بەسىكتى قوقىسقا لاقتىرا باستادىق
بۇل تۋرالى حاليما ءتاجىقۇل اتتى ف ب الەۋمەتتىك جەلىسىنىڭ بەلسەندىسى حابارلاعان.
حاليما ءتاجىقۇل ءوزىنىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى جەكە پاراقشاسىندا قوقىسقا تاستالعان بەسىكتىڭ ەكى سۋرەتىن جاريالاعان.
سونداي-اق، ول: «توركىنىمدە بەسىكتى پايدالانبايتىن بولسا، ءۇيدىڭ شاتىرىنا ءىلىپ قوياتىن. بالالارى ءوسىپ كەتكەن ءار ءۇيدىڭ شاتىرىنان بەسىك كورىپ وستىك. ال مىنا جۇرت قوقىسقا تاستاپتى. جاقسى ىرىم ەمەس-اۋ...» دەپ ءوز ويىن ءبىلدىرىپتى.
وسى پوستىڭ استىنا شاريپا شادىعالي اتتى ازاماتشا "سالت-ءداستۇر سويلەيدى" كىتابىنان ءۇزىندى كەلتىرىپ، بەسىكتىڭ قالاي پايدا بولعانى جايلى جازادى.
«بەسىك ايىرقالپاق ايداھار ءبيدىڭ زامانىندا دۇنيەگە كەلگەن دەسەدى. ول كەزدە ۇلان-بايتاق دالانى ميزام باب قورعايدى ەكەن. قارا قىتايلار سارى ارقانىڭ كەڭدىگىنە قىزىعىپ، ءجيى شابۋىل جاساپ وتىرادى. ءبىراق ميزام بابقا شاماسى جەتپەي، ۇنەمى جەڭىلىس تابادى ەكەن. ميزام باب اعاش ەگۋدى، باۋ-باقشا جاساۋدى كاسىپ ەتەدى. جۇرت «اعاشتىڭ ءپىرى - ميزام باب» دەپ اتايدى. اڭىزدا جەتىسۋ مەن التاي وڭىرىندەگى نۋ ورمان ميزام بابتىڭ ەككەن اعاشىنان شىققان دەسەدى. ول ءجۇز ەلۋ جىل جاساپ قايتىس بولىپتى.
بابتىڭ دۇنيەدەن قايتقانىن ەستىگەن قىتايلار ءبىر كۇندە كەلىپ، ونىڭ ورمانىن ورتەپ جىبەرەدى. بۇل كەزدە ميزامنىڭ بالاسى ايداھار الىستا ءجۇر ەكەن. اكەسى تۇسىندە ايان بەرىپ: «پەيىلى تار قاسكۇنەم مەنىڭ ورمانىمدى ورتەدى»، - دەيدى. ايداھار ءبي ەرتەسىنە جەتىپ كەلەدى. ورمان تۇگەلىمەن جانىپ كەتىپتى. تەك ءبىرلى-جارىم توبىلعىنىڭ قيسىق بۇتاقتارى عانا وتتان امان قالعان ەكەن. ايداھار اكەسىنە قۇران باعىشتاپ، قيسىق اعاشتاردى وزىمەن بىرگە الا كەتەدى. ءبىر كۇنى ايداھاردىڭ ءسابيى ۋانباي، جىلاي بەرىپتى. ايەلى ەكەۋى نە ىستەرىن بىلمەي قينالادى.
ەمشى-تاۋىپتەردى جاعالاسا دا، بالاسى جۇبانبايدى. ءبي قاتتى ساسادى. قىزىنىڭ جىلاعانىنا شىداي الماي، دالاعا شىعىپ كەتەدى دە، قۇدايدان مەدەت تىلەيدى. ءبىر ۋاقتا قىزىنىڭ دىبىسى شىقپاي قالادى. «ءبىر نارسە بولدى ما ەكەن» دەپ ۇيگە جۇگىرىپ كەلسە، قىزىنىڭ جانىندا اق كيىمدى ءبىر كىسى وتىرادى. ول جانباي قالعان توبىلعىنىڭ قيسىق بۇتاعىنا بوپەنى سالىپ تەربەتىپ وتىر ەكەن. ايداھار جاقىنداعاندا كوزدەن عايىپ بولادى. ءبي مۇنى «قۇدايدان كەلگەن يشارات» دەپ تۇسىنەدى. تۇنىمەن قيسىق اعاشتاردى قۇراستىرىپ وتىرىپ، بەسىكتى جاساپ شىعادى. ءسابيىن سوعان سالعاندا ول جۇبانىپ، ءتاتتى ۇيقىنىڭ قۇشاعىندا تەربەلگەن ەكەن.
بەسىكتىڭ پايدا بولۋى اڭىزدا وسىلاي باياندالادى. بەسىك ەڭ العاش توبىلعىدان جاسالعاندىقتان، ول قاسيەتتى اعاشتاردىڭ بىرىنە اينالىپتى. ودان بەسىك، قامشى، ىدىس-اياقتار جاساپتى. «بەسىكتى وتقا جاقپا»، «اياقاستى ەتپە»، «قادىرلەپ ۇستا» دەگەن ىرىمدار وسىدان كەيىن شىعا باستاعان ەكەن. توبىلعى بەسىكتە تەربەلگەن ءسابي «ارىستانداي توپ جارادى، جولبارىستاي جول توسادى» دەپ ىرىمدايدى.
("سالت-ءداستۇر سويلەيدى" كىتابىنان)
