قازاق ونەرىنىڭ ساڭلاقتارى: قارشىعا احمەديار ۇلى
قارشىعا احمەديار ۇلى 1946 - جىلدىڭ 25-ناۋرىزىندا اتىراۋ وبلىسى، ماحامبەت اۋدانى، تارباعاتاي اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن.
ءوزى كۇيشى، ساياتشى، قيسسا تەرمەلەردى توگىپ ايتاتىن احمەديار اقساقال جانۇياسىندا ونەر- عۇمىرلىق جولمەن تاربيەلەنەدى. 4 جاسىنان ەرمەگى دە، ەڭبەگى دە دومبىرا بولعان قارشىعا «ونەرىڭ ۇستەم بولسىن، وركەنىڭ ءوسسىن» دەگەن اتا تىلەۋىن، اۋىل باتاسىن الىپ، بالا كۇننەن انشىلىك- كۇيشىلىك ونەرىمەن كوزگە ءتۇستى.
ونەر ورىنە تالپىنعان جاس تالاپ اتىراۋ قالاسىنىڭ مۋزىكا كوللەدجىنە كەلىپ باعىن سىنادى. ومىردە دە، ونەردە دە قايشىلىقتار از ەمەس. قارشىعانى دومبىراعا الماي، حور ديريجەرى ماماندىعىنا قابىلدايدى.
قارشىعا احمەديار ۇلى- قازاقتىڭ اسا باعالى رۋحاني قازىناسى سانالاتىن قۇدىرەتتى كۇي ونەرىنىڭ اسقان جۇيرىك دۇلدىلدەرىنىڭ ءبىرى. ول- يساتاي، ماحامبەت، قۇرمانعازى، شەرنياز، دينالارداي باتىرلار مەن اقىنداردىڭ، جىرشى- جىراۋلاردىڭ، ءبىرتۋار بىرەگەي كۇيشىلەردىڭ وتانى بولعان اتىراۋ ءوڭىرىنىڭ تۇلەگى. كۇيشىلىك ونەرگە دەگەن قۇشتارلىعى مەن قۇلشىنىسى جەتەلەگەن ول 1965 -جىلى قۇرمانعازى اتىنداعى مەملەكەتتىك كونسەرۆاتورياسى دومبىرا كافەدراسىنىڭ دايىندىق كۋرسىنا ءتۇسىپ، ۇلكەن جولىنا بەت بۇرادى. كۇيشىلىگى بۇرىننان ءپىسىپ- جەتىلگەن قارشىعا ءدال سول جىلى- اق ايگىلى قۇرمانعازى اتىنداعى حالىق اسپاپتار وركەسترىنە شاقىرىلىپ، قىزمەت ەتە باستايدى.
قارشىعا احمەديار ۇلى كونسەرۆاتوريادا وقي ءجۇرىپ، وركەستردە قىزمەت ەتكەن جىلدارى وركەستر قۇرامىندا دا جەكە ورىنداۋشى رەتىندە شىنايى شەبەر كۇيشى ەكنىن تانىتتى.
جالپى قارشىعا احمەديار ۇلىنىڭ تۆورچەستۆوسىن ءتورت ءتۇرلى باعىتتا قاراۋعا بولادى. ولار: 1. قازاقتىڭ مۋزىكا مادەنيەتىندە، ورىنداۋشىلىق سالاسىندا وزىندىك ەرەكشە مەكتەپ قالىپتاستىرعان كۇيشىلىك ونەرى؛ 2.قۇرمانعازى، دينا، قازانعاپ، داۋلەتكەرەي، ابىل، وسكەنباي، تاتتىمبەتتەر داستۇرىندە كوپتەگەن تاماشا كۇيلەر شىعارعان كومپوزيتورلىعى؛ 3. «شاشاقتى نايزا، شالقار كۇي» ، «اسەم قوڭىر» ، «سارى ارقا» ، «جىگەر» ءتارىزدى الدەنەشە كۇي جيناقتارىنىڭ اۆتورى جانە سونداعى كۇيلەردىڭ جيناۋشىسى، زەرتتەۋشىسى؛ 4.حالىقارالىق، رەسپۋبليكالىق سايىستاردىڭ جۇلدگەرلەرىن، بۇگىندە قالىڭ جۇرتشىلىققا تانىمال شاكىرتتەر دايىنداعان ۇلاعاتتى ۇستازدىعى. وسى ءتورت ءتورت سالادا دا ول ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتتى.
قارشىعا احمەديار ۇلى - جان- جاقتى ءىرى مۋزىكانت، قايتالانباس دارا تارلان تالانت يەسى. ونىڭ ءوزى كۇيىتتەگەن مۋزىكا ونەرى سالاسىنداعى بۇگىنگە دەيىنگى جەتكەن جەتىستىگى - كىم- كىمگە دە ۇلگى ونەگە، كەلەر جاس ۇرپاقتارعا ارنالعان اسىل مۇرا.
ابىز كۇيدىڭ اۋەنسازبەن ءورىلىپ، نەشە عاسىر وتسە دە اقيقاتىنان اجىرامۋى، الەمدى تاڭ قالدىرعان وسىنشا مول مۇرامىزدىڭ بۇگىنگى كۇنگە جەتۋى كۇي قۇدىرەتى، تالانت قۇدىرەتى ەكەندىگى داۋسىز. ەندەشە تۋما تالانتتارىمىزدىڭ ءبىرى، اۋلەسكەر كۇيشى ق. احمەدياروۆتىڭ شىعارماشىلىعى سونىڭ ءبىر ايعاعى دەر ەدىك.
دارابوز ونەر يەسىنە «كۇي قارشىعاسى» ، «ساڭلىق كۇيشى» ، «كۇي اسپانىنىڭ قارشىعاسى» ، «عاسىردىڭ كۇيشىسى» ءتارىزدى باعانى تىڭدارماندارى بەرگەنى تاعى اقيقات.
1972 - جىلى كونسەرۆاتوريانى ۇزدىك ءبىتىرىپ، قۇرمانعازى اتىنداعى وركەسترگە جولداما الادى. وسى جىلدارى سان قيلى ساحنا ومىرىنە، ورىنداۋشىلىق ونەرگە الدىڭعى تولقىن اعالارمەن قىزمەتتەس، سەرىكتەس بولا ءجۇرىپ، شىڭدالىپ، شيرىعا ءتۇستى.
وركەستردىڭ 50 جىلدان استام ومىرىندە ساناۋلى- اق ادامدار دومبىراشىلار توبىنىڭ كونتسەرتمەيستەرى بولعان ەكەن. ولار - قازاقستان حالىق ارتىستەرى ق. جانتىلەۋوۆ، ر. وماروۆ، ق. احمەدياروۆ. 1973-1988 -جىلدار ارالىعىندا وسى قاسيەتتى دە قۇرمەتتى تۇعىردا، ءدۇلدۇل دومبىراشىلىق ۇلگىسىن كورسەتتى. دۇنيە ءجۇزىن قاستەرلى كۇي اۋەنىنە بولەپ، قۇلاق تۇرگىزىپ، تالايلاردى تۋما تالانتىمەن تامساندىرعان دا وسى قارشىعا! بۇرىنعى وداق كولەمىن ايتپاعاننىڭ وزىندە، ا ق ش، جاپونيا، نورۆەگيا، يتاليا، فينليانديا، فرانتسيا، شۆەتسيا، شۆەتساريا، ماروككو تاعى باسقا كوپتەگەن ەلدردە وركەستر قۇرامىندا جانە جەكە كونتسەرتتىك ساپارلارمەن بولىپ، كۇي مۇرامىزدىڭ ابىرويىن اسقاقتاتتى.
وسىنداي ءبىر ەستە قالارلىق ساپار دەپ 1981 -جىلى امەريكاعا بارعانىن ايتار ەدىك. ءيا، سول جولعى قازاقستان دەلەگاتسياسىنىڭ قۇرامىندا بەلگىلى ونەر قايرايكەرلەرى ەرمەك سەركەبايەۆ، بيبىگۇل تولەگەنوۆا، عاليا مولداكاريموۆا، شورا ۇمبەتالييەۆ، ولجاس سۇلەيمەنوۆ، قارشىعا احمەدياروۆتار بار ەدى. ەڭ سوڭعى نيۋ- يورك قالاسىنىڭ ب ۇ ۇ ۇيىندە امەريكاندىقتاردىڭ سۇراۋى بويىنشا بولعان كەزدەسۋدە و. سۇلەيمەنوۆ جانە ق. احمەدياروۆ قانا ونەر كورسەتەدى، سوندا جينالعان كورەرمەن قازاقتىڭ دومبىراشىسىن ساحنادان جىبەرمەي، تۇرەگەلىپ تۇرىپ قول سوعا قوشەمەت ءبىلدىردى.
وسى ساپاردان ورالعان ساتتە ق. احمەدياروۆقا «قازاقستانعا ەڭبەگى سىڭگەن ءارتىس» اتاعى بەرىلدى. وسىدان كوپ كەشىكپەي، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ، ال 1992 - جىلى «قازاقستان حالىق ءارتىسى» جوعارى مارتەبەسىنە يە بولدى.
بۇل بيىكتەرگە قارشىعا احمەديار ۇلى ونەر شەبەرلەرىنەن ۇيرەنە، ىزدەنە ءجۇرىپ جەتسە، ءوزى دە
1994 -جىلى پروفەسسور عىلىمي جوعارى اتاعى بەرىلدى. ق. احمەديار ۇلىنان ءتالىم العان شاكىرتتەرىنىڭ ونەردەگى تابىستارى وسىنىڭ ايعاعى.
اتىراۋ، ماڭعىستاۋ وبلىستارىندا، كونسەرۆاتوريادا ق. احمەدياروۆ اتىنداعى جۇلدە ءۇشىن دومبىراشىلار سايىستارى ءوتىپ، جۇزدەن جۇيرىك شىققاندارى «ۇكىلى دومبىراعا» يە بولدى.
ول 1996 - جىلدان- دومبىرا كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى. «قازاقستانعا ەڭبەگى سىڭگەن قايراتكەر» م. اۋباكىروۆ پەن ق. احمەديار ۇلىنىڭ قولعا الۋىمەن 1993 -جىلدان بەرى دومبىرا كافەدراسىندا ء«داستۇرلى ورىنداۋشى» ماماندىرىلعان كۋرسى جۇمىس ىستەيدى.
ال عىلىمي زەرتتەۋ ەڭبەكتەرى بىرنەشە جيناق بولىپ جارىق كوردى. ولار:
1. «سارىارقا» كۇي اتاسى قۇرمانعازى كۇيلەرى جيناعى.
ا. جۇبانوۆ جازىپ قالدىرعان 50 دەن اسا كۇي، 20 دان اسا جاڭا كۇيلەرمەن تولىقتىرىلىپ قايتا باسىلىپ شىقتى.
2. «جىگەر» - كۇي باباسى داۋلەتكەرەي كۇيلەرى ورىنداۋشىلاردان ا. جۇبانوۆ، ا. ۆ. زاتايەۆيچ، پ. ا. اراۆين جازىپ العان ۇلگىلەرى وڭدەلىپ، سوڭعى جاڭا دەرەكتەر، كەيىن تابىلعان كۇيلەرمەن تولىقتىرىلدى.
3. «اسەم قوڭىر» - كۇي اناسى دينا شەشەي كۇيلەرى، ءوز ورىنداۋىنداعى نۇسقالارىن حاتتاپ، سونى جاڭالىقتارمەن شىعارادى.
4. «شاشاقتى نايزا، شالقار كۇي» - قىلىشتاي وتكىر، جالىندى دا جىگەرلى ماحامبەت كۇيلەرى.
5. «اتىراۋ» - 20 دان اسا اۆتوردىڭ ءتول تۋىندىلارى.
بولاشاقتا باسىلىم كۇتىپ تۇرعان كۇي جيناقتارىن، جالپى كۇيشى ساۋساعىنىڭ جىلۋىن سەزگەن كۇي سانىن ءدوپ باسىپ ايتۋ قيىنداۋ.
قازاقستان حالىق ءارتىسى، مەملەكەتتىك سىيلىق پەن «پاراسات» وردەنىنىڭ يەگەرى قارشىمباي احمەدياروۆ حالىق مۋزىكاسى ورىنداۋشىلارى اراسىندا دارابوز تالانتىمەن بەلگىلى، زامانىمىزدىڭ ونەر سالاسىنداعى جان- جاقتى مامانى بولىپ تابىلادى. ول كۇيشىلىگىمەن عانا ەمەس، مەملەكەتتىك قۇرمانعازى اتىنداعى ۇلت- اسپاپتار وركەستىرىنىڭ ديريجەرى، ۇستاز، ۇيىمداستىرۋشى رەتىندە دە كەڭىنەن تانىمال. ونىڭ ورىنداۋشىلىق ونەرى ەلىمىزدە جانە الىس شەتەلگە دە ءمالىم.
ق. احمەدياروۆ ەسىمىنىڭ مۇنشالىقتى ايگىلى بولۋى كەزدەيسوق قۇبىلىس ەمەس. ول كەڭ تاراعان ءداستۇرىمىزدى جاعاستىرۋشى بولۋىمەن قاتار، ءوز ارىپتەستەرى اراسىندا اسقىن شەبەر ورىنداۋشىلىعىمەن ەرەكشەلەنەتىن جەكە تۇلعا. اسا كۇردەلى دەگەن شىعارمالاردى ورىنداۋ وعان كوپ قيىندىق كەلتىرە قويمايدى. ونىڭ رەپەرتۋارىندا قازاقستاننىڭ بارلىق ايماعىنىڭ كۇيى بار، دەسەكتە ول ءۇشىن بوكەي ورداسى، ماحامبەت، قۇرمانعازى، دينا، داۋلەتكەرەي، سەيتەك، ماڭعىستاۋ، ەسىر، قۇلشار كۇيشىلەر شىعارمالارىنىڭ ءجونى ءبىر بولەك. ق. احمەدياروۆ شيرەك عاسىردان بەرى ساحنا تورىندە شەبەرلىك شىڭىن ەنشىلەپ كەلەدى. كاسىبي شەبەرلىگى جونىنەن وعان يىق تەڭەستىرە قوياتىن نە اسىپ تۇسەتىن تالانتتى تابا قويۋ قيىن.
ق. احمەدياروۆ تاقىرىبى جانە ءستيلى جاعىنان ءارتۇرلى 50 دەن اسا كۇي شىعارعان ەكەن. ونىڭ ىشىندە جاقىن، سۇيىكتى ادامدارىنا ارناعان «قايران اكە» ، «اق قايىڭ» ، «ساعىنىش» ، زامانداستارىنا «عازيزا» ، «بي» ، «قۋانىش» ، «شامعون اقجەلەڭ» ، «نۇرعيسا» ، وتكەننىڭ ءور تۇلعالارىنا ارنالعان «اباي تولعاۋ» ، «قۇرمانعازى» ، «اقجەلەڭ» كۇيلەرى بار. «جاڭا جىل» ، «شابىت» ، «وساكا» ت. ب. كۇيلەرى سىرلى سەزىمدى سۋرەتتەسە، ال «التىن ۇيا» ، «قۇرداستار» ، «نارىن» ، «اقجايىق» ، «اتىراۋ» ، «اتامەكەن» تۋىندالارى قوعامدىق وركەنيەتكە، تۋعان جەر تاقىرىبىنا ارنالعان.
ق. احمەدياروۆتىڭ كۇيلەرىنىڭ ىشىندە وزگەشە ءبىتىمدى، شوقتىعى بيىك تۋىندىلار بار. اۆتوردىڭ ءداستۇر اياسىندا تۋىنداعان كۇي جەلىسىن ءارتۇرلى بايلانىستار ارقىلى جالعاستىرىپ، مۋزىكالىق پوليفونيا دەستەلەرىمەن ورنەكتەپ، ءداستۇر مەن جاڭاشىلدىق اراسىن ءدال كىرىكتىرە ءبىلۋى وتە ءساتتى شىققان. وسى تۇرعىدا «نۇرعيسا» ، «ساعىنىش» ، «نارىن» ، «اتىراۋ» ، «اتامەكەن» ، «عازيزا» كۇيلەرى وزىنشە ءبىر قۇبىلىس دەسە بولادى.
ال كۇيلەرىنىڭ مازمۇنىن سارالايتىن بولساق، ۇنەمى دامۋ ساتىسىندا بولعانىن كورەمىز. ەگەر باستپقى كۇيلەرى جاس تالاپكەر تالعامىنا ساي جالىندى، بالاۋسا كەلسە، ال كەيىنگى شىعارملارىنىڭ سوڭدانىپ تولىسقانىنا كۋا بولامىز، سونىڭ ءبىر دالەلى 90- جىلداردان باستاپ كۇيلەرىندە تىڭ لەپ، تولعانىس، تالماي ىزدەنىس يىرىمدەرى بار. «اباي تولعاۋ» ، «حاماڭ تولعاۋ» جانە ت. ب. شىعارمالارىندا اۆتور ايتارىن ءداستۇرلى جانرلاعا سۇيەنۋ ارقىلى جەتكىزگەن.
دەرەككوز:
قازاق ۇلتتىق مۋزىكا اكادەمياسى
