مۇعالىمدى مازاقتاۋ: ەركەلىك پە، ەسسىزدىك پە؟
ءبىراق، تاعى قايتالاپ ايتپاسقا بولمايتىن سياقتى.
ويتكەنى، ينتەرنەتتى شۋلاتقان مۇعالىمدى مازاقتاعان بەينەكورىنىس شىققالى بالالاردىڭ بولاشاعىنا كۇمانمەن قارايتىن بولدىم.
وقۋشىلاردىڭ شەكتەن شىققانى سونشا، جابىلىپ مۇعالىمىن مازاقتاپ، كۇش كورسەتىپ، ول ارەكەتىن ەرىنبەي ءتۇسىرىپ، ينتەرنەتكە جاريالايتىندى شىعاردى. بۇل نە سوندا؟ ەركەلىك پە، ەسسىزدىك پە؟
كوزبوياۋسىز كورىنىس
اتالعان بەينەكورىنىس قايدان شىقتى دەيسىز عوي؟ اسحات ورازىمبەتوۆ دەگەن ينتەرنەت قولدانۋشىسى Facebook-تەگى جەكە پاراقشاسىنا سىنىپتا وتىرعان ءۇش وقۋشىنىڭ مۇعالىمدى مازاقتاپ، قىلعىندىرىپ، ۇرعان جانە تەپكەن قيمىل جاساعان بەينەكورىنىستى جاريالادى. اسحات ارقىلى الگى بەينەكورىنىستى بىرەر كۇننىڭ ىشىندە 500 گە تارتا ادام ءبولىسىپ ۇلگەردى. وسىلايشا، ونىڭ ارتى قىپ-قىزىل داۋعا اينالدى.
بەينەكورىنىستەن مۇعالىمنىڭ ۇشەۋىنە «نە دەگەن تاربيەسىزسىڭ!» دەپ ايتقانى انىق ەستىلىپ تۇر. ولاردى داپتەرىمەن ۇرىپ الەك. ال ولار بولسا، ايەلدىڭ موينىنان قىسىپ، تۇنشىقتىرىپ جاتىر. وكىنىشتىسى، بىردە-ءبىر بالا مۇعالىمىنە اراشا ءتۇسىپ، اجىراتۋعا تىرىسپايدى.
تەك كامەرا سىرتىنداعى ءبىر وقۋشى قىزدىڭ عانا: «شاكالى! تروە نا ودنوگو!» - دەگەن داۋسى ەستىلەدى.
بەينەكورىنىستەگى وقۋشىلاردىڭ ءبارى ورىسشا سويلەيدى. ءبىر وقۋشى ءتىپتى بارىنەن بەيحابار كۇيدە تەلەفونىن شۇقىلاپ وتىر. كورىنىستىڭ سىنىپ ىشىندە بولىپ جاتقانى ايدان انىق. مەكتەپ قابىرعاسىندا مۇنداي باسسىزدىق بولادى دەپ كىم ويلاعان؟ ۇستاز نەگە ءوزىن وقۋشىلارىنا وسىنشا قور قىلادى؟ 45 مينۋتىن نەگە بوس جىبەرگەن؟ سوعان قاراعاندا، مۇعالىمنىڭ ءوزى بوس، ەنجار ادام سياقتى كورىنەدى.
بالالاردى باسقارا الاتىن قابىلەتى بولماعان سوڭ، وقۋشىلارى قارسىلىق كورسەتىپ جاتقانداي. مۇعالىمنىڭ وسال تۇسىن ءبىلىپ العان بالا ايانىپ قالسىن با؟ ءبىراق، وقۋشىلاردىڭ بۇلاي ەتۋگە قانداي قۇقى بار؟ مۇعالىمدى سىيلاماسا دا، وزدەرىن سىيلاۋلارى كەرەك ەدى عوي.
كىم كىنالى: مەكتەپ پە، وتباسى ما؟
ۆيدەو مۋگاليمراس قوي، قازىر بالا جامان بولسا، ءبىز بىردەن مەكتەپتى جاماندايتىن بولدىق. سوعان ابدەن ەتىمىز ۇيرەنىپ كەتكەن. الايدا، بالانىڭ مەكتەپتەن باسقا دا ءتالىم-ءبىلىم الاتىن نەگىزگى مەكتەبى - وتباسى ەمەس پە ەدى؟
اتا-انالارعا قازىر راحات بولدى: بالاسىنىڭ تاربيەسىن مەكتەپكە وتكىزىپ قويعان. ەرتەڭ سول پەرزەنتتەرى ەسسىز بىرەۋ بولىپ شىقسا، مۇعالىمدى كىنالايدى. بالا وتباسىندا ونەگە كورمەسە، وعان مەكتەپتىڭ نە كىناسى بار؟
بەينەكورىنىستەگى بالالار، مەنىڭشە، مەكتەپتە عانا ەمەس، وتباسىندا دا وسىنداي تاربيەسىزدىككە باراتىن سياقتى. مۇعالىمىن قالاي مازاقتاسا، اكە-شەشەسىن دە سولاي ماسقارالايتىن بولۋى كەرەك. ولارعا ەشكىم ءاي-ءشاي دەمەگەن. سودان كەلىپ، كەشە ءبىر-ءبىر ءۇيدىڭ ەركەسى بولعان بۇلار ەندى ءبىر-ءبىر ءۇيدىڭ ەسسىزىنە اينالدى. ەركەلىگى ەسسىزدىككە، تاربيەسىزدىگى تەكسىزدىككە جەتەلەدى.
بالانىڭ ءتارتىپتى نەمەسە ءتارتىپسىز بولۋىنا الدىمەن اتا-اناسى ىقپال ەتەدى. ەگەر اتا-انانىڭ ۇيىندە مۇعالىمدى جامانداۋدان اۋزى قۇرعاماسا، بالانىڭ ۇستازىنا دەگەن قۇرمەتى ازايادى ەمەس پە؟ اپايى بىردەڭە دەسە بولدى، بەتىنەن الادى سوسىن. ۇرىسسا، ۇيگە جەتكىزىپ كەلەدى.
ءابۋ ناسىر ءال-فارابيدىڭ: «ادامعا ەڭ ءبىرىنشى ءبىلىم ەمەس، تاربيە بەرىلۋى كەرەك. تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم -ادامزاتتىڭ حاس جاۋى»، - دەگەنى بار. ءبىز باستىسى - ءبىلىم دەپ ءجۇرىپ، تاربيەنى اقساتىپ العان سياقتىمىز. ايتپەسە، تاربيەگە كونبەيتىن بالا بولمايدى. تاربيە بەرە المايتىن ادام بولادى. تاربيە كەمشىن، مۇعالىم ءالسىز... ايتپەسە باسقا نە؟
مۇعالىم مۇڭى
ءبىز دە مەكتەپ كوردىك. ءبىراق مۇعالىمنىڭ ساباعىندا مىناداي بوس وتىرىس بولعان جوق. مۇعالىمدەر ءوزىن مازاقتاتپاق تۇگىلى، جان-جاعىڭا مويىن بۇرۋعا مۇرشاڭدى كەلتىرمەيتىن. قورقىتىپ-ۇركىتىپ ەمەس، ارينە. ساباقتى قىزىقتى ەتىپ تۇسىندىرۋىمەن، وقۋشىلاردى وزىنە ۇيىتا بىلۋىمەن. سونىڭ ارقاسى شىعار، ۇستازعا قول كوتەرمەك تۇگىلى، الدىن كەسىپ وتۋدەن ۇيالاتىنبىز. ال بۇگىن مۇعالىمنىڭ بالا الدىندا بەدەلى جۇرداي بولدى.
الماتىداعى مەكتەپتەردىڭ بىرىندە تاريحتان ساباق بەرەتىن التىنگۇل ەسىمدى مۇعالىم دە بىزگە مۇڭىن شاقتى.
- شىنىمدى ايتسام، مەكتەپكە كۇنكورىس ءۇشىن عانا باراتىن بولدىم. بىلتىر 9-سىنىپتىڭ وقۋشىلارىنا ساباق بەرگەم. الگىلەر ساباقتا تىنىش وتىرا المايدى ەكەن. باسىندا قارقىلداپ كۇلىپ، ساباق وتكىزۋگە كەدەرگى كەلتىرەتىن. كەيىن تەلەفوندارىنا جابىسىپ، ەمىن-ەركىن سويلەسەتىندى شىعاردى. سىنىپتان قۋىپ شىقپاق بولعانىمدا «شىقساڭ، ءوزىڭ شىق» دەپ اۋزىنا كەلگەنىن ايتتى. ساباققا كەشىگىپ كەلگەن بىرەۋى ءتىپتى سالەمدەسپەستەن، رۇقسات سۇراماستان، ورنىنا بارىپ وتىرىپ جاتىر. «اداسىپ كەتكەن جوقسىڭ با؟» - دەسەم، «اداسقام جوق، ادرەسپەن كەلىپ تۇرمىن»، - دەپ ءوزىمدى قاعىتاتىنىن قايتەرسىڭ؟ بۇلاردى جونگە سالاتىن امالىم قالمادى. ۇرىسساڭ، اتا-اناسىنا ايتىپ بارادى دا، ديرەكتور بارىنە ءوزىمدى كىنالايدى، - دەيدى. الگى بەينەكورىنىستەن نە ايىرماسى بار مىنانىڭ؟
زەينەپ احمەتوۆا اپانىڭ زارى
باۋىرجان مومىش ۇلى: «تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم - ادامنىڭ قاس جاۋى» دەيدى. باۋىرجان اتامىزدىڭ كەلىنى، جازۋشى زەينەپ احمەتوۆا اپامىزدىڭ دا مەكتەپتەرگە حالىقتىق پەداگوگيكانى ەنگىزۋ كەرەك دەپ شىرىلداپ جۇرگەنى قاشان؟ شىنىندا دا، ۋشينسكيدىڭ «پارتاداعى وقۋ» جۇيەسى ەسكىرگەن سياقتى. ايتپەسە، ۇستازىن ۇراتىن وقۋشى قايدان شىقتى؟
بارىنە كىنالى - ءوزىمىز. مۇعالىمنىڭ وقۋشىلارمەن داۋلى جاعدايعا كەلۋىنە مەملەكەتتىك دەڭگەيدە توسقاۋىل قويدىق. ياعني، وقۋشى ساباق وقىماسا، ەشقانداي جازا قولدانۋعا بولمايدى. وقۋشىلاردى ۇرىپ-سوعۋعا بولمايدى. ساباقتان قۋىپ شىعۋعا بولمايدى. وقۋشىنىڭ جەكە تارتىبىنە باعا قويۋعا بولمايدى. ماۋسىمدىق دەمالىستارعا تاپسىرما بەرۋگە بولمايدى. وسىنداي بولمايدىلاردىڭ كەسىرىنەن مۇعالىمگە قاراعاندا وقۋشىنىڭ قۇزىرەتى ارتىپ كەتكەندى. ال بۇدان شىعار جول قايسى؟
- حالىق پەداگوگيكاسى - قازاق حالقىنىڭ سان عاسىردان بەرگى اتا-بابادان ۇرپاققا ولمەس ميراس، ومىرلىك مۇرا بولىپ كەلە جاتقان ءتالىم-تاربيە جونىندەگى تاجىريبەسى. ياعني، اتا بۋىن وكىلدەرىنىڭ تاربيە تۇرعىسىنداعى جيناقتالعان باي تاجىريبەلەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، وسكەلەڭ ۇرپاقتى ادال ەڭبەككە، ۇلتجاندىلىققا، ونەر-بىلىمگە باۋلۋ، سالاۋاتتى ومىرگە بەيىمدەۋ، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرگە تاربيەلەۋ. مۇنى ۇستازدىق تاجىريبەدە ءتيىمدى قولدانا الساق، يگى ماقساتقا قول جەتكىزە العانىمىز.
قازىر بىزدە قازاق مەكتەپتەرى كوپ. الايدا ونىڭ بىردە-بىرەۋى ۇلتتىق نەگىزدە تاربيە بەرمەيدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قازىر مەكتەپتەر مەن جوعارى وقۋ ورىندارى جاستارىمىزدى ادام بولۋعا ەمەس، مامان بولۋعا تاربيەلەپ جاتىر. ونىمەن قوسا، امەريكانىڭ، ەۋروپانىڭ، رەسەيدىڭ وقۋلىقتارىنان كوشىرىپ، سولاردىڭ ءتالىم-تاربيەسى ۇلگىسىندە وقىتامىز. وسىلايشا، ۇلتتىق ونەگە، ۇلتتىق نامىس، ۇلتتىق ادەپ دەگەننەن قازىرگى جاستار ماقۇرىم قالىپ بارادى. ءبىر جاعىنان، جاستاردى كىنالاۋدىڭ دا قاجەتى جوق. ءبىز ءوزىمىز سولارعا ۇلتتىق ءتالىم-تاربيە بەرىپ، ولاردى ۇلتتىق ونەگەنىڭ ۋىزىنا جارىتا الماي وتىرمىز، - دەپ ناليدى زەينەپ باۋىرجان كەلىنى.
ءسوز سوڭى
شىنىندا دا، ءبىزدىڭ بالالار ۇلتتىق نامىس، ادەپ دەگەننەن ماقۇرىم قالىپ بارادى. ولاردىڭ ابدەن ەركىنسىپ كەتكەنى سونداي، ۇستازىن ۇرىپ جىعۋعا بار. بۇيتە بەرسەك، بالالاردىڭ قۇقىعىن قورعاۋ كوميتەتى دەگەن سياقتى، مۇعالىمدەردىڭ قۇقىعىن قورعاۋ كوميتەتىن قۇرۋىمىز كەرەك بولاتىن شىعار. ويلانايىقشى!
ءسىز نە دەيسىز؟
ءزۇبايدا كەنەنبايەۆا، پسيحولوگ:
بالانى تاربيەلەيتىن - اتا-انا
- نەگىزى مۇنىڭ بارلىعى اتا-اناعا بايلانىستى. بالانىڭ تاربيەسىن مەكتەپكە يتەرە سالۋعا قۇمارمىز. جوق، بالانى تاربيەلەيتىن - اتا-انا. بالانىڭ تاربيەسىزدىگى قۇرساقتا جاتقان كەزىنەن بىلىنەدى. سوندىقتان، الدىمەن اتا-انا تاربيەلى بولۋى قاجەت. مەكتەپ - تەك ءبىلىم بەرەتىن وقۋ ورداسى. ال تاربيەنى اتا-انا بەرەدى.
ەكىنشى ماسەلە، بىزگە ۇستازدىڭ بەدەلىن كوتەرۋ كەرەك. بۇرىندارى قازىرگىگە قاراعاندا ۇستازدىڭ بەدەلى جوعارى بولاتىن. بالاعا ايتىلاتىن ەڭ جاقسى تىلەك «مۇعالىم بول» ەدى. سول ءسوزدى ەستىگەن بالا جۇرەگى جارىلارداي قۋاناتىن. ال قازىر كەرىسىنشە.
ءۇشىنشى سەبەپ - تەلەارنا مەن ينتەرنەت. وسىلار ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتىن، ادامدىق قاسيەتىن بۇزاتىن زياندى نارسەلەر، سۇمپايى كورىنىستەر اشىقتان-اشىق كورسەتىلەتىن بولدى. بۇل بالانىڭ پسيحولوگياسىن بۇزادى. سوندىقتان الدىمەن ادامدار وزدەرىنىڭ پسيحولوگياسىن تۇزەۋ كەرەك. «مەنىڭ بالام جامان بولىپ بارادى. جانە بۇعان مەكتەپ كىنالى» دەپ بار كىنانى مەكتەپكە جابۋدىڭ قاجەتى جوق. اركىم ءوز بالاسىن ۇيىندە تاربيەلەسىن!
«ۇلان»
