولسىن، دەپ كەرى بۇرىلىپ كەتپەسىنە كىم كەپىل؟

وسى ارادا، اقيدا ماسەلەسىن كوتەرە بەرەتىن اعايىنعا سۇراق قويعىم كەلەدى. ءۇي ىشىندە سەن، اكەڭ جانە باۋىرىڭ وتىر. سەن كوكەڭنىڭ سىرتىنان قاراپ تۇرىپ:

- ءبىزدىڭ اكەمىز 70 كەلى بولىپ قالادى-اۋ، دەيسىڭ.

ءىنىڭ تابان استىندا قارسى شىعادى:

- جوق، سورايعان بويى بولماسا، سۇيەگى جەڭىل. ارى كەتسە 58 كەلى بولۋ كەرەك، - دەپ ءوز پايىمىن ايتادى. سەن ءوز پىكىرىڭدى دالەلدەۋگە تىرىسىپ، تاعى بىردەمە ايتارسىڭ. ىنىڭدە ەسە جىبەرمەۋدى ويلاپ، ول سويلەيدى. ەندى وسى اڭگىمە اكەڭە ۇناي ما؟! مومىن بولسا، باستارىڭنان ءبىر قويار. اشۋشاڭ بولسا، كۇنىڭ قاراڭ. ەندى قاراشى.

ءبىزدىڭ اقيدا تۋرالى تارتىسىمىز وسى ەكەۋدىڭ اڭگىمەسىنە ۇقساپ كەتكەن جوق پا؟ ءجاي ادام بۇل تاقىرىپقا اشۋلانادى ەكەن. ال قۇدايدى وسىلاي تالقىلاۋ، اللانىڭ اشۋىن شاقىرماي ما؟! ءجا، كارىستەرگە قايتا ورالساق...)

عىلىمعا  قىزىعىپ، حريستيان بولعاندار...

شىنىن ايتۋ كەرەك، كارىس جاستارىنا «لي» جانە «سي» دەيتىن بۇل تالاس ۇناي قويعان جوق. وسكەلەڭ ۇرپاق مۇلدەم باسقا دۇنيەلەرگە قىزىعا باستادى. ماسەلەن، كوتەرگىش كراندى قالاي سوعۋعا بولادى، وق ءدارىنىڭ جارىلعىش قاسيەتىن كۇشەيتۋ ءۇشىن نە قوسۋ كەرەك، يتاليا دەيتىن ەل قايدا جانە سوڭعىسى كۇن جەردى اينالا ما الدە كەرىسىنشە مە دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەي باستادى.

كارىستەردىڭ ۇلكەن پروبلەماسى - ءدىنىن عىلىمعا بايلامادى. تيىسىنشە جاستاردىڭ الگىندەي سۇراقتارىنا ءدىننىڭ كوزقاراسى بىلاي، - دەگەن كونفۋتسيلىك تراكتاتتار جوق ەدى. سوندىقتان، كوزى اشىق جىگىتتەر ءدال وسى ساۋالدارعا جاۋاپ بەرگەن ەجەلگى قىتاي تىلىنە ءتارجىمالانعان «باتىس» كىتاپتارىن قۇنىعا وقي باستادى. بۇل اۋدارما كىتاپتار كورەياعا قىتاي ارقىلى جەتىپ جاتتى. الگى ەڭبەكتەردىڭ اۆتورلارى نەگىزىنە ەۋروپا ميسسيونەرلەرى بولاتىن.

كىتاپتى ميسسيونەر جازعان سوڭ، ول مىندەتتى تۇردە حريستياندىق ۇعىمدى ءار پاراقتىڭ اراسىنا قىستىراتىنى تۇسىنىكتى. كارىس جاستارىنىڭ عىلىمعا ۇمتىلىسىن، دۇنيەدە بولىپ جاتقان قۇبىلىستاردىڭ سەبەبىن بىلسەم، - دەگەن تالپىنىسىن ەۋروپا ميسسيونەرلەرى ءوز پايداسىنا قولدانىپ كەتتى.

بۇل ميسسيونەرلەردى دە تۇسىنۋگە بولادى. اۋەلدە بۇلار قىتايدى حريستيان ەلىنە اينالدىرماق بولعان. مۇرات ورىندالمادى. ءبىراق، كۇتپەگەن جەردەن كارىس جاستارى شوقىنا باستادى. ءيا، اۋەلگىدە بۇل ەلدىڭ قىز-جىگىتتەرى عىلىمي كىتاپ وقىپ باستاپ ەدى. سوڭىرا، الگى كىتاپتاعى ءىنجىلدىڭ ۇزىندىلەرىن دە وقىدى. جاتتادى. ءسويتتى دە، حريستيانعا اينالا باستادى.

كينو، كليپ كورىپ تە حريستيانعا اينالۋعا بولادى

(...تاعى دا، قازىرگى كۇيىمىزگە ورالعىم كەلىپ تۇر. كارىستىڭ جاستارى ەۋروپانىڭ كىتاپتارىنا قىزىقتى. ءبىراق، سول «كىتاپتاردىڭ» ءبىر بەتى عىلىم تۋرالى بولسا، ەكىنشى بەتى ىنجىلگە سىلتەمە ەدى. مۇنىڭ سوڭى، سول كىتاپتى وقىعان ادامنىڭ حريستيان بولۋىمەن ءتامامدالىپ جاتتى.

ءدال وسى قۇبىلىس، ەندى ءبىزدىڭ ەلگە كەلدى. كارىس جاستارىن حريستياندىققا الداپ وتكىزگەن ءتاسىل، بىزدە ءسال ءوڭىن اۋدارىپ جۇمىس ىستەۋدە. ماسەلەن: قاي ارناعا قويماڭىز، بارلىعىندا كارىس كينوسى. كارىس انشىلەرىنىڭ بەينە-كليپى. وندا تۇرعان تۇك جوق سياقتى. ءبىراق، الگى عىلىمي كىتاپتاردىڭ ابزاتستارىنا ءىنجىل اياتتارىن تىقپالاعانى سياقتى، زىميان ارەكەت مۇندا دا بار. كينوداعى كەيىپكەردىڭ اۋزىمەن «حريستياندىق تانىم» ايتىلادى.

ءارتىستىڭ ارەكەتىمەن «حريستياندىق قۇندىلىق» ۇلىقتالادى.

ايتقان سوزىمە دالەل اكەلەيىن. كينودا ءبىر جىگىت قايعىعا دۋشار بولدى دەيىك. جولداسى الگىنىڭ جىگەرىن جوني ءتۇسۋ ءۇشىن: ىنجىلدەن ادەمى سيتاتا كەلتىرەدى. وسى فيلمدى كورگەن كورەرمەن، ىڭعايسىز ءبىر جاعدايعا تاپ بولسا، ەرىكسىز الگى «اياتتى» ايتىپ جۇرەتىندەي بولادى. بۇل ءبىر. ەكىنشى دالەل. كينودا ەكى جاس ۇيلەنەدى. شىركەۋدىڭ ادەمى پلانى كەتەدى. وسى ۆيدەوعا سۇمدىق ەلىتەتىن مۋزىكا شاپتالادى. ءبىتتى. ءسىز نەكەڭىزدى شىركەۋدە قيعىڭىز كەلىپ تۇرادى...

بۇل كارىس كينوسىنىڭ ۇگىتى. ال انشىلەرى مۇنان دا ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتىپ جاتىر. ءبىزدىڭ جاستار، قيت ەتسە قازىر، سول كارىستىڭ ارتىستەرىندەي كيىنگىسى كەلەدى. سول «تىربيعانداردىڭ» ومىرلىك ءستيلىن وزىنە كوشىرىپ اۋرە. راس ايتامىن. حو ۆوننىڭ موينىنان كوردىم، دەپ كرەست ىلگەن قازاقتىڭ جىگىتىن وسى جولداردى جازىپ وتىرعان پاقىردىڭ كوزى شالدى...)

حريستياندىق بەسىنشى كولوننا

(...بەسىنشى كولوننا دەگەن ءسوز ەڭ العاش رەت يسپانياداعى ازاماتتىق سوعىس كەزىندە پايدا بولدى. فرانسيسكو فرانكو دەيتىن ديكتاتور مادريد قالاسىن قورشاۋعا الادى. سول كەزدە، جۋرناليستەر ول كىسىدەن، الىپ شاھاردى قالاي باعىندىرماقسىز؟ سىزدە بار بولعانى 4 قانا كولوننا ارميا بار ەمەس پە، - دەپ سۇراق قويادى. سوندا فرانكو: قالا ىشىندە، ماعان ساتىلۋعا دايىن ادامدار بار. ول مەنىڭ «5- كولوننام» دەپ جاۋاپ قاتادى. سودان بەرمەن، 5- كولوننا دەپ، سىرت جاۋعا ساتىلىپ كەتۋگە دايىن توبىردى ايتادى...)

نە كەرەك، ۋاقىت وتە بەردى. شوقىنعان كارىستەردىڭ قاتارى كۇن ساناپ وسە بەردى. ءوزىن حريستيانمىن، - دەپ تانىستىراتىندارىڭ سانى حالىقتىڭ 10 پايىزىنا جەتكەندە بارىپ، كوريا ۇكىمەتى دابىل قاعا باستادى. الگىندە ايتتىق، حريستيان ءدىنى عىلىمي كىتاپتار ارقىلى ناسيحاتتالدى دەپ. ال ول زاماندا كىتاپ وقي الاتىنداي ساۋاتقا تەك داۋلەتتى كىسىلەر يە ەدى. بىلايشا ايتساق، ەلدىڭ يگى جاقسىلار جاپپاي كاتوليك سەنىمىنە كىرە باستادى.

ۇكىمەتتى جۇرتتىڭ بوتەن دىنگە ەلىتۋىنەن نەگە قورىقتى؟ ەكى سەبەبى بولدى. اۋەلگىسى - حريستياندىققا وتكەن كارىستەر، حريستيان يمپەريالارىنىڭ وسىنداعى تىڭشىسى، قاجەت كەزدە «5- كولونناسىنا» اينالىپ كەتپەي مە، دەگەن قاۋىپ. سونان كەيىنگى قورقىنىش - شوقىنعان كارىستەر اتا-بابا داستۇرىنە پىسقىرىپ تا قارامايتىن بولدى. ۇلكەنگە قۇرمەت دەيتىن جورالعى جوعالدى. حريستيان كارىس - كارىستىك سيپاتتان جۇرداي بولا باستادى...

ۇكىمەت، كاتوليك كارىستەردەن بەكەر سەكەم الماپتى. ءبىرىنشى قورقىنىش شىندىققا اينالدى. 1801 - جىلى پوليتسەيلەر كەزەكتى ءبىر تەكسەرىس كەزىندە كاتوليكتىك سەنىمنىڭ قىپ-قىزىل بەلسەندىسى الەكساندر حۆان سايەن دەگەن ازاماتتىڭ دورباسىنان كۇدىكتى ءبىر حاتتى تاپتى. قۇجاتتا: كارىس حريستياندارىنىڭ اۋىر تىرشىلىگى باياندالعان. ۇكىمەت قۋدالاپ تىنىشتىق بەرمەيتىنى جازىلعان. ءسوزدىڭ توق ەتەرىندە، الگى داعۋاتشى، ەۋروپا ەلدەرى كورەيانى جاۋلاپ السا، ءسويتىپ ءبىزدىڭ ازاپتى كۇندەرىمىزدىڭ ءتامامدالۋىن تەزدەتسە، دەپ اياقتاپتى.

كارىس حريستياندارى بۇل حاتپەن توقتاعان جوق. جاۋىز بيلىكتىڭ قۇلدىعىنان قۇتقارىڭدار، - دەپ باتىس يمپەريالارىنا حاتتى جازا بەردى، جازا بەردى. 1860 - جىلى وسىنداي كەزەكتى ءبىر حاتتى سىلتاۋ ەتىپ، فرانسيا كورەياعا باسا-كوكتەپ كىرىپ كەلگەنى بار. كورە سارام جۇرتىنىڭ باقىتىنا وراي، فرانسۋزداردىڭ بۇل جورىعى ءساتسىز اياقتالدى.

كاتوليكتىك سەنىم اقىر سوڭىندا جەڭدى...

كارىس بيلىگى الگىندەي وقيعالاردان سوڭ، حريستياندىق ىلىمگە زاڭ جۇزىندە تيىم سالدى. ءبىراق، تيىپ تاستاۋمەن ەشتەمە شەشىلمەيدى. ءبىر زاتتان تيدىڭ ەكەن، وعان قارسى بالاما دۇنيە ۇسىنۋىڭ كەرەك. ال كورەيا ۇكىمەتىنىڭ قولىندا ەكىنشى «پلان» جوق ەدى.

ءيا، اكىمشىلىك قولداۋى جوق، اسكەري جاردەم ەشكىم بەرمەگەن كارىس حريستياندار، ونداعان جىلدىڭ ىشىندە كورەيا حالقىنىڭ ۇشتەن ءبىرىن قۇرادى. قالاي؟ كاتوليك سەنىمى كارىستەردىڭ كوز الدىنا - ەلدى مودەرنيزاتسياعا باستايتىن ءىلىم، يەۆكليدتىك گەومەتريا، نيۋتون فيزيكاسىن اكەلگەن ءدىن بولىپ كورىندى. سەبەبى - كورەياعا كىرىپ جاتقان عىلىم، جاراتىلىستانۋ تۋرالى كىتاپتاردى ميسسيونەرلەر جازدى. ال ول كىتاپتى وقىعان ادام، ەرىكسىز وسىنداي عىلىمعا- بىلىمگە ۇندەيتىن ءدىننىڭ وكىلىنە اينالعىسى كەلەتىن...

P.S: بلاگودات شىركەۋىنىڭ اينالاسىنداعى شىرعالاڭ. شىمكەنتتەگى تەگى قازاق 45 مىڭ ازاماتتى ءوز سەنىمىنە ەلىتكەن سۋن-بوكىم شىركەۋى. كارىستەردىڭ ىقپالىمەن اشىلعان تاعى قانشا شىركەۋ، قۇجىرا بار؟ كوپ-اق! بۇل ماسەلەنى كەلەسى تاقىرىپتا تالقىلايمىز.

نۇربەك بەكباۋ

e-islam.kz