ءتۇننىڭ نە قۇپياسى بار؟
«عاشىقتاردىڭ تۇندە قالاي ۇيىقتايتىنىنا تۇسىنبەيمىن» دەپتى ءبىر عۇلاما. جاراتۋشىنىڭ جامالىنا عاشىق ادام جاقسى ويلارىن ەشقاشان ۇيقىعا باستىرمايدى.. .
راسىندا دا، ادامنىڭ ءتۇن قۇشاعىنا سۇڭگىپ، جىپىرلاعان جۇلدىزدارعا كوز تىگىپ، ءجيى- ءجيى تۇڭعيىق ويعا باتاتىنى نەسى ەكەن، ا! كەز كەلگەن ادامعا ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان الەمىمىزدە وزىنە دە بەيمالىم ءبىر نارسەنىڭ جەتپەي تۇراتىنى انىق. ول ءسىرا، و باستا ادام اتا مەن حاۋا انا ءومىر سۇرگەن جايلى جۇماققا دەگەن تارتىلىس پەن ۇمتىلىس بولار. جۇماقتا بولماساق تا، كورمەسەك تە، گەنەتيكالىق تۇرعىدا ءبىزدىڭ سانا- سەزىمىمىزدە جۇماق تۋرالى ەستەلىك ساقتاۋلى. سودان بولار، ءبىزدى ۇنەمى جەردەن تىس بەلگىسىز عارىش جاق ىنتىقتىرىپ، وزىنە قاراي ۇدايى تارتادى دا تۇرادى. ءبىراق نەنى اڭسايتىنىمىزدى تىلمەن ايتىپ تۇسىندىرە المايمىز. تەك وسىناۋ الىپ تا الىس ءارى سان جەتپەيتىن عارىشتا ادامزات جالعىز ءومىر ءسۇرىپ جاتىر ما دەگەن قالىڭ وي مازالايدى.
نەگىزى ءبىزدىڭ ايتپاعىمىز - ءتۇن. ءتۇننىڭ قۇپياسى. جالپى، ادام ميى كۇندىز جۇمىس ىستەپ، تۇندە دەمالۋى كەرەك. ءبىز وسىلاي ويلايمىز. ال عالىمدار ادام ميى ەڭ جاقسى جۇمىس ىستەيتىن كەز تاڭەرتەڭگى مەزگىل ەكەنىن جانە مي كۇندىزگە قاراعاندا تۇنگە قاراي الدەقايدا جاقسى جۇمىس ىستەيتىنىن دالەلدەپ وتىر.
شىنىندا دا، مەزگىلدىڭ ەڭ قۇپياعا تولى كەزى - ءتۇن. اقىن- جازۋشىلاردىڭ كوبىسى ءوز شەديەۆرلەرىن ءدال وسى ۋاقىتتا تۋعىزادى. ءدال وسى مەزگىلدە قۇداي الەمگە ءامىرىن جايادى.
ال ەندى ادام بالاسىنىڭ جارىق دۇنيە ەسىگىن اشاتىن جانە جاباتىن كەزى نەگە ءتۇن اۋا، تاڭ سارعايا وتە ءجيى بولادى؟
تاۋلىكتىڭ ءار ساعاتىنىڭ ءوز بيوىرعاعى بار. ماسەلەن، تاڭعى ساعات 8 دە دارىگەرلەر كىم- كىمگە دە ازداعان بولسا دا اراق ىشۋگە تىيىم سالادى. ءدال وسى ۋاقىتتا «اشى سۋ» باۋىردى بىردەن «وتىرعىزىپ» تاستايدى ەكەن. ال تۇنگى 01.30 بەن 02.30-دىڭ اراسى «سوقىر مەزگىل» دەلىنەدى. كوزدىڭ كورۋ قابىلەتى ەڭ تومەنگى شەگىنە جەتەتىن شاق. بۇل كەزدە كىتاپ وقىماعان جانە كولىك جۇرگىزبەگەن ءجون.
بيوىرعاقتىڭ ءبارىنىڭ عارىشپەن بايلانىسى بار. تاۋلىكتىك بيوىرعاقتار جەردىڭ ءوز ءوسىن اينالۋىنا بايلانىستى. سوندىقتان دا پلانەتامىزدى مەكەندەيتىن ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ ءبارىنىڭ ءوز بيوىرعاعى بار. جان- جانۋاردىڭ دا، جورعالاعان جاندىك- پاندىكتىڭ دە، ۇشقان قۇستاردىڭ دا بيوساعاتتارى ادامدىكىندەي.
ەرتەدە ۋاقىت حابارشىسى اتانعان اتەش نەگە ءدال ءبىر ۋاقىتتا شاقىرادى؟ اتەش ساعات پايدا بولماي تۇرعان زاماننىڭ وزىندە ادامدى ۇيقىدان وياتقان. بۇل - بيوساعات.
سول سياقتى انالاردىڭ ءتۇن جارىمىنان ساعات تاڭعى 4 كە دەيىن وتە ءجيى بوساناتىنى عىلىمي دالەلدەنگەن جايت. سونداي- اق تۇنگى ساعات 4 تىڭ كەزى ادامداردىڭ ەڭ كوپ اجال قۇشاتىن مەزگىلى ەكەنى دالەلدەنگەن.
مۇسىلمانداردىڭ تۇندە تۇرىپ وقيتىن تاھاججۋد دەگەن نامازى بار. پايعامبارىمىز سۇننەت نامازداردىڭ ەڭ قايىرلىسى ءارى ادامدى اللاعا بارىنشا جاقىنداتاتىن وسى ءتۇن جارىمىندا ۇيقىنى بۇزىپ وقىلاتىن ناماز ەكەنىن ءارى ءتۇن جارىمىندا تىلەك- دۇعانىڭ قابىل بولاتىنىن ايتقان.
دارىگەر عالىمدار وسى تۇنگى نامازدىڭ مەديتسينالىق تۇرعىدان ادامدى ينفاركت الۋدان ساقتايتىن بىردەن- ءبىر «ەم- ءدارى» ەكەنىن ءبىر اۋىزدان مويىنداعان. ماسەلە مىنادا، ءتۇن جارىمىندا ۇيىقتاپ جاتقان ادامنىڭ دەنەسى ءوزىنىڭ بوساڭسيتىن شەگىنە جەتەدى، قان قىسىمى تومەندەيدى. مىنە، مەديتسينالىق تۇرعىدا ءدال وسى كەز ادام دەنساۋلىعى ءۇشىن قاۋىپتى شاق سانالادى، سەبەبى بۇلشىق ەتتەر بوساڭسىپ، قان تامىرلارى كەڭىگەن شاق، قان وتە باياۋ اعادى. وسىنداي كەزدە جۇرەك ءوزىنىڭ قان ايدايتىن نەگىزگى فۋنكتسياسىن ارەڭ اتقاراتىندىقتان، قاننىڭ تامىردا تۇرىپ قالۋى مەن ۇيۋىنا قولايلى جاعداي تۋادى.
وسىنداي ءتۇن جارىمىندا، اسىرەسە، جاسى ۇلعايا باستاعان ادامنىڭ ۇيقىدان تۇرىپ دارەت الىپ، نامازعا تۇرىپ قۇدايعا جالبارىنۋى قان اينالىسىن قالپىنا كەلتىرىپ، ورگانيزمگە تىڭنان قۋاتتى كۇش بەرەدى، ءتان مەن جانعا جەڭىلدىك بەرەدى.
«ءار تۇندە ءبىر ءسات بار، اللادان نە سۇراساڭ سول تىلەگىڭ قابىل بولاتىن» دەگەن حاديس تە ءتۇننىڭ سىرلى عاجايىپتىعىنان حابار بەرەدى.
ءتۇن تىنىشتىعى كەز كەلگەن ادامدى شابىتتاندىرارى انىق. ماياكوۆسكي ترامۆايدا كەلە جاتىپ ولەڭدى جاقسى جازسا، ەينشتەيننىڭ باسىنا نەبىر تىڭ جاڭالىق ءدال دۋشتىڭ استىندا جۋىنىپ جاتقاندا كەلەدى ەكەن. دەسەك تە، شىعارماشىلىق ادامدارىنىڭ باسىم كوپشىلىگىنە شابىتتىڭ كەشكە جانە تۇنگە قاراي ءجيى كەلەتىنى دالەلدەنگەن. اقىنداردىڭ كوبىسىن مۇڭلى مۋزا تۇندە مازالايدى.
جاراتۋشى نەبىر عاجايىپتاردى تۇنگە جاسىرعان. بۇعان مىسال رەتىندە يسلامداعى مۇباراك تۇندەردى الايىق.
ەرەجەپ ايىنىڭ العاشقى جۇما ءتۇنى «راعايىپ ءتۇنى» دەپ اتالادى. ال 77- ءتۇنى - ميعراج ءتۇنى. ميعراج كەزىندە پايعامبار كوككە كوتەرىلىپ، ونىڭ الدىنان اشىلعان عالامنىڭ سانسىز كەڭىستىگىن وعان دەيىن دە جانە ودان كەيىن دە ەشكىم كورمەگەن. مۇحاممەد پايعامبار جەبىرەيىل پەرىشتەنىڭ ءوزى ارى قاراي كوتەرىلە الماعان جەرگە دەيىن جەتكەن. الدىنان پەردە اشىلىپ، اللانىڭ جاراتقان سانسىز نىعمەتتەرىن ءوز كوزىمەن كورگەن. ۋاقىت پەن كەڭىستىكتەن تىس قۇدايدىڭ ءوزى وعان تىكەلەي ءتىل قاتقان.
شاعبان ايىنىڭ ون بەسىنشى ءتۇنى «بارات ءتۇنى» دەپ اتالادى. بۇل ءتۇنى ادامنىڭ ءبىر جىلداعى ريزىق- نەسىبەسى، باي نەمەسە كەدەي بولاتىنى، ساۋ نەمەسە اجالىنىڭ كەلۋى بەلگىلەنەدى. ياعني ءبىر جىلدىق تاعدىرى انىقتالاتىن ءتۇن. رامازان ايىنىڭ 27- قادىر ءتۇنى. قۇران وسى ءتۇنى پايعامبارىمىزعا تۇسە باستاعان.
مىنە، ءتۇننىڭ سيقىرى، تىلسىمى، عاجايىبى دەگەن - وسى!
اۆتور: احان كەمەل
