جۋرناليستىك زەرتتەۋ: بىزگە الىس تا جاقىن كورەيا - فوتو رەپورتاج
الەمدە زاماناۋي تەحنولوگيالاردى شىعاراتىن از ەلدىڭ ءبىرى وسى كورەيا، ءبىراق وزدەرىن «حاڭگۋك» دەپ اتايتىن بۇل حالىق ءوزىنىڭ تەرەڭ تاريحىن، سالت-ءداستۇرىن، ءدىلى مەن ءتىلىن بارىنەن جوعارى قويادى. ەگەر «تاڭعى جۇپار ەلىنە» ات باسىن بۇرساڭىز، وڭتۇستىك كورەيا استاناسى - سەۋل قالاسىندا كارىستەردىڭ ۇلتتىق بولمىسىن، كونە سالتى مەن ءومىرىن كوز الدىڭدا پاش ەتەتىن عاسىردان عاسىرلارعا جەتكەن بابالار مۇراسى - «كورەيانىڭ ۇلتتىق اۋىلىنان» (The Korean Folk Village) اينالىپ وتپەگەنىڭىز ابزال. مۇندا دەمالىس كۇندەرى حاڭگۋك حالقى وتباسىلارىمەن بىرگە دەمالۋدى داعدىعا اينالدىرعان.
سونىمەن قاتار وقۋشىلارعا ءوز ەلىنىڭ تاريحىن تانىتۋ ماقساتىندا جاس جەتكىنشەكتەردى كورەيانىڭ ۇلتتىق اۋىلىنا اكەلەدى. بۇل مەكتەپ باعدارلاماسىنا دا ەنگىزىلگەن. جالپى بالالاردى جاستايىنان پاتريوتتىق سەزىمگە، ۇلتتىق داستۇرگە تاربيەلەۋ مۇندا جاقسى جولعا قويىلعان.
«كورەيانىڭ ۇلتتىق اۋىلى» سەۋلدىڭ وڭتۇستىك- شىعىسىندا ورنالاسقان. ول جەرگە اۆتوبۋسپەن، مەترو نەمەسە تاكسيمەن وڭاي جەتۋگە بولادى، ءبىراق قالا ورتالىعىنان ءبىرشاما الىس. سوندىقتان جولعا ەرتەرەك قامدانعانىڭىز ابزال. اۋىلداعى عيماراتتار چوسون زامانىنان جەتىپ وتىر، ءبىر كەزدەرى شارۋالار مەن كولونەرشىلەردىڭ پاناسى بولعان ەلدى مەكەن بۇگىندە اشىق اسپان استىنداعى مۋزەيگە اينالعان.
باس قاقپادان كىرگەن ساتتە كوزىڭىزگە الدىمەن كورەيا ەلىنىڭ باستى سيمۆولدارىنىڭ ءبىرى «كيمچحي» تاعامى جاسالاتىن مىنا قىش ىدىستار تۇسەدى. كيمچحي ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى I عاسىردا پايدا بولدى دەگەن دەرەك بار. قىرىققابات وسى قۇمىرالاردىڭ ىشىندە قازىرگى كۇنگە دەيىن اشىتىلادى. ونسىز كارىستەر اس ىشپەيدى، بارلىق ۇيدە، ءاربىر ءدامحانادا الدىمەن وسى كيمچحيدى الدىڭىزعا ۇسىنادى.
اۋىلدىڭ كوشەلەرى وسىنداي قىزىل جانە كوك ءتۇستى ءداستۇرلى شامدارمەن بەزەندىرىلگەن. قىزىل مەن كوك تۇستەرى «ين» مەن «يان» تەپە-تەڭدىگىنىڭ بەلگىسى. جالپى بۇل تۇستەردىڭ سيمۆوليكالىق ءمانى بارلىق جەردە ۇشىراسادى.
مىناۋ سول كەزدەگى باي- كوپەستىڭ ءۇيى بولسا كەرەك.
ءبىراز قادام جۇرگەن سوڭ ءبىز «تىلەكشى تاسقا» دا جەتتىك. وسى شومبال تاسقا كورەيالىقتار عانا ەمەس، ءار ەلدەن كەلگەن ساياحاتتانۋشىلار ءوز ارماندارىن، تىلەكتەرىن، ەڭ قۇپيا سىرلارىن جازىپ، بايلاپ كەتەدى. مەن دە بۇل داستۇرگە ءوز ۇلەسىمدى قوستىم. ءوز ەلىم - قازاقستانعا تىنىشتىق پەن بەيبىتشىلىك تىلەدىم.
قالانىڭ كىرە بەرىسىندە Jangseung اتتى كورەيالىقتاردىڭ كونە توتەمدەرى قاسقايىپ تۇر. بۇل توتەمدەر كونە كارىستەر ءۇشىن اۋىلدىڭ ءتۇرلى ناۋبەت پەن اۋرۋلاردىڭ قورعاۋشىسى رەتىندە قويىلىپ كەلگەن. سونىمەن بىرگە ولار جولداردىڭ بويىنا اۋىلداردىڭ باعىتىن كورسەتەتىن بەلگى رەتىندە دە قولدانىلعان.
شارۋالاردىڭ سالت-تۇرمىسىنان حابار بەرەتىن مىنا ديىرمەن مەن كەلى سوناۋ چوسون مەملەكەتى تۇسىندا پايدالاندى.
قولونەر شەبەرلەرىنىڭ ءۇيى، شەبەرحاناسى. توبەسى وسىنداي سابانمەن جابىلعان. قاقپا ۇستىندە ونىڭ قولونەرشىنىڭ شەبەرحاناسى ەكەندىگىن بىلدىرىپ تۇراتىن ءتۇرلى تۇمارلار ىلىنگەن.
بالاباقشا بالاقايلارى بولسا كەرەك. جوعارىدا اتاپ وتكەنىمدەي، كورەيالىقتار وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ تاربيەسىنە زور ءمان بەرەدى.
اۋىلدىڭ قاراپايىم كوشەلەرىنىڭ ءبىرى. قاراپايىم بولسا دا، ادەمى كورىنەدى.
ال بۇل يۋنەسكو-نىڭ دۇنيەجۇزىلىك مۇرالار تىزىمىنە ەنگەن كورەيانىڭ ۇلتتىق ماتەريالدىق ەمەس قۇندىلىقتارىنىڭ ءبىرى - قانات ۇستىمەن ءجۇرۋ ونەرى. حونگ گي چحول مىرزا جاستايىنان وسى ونەرگە دەن قويىپ، ءوزىنىڭ بار ءومىرىن ارناعان جان.
حونگ گي چحول مىرزانىڭ ونەرىنەن كەيىن شابىتتانعان كىشكەنتاي بالاباقشا تاربيەلەنۋشىلەرى تومەندە تارتىلعان ارقانعا قاتارلاسا ساپ تۇزەپ جاتىر. كىم بىلەدى، مۇمكىن بولاشاقتا بۇلاردىڭ اراسىنان دا قانات ۇستىمەن ءجۇرۋدىڭ ناعىز شەبەرلەرى شىعىپ قالاتىن شىعار...
ءوز زامانىندا كورەيالىقتار دا ات قۇلاعىندا ويناعان حالىق بولعان. تەمىر تاقىم جىگىتتەردىڭ ونەرىن كورۋ ءۇشىن جۇرت كوپ جينالدى. ءبىز دە قوسىلدىق...
شاباندوزداردىڭ كەرەمەت ونەرلەرى وسىمەن ءتامامدالعان جوق. ات ۇستىندە شاۋىپ كەلە جاتىپ، ساداق تا تارتتى.
حالىق دەمىن ىشكە تارتىپ تۇرعان ءسات. قامشىمەن اۋزىنداعى گۇلىن دە جۇلىپ ءتۇسىردى.
ەندى كارىستەردىڭ ءداستۇرلى بيىنە كەزەك جەتتى. ەر ادامدار ۇلتتىق داۋىلپازداردىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن ءبي بيلەيدى. ۇلتتىق ءبيدىڭ وزىنە ءتان قيمىلدارى، ءداستۇرلى كيىم ۇلگىسى كوز تويدىرادى. باستى ەلەمەنت - باس كيىم. بەينەجازباسىن قاراي وتىرىڭىزدار.
ءبي بىتتى، ۇلتتىق مەيرامحانادا ءدام تاتۋ بۇيىرىپتى. مىناۋ كورەيالىقتاردىڭ تانىمال تاعامدارىنىڭ ءبىرى - پيبيمپاب. بۇنى جەمەستەن بۇرىن ارالاستىرۋ كەرەك ەكەن. ادەمى بەزەندىرىلگەن پيبيمپابتى قالاي بۇزۋعا بولادى!؟ دەگەنمەن «تاڭعى جۇپار ەلى» استىڭ قادىرىن بىلەدى ەكەن. وتە ءدامدى.
مىڭداعان جىلدىق تاريحى بار كۇرىش اراعى مەن كيمچحي.
مەيرامحانادان ءسىزدى ۇلتتىق كيىم كيگەن قىزمەتكەر وسىلاي شىعارىپ سالادى.
اۋىل ىشىندەگى ۇيلەردىڭ ءبىرى. اۋلا. جاپسارلاس تۇرعان ونشاقتى بولمە بار.
سونىڭ باستىسى - وشاق، اس ءۇي. وسىندا كورەيالىق ايەلدەر ەرلەرىنە اس دايىنداعان.
قوناق كۇتەتىن ورىن. ساندىق پەن بىرنەشە فارفور ىدىستاردان وزگە ەشتەڭە جوق. قازىر ونى ديزاينەرلەر «مينيماليزم» دەپ اتاپ ءجۇر. بولمەلەردىڭ سىرتقى ەسىكتەرى قاعازبەن تىستالادى. ول جازدىڭ قاپىرىعىندا بولمەنىڭ ىشىندەگى تسيركۋلياتسيانىڭ ساقتالۋىنا ىقپال ەتەدى.
جاتىن بولمە. ايتا كەتۋ كەرەك، وتاعاسى مەن ونىڭ زايىبى جەكە بولمەلەردە جاتاتىن بولعان. استى دا ەرلەر جەكە وتىرىپ ىشەدى.
اناسى بالالارىمەن ءداستۇرلى يۋت نوري ويىنىن ويناپ وتىر. «ءتورت تاياقشا» دەگەندى بىلدىرەتىن بۇل ويىن دويبىعا ۇقسايدى.
ارينە، ءار ءۇيدىڭ اۋلاسىندا كيمچحي مەن وزگە دە اشىتقىلار مەن دامدەۋىشتەردى دايىندايتىن جوعارىدا ايتىپ وتكەن مىنا ىدىستار تۇرادى.
تاعى ءبىر بولمەدە بالالارىنا ءتىل ۇستارتىپ، ءالىپ ۇيرەتكەن. ءبىلىم بەرۋ جاعى ماڭىزدى ورىندا بولعان. قازىر دە سولاي. ءداستۇر تارتىپتەن قۇرالعان.
ءتارتىپ دەمەكشى، اۋىلداعى پوليتسيا بولىمشەسىنىڭ ىشىنە دە كىرىپ كورۋگە بولادى. مۇندا قىلمىسكەردى جاۋاپقا تارتۋ، قىلمىسىن مويىنداتۋ ءۇشىن ءتۇرلى ازاپتاۋ تاسىلدەرى قولدانىلعان. بايلاپ قويىپ، دۇرە سوققان. ارينە، بۇگىندە بۇل كەلمەسكە كەتتى، دەگەنمەن كارىستەر مۇندا ورتاعاسىرلاردا قيناۋ كەزىندە پايدالانىلعان قۇرىلعىلاردى كوزبەن كورۋگە مۇمكىندىك الىپ وتىر.
ال مىنا ورىندىقتا كۇدىكتىنىڭ اياقتارىن ارقانمەن قىسىپ، تىزە اراسىن تاياقپەن كەرەتىن بولعان. قىزىق ءۇشىن وزىمىزگە جاساتىپ كوردىك، شىنى كەرەك، بۇندا قىلمىسىڭدى مويىنداماۋ مۇمكىن ەمەس.
فوتودا چوسون زامانىنداعى اباقتى. قىلمىسكەرلەر وسىندا قامالعان.
اسا اۋىر قىلمىس جاساعاندار اعاش كىسەنگە توعىتىلىپ وتىردى.
شارۋانىڭ ءۇيى.
كورەيانىڭ باستى استارىنىڭ ءبىرى - كۇرىش. شارۋا يەلىگىندەگى القاپ وسىنداي بولعان.
ساباننان كارىستەردىڭ كونە اياق كيىمىن جاساپ وتىرعان قاريا. ءسىرا، اتادان-بالاعا جۇزدەگەن جىلدار بويى دارىپ كەلگەن، وسى كۇنى ۇمىت قالۋعا شاق قالعان ونەردى ساقتاپ كەلە جاتقان سوڭعى تۇياقتاردىڭ ءبىرى شىعار. سۇراعانىمىزدا، اياق كيىمدى ول ءبىر ساعاتتىڭ كولەمىندە ءورىپ شىعاتىنىن ايتتى.
وسىنداي ىدىستار دا جاسالادى. بۇرىن ەڭ قاجەت زاتتاردىڭ ءبىرى بولعانىنا كۇمان جوق. قازىرگى زاماندا ونى ەسكىنىڭ قالدىعى، تاريحي جادىگەر رەتىندە ساتىپ الاتىن كورىنەدى.
كەزەك ۇيلەنۋ تويىنا دا جەتتى. كۇيەۋجىگىتتىڭ ۇيىنە كەلىندى اكەلە جاتىر.
كورەيالىقتاردىڭ ۇيلەنۋ ءراسىمى وتە سالتاناتتى جاعدايدا وتەدى. ەر جىگىت كوك، ال كەلىن قىزىل كويلەك كيگەن. كوك پەن قىزىل ين مەن يان تەپە-تەڭدىگىن بىلدىرەتىندىگىن جوعارىدا ايتتىق. شاڭىراق كوتەرگەن جاس جۇبايلار ءوزارا ۇيلەسىم تاپسىن دەگەنى.
كارىس كەلىنى. ەكى قاپتالىندا جەڭگەلەرى. ءراسىم كوپ دەگەندە جارتى ساعاتقا عانا جالعاسادى.
ءبىز كەلگەندە ەتنواۋىلدا تاريحي فيلم ءتۇسىرىلىپ جاتىر ەكەن. كىم بىلەدى، بىزدىڭ ەلىمىزدە تانىمال بولىپ كەتكەن كارىس سەريالدارىنىڭ ءبىرى ءتۇسىرىلىپ جاتقان شىعار.
كەشەندەگى مۋزەيلەردىڭ بىرىنە دە باس سۇقتىق. جوعارىدا ايتقانىمداي، اس ىشكەندە ايەل ادامدار ەر كىسىلەرگە قوسىلماعان. مۇندا سونىڭ كورىنىسىن بەرىپتى. ۇلكەن اتانىڭ قولىنا ونىڭ بالاسى، ياعني ءۇي اتاسى سۋ قۇيىپ تۇر. سونان سوڭ اتاسىنىڭ قولىنا وتاعاسى، وتاعاسىنىڭ قولىنا ۇلكەن ۇلى، ۇلكەن ۇلعا ورتانشى ءىنىسى، ورتانشى ىنىگە كەنجەسى قۇرمەت كورسەتەدى.
كورەيلىكتەردىڭ كونە كىتاپ باسۋ ونەرى.
سول كەزدىڭ وزىندە مىناداي قارىپ قالىپتارى پايدالانىلعان.
حاكىمنىڭ حاتتارى وسىنداي سىرساندىقتاردا ساقتالدى. تۋرا قازاقتىڭ ساندىعىنا ۇقسايدى.
جىلىتۋ جۇيەسىنىڭ كىشكەنە كورىنىسى. اس ءۇيدىڭ وتى ەدەننىڭ استىمەن ءوتىپ بارىپ، مۇرجادان شىققان. وسىلايشا ەدەن كۇن سۋىق كەزدە جىلىتىلىپ تۇردى. كەرەمەت ويلاپ تابىلعان ءادىس. قانداي وي قورىتۋعا بولادى؟! كورەيالىقتار ۇلتتىق بولمىستىڭ جوعالىپ كەتپەۋىنە، وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ تاربيەسىنە ۇلكەن ءمان بەرەدى. كورەيانىڭ ەتنواۋىلىنان وسىنداي سەزىم الىپ شىقتىق. تىپتى تەلەارنالاردا تەمەكى شەگۋ پروتسەسىن جانە دەنەدەگى تاتۋ سۋرەتتەرىن كورسەتۋگە تىيىم سالىنعان. قازىرگى زاماننىڭ فيلمدەرىندە ولار اياۋسىز جابىلادى. بالالارعا ارنالعان ۇلتتىق ناقىشتاعى جانە كورەي تىلىندەگى باعدارلامالار وتە كوپ. شىركىن، قازاق حالقىنىڭ تاريحى مەن ءداستۇرى كورەيالىقتاردان ەش كەم ەمەس. ءبىراق سونى تانىتۋ، ۇلىقتاۋ جاعى اقساپ تۇر. ەلگە كەلگەن ءاربىر ساياحاتتاۋشى ءزاۋلىم عيماراتتارعا ەمەس، ۇلتتىق ءداستۇردى كورۋ ءۇشىن كەلەدى. وسىنداي ەتنواۋىلدار سالىنسا، قالايشا جامان بولامىز؟!
اۆتور: جاسۇلان جولدىبايەۆ
