قىتاي قازاقتارىنىڭ ۇلتتى ۇلىقتاۋمەن ۇشتاستىرعان كاسىپكەرلىگى

استانا. قازاقپارات - ەلىمىزدەگى قازاقتاردىڭ سانى ون ءبىر ميلليوننان اسادى دەپ كۇپىنگەنىمىزبەن بىرنەشە ميلليون اعايىنىمىزدىڭ جىراقتا جۇرگەنى ۇنەمى ويىمىزدا تۇرادى.

ولاردىڭ ءبىرازى بۇگىندە ەلگە ورالىپ ۇلگەردى، كەيبىرى ءبىرجولا كەلۋدىڭ قامىن جاساپ جاتىر. وكىنىشكە وراي، كەي قانداستارىمىز سانىنىڭ ازدىعىنان قونىس تەپكەن ەلدى مەكەندەرىندەگى باسىم ۇلتتارعا ءسىڭىپ كەتىپ جاتقانىن جوققا شىعارا الماساق كەرەك.

قازىر قازاق ەكەنىن، ءتىلىن، ءدىلىن ۇمىتىپ، اسسيميلياتسياعا ۇشىراعان باۋىرلارىمىز جەتەرلىك. كەرىسىنشە، شەتەل اسسا دا، اتا-سالتىن، انا ءتىلىن، تۇرمىس-تىرشىلىگىن وسى كۇنگە دەيىن قاپىسىز ساقتاپ كەلە جاتقان قانداستارىمىز بار.

ولار سىرتتا جۇرسە دە جات ەلدىڭ تەك جاقسىلىعىن ۇيرەنىپ، سول ۇيرەنگەنىن ءوز ۇلتىنىڭ يگىلىگىنە جاراتىپ باعۋدا. «ۇيرەن دە جيرەن» دەگەن اتادان قالعان اسىل ءسوزدى جادىنا مىقتاپ ساقتاپ، ۇلتىمىزدىڭ ۇپايىن تەڭەستىرۋگە تىرىسىپ جۇرگەن اعايىندارىمىز كورشىلەس قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىندا دا بارشىلىق.

بۇگىندە شىنجاڭ قازاقتارىنىڭ ىشىندە ساۋدا ىستەمەيتىنى بىرەن-ساران. مۇنداعى بار قازاقتى ساۋداگەر دەپ وتىرعانىمىز جوق. جالپى، قانداستارىمىز ءتۇرلى ماماندىقتى يگەرگەن. ءبىراق باسىم بولىگى ساۋدانى قوسالقى جۇمىس رەتىندە ەرمەك ەتەدى.

بۇل وڭىردەگى قازاق اتامەكەندەگى اعايىندارعا ەرەكشە ۇلتجاندىلىعىمەن تانىمال. ولار قالىڭ قىتايدىڭ اراسىندا جۇرسە دە «قازاقپىن» دەپ جار سالۋدان تانبايدى. ءتىپتى، ساۋدا جاساپ ءجۇرىپ تە تەك قارا باسىنىڭ قامىن ەمەس، ۇلتىمىزدىڭ مۇددەسىن ويلايدى...

باقىتتىڭ قالى كىلەمى

شىنجاڭ قازاقتارىنىڭ قاي-قايسىسىنىڭ ۇيىنە باس سۇقساڭ ۇلتىمىزدىڭ ءداستۇرىن تانىتاتىن كەمىندە ءبىر تۇرمىس بۇيىمىن كورەسىڭ. نە داستارقان، نە دومبىرا نەمەسە شاپان، ءتىپتى، بولماسا كورپە-توسەك... ايتەۋىر، ءار شاڭىراقتان ۇلتتىق ناقىشتاعى جادىگەرلىكتەر كوپتەپ تابىلادى. كەيبىرەۋلەرى بوساعاسىنان تورىنە دەيىن ۇلتتىق ۇلگىلەردى ايشىقتاپ، ابدەن «قازاقىلاپ» تاستاعان.

اسىرەسە، ۇيىندە قازاقى كىلەم توسەلمەگەن قانداسىمىز جوقتىڭ قاسى. ءوز باسىم اتامەكەندە جۇرگەندە ۇلتتىق ناقىشتاعى توسەنىشتەردى تەك اۋىلدىق جەرلەردەن عانا كەزدەستىرەتىنمىن. ولاردىڭ باسىم بولىگى قولدان جاسالادى. ال مىنا جاقتاعى توسەنىشتەر زاۋىتتان شىعارىلادى. قولدان جاسالعان بۇيىمنان ەش ايىرماشىلىعى جوق، ساپاسى جوعارى، ويۋ-ورنەكپەن بەزەندىرىلگەن. قازىرگى زامانعا ساي ءاپ-ادەمى كىلەمدەر ءار قازاقتىڭ ەدەنىندە جاتىر.

كەيبىر شاڭىراقتىڭ قابىرعاسىندا ءىلۋلى تۇر. بۇل كىلەمدەردى زاۋىتتان شىعارۋ يدەياسى العاش باقىت ءالبولات ۇلى دەگەن قانداسىمىزدىڭ ويىنا كەلىپتى.

باقىت ءالبولات ۇلى - شىنجاڭ اۆتونومياسى، بوراتالا وبلىسى، جىڭ اۋدانىنىڭ تۋماسى. ول جاستايىنان سانداردىڭ سىرى مەن سيقىرىنا ءۇڭىلىپ وسكەن. ساناققا زەرەك بولعان. سوندىقتان، مەكتەپتەن تۇلەپ ۇشقان بويدا بىردەن ماتەماتيكانى تەرەڭ زەرتتەۋگە بەل بۋىپ، سول ماماندىقتى يگەرەتىن وقۋعا تۇسكەن. جاستايعى ارمانىنا قول جەتكىزگەن ول ءبىراز ۋاقىت ءوز اۋىلىنداعى ورتا مەكتەپتە ماتەماتيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى بولىپ قىزمەت ىستەگەن. كەيىن ول فولكلور ۇلگىلەرىنە، ۇلتتىق ونەرگە اڭسارى اۋىپ، قىزمەتىن اۋىستىرعان. ۇلتتىق ويۋ-ورنەگىمىزدى دەن قويىپ زەرتتەگەن.

جاستايىنان جازۋ-سىزۋعا يكەمى بولعان. سوندىقتان، زەرتتەپ-بىلگەنىن، ۇيرەنگەنىن جەرگىلىكتى گازەت-جۋرنالداردىڭ بەتىنە باستىرىپ جۇرگەن. كەيىننەن جاريالاعان دۇنيەلەرىن جيناستىرىپ، «قازاقتىڭ ءداستۇرلى ويۋ-ورنەكتەرى» دەگەن العاشقى كىتابىن شىعارعان. ول كىتاپ قىتاي جانە اعىلشىن تىلدەرىندە دە جارىق كورگەن.

كۇندەردىڭ كۇنىندە باقىت بالا كەزگى ارمانىن ەسكە الادى. قايتادان ساندارمەن جۇمىس ىستەۋگە قۇلشىنىسى ويانادى. ءبىراق ول كەزدە باقىت ءالبولات ۇلى بەلگىلى فولكلورشى، قالامگەر رەتىندە تانىلا باستاعان-دى. شىنجاڭ فولكلورشىلار قوعامىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى بولادى. كوپ ويلانباي باقىت وسى ەكى ماماندىعىن ۇشتاستىرىپ كورەدى. ءوز قولىمەن سىزىلعان ويۋ-ورنەكتەردى ساۋدالاۋعا بەل بۋادى. سول كەزدە ويۋ-ورنەكتەرىن قازاقتىڭ ەڭ كوپ تۇتىناتىن ءۇي بۇيىمى - كىلەمگە باسىپ شىعارۋ تۋرالى وي كەلەدى.

نارىقتى زەرتتەپ قاراسا، بازاردا قولدان جاسالعان سىرماق، الاشالار بار، ال ساپالى قالى كىلەم جوق. دەرەۋ «الاتاۋ» دەگەن ماركا اشىپ، ۇكىمەتتەن پاتەنت الىپ، تاۋەكەل دەپ ساۋداسىن باستايدى. ناتيجەسى ويلاعانىنان اسىپ ءتۇستى.

باقىتتىڭ بازارعا سالعان تاۋارىن قازاعى بار، باسقا ۇلت وكىلدەرى بار تالاسىپ الىپ كەتەدى. ساۋداسى ورلەگەن باقىت زاۋىتقا كولەمدى تاپسىرىس بەرىپ، «الاتاۋ» ماركالى ساۋدا جەلىسىن قۇرىپتى. بۇگىندە قازاقى قالى كىلەمدەردى شىنجاڭنىڭ كەز كەلگەن بازارى مەن ءىرى ساۋدا ورتالىقتارىنان تابۋعا بولادى.

سونىمەن قاتار، بۇل كىلەمدەر قازاقستان، قىرعىزستان، موڭعوليا ەلدەرىنە جۇيەلى تۇردە جىبەرىلىپ تۇرادى. كەيبىر شەت مەملەكەتتەردەن ارنايى تاپسىرىسپەن الدىرتاتىندار دا بار. «شىنىن ايتسام، كاسىبىم ءدال وسىلاي ورلەيدى دەپ ويلاماپ ەدىم. بار ويىم ۇلتتىق ونەرىمىزدى دارىپتەۋ ەدى. سوسىن ازىن- اۋلاق پايدا كورسەم دەگەن نيەتىم دە بولدى»، - دەيدى باقىت.

تالابى زور، پەيىلى ءتۇزۋ بولعاسىن شىعار، جاراتۋشىمىز بۇل قانداسىمىزدىڭ تىلەۋىن بەرىپ وتىر. باقىت ءالبولات ۇلى بۇگىندە شىنجاڭداعى ەڭ بەدەلدى قازاق كاسىپكەرلەرىنىڭ ءبىرى. ول سونىمەن قاتار، مادەنيەت قايراتكەرى رەتىندە دە تانىمال.

ال «الاتاۋ» بۇل ەلدەگى ەڭ بەلگىلى برەندتەردىڭ ءبىرى. باقىت - كىلەم شىعاراتىن زاۋىتتىڭ يەسى. ءۇرىمشى جانە شىنجاڭ اۋداندارىندا بىرنەشە دۇڭگىرشەكتەرى مەن ساۋدا ورىندارى بار. ءبىراق ول «كاسىپكەرمىن» دەپ تەك ساۋدا جاعالاپ كەتكەن جوق. ءالى دە قازاقتىڭ ويۋ-ورنەگى مەن ەجەلگى سالت داستۇرلەرىن زەرتتەۋمەن اينالىسىپ ءجۇر. جۋىردا «قازاقتىڭ ءداستۇرلى قولونەرى» اتتى فوتوسۋرەتتى كىتابى جارىق كورمەك. «جاقسى نيەت - جارىم ىرىس» دەگەن وسى بولار...

الماستىڭ قازاقى كۇنتىزبەسى

باقىتتىڭ الماس دەگەن جالعىز ۇلى بار. ول - ۇلتتىق سانانى ءسىڭىرۋ مەن ساۋدا جاساۋدى ۇشتاستىرىپ ءناپاقا تاۋىپ جۇرگەن جاس كاسىپكەر. جيىرما بەس جاستاعى الماس باسقا قۇرداستارىمەن سالىستىرعاندا ۇلتتىڭ ۇپايىن تۇگەندەۋگە ءبىراز ۇلەسىن قوستى دەي الامىز. الماس - قازىر كوپ قازاقتىڭ ءۇيىنىڭ قابىرعاسىندا ءىلۋلى تۇراتىن «قازاقى كۇنتىزبەنىڭ» اۆتورى. پاتەنت يەگەرى.

«قازاقى كۇنتىزبە» - وزگە جۇرتتىڭ باعزى زاماندا ويلاپ تاپقان كالەندارىنىڭ قازاقشا نۇسقاسى عانا ەمەس. مۇندا كۇن، اي، جىل مەزگىلدەرىمەن قوسا قازاقتىڭ ءۇش ءجۇزىنىڭ شەجىرەسى بەينەلەنگەن. رەت- رەتىمەن ورنالاسقان سانداردىڭ ۇستىندە تامىرىن تەرەڭگە جايعان تەرەك بەينەلەنگەن.

ءۇش تارماققا بولىنگەن بۇتاقتارى ۇلى، ورتا، كىشى ءجۇزدى مەڭزەيدى. ول بۇتاقتاردىڭ بويىنا تارام-تارام بولىپ جايىلعان جاپىراقتاردا رۋلاردىڭ اتاۋى جازىلعان. تاپقىرلىقتىڭ قاراپايىم عانا كورىنىسى. كۇندەلىكتى كۇنتىزبەگە كوز جۇگىرتىپ، قازاق شەجىرەسىن ەرىكسىز جادىڭىزعا قۇيىپ الاسىز. مەن الماستىڭ كالەندارىن تەك قىتايدا ەمەس، استانا مەن الماتى بازارلارىنان دا كورگەنمىن. ساۋداسى جامان ەمەس. باعاسى قالتا كوتەرەرلىك...

بىردە شىنجاڭنىڭ شيحۋ دەگەن قالاسىندا اۋقىمدى ايتىس ۇيىمداستىرىلدى. الامان ايتىس بارىسىندا ۇلتتىق ناقىشتاعى بۇيىمداردىڭ كورمە-جارمەڭكەسى ءوتتى. سول جارمەڭكەگە كوپتەگەن ۇلتتىق جادىگەرلىكتەرمەن قاتار، الماستىڭ كۇنتىزبەلەرى دە قويىلدى. قازاقتار ادەتتەگىدەي كۇنتىزبەنى تالاسىپ الىپ جاتتى.

سوندا قالىڭ قازاقتىڭ اراسىنان ءبىر ۇيعىر شال شىعىپ، «ماعان دا بىرەۋىن بەرشى، ءوزىمنىڭ اعايىندارىما كورسەتەيىن. باۋىرلاس ۇلتتىڭ شىعۋ تەگىمەن تانىسايىق. مۇمكىن، ءبىز دە وسىلاي شەجىرەمىزدى جاسايتىن شىعارمىز. ۇلگى بولسىن!»، - دەپ ءبىر كۇنتىزبەنى ساتىپ الدى.

مەنى بۇل جايت قاتتى اسەرلەندىردى. ءبىر قازاقتىڭ ۇلتىم ءۇشىن دەپ جاساعان دۇنيەسى وزگە ءبىر ۇلتتىڭ سانا-سەزىمىن وياتقانىنا كۋا بولدىم. ىشىمنەن «جارايسىڭ، الماس! جارايسىڭ، قازاعىم!» دەي بەردىم.

جاس جىگىتتىڭ جاساعان كۇنتىزبەسىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى كوپ. بىرىنشىدەن، بۇل دۇنيە كوپ ورىن المايدى. پايدالانۋعا وتە قولايلى. ەكىنشىدەن، بۇيىم رەتىندە اي-كۇندى كورسەتۋ جاعىنان ەڭ ۇزدىك دەگەن كۇنتىزبەلەردەن كەم تۇسپەيدى.

ۇشىنشىدەن، ۇلتتىق ۇردىستەرگە سۇيەنىپ جاسالعانىمەن كەز كەلگەن حالىقتىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋعىزاتىنداي تارتىمدىلىعى بار. تورتىنشىدەن، قولدانعان ادامنىڭ تانىمىن كەڭەيتىپ، وي-ءورىسىن ارتتىرادى. بەسىنشىدەن، اتا تەگىڭنىڭ شەجىرەسىن ۇمىتپاۋعا ۇندەيدى. التىنشىدان، جىراقتا جۇرگەن قازاقتاردىڭ جاس بۋىنىنا جەتى اتاسىن جاتتاتادى. جەتىنشىدەن، بۇل - قىلقالام شەبەرىنىڭ قولىنان شىققان بەينەلەۋ ونەرىنىڭ ءساتتى تۋىندىلارىنىڭ ءبىرى.

تەگىندە، الماس قازاقى كۇنتىزبەمەن شەكتەلگەن جوق. باسقا دا ۇلتتىق ۇلگىدەگى بۇيىمداردى ويلاپ تاۋىپ، كوپشىلىك قۇرمەتىنە بولەنىپ كەلەدى. ول شىنجاڭ ۋنيۆەرسيتەتىندە كومپيۋتەرلىك ديزاين جانە انيماتسيا ماماندىعىن يگەرگەن. سوندىقتان، ىلعي دا جاساعان دۇنيەلەرىن ديزاينەرلىك جوعارى تالاپپەن ايشىقتايدى.

بولاشاقتا تاڭداعان ماماندىعى بويىنشا قىزمەت ىستەگىسى كەلەدى. كەڭ-بايتاق قازاقستاننىڭ ءوزى ءالى كۇنگە دەيىن دارىندى سۋرەتشى-مۋلتيپليكاتورلارعا جارىماي جۇرگەندە، قىتايداعى ازعانتاي قازاقتار اراسىنان انيماتسيالىق فيلمدەردىڭ مامانىن تابۋ وڭاي ەمەستىگى بەلگىلى. الماس - سول از ماماننىڭ ءبىرى. جاس جىگىتتىڭ انا ءتىلىن، ۇلتتىڭ ادەت- عۇرپىن وقىپ- توقۋعا نەگىزدەلگەن قازاقتىڭ «3D« فورماتتى مۋلتفيلمدەرىن تۇسىرمەك ويى بار. ءسويتىپ، ايگىلى سۋرەتشى- مۋلتيپليكاتور امەن قايداروۆ اعا باستاعان ۇلتتىق ۇلگىدەگى مۋلتفيلمدەر سەرياسىن جالعاستىرماق.

ءبىراق مۇنىڭ ءبارى ازىرگە جوسپارداعى جوبالار عانا. ونىڭ مۋلتفيلمدەرى كەلەشەكتە قازاق بالاسىنىڭ باس الماي كورەتىن دۇنيەلەرىنە اينالادى دەپ سەنەيىك.

قۇسايىننىڭ كومپاستى قازاقى جاينامازى

الماستىڭ جاساعان بۇيىمدارى نەگىزىنەن قازاق تۇتىنۋشىلارىنا ارنالعان. الايدا، شىنجاڭ قازاقتارىنىڭ كۇللى مۇسىلمان قاۋىمىنا ارنالعان تاعى ءبىر دۇنيەسى بار. بۇل - كومپاستى جايناماز. بۇگىندە بۇل جاينامازدى بار قازاق، بارشا مۇسىلمان كورگەن بولار. ونى مۇسىلمان باراتىن بازاردىڭ قاي-قايسىسىنان دا كەزدەستىرەسىڭ. سوعان وراي ساۋداسى دا قىزىپ تۇر. بۇل كەرەمەت جاينامازدىڭ اۆتورى - قانداسىمىز قۇسايىن ماناپ. قۇسايىن - ءوز حالقىنىڭ قۇندىلىقتارىن قاستەرلەيتىن ۇلت جاناشىرى. ءىسى وڭعا باسقان كاسىپكەر. ول تابىسىنا تابىس قوسۋدى كوزدەيتىن ماقساتىن ۇلتىمىزدى قالىڭ جۇرتقا تانىتۋ مىندەتىمەن ۇيلەستىرۋگە تىرىسادى. سوندىقتان، ىسكەرلىك قادامدارىن قازاق مەيرامحاناسىن اشۋدان باستاعان.

قۇسايىننىڭ «ارىس» دەگەن مەيرامحاناسىن ۇرىمجىدە بىلمەيتىن قانداسىمىز جوق. قىتاي جەرىندە ءجۇرىپ از ۇلتتىڭ مەيرامحانا اشىپ، ونى تۇراقتى ۇستاپ وتىرۋى وڭاي شارۋا ەمەس. ول ءۇشىن ادام ساۋداعا بەيىم، ويعا جۇيرىك، اقىلدى ءارى پىسىق بولۋى كەرەك. ۋادەڭە مىعىم، ىسىڭە بەكەم بولماساڭ، ەڭبەگىڭنىڭ ءبارى زايا كەتەدى.

بۇل قاسيەتتەردىڭ بارلىعى قۇسايىننىڭ بويىندا بار. قۇسايىننىڭ مەيرامحانادان تۇسەتىن پايداسى كۇنكورىسىن قامداپ، شاي-سۋىن ايىرۋىنا جەتەدى. ءبىراق ول مۇنىمەن شەكتەلگىسى كەلمەدى. مەيرامحانا اشۋ - ونىڭ ويلاپ تاپقان نارسەسى ەمەس، شىن نيەتىمەن تالاپتانىپ، تاۋەكەلگە بەل بۋعان ءبىراز ادامنىڭ قولىنان كەلەتىن ءىس. ول ەندى شىنىندا دا ءوزىنىڭ ويلاپ تاپقان جەكە بۇيىمىن ساۋدالاۋعا ىنتىقتى. ونىسى مىندەتتى تۇردە قازاقتىڭ ۇپاي قورجىنىن مولايتىپ، ابىرويىن اسقاقتاتۋعا ءوز ۇلەسىن قوسۋعا ءتيىس.

قۇسايىن ۇزاق ويلانىپ جۇرگەن كۇندەردىڭ بىرىندە جۇما نامازعا جيىلعان قالىڭ جۇرتقا كوزى تۇسەدى. زەر سالىپ قاراعاندا بايقادى، قىتاي جەرىندەگى مۇسىلماندار ساناتىنا كىرەتىن از ۇلتتار وزدەرىنىڭ ۇلتتىق ۇلگىسىندەگى ءبىر-ءبىر جاينامازىن قولتىعىنا قىسا كەلىپتى. سولاردىڭ اراسىنان قازاقى ۇلگىدەگى جايناماز كوتەرىپ كەلگەن بىردە- ءبىر قازاقتى كورمەپتى. بارلىعى مەشىت ىشىنە توسەلگەن ورتاق كىلەم ۇستىندە ساجدەگە جىعىلادى ەكەن. ىزدەگەنىن تاپقانداي بولادى. باسىندا تەك سول جاينامازدى الىپ، جان-جاعىنا قازاقتىڭ ۇلتتىق ويۋ- ورنەگىن سالىپ شىعارۋ ويعا كەلگەن.

ول ويىن ىسكە اسىرۋعا وقتالىپ جۇرگەندە تاعى ءبىر جايتقا تاپ بولادى. دالادا جولاۋشىلاپ كەلگەن تاعى ءبىر مۇمىندەردى كوزى شالادى. ولار نامازدىڭ ۋاقىتى كەلسە دە، جاينامازدارىن توسەمەي، جان-جاعىنا جالتاقتاپ قاراپ تۇرادى. سويتسە، قۇبىلانىڭ قايدا ەكەنىن انىقتاي الماي كىدىرگەن ەكەن. قۇسايىننىڭ ميىنا ءبىر كەرەمەت وي ساپ ەتە قالادى. قىتايدىڭ ەڭ ايگىلى ءتورت جاڭالىعىنىڭ ءبىرى - كومپاس كوز الدىنا كەلەدى.

ءسويتىپ، كوپ ۇزاماي قۇسايىن ەڭ العاشقى قۇبىلانى مەڭزەيتىن كومپاس ورناتىلعان جاينامازداردى جاساپ شىعارادى. ۇزىندىعى 1,2 مەتر، ەنى 72 س م، جان-جاعى قازاقى ويۋ-ورنەكپەن بەزەندىرىلگەن، ماڭدايشاسىنا كومپاس ورناتىلعان جاينامازدار بازاردان ورىن الدى. ونى ادەمىلەپ-اسپەتتەپ وتىرىپ، تاسىمالداۋعا ىڭعايلى شاعىن قوراپشاعا سىيعىزدى. قوراپشانىڭ ىشىندە جاينامازبەن قوسا ءتاسپى مەن اق تاقيا، ياعني مۇسىلماننىڭ باس پارىزىن ورىنداۋعا ارنالعان كەرەكتى دۇنيەلەر دە سالىنادى. العاشىندا 50 مىڭ داناسى ساۋداعا تۇسكەن ەكەن، حالىق پىشاق ۇستىنەن ءبولىسىپ اكەتىپتى. بۇگىندە كومپاستى جايناماز - ءۇرىمجى بازارلارىنداعى ەڭ ءوتىمدى تاۋارلاردىڭ ءبىرى.

كەيىن ونى باسقا ۇلتتار وزىنە بەيىمدەپ شىعاراتىن بولدى. الايدا، ونى ەڭ ءبىرىنشى قۇسايىن دەگەن قازاق ويلاپ تاپقانىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەس. بۇگىندە شىنجاڭدا كوپ جۇرت بۇل دۇنيەنى «كومپاستى جايناماز» ەمەس، «قازاقى جايناماز» دەپ اتايدى ەكەن.

قۇسايىن وسىلايشا ءوز ارمانىنا جەتتى. ەكى ماقساتقا بىردەن قول جەتكىزدى. بىرىنشىدەن، ۇلتىنىڭ اتىن شىعاردى. ەكىنشىدەن، سودان ازدى-كوپتى پايداسىن دا كوردى. كەيىننەن ول «قازاقى داستارقان» جاساپ شىعاردى. ول دا بۇگىندە ەڭ ءوتىمدى تاۋارعا اينالدى. قۇسايىنىڭ داستارقانىن شىنجاڭداعى ءار قازاقتىڭ، كەيدە ءتىپتى وزگە ۇلتتاردىڭ شاڭىراعىنان، مەيرامحانالارىنان كورە الاسىڭ.

عۇسماننىڭ انيماتسيالىق «ابايى»

«D3» فورماتتاعى مۋلتفيلمدەر ازىرگە الماس باۋىرىمىزدىڭ ويىندا عانا جۇرسە، عۇسمان دەگەن تاعى ءبىر قانداسىمىز بۇل جۇمىسقا الدەقاشان بىلەك سىبانىپ كىرىسىپ كەتكەن ەكەن. عۇسمان قاجىتاي ۇلى - «ابايدىڭ بالالىق شاعى» اتتى جاڭا زامانعى ۇلگىدەگى «D3» ءمۋلتفيلمىن ءتۇسىرىپ جۇرگەن قازاق. بۇل باۋىرىمىز ابايدى ەرەكشە قۇرمەتتەيدى.

ونى ۇلىلىقتىڭ ۇلگىسى رەتىندە باعالايدى. ۇلى ويشىلدىڭ شىعارمالارىن جاستايىنان ءسۇيسىنىپ وقىپ وسكەن. سوندىقتان دا، ءوزىنىڭ انيماتسيالىق كومپانياسىنىڭ اتىن «اباي جولى» دەپ قويعان. مۇنداعى ماقسات - اباي رۋحىنا قۇرمەت كورسەتۋ. كاسىبىن حاكىم ابايدىڭ اتىمەن باستاعانىن جاقسى ىرىمعا بالايدى. عۇسمان «ەل بولامىن دەسەڭ بەسىگىڭدى تۇزە» دەگەن مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ءسوزىن ءوزىنىڭ ۇرانى رەتىندە ۇستانادى.

سوندىقتان اباي تۋرالى انيماتسيالىق فيلمدە ول بالا تاربيەسىنە ايرىقشا ءمان بەردى. «ابايدى ءبىز وقىپ وستىك. جامان بولعان جوقپىز. قازىر تەحنيكانىڭ داۋرەنى ءجۇرىپ تۇر. كىتاپ كەمىرۋگە ىنتىق جاس بۋىننىڭ قاتارى سيرەپ بارادى. بۇگىندە مەكتەپ جاسىنداعى بالالاردىڭ كۇنۇزاققا سارىلىپ كىتاپقا ءۇڭىلىپ وتىرعانىن كورمەيسىڭ. قازىرگى بۇلدىرشىندەر كوگىلدىر ەكراننان كوز المايدى»، - دەيدى عۇسمان.

بۇل ماسەلە ونى قاتتى تولعاندىرادى. سول سەبەپتى، ول ابايدى قازىرگى زاماننىڭ تىلىندە سويلەتكىسى ءھام كورسەتكىسى كەلەدى. بۇگىنگى بۋىننىڭ بويىنا قازاقىلىق قاسيەتتەر ابدەن سىڭسە ەكەن دەيدى. الا قاعازدان گورى ءتۇرلى-ءتۇستى بەينەلەرگە اۋەس ۇرپاققا سۇرانىسىنا ساي ءونىم جاساپ وتىر. ول قازاقتىڭ ويشىل اقىنىنىڭ بەينەسىن  XXI  عاسىر كورەرمەنىنە ۇسىنادى. ءارقايسىسى 13 مينۋتتان تۇراتىن 100 سەريادا ول ابايدىڭ بالالىق شاعىن تۇگەل بايانداپ شىقپاق. شەتەلدە باستالعان جوبا بولعاندىقتان بۇل مۋلتفيلم بىرنەشە تىلدە سويلەيدى. قالىڭ قاۋىم وسى تۋىندىنى قازاق، اعىلشىن، قىتاي، ۇيعىر تىلدەرىندە تاماشالاي الادى. كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ، قولداۋ تاۋىپ جاتسا، كەيىننەن تاعى بىرنەشە تىلگە اۋدارماق ويى بار.

عۇسماننىڭ جاس بۋىندى قازاقىلىققا باۋليتىن جوباسى تەك بۇل ەمەس. ول باسقاراتىن «اباي جولى» كومپانياسى شىنجاڭدىق «قارلۇق» انيماتسيا كومپانياسىمەن جانە ءوزىمىزدىڭ «قازاقفيلممەن» بىرىگىپ، «جاۋ جۇرەك مىڭ بالا» ءفيلمىنىڭ ويىن تۇرىندەگى نۇسقاسىن ءتۇسىرىپ جاتىر. بۇل ويىندا جوڭعار-قازاق سوعىسى سيپاتتالادى.

ويىنشى نە جوڭعار، نە قازاق جاعىن تاڭداپ وينايدى. جوبادا سول كەزەڭدەگى ادامداردىڭ بەت-الپەتى، كيىم ۇلگىسى، باتىرلاردىڭ، جاۋىنگەرلەردىڭ ساۋىت-سايماندارى دالمە-ءدال كەلتىرىلگەن. تاريحي دەرەكتەرگە سۇيەنە وتىرىپ ۇسىنىلعان كەيبىر وقيعالاردىڭ قويىلىمى بار. ويىنشىنىڭ شەبەرلىگىنە قاراي وقيعانىڭ بارىسىن ءوز بەتىنشە وزگەرتۋگە بولادى.

بۇل قوس جوبانىڭ باستالعانىنا ءبىر جىلدان استام ۋاقىت ءوتتى. ءساتىن سالسا، جۋىردا جاس بۋىنىمىز ءمان-ماعىناسى جوق شەتەلدىك مۋلفيلمدەردى تاماشالاپ، تەلەەكرانعا تەككە تەلمىرمەي، ابايمەن جاقىنىراق تانىسىپ، قازاقى ادەت- عۇرىپتاردى بويىنا سىڭىرەتىن بولادى. ال ويىنقۇمار قاۋىم تەك ويناپ قانا وتىرماي، «جاۋ جۇرەك مىڭ بالانىڭ» جاي-كۇيىن ويلاپ، تاريحتان ازدى- كوپتى ماعلۇمات الىپ، وي-ءورىسىن كەڭەيتەدى. مۇنىڭ بارلىعىنا عۇسماننىڭ وزىق يدەيالارىنىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزىلىپ وتىر.

اتاپ وتكەنىمىز، قانداسىمىزدىڭ ۇلتىمىزدى ۇلىقتاۋ ءۇشىن اتقارىپ جۇرگەن جۇمىستارى عانا. وسى كاسىپتەن جەكە باسىنا سونشالىقتى كوپ پايدا تۇسەدى دەپ ويلامايدى. كەرىسىنشە، بۇل ونىڭ قازاق جاستارىنا ارناپ شاشقان شاشۋى دەپ ءبىلىڭىز. بۇدان بولەك عۇسمان قاجىتاي ۇلىنىڭ بىرنەشە جەكە ساۋدا سەرىكتەستىگى بار. ابايشىل كاسىپكەر ۇرىمجىدەگى «ازيا ينتەرنەت تەحنولوگياسى» سەرىكتەستىگىنىڭ جانە شاۋەشەكتەگى «حۋنلي» ەكسپورت-يمپورت كومپانياسىنىڭ ديرەكتورى.

ول ءبىر فيرماسى ارقىلى كومپيۋتەر جانە ينتەرنەتكە كەرەكتى جاڭا تەحنولوگيالاردى ۇسىنادى. ەكىنشى مەكەمەسى ارقىلى سول تەحنولوگيانى قازاقستان، رەسەي سەكىلدى كورشىلەس مەملەكەتتەرگە تاسىمالدايدى. عۇسمان حالىقارالىق ساۋدا قاتىناستارىنىڭ دامۋىنا دا ءوز ۇلەسىن قوسىپ ءجۇر. ءسويتىپ، وزىق تەحنولوگيالاردى قازاقستانعا تاراتۋ ماقساتىندا كوپ جۇمىس اتقارۋدا.

عۇسماننىڭ «ازيا ينتەرنەت تەحنولوگياسى» كومپانياسى 2011 - جىلى شىنجاڭ بويىنشا اكىمشىلىك پەن ساۋدانى ينتەرنەتتەندىرۋگە ۇلەس قوساتىن سەرىكتەستىكتەردىڭ بايقاۋىنا قاتىستى. سايىسقا تۇسكەن 1300 كومپانيانىڭ ىشىنەن عۇسماننىڭ مەكەمەسى ەڭ ۇزدىك ۇشتىككە كىردى. شىنجاڭ اۆتونومياسىن دامىتۋشى نىسانداردىڭ قاتارىنا قوسىلدى.

مەللاتتىڭ كەڭ «داستارقانى»

داستارقان - شىنجاڭداعى تەك كۇندەلىكتى قولدانىستاعى بۇيىم عانا ەمەس، بۇل - بەلگىلى برەند اتاۋى. «داستارقان» - قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامدارى تانىستىرىلاتىن ازىق-تۇلىك ونىمدەرىن ساۋدالايتىن سەرىكتەستىك. ديرەكتورى - مەللات تازابەك ۇلى دەگەن قانداسىمىز. مەللاتتىڭ ماماندىعى زاڭگەر. قىزمەت باسپالداعىن تارباعاتاي ايماعىنىڭ تولى اۋداندىق سوتىنان باستاعان. سوتتا قىزمەت ىستەپ ءجۇرىپ قوسالقى جۇمىس رەتىندە كاسىپكەرلىكتى سەرىك ەتەدى. كەيىننەن مەملەكەتتىك قىزمەتتەن شىعىپ، ءبىرىڭعاي بيزنەسكە اۋىسادى. 2007 - جىلى العاشقى ءونىمى - قازاق كامپيتىن شىعارا باستايدى. ساۋداسى وڭعا باسقان سوڭ، كەيىننەن ءتۇرلى قازاقى ازىق-تۇلىك ونىمدەرىن بازارعا شىعارادى.

بۇگىندە مەللاتتىڭ ونىمدەرىن ءار قازاقتىڭ ءتۇرلى شارالارىنان، جيىنداردا جايىلاتىن داستارقانداردان ۇشىراستىراسىڭ. مەللاتتىڭ 55 اۋدان-قالادا ساۋدا ورىندارى مەن مىڭنان استام جەلىلى دۇكەندەرى بار. قازاقتىڭ قارا ءشايى، قۇرت-ىرىمشىك، بال سياقتى جۇزدەن استام ءونىم شىعارادى. شىنجاڭنىڭ كەز كەلگەن دۇكەنىنەن «داستارقان» ماركالى ءونىمدى كەزدەستىرسەڭ، ونى مەللاتتىڭ جاساعان دۇنيەسىنىڭ ساناتىنا قوسا بەر.

سونىمەن قاتار، مەللات - وتە مەيىرىمدى جان. قايىرىمدىلىق شارالارىمەن دە اينالىسادى. قىتاي جەرىندە ءتۇرلى تابيعي اپات كەسەلىنەن زارداپ شەككەن نەمەسە باسقا دا مۇقتاج ادامدارعا قول ۇشىن بەرەدى. ودان قالسا، قازاقستان مەن ەكى ارادا ۇيىمداستىرىلاتىن شارالاردىڭ شىعىندارىن تولەۋگە كومەكتەسىپ تۇرادى. ماسەلەن، اقىن مۇحتار شاحانوۆتىڭ قىتايداعى شىعارماشىلىق كەشىندەگى ساحنا جوبالاۋ جۇمىستارىنا كەتكەن شىعىندارىن تۇگەلىمەن ءوز موينىنا العان. مەللات بەدەلدى كاسىپكەرلەردىڭ قاتارىنا كىرىپ، قازاقى بۇيىمداردى جارنامالاپ قانا جاتقان جوق. مەللاتتاي ازاماتتىڭ ارقاسىندا سول ەلدەگى قىتاي، ۇيعىر جانە دە باسقا جۇرت قازاقتىڭ كەڭپەيىلدىگى مەن ادالدىعىن، جالپى، ۇلتىمىزدىڭ جاعىمدى كەلبەتىن تانىپ-ءبىلدى. ول كوپتەگەن كاسىپكەرگە، جالپى، ازاماتقا ۇلگى بولار جان دەر ەدىم.

جالپى، قىتايلار - الەم جۇرتشىلىعىنا ءتۇرلى قىرىمەن تانىلعان قالىڭ ۇلت. بىرەۋلەر ولاردى «تاپقىرلار»، ەكىنشىلەر «ويشىلدار»، ەندى بىرەۋلەر «ەڭبەكقورلار» دەيدى. ارينە، ولار كىمگە قاي قىرىن كورسەتسە، سول قاسيەتى ارداقتالادى. الايدا، قىتايلاردىڭ كۇللى الەم ءبىر اۋىزدان اتاپ وتەتىن، بارلىق ەل بىردەي مويىندايتىن ەرەكشە ءبىر قاسيەتى - ساۋداگەرلىك، ياكي، بۇگىنگى زاماننىڭ تىلىمەن ايتقاندا كاسىپكەرلىك.

قىتاي جەر بەتىندەگى ەڭ ەجەلگى وركەنيەت يەلەرىنىڭ ءبىرى. باسقا حالىق بەيقام جۇرگەندە بۇلار ءتۇرلى نارسەنى ويلاپ تاۋىپ، ونى شەتەلدەرگە ساۋدالاپ، تابىسىن ەسەلەۋمەن اينالىسقان. ءدال وسى قاسيەتىنىڭ ارقاسىندا بۇگىندە ەكونوميكاسى ەڭ قارقىندى دامىعان تەگەۋرىندى دەرجاۆاعا اينالىپ وتىر. كاسىپكەرلىكتى تەرەڭ مەڭگەرىپ، ا ق ش سەكىلدى الىپ ەلدىڭ الدىن وراپ، الەمدىك نارىقتىڭ سۇبەلى تۇستارىن وزىنە قاراتىپ الدى. ال وسى «قالىڭ كاسىپشىل ەلدىڭ ىشىندە جۇرگەن قانداستارىمىزعا بۇل قاسيەت جۇقتى ما ەكەن؟» دەرسىز. ارينە. وعان جوعارىدا ايتىلعان بىرنەشە كەيىپكەرىمىزدىڭ بەرەكەلى ءىسى دالەل بولا الادى. ولار «كوپ قورقىتادى، تەرەڭ باتىرادى» دەگەن ناقىل ءسوزدىڭ ءوزىن جوققا شىعارعانداي. الەمدى اۋزىنا قاراتقان قالىڭ قىتايدىڭ اراسىندا جۇرسە دە، از قازاقتىڭ ابىرويىن اسقاقتاتۋدا.

ءبىزدىڭ قانداستارىمىز وزگە ەلدىڭ ونەرىن جەتىك مەڭگەرىپ، ونەگە كورسەتىپ ءجۇر. كاسىپكەر جىگىتتەر الىستاعى اعايىننىڭ ۇلتتىق سانا-سەزىمىن جوعالتپاۋىنا دا زور ۇلەستەرىن قوسۋدا. قازاقتىڭ تەك تۇتىنۋشى ەمەس، ءوندىرۋشى دە بولا الاتىنىن، وندىرگەن ءونىمىن تەك ءوز ىشىنە عانا ەمەس، وزگەگە دە ساۋدالاي الاتىنىن دالەلدەپ ءجۇر. اتا كاسىبىمىزدى نارىق زامانىنا ساي ەتىپ لايىقتاۋعا بولاتىنىن كورسەتۋدە.

ءبىر جارىم ميلليارد حالىق تۇراتىن ەلدەگى ءبىر جارىم ميلليون قازاقتان شىققان كاسىپكەر ازاماتتار ۇلتتىق ۇعىمداردى ۇلىقتاي بىلەدى. ازىرگە، پايدانى ويلاپ، اردى ۇمىتىپ كەتكەن ەشقايسىسى جوق.

داۋرەن باۋىرجان ۇلى، «ەگەمەن قازاقستان» .

بەيجىڭ.