بۇگىنگى ورىس ادەبيەتىنىڭ قارىمى
بۇگىنگى ورىس جازۋشىلارى سوڭعى ون جىل كولەمىندە الەمدىك ادەبيەتتە كوشتەن قالىپ كەلەدى. ولار جازىپ جاتىر، جاقسى، ساپالى دۇنيەلەر تۋدىرىپ جاتىر. ءبىراق، ولاردىڭ وقىرماندارى تەك رەسەيمەن عانا شەكتەلىپ وتىر.
***************
ەگەر ءسىز جاقسى كىتاپ جازىپ، ونى الدىمەن بارلىعى وقي الادى-اۋ دەگەن ويمەن انا تىلىندە جاريالاپ، سوسىن ونى الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندە وقىلسىن دەپ باسقا تىلدەرگە اۋدارىپ باسامىن دەسەڭىز، قاتتى قاتەلەسەسىز. بۇگىندە الەمدىك كىتاپ نارىعى ءسىز ويلاعاننان الدەقايدا كۇردەلى. مىسالى، ميحايل بۋلگاكوۆتىڭ «ماستەر ي مارگاريتا» اتتى ادەبيەتتەگى تاڭداۋلى تۋىندىسىن الايىق. الەمدىك ادەبيەتتىڭ بارلىق تالاپتارىنا ساي بولعانمەن، قاجەتتى باعاسىن الا الماي كەلەدى. بۇل شىعارما ازىرگە انگلو- امەريكاندىق وقىرماندار اراسىندا ءبىر پاراعى دا اشىلماعان بەلگىسىز كىتاپ. ال پۋشكيندى كوبىنە چايكوۆسكييدىڭ «ەۆگەني ونەگين» وپەراسىنىڭ ءسوزىن جازعانى ءۇشىن عانا بىلەدى.
بۇگىنگى ادەبيەتكە بەرىلەتىن باعا، وعان دەگەن سۇرانىستىڭ نە ەكەندىگى بەلگىلى. بىردەن ايتا كەتەيىك، بۇگىنگى ادەبيەتتىڭ نەگىزگى مىندەتى كوپ تارالىمعا يە بولۋ ەمەس (ارينە، تارالىمنىڭ دا پايداسى جەتەرلىك). بۇگىنگى ادەبيەتتىڭ ەڭ مىقتى دەگەنى گولليۆۋد پەن ەۋروپانىڭ كينوستۋديالارىنىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋى كەرەك.
ۇزدىك شىعارمالاردىڭ دەنى كينوعا اينالادى، ءتىپتى بىرنەشە رەت. ماسەلەن، ل. تولستويدىڭ «اننا كارەنيناسىن» الايىق. ۇنەمى الەمدىك رەجيسسەرلەردىڭ نازارىندا. سوڭعى رەت 2012 -جىلى گولليۆۋدتىڭ جۇلدىزى، تانىمال اكتريسا كيرا نايتليدىڭ قاتىسۋىمەن رومان جەلىسى بويىنشا تاعى ءبىر فيلم ءتۇسىرىلدى. ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، «اننا كارەنينا» فيلمى وسى ۋاقىتقا دەيىن 30 رەت ءتۇسىرىلىپتى. ونىڭ قاتارىندا برازيليالىق جانە ارگەنتينالىق نۇسقالارى دا بار.
***************
ورىس جازۋشىلارىنىڭ ءونىمى گولليۆۋدتىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىردى ما دەگەنگە كەلسەك. ارينە، بولدى. ءبىراق ول ورىندالعان جوق. پول ۆەرحۋۆەن ءالى كۇنگە دەيىن بوريس اكۋنيننىڭ «ازازەل» اتتى رومانىن تۇسىرەم دەپ الەك. جاقىندا وسىعان قاتىستى پول ۆەرحۋۆەن قارجى ىزدەپ، ءتۇسىرىلىمدى باستايدى دەگەن دە اڭگىمە شىققان. ءتىپتى، فيلمدەگى وقيعا جەلىسى سانكت- پەتەربور قالاسىندا وتەدى دەپ جوسپارلانعان ەكەن. ءبىراق «روبوكوپ»، «ۆسپومنيت ۆسە»، «وسنوۆنوي ينستينكت»، «زۆەزدنىي دەسانت» اتتى تانىمال فيلمدەرىمەن كورەرمەن جۇرەگىن جاۋلاپ العان رەجيسسەرگە بۇل كارتينانى قولعا الۋعا مۇمكىندىك بولماپتى. پول ۆەرحۋۆەن تەك «ازازەل» ءۇشىن عانا ەمەس، ءوزىنىڭ باسقا دا جوبالارىنا قارجى تابا الماي جۇرگەن كورىنەدى. سوندىقتان بۇل ساتسىزدىك پول ۆەرحۋۆەننىڭ ناقتى «ازازەلدى» تاڭداپ الۋىمەن بايلانىستى ەمەس.
دەسە دە بۇگىنگى ورىس ادەبيەتىنىڭ ءبىر وكىلى گولليۆۋد رەجيسسەرلەرىنىڭ نازارىنا ىلىككەنىن جاسىرا المايمىز. بوريس اكۋنين - قازىرگى ورىس ادەبيەتىندەگى وتە تابىستى جازۋشىلاردىڭ ءبىرى. بۇگىندە ول اعىلشىن ءتىلدى وقىرماندارعا كەڭىنەن تانىلىپ جاتسا، ول اۋەلى ءوز ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا. جازۋشىنىڭ ءوزى بەرگەن مالىمەت بويىنشا الساق، بۇگىندە ونىڭ شىعارمالارى شەتەلگە 1 ميلليون دانامەن تارالعان ەكەن. اكۋنيندى بۇگىندە الەم تانيدى دەسەك اسىرا ايتقانىمىز، ويتكەنى 1 ميلليون تارالىم ءالى دە ازدىق ەتەدى.
**************
بۇگىنگى كىتاپ ساتىلىمىنىڭ ارتۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوساتىن گولليۆۋد كينەماتوگرافتارى دەسەك، قاتەلەسپەيمىز. وسى كۇنى ەڭ تابىستى اۆتور سانالاتىن گەرمان كوح «ەكسپەرت» جۋرنالىنا بەرگەن سۇحباتىندا ونىڭ «ۋجين» اتتى كىتابى بويىنشا كينو ءتۇسىرۋ ءسوز بولعاندا ونىڭ رەجيسسەرى كەيت بلانشەت (گولليۆۋدتىڭ اكتريساسى) بولۋى مۇكىن دەگەن جاڭالىقتار دا بولعانىن ايتقان ەدى. بۇگىنگى جازۋشىلار مەن باسپالار تابىستى بولۋى ءۇشىن وسى شىندىقتى مويىنداۋ كەرەك سياقتى.
باسقا ەلدەردىڭ بارلىعىندا جازۋشىلاردىڭ ەڭ باستى جەتىستىگى ونىڭ تۋىندىسى بويىنشا ساپالى فيلم تۇسىرىلۋمەن ولشەنەدى.
*************
تولستوي، دوستويەۆسكيي جانە چەحوۆ - ورىس ادەبيەتى دەسە ەسكە تۇسەتىن الىپتار. ءتىپتى، ورىس ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاعاندار دەپ وسى ۇشتىكتى ايتسا بولادى. ال، نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرى اتانعان بۋنين، پاستەرناك جانە شولوحوۆ سىندى ادەبيەت وكىلدەرى وسى ءداستۇرلى ادەبيەتتى جالعاستىرۋشى رەتىندە مارتەبەگە يە بولدى. ودان كەيىنگى نوبەل سىيلىعىن العان سولجەنيتسىن جاڭا ءداۋىردىڭ پاراعىن اشقانداي بولدى.
اعىلشىن ءتىلدى وقىرماندار ءۇشىن ورىستىڭ بۇرىنعى جانە بۇگىنگى ادەبيەتى ءبىر كەزدەگى باتىس پەن كسرو اراسىنداعى ساياسي جاعدايعا دا بايلانىستى نە ايتقانى دا ماڭىزدى. جازۋشىنى تەك ادەبيەت تۋدىرۋشى ادام رەتىندە عانا ەمەس، ساياسي جۇيەگە جالعىز ءوزى قالاي توتەپ بەرىپ شىعارما جازۋىنا دا قاتىستى. ماسەلەن، يوسيف برودسكيي نوبەل سىيلىعىن ساياسي قۋعىندالۋشى رەتىندە عانا ەمەس، اعىلشىن ءتىلدى وقىرماننىڭ تانىمىنا تەرەڭ قالام تەربەگەنى ارقىلى الدى. ءدال وسى جولمەن ۆلاديمير نوباكوۆ تا ءجۇرىپ كورمەكشى بولعان ەدى، ءبىراق نوبەل سىيلىعى نوباكوۆقا بۇيىرعان جوق.
***************
بەلگىلى جازۋشى- جۋرناليست دميتري بىكوۆ «نە كاساەتسيا» اتتى ماقالاسىندا «ورىس ادەبيەتىن باتىستا دا، شىعىستا دا ەشكىم وقىمايدى. بارلىعى ءبىز ويلاعانداي بولىپ جاتقان جوق. رەسەيلىك كىتاپ دۇكەندەرىنەن ساتىپ الاتىن ەشبىر دۇنيە جوق» دەگەن بولاتىن. بۇل پىكىردى دميتريي بىكوۆ ودان كەيىن دە ايتىپ جۇرگەن.
«el.kz»
