يراندا قانشا قازاق بار؟
ءبىز بارعان كۇنى گورگان قالاسىنداعى باس كونسۋلدىعىمىز گۇلىستان پروۆينتسياسىندا تۇراتىن قانداستارىمىزدىڭ باسىن قوسىپ، قوناقاسى بەردى. گۇلىستان پروۆينتسياسىنىڭ اكىمى حاسەن سادەگلۋ مەن يرانداعى ەلشىمىز باعدات امىرەيەۆتىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن باسقوسۋدا قازاق دياسپوراسىنا قاتىستى ءبىراز جايتتاردىڭ ءتۇيىنىن تارقاتقانداي بولدى.
يران قازاقتارى قازاقستان بيلىگىنىڭ نازارىنان تىس قالعان ەمەس. تەھرانداعى ەلشىلىك قازاقتار كوپ شوعىرلانعان گورگان قالاسىندا كونسۋلدىق اشىپ، قانداستارىمىزدى اتامەكەنمەن بايلانىستىرىپ وتىر. گازەت- جۋرنال، قازاقشا كىتاپ وقىعىسى كەلگەندەر مەن قۇجاتىنىڭ قيسىنىن كەلتىرە الماي جۇرگەن اعايىن بىردەن كونسۋلدىق قىزمەتىنە جۇگىنەدى.
گۇلىستان پروۆينتسياسىندا قازاقتار سانى ەڭ از ۇلت وكىلدەرى قاتارىندا ەكەن. سالىستىرا كەتۋ ءۇشىن ايتساق، تۇرىكمەندەر
1 ميلليون 200 مىڭ، ءازىربايجاندار 300-400 مىڭداي. ءبىراق سوعان قاراماستان، ءبىزدىڭ ەل عانا كونسۋلدىق اشۋ مۇمكىندىگىنە يە بولعان. «بۇل قازاق- يران ەلدەرى اراسىنداعى ديپلوماتيالىق قىزمەتتىڭ جەمىسى» دەيدى باس كونسۋل وڭتالاپ وڭالبايەۆ.
جالپى، يران قازاقتارى جايلى دەرەك ءار جەردە ءارتۇرلى ايتىلادى. «بىرەۋلەر 6 مىڭ، بىرەۋلەر 8 مىڭنىڭ ۇستىندە» دەيدى. كونسۋلدىقتا وتكەن قوناقاسىعا كەلگەن قازاق اقساقالدارى وتكەن جىلدىڭ اياعىندا قول- اياعى جىلدام قازاق جاستارىنىڭ كومەگىمەن يران جەرىندەگى قازاقتاردى تۇگەلدەپ شىققانىن، ساناق قورىتىندىسى مۇندا التى مىڭداي قازاق بار ەكەنىن انىقتادى. ءبىراق بۇل دەرەكتەردى دە اقيقات دەپ قابىلداۋعا بولمايدى. سوڭعى جىلدارى كىمنىڭ قاي ۇلتقا تيەسىلى ەكەنىن ايعاقتايتىن قۇجات جوق. ول ەلدە قولدانىستا جۇرگەن زاڭ بويىنشا دۇنيە ەسىگىن اشقان سابيلەر ۇلت پەن ۇلىسقا بولىنبەيدى. ءتولقۇجاتتارىنداعى «ۇلتى» دەگەن گرافادا «يراندىق» دەپ قانا جازىلادى. 1960 -جىلداردان بەرگى كەزەڭدە دۇنيەگە كەلگەن سابيگە يران زاڭدارى رۇقسات بەرەتىن ەسىمدەر عانا قويىلادى. سوندىقتان قازاقتار اراسىندا بىزدە جيىرەك كەزدەسەتىن ەسىمدەر وتە سيرەك. ايەلدەر اراسىندا فاتيما، حاديدجا، گۋلنافيسا، ال ەرلەر اراسىندا پەرۆەز، ابدۋۆاحار نەمەسە ابدۋلساتتار دەگەن ەسىمدەر ءجيى كەزدەسەدى. ۇلتى قازاق ەكەنىن تەك اۋىزەكى تىلدە قولداناتىن «قازاق» دەگەن تىركەمەسىنەن عانا بىلەسىڭ. سوناۋ الاساپىران جىلداردا اتالارىنىڭ شالعايىندا جارماسىپ كەلگەن جاس بالالاردىڭ امان قالعاندارى 80-85 جاسقا يەك ارتقان اقساقالعا اينالدى. بۇگىندە يران قازاقتارى اراسىندا انا ءتىلىنىڭ قورعاۋشىسى دا، شىراقشىسى دا سولار بولىپ وتىر.
- بىزدەن تۋعان بالالار تەگىن ۇمىتپايدى. ال «نەمەرە- شوبەرە جات بولىپ، وزگە ۇلتقا ءسىڭىپ كەتە مە؟ » دەگەن قاۋىپ بار، - دەيدى اقساقالدار. دەگەنمەن جات جەردە قازاقى ءداستۇردىڭ قايماعى بۇزىلماعانى ءۇشىن اقساقالدار الدىندا باسىمىزدى يۋگە ءتيىسپىز. اتا- ءداستۇر شەتەلدە تۇراتىن قانداستارىمىز ءۇشىن، ءاربىر قازاق وتباسى ءۇشىن بۇلجىماس زاڭدىلىق، ۇلتتى ساقتاپ قالۋدىڭ، سانى كوپ ۇلتقا جۇتىلىپ كەتپەۋدىڭ جالعىز تەتىگى، ءومىر ءسۇرۋ فورماسىنا اينالىپ وتىر. قانداسىمىز ابدۋلساتتار ءپالي ءسوز اراسىندا «تۇرىكمەن مەن اۋعاندىقتارعا قاراعاندا قازاقتاردىڭ جاعدايى، ءوزىن- ءوزى ساقتاپ قالۋى دا جاقسى. ءبىز باسقا ميللەتتەرگە، ءازىربايجان، ارميان، ءتىپتى قىزىلباستارعا دا قىز بەرمەيمىز، قىز المايمىز» دەپ قالدى. ءبىز ەلەڭ ەتە تۇستىك. قازبالاپ سۇراي باستاپ ەك، ابدۋلساتتار اقساقال «بۇل - اتالار اماناتى، بىزگە تاپسىرىپ كەتكەن. وعان ادالدىق تانىتۋىمىز كەرەك. وسى ۋاقىتقا دەيىن ءبىز قىزىمىزدى سىرتقا شىعارمادىق، باسقا ۇلتتان كەلىن تۇسىرمەدىك. ونداي جاعداي بولمايدى دا. سوندىقتان دا ءبىز ءتىلىمىزدى ساقتاپ، ءداستۇرىمىزدى جالعاستىرىپ كەلەمىز. ءبىراق جەتى اتاعا تولماي، جاستاردى قوسپايمىز. كەلىن ءتۇسىرۋ، كۇيەۋ كورۋ، قۇدالاسۋ، توي جاساۋ سالتتارىمىز، قۇدايعا شۇكىر، ساقتالعان» دەپ جاۋاپ بەردى.
راس، ميلليوننىڭ ىشىندە وتىرعان از عانا وتباسىنىڭ بەرەكە- بىرلىگى جاراسىم تاۋىپ، ىنتىماقتا ءومىر سۇرەتىنىن ۇلتتار دوستىعى سىناعىنا اينالعان ءوز جەرىمىزدە تالاي كورىپ، ءبىلىپ ءجۇرمىز. ءبىراق ۋاقىت ءوز تاڭباسىن سالماي قويمايدى ەكەن. ءبىر كەزدەرى ەگيپەتتى بيلەگەن بەيبارىس بابامىزدىڭ ۇرپاقتارى بۇل كۇندەرى قىپشاقتىق تەگىن الدەقاشان جوعالتىپ، «ماملۇكتەر» اتىن عانا ساقتاپ قالعانىنا مىسىر جەرىنە ساپارلاعاندا كۋا بولعانبىز. ال تۇركيا، گەرمانياداعى قانداستارىمىزدىڭ سالت- داستۇرلەرى بىزگە ۇقساعانىمەن، تىلدىك اسسيميلياتسياعا ۇشىراعان. ەندى سولاردان قال- عان ۇرپاقتىڭ بەتىن بەرى بۇرۋ ءۇشىن شەتەلدەردەگى ديپلوماتيالىق كورپۋستار جانىنان قوعامدىق بىرلەستىكتەر، ءتىل ۇيرەتەتىن كۋرستار اشۋدى قولعا الماساق، ەندى جيىرما- وتىز جىلدا قازاق ەلى دەپ ەل جاققا ەلەڭدەيتىن ۇرپاقتان كوز جازىپ قالامىز دەگەن قاۋىپ باسىم بولىپ بارادى.
1980-2000 -جىلداردان بەرگى كەزەڭدە دۇنيە ەسىگىن اشقان كەيبىر جاستاردىڭ ءتىلى قولدانىستاعى قازاق تىلىنەن الىستاپ كەتكەنى انىق بايقالادى. ءبىز ول ءۇشىن جاستاردى كىنالاۋدان اۋلاقپىز. ورتا مەكتەپتەردە ءپان ساباقتارى پارسى تىلىندە جۇرەدى. سوندىقتان اتا- انالار، مۇمكىندىگىنشە بالالارىنىڭ بولاشاعىن قازاق ەلىنىڭ بولاشاعىمەن بايلانىستىرا قاراپ، ءۇمىتىن ەرتەڭگە جالعاۋمەن كۇن كەشىپ كەلەدى.
- تۇرمىسىمىز دۇرىس. يراندا بىرنەشە ۇلت وكىلدەرى تۇرادى. ەل باسشىلارىنىڭ قازاق ۇلتىنا دەگەن ىقىلاسىنا ريزامىز. ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ەلدەن تىسقارى جەردەگى بەدەلى مەن ابىرويىنىڭ شاپاعاتىن ءبىز دە سەزىپ جاتىرمىز. يران ۇكىمەتى ءبىزدى ەش نارسەدەن تارىقتىرعان ەمەس. سوڭعى كەزدەرى مەملەكەتتىك مەكەمەلەردە، جەرگىلىكتى اكىمدىكتەردە قازاقتار كوبەيە باستادى. ءبىراق تۋعان جەر، اتامەكەننىڭ ورنى بولەك قوي. قازاق ۇكىمەتى بالالارىمىزدىڭ قازاق ەلىندە ءبىلىم الۋىنا جول اشسا ەكەن، - دەيدى 74 جاستاعى ابدۋلساتتار ءپالي اقساقال.
قازىر بەندەر - تۇرىكمەندە 500 وتباسى، گورگاندا 400 وتباسى، كۇمبەتتە 250 وتباسى، تەھراندا 20 وتباسى، اراكتا 3 وتباسى، اسسالۋيدە 12 وتباسى، مەشحەدتە 18 وتباسى، ساريدە 2 وتباسى، شاباحاردا 4 وتباسى بار. بۇل، اقساقالدار ايتقانداي، قول- اياعى جىلدام جىگىتتەردىڭ جۇگىرىپ ءجۇرىپ، تۇگەندەپ شىققاندا تىزىمگە ىلىنگەندەرى عانا. قىزىلباس ەلىندە تۇراتىن قانداستارىمىزدىڭ اتا- باباسى 1931-1933 -جىلدارى قازاقستاندا ستالين مەن گولوشەكيننىڭ قولىمەن جاسالعان «كىشى قازان توڭكەرىسى» سالدارىنان ورىن العان اشارشىلىق كەزىندە قازىرگى ماڭعىستاۋ، اتىراۋ، اقتوبە وبلىستارى وڭىرىنەن تۇرىكمەنستانعا، كەيىن يرانعا وتكەن، نەگىزىنەن قازاقتىڭ كىشى جۇزىنە كىرەتىن اداي رۋىنان. «ءبىز وقي المادىق. ءبىزدىڭ مۇمكىندىگىمىز بولمادى. وقۋ- بىلىمگە كەتكەن ەسەمىزدى بالالارىمىز ارقىلى قايتارىپ جاتىرمىز. بالالارىمىز تەھرانمەن شەكتەلىپ قالماي، شەتەلدەردە وقىپ ءجۇر. الدى مەملەكەتتىك قىزمەتكە دە ارالاسا باستادى. كوپشىلىگى بيزنەستە» دەيدى ابدۋلساتتار ءپالي اقساقال
ابەكەڭ ايتىپ وتكەندەي، 2000 - جىلدان بەرگى ۋاقىتتا باتىس ەلدەرىندە جوعارى ءبىلىم الىپ قايتقان قازاق جاستارى كوبەيە باستادى. مەملەكەتتىك قىزمەتتەگى قانداستارىمىز - كۇمبەت قالاسىنىڭ جىلۋ باسقارماسىنىڭ ءبولىم باستىعى ءابدىراحمان قازاق، ەپيدەميولوگ مەحردەت چالاق پەن ماسكەۋدە پ. لۋمۋمبا اتىنداعى حالىقتار دوستىعى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تۇلەگى، قالالىق ەلەكترمەن قامتۋ بولىمىندە ينجەنەر زادسار ەسكەلدىنى اتاۋعا بولادى. بەحرۋز چالاق - يرانداعى كاسىبىن اقتاۋدا جالعاستىرىپ، جىلىجاي ورناتىپ، كوپتەگەن اعايىندى جۇمىسپەن قامتىپ جۇرگەن ۇلتجاندى ازامات. ال ءابدۋللا جەمەنەي يادرولىق فيزيكا مامانى، ۇستازى ماحمۋد جەمەنەي، پيرامۋن شاحپۋر بەلگىلى كاسىپكەر، زاكاريا مەن زيبا، جاپار شادقامدار يراننىڭ تەلەارناسىندا ءتىلشى قىزمەتتەرىن ىستەگەن. قىز- كەلىنشەكتەرى ۇيدە كىلەم توقۋمەن اينالىسادى. ابدۋلۋاحيت ءپالي گورگانداعى كونسۋلدىقتا كومەكشى قىزمەتكەر بولىپ ءجۇر. ول كۇرەستەن يران ۋنيۆەرسياداسىنىڭ چەمپيونى بولىپتى، جاراقات العانىنا بايلانىستى سپورتتان كەتكەن.
كاسپيدىڭ جاعاسىنداعى قازاق اۋىلى
ءبىز ساپار بارىسىندا قانداستارىمىز كوبىرەك شوعىرلانعان باندەر - توركامان جاعىندا قازاق اۋىلىندا، ءۇش كۇن ايالدادىق. قانداستارىمىز شوعىرلانعان ەلدى مەكەن پروۆينتسيا ورتالىعى - گورگاننىڭ ىرگەسىندە دەسە دە بولادى. كەزدەسۋ كەزىندەگى قازاق ەلشىسىنىڭ «قازاقتار قاي جەردە جۇرسە، قازاق ينۆەستيتسياسى دا سوندا جۇرەدى» دەگەن ءبىراۋىز ءسوزى «قازاق اۋىلى» دەگەن اتاۋ الىپ وتىرعان شاعىن اۋىلدى ءبىر كوتەرىپ تاستاپتى. ءبىز كەزدەسكەن قانداستارىمىزدىڭ اماندىق- ساۋلىقتان كەيىنگى اڭگىمەسى دە سول بولدى. جالپى، گورگان ىرگەسىندە عانا تۇرعان تۇرىكمەن - باندەر - كاسپيدىڭ تولقىنىندا تەربەلىپ جاتقان شاعىن اۋىل. كاسپيدىڭ جاعاسىندا تۇرىپ، تۇرىكمەنستان جانە قازاقستانعا الىستان بولسا دا كوز تالدىرىپ قاراۋعا مۇمكىندىك بار. ەگەر، ينۆەستور تابىلسا، تۋريزمنىڭ وشاعىنا اينالاتىنداي- اق تابيعاتى كوركەم، تاۋ بوكتەرىندە تەڭىز تولقىنىمەن تەربەلىپ جاتقان كورىكتى مەكەن. جەرگىلىكتى قازاقتاردىڭ تۇرمىسىندا قولونەردىڭ، اسىرەسە، كىلەمنىڭ ورنى بولەك. كەز كەلگەن قانداسىمىزدىڭ ۇيىنە كىرسەڭىز، قىز- كەلىنشەكتەردىڭ قولىنان شىققان، جىبەكپەن كومكەرىلىپ توقىلعان كىلەمنەن كوز الا الماي قالاسىز. قىزدىڭ جاساۋىندا مىندەتتى تۇردە بىرنەشە كىلەم بولادى. بۇل جاقتا قىزدار بەرى كەزگە دەيىن ءوز جاساۋىن وزدەرى ازىرلەپ كەلىپتى. تەك سوڭعى جىلدارى عانا بۇل ءۇردىس ۇمىتىلىپ بارادى. «نەمەرەلەرىمىز ماشينامەن توقىلعان كىلەمدەرگە ءۇيىر بولىپ بارادى» دەيدى ءبىز تۇسكەن ءۇيدىڭ وتاناسى تويجان ءبالي قىزى.
قازىر الەم بويىنشا پارسى كىلەمدەرىنىڭ ءباسى باسىم. 10 جىلعا جۋىق توقىلاتىنى، ۇزىندىعى ونداعان مەترگە سوزىلاتىنى دا بار. ال باعاسى - بىرنەشە ءۇيدىڭ قۇنى بولادى. «پارسى كىلەمىن توقىپ شىعۋدىڭ قىر- سىرىن مەڭگەرگەن تويجان اپامىز ءتارىزدى كونەكوزدەر ەلگە كەلىپ، تاجىريبە الماسسا، ارتىق بولماس ەدى» دەگەن ءتاتتى ءۇمىتتى سانامىزعا ءتۇيىپ قويدىق. ءبىزدىڭ ەلدەگىدەي، جاستارىنىڭ ءبارى قالاعا اعىلىپ، قارتتارى قارا شاڭىراقتىڭ شىراقشاسىنا اينالىپ قالعان ۇيلەر بۇل ەلدە دە بارشىلىق. مىسالى، ءبىز تۇسكەن ءۇي ابدۋلساتتار ءباليدىڭ ۇل- قىزدارىنىڭ ءبارى گورگاندا، تەھراندا جۇمىس ىستەيدى. قازىر كەنجە ۇلى عانا قولدا. بالالارىنىڭ بولاشاعىن اتامەكەننىڭ بولاشاعىمەن بايلانىستىرا قارايتىن ءتاتتى ءۇمىت مۇندا دا ۇستەم. ءبىراق كوڭىلدەرىندە الاڭ دا جوق ەمەس. بالالارىنىڭ ساۋاتى ارابشا اشىلعان. كيريلليتسانىڭ قويناۋىنان قازاق ءتىلىن الىپ شىعۋ ولارعا، ءتىپتى قيىن. «قازاقستان لاتىن ارپىنە كوشەدى» دەگەن جاڭالىققا ەلەڭدەپ قالعان ەدىك» دەگەن ساۋال ءبىز بولعان وتباسىلاردىڭ بارىندە الدىمىزدان شىقتى.
ءار قازاقتىڭ ءوز اڭىزى بار
مۇنداعى قازاقتار اراسىندا وراز مۇحامەدكە قاتىستى تاماشا اڭىز ساقتالىپ قالعان. ەل اۋزىندا ساقتالىپ قالعان اڭىز ونى يران قازاقتارىنىڭ ۇلت باتىرى ەتىپ بەينەلەيدى ەكەن. 1920-1930 -جىلدارى وسى گۇلىستان پروۆينتسياسىنا كوشىپ كەلگەن كەزدە ۇلتتىڭ ۇيىتقىسى، كوشباسشىسى دا سول بولعان كورىنەدى. ەلىنەن اۋا كوشىپ، ازىپ- توزعان اۋىلداستارىنىڭ تورعايداي توزىپ، ءيت جەمىنە اينالىپ كەتۋىنە جول بەرمەگەن. كەيىن 1930 -جىلدارى ونى بەلگىسىز بىرەۋلەر ءتۇن ىشىندە ۇرلاپ كەتكەن. كەيبىر دەرەكتەر بويىنشا ونىڭ سۇيەگى تۇرىكمەن جەرىندە جاتقان كورىنەدى. قازىر وراز مۇحامەدتىڭ ارتىندا قالعان ۇرپاقتارى ءدىن- امان. بىزگە باتىردىڭ كىندىگىنەن تاراعان نەمەرە- شوبەرەمەن كەزدەسىپ، تىلدەسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. ايتپاقشى، يران قازاقتارىنىڭ ابىز اقساقالى جالعاس اتىعاي بيىل 103 جاسقا تولىپتى. سوناۋ الاساپىران زاماندا 12 جاستان ەندى اسقان قارا بالا اتاسىنىڭ شالعايىنا جارماسىپ، ءبىر- اق تۇندە شەكارا اسىپ كەتكەن. ارادا عاسىرعا جۋىق ۋاقىت وتسە دە سول ءبىر وقيعا ءالى كۇنگە دەيىن كوز الدىندا. «اكەم ورتا شارۋا بولسا دا ەل ىشىندە ءسوزى ءوتىمدى، ەتى ءتىرى ازامات ەدى. باقۋاتتى اعايىندارىن جالعىز جىبەرە الماي، بىرگە كەلدى» دەيدى اقساقال بىزبەن كەزدەسكەن كەز- دە. ارا- تۇرا «پوتومۋ چتو، زناچيت» دەگەن ورىس ءسوزىن قىستىرىپ، «قارىنداس» دەپ اڭگىمەنىڭ تۇزدىعىن شەبەر باپتايتىن اتا قارا سوزگە دە جۇيرىك بولىپ شىقتى. كەيىن اڭگىمەلەسە كەلە، ونىڭ 12 جاسقا دەيىن ورىسشا ساۋاتىن اشىپ ۇلگىرگەنىن بايقادىق. «بەس- التى جىل بۇرىن، كۇش- قۋاتىمنىڭ بار كەزىندە اقتاۋ جاقتاعى اعايىندارعا بارىپ، امانداسىپ قايتتىم» دەيدى ول.
ايتپاقشى، جاستارىنىڭ دا، جاسامىسىنىڭ دا ءانشى مەيرامبەك بەسبايەۆقا دەگەن ىقىلاسى الابوتەن ەكەنىن وسى ساپار بارىسىندا بايقادىق. قازاق جاستارى تىزگىندەگەن كەز كەلگەن اۆتوكولىكتەن مەيرامبەكتىڭ ۇزىلدىرە سالعان قوڭىر ءۇنىن ەستيسىڭ. گورگان قالاسىنداعى بانكتەردىڭ بىرىندە جۇمىس ىستەيتىن، شاعىن شارۋا قوجالىعى بار كاسىپكەر جىگىت پەرۆەز تىنەي «مەيرامبەككە مەنىڭ سالەمىمدى جەتكىزشى. ەگەر، گورگانعا كەلىپ قايتامىن دەسە، جول شىعىنىن ءوزىم كوتەرۋگە دايىنمىن. تەك كەلىپ كەتسە بولدى» دەسە، «انەبىر جىلدارى ءوزىن ناۋقاس دەپ ەستىپ، ۋايىمداپ قالعان ەدىك. قازىر رەڭى ءتۇزۋ ەكەنىن كورىپ، كوڭىلىمىز ورنىنا ءتۇستى. كوپتىڭ العىسىنا بولەنىپ جۇرگەن بالا عوي. امان بولسىن» دەيدى اۋىل اقساقالدارى.
ءوز كەزەگىندە، قازاقستان باس كونسۋلدىعىنىڭ قىزمەتكەرلەرى گۇلىستان پروۆينتسياسى باسشىلىعىمەن، گورگان قالاسى يسلام كەڭەسى دەپۋتاتتارىمەن كەزدەسۋ بارىسىندا قازاقتار ورنالاسقان اۋدانداعى كوشەلەردى جوندەۋ، قازاق جاستارىنىڭ فۋتبول كومانداسىنا جەڭىلدىك نەگىزدە فۋتبول الاڭىن جالعا بەرۋ، قازاقتاردى مۇمكىندىگىنشە كاسىبي ماماندىقتارىنا بايلانىستى ءتيىستى جۇمىسقا ورنالاستىرۋ ماسەلەلەرىن تۇراقتى تۇردە كوتەرىپ وتىراتىنىن جەتكىزدى. جالپى، جەرگىلىكتى باسقارۋ ورگاندارى تاراپىنان قازاق دياسپوراسىنا دەگەن كوزقاراستىڭ جاعىمدى ەكەندىگىن اتاپ وتۋگە بولادى. قازاق دياسپوراسى وكىلدەرىمەن وتكىزىلەتىن كەزدەسۋلەر بارىسىندا ولار قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ىشكى، الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق احۋالى، سىرتقى ساياساتىندا جەتىستىكتەرى مەن تابىستارى تۋرالى حاباردار ەتىلىپ، كونسۋلدىق- قۇقىقتىق، ۆيزالىق جانە كوشى- قون ماسەلەلەرىنە قاتىستى وزگەرىستەر مەن جاڭالىقتارمەن، شەتەلدەردەگى قانداستارىمىزدى قولداۋعا ارنالعان باعدارلامالارىمەن تانىستىرىلىپ وتىرادى. قازىر قازاقستاننىڭ يرانداعى ەلشىلىگى مەن گورگانداعى باس كونسۋلدىق قازاق دياسپوراسى اراسىنداعى ءبىلىمدى جانە كاسىبي شەبەرلىگى بار جاستاردى قازاقستانعا تارتۋدى قولعا الىپتى. تەك وتكەن جىلى مۇناي سالاسىنىڭ مامانى ابدۇلكارىم ەسكەلدىنى كاسىبي ماماندىعىنا بايلانىستى قازاقستانداعى مۇناي- گاز سالاسىنداعى كومپانيالاردىڭ بىرىنە جۇمىسقا تۇرۋىنا كومەكتەسۋ ماسەلەسى وڭتايلى شەشىلگەن. ءبىراق شەشىمىن كۇتكەن جايتتار دا بارشىلىق. سوڭعى ۋاقىتتا يرانداعى قازاق جاستارى اراسىندا قولايلى شارتتار بولعان جاعدايدا قازاقستانعا تۇراقتى قونىس اۋدارۋعا نيەت بىلدىرۋشىلەردىڭ سانى كوبەيۋدە.
يرانداعى قازاق جاستارى اراسىندا انا تىلىندە دۇرىس سويلەسە الماۋ قۇبىلىسىنىڭ ارتۋىنا بايلانىستى قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىن، مادەنيەتى مەن تاريحىن دامىتۋ ماقساتىندا قازاق تىلىندەگى وقۋلىقتار مەن ادىستەمەلەر الدىرۋعا كومەكتەسۋدى قولعا الۋ دا نازار اۋدارارلىق ماسەلە. سەبەبى يرانداعى قازاق جاستارى قازاق ەلىنىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ دايىندىق بولىمدەرىنە ەمتيحان تاپسىرۋ كەزىندە ايتارلىقتاي قينالادى. «وسى رەتتە، ەلدەگى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ دايىندىق بولىمدەرىندە شەتەلدەگى قازاق جاستارىنىڭ وسى جاعدايىن ەسكەرىپ، بەلگىلى ءبىر جەڭىلدىكتەر جاساۋ، تالانتتى جاستاردىڭ قازاقستاننىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىندا ءبىلىم الۋىنا، جەڭىلدىك كۆوتاسىنا قول جەتكىزۋىنە كومەكتەسۋ» دەيدى گورگانداعى قازاق ەلىنىڭ كون- سۋلى وڭتالاپ وڭالبايەۆ. وسىعان وراي قازاق كونسۋلدىعى ەلدەگى قۇزىرلى ورىندارعا مىناداي ۇسىنىستارمەن شىققان. ءبىز سولاردىڭ كەيبىرەۋلەرىن ءتيىستى ورىنداردىڭ نازارىنا ۇسىنا كەتۋدى ءجون دەپ تاپتىق.
1. جازعى دەمالىس ۋاقىتىندا يراننىڭ ورتا مەكتەپتەرىندە وقيتىن قازاق وقۋشىلارىن قازاقستانداعى بالالاردىڭ جازعى لاگەرلەرىنە اپارۋ ماسەلەسىن قاراستىرۋ؛
2. قازاقستاننىڭ اقتاۋ قالاسى مەن يران يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ گورگان قالاسى اراسىندا تىكەلەي اۋە قاتىناسىن اشۋعا كومەكتەسۋ؛
3. يراندا تۇراتىن قازاق جاستارىنىڭ انا ءتىلىن ۇمىتۋىنا جول بەرمەۋ ءۇشىن باس كونسۋلدىقتىڭ جانىنان قازاق ءتىلىن وقىتۋ- ۇيرەتۋ كۋرسىن اشۋ ماسەلەسىن ي ر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىمەن پىسىقتاۋ. ماسەلە شەشىمىن تاپقان جاعدايدا ق ر ءتيىستى مينيسترلىكتەرى جانە ۇيىمدارى تاراپىنان يرانعا ءبىر وقىتۋشىنىڭ جىبەرىلۋىن قامتاماسىز ەتۋ؛
4. باس كونسۋلدىق جانىنان ارنايى كىتاپحانا اشىپ، يران قازاقتارىن قازاقتىڭ تانىمال جازۋشىلارى جانە اقىندارىنىڭ ەڭبەكتەرىمەن تانىسۋىنا مۇمكىندىك بەرۋ. قازاق تىلىندە شىعاتىن جۋرنالدار مەن گازەتتەردىڭ قر باس كونسۋلدىعى ارقىلى يرانعا جەتكىزىلۋىنە قولعابىس كورسەتۋ؛
5. گۇلىستان پروۆينتسياسىندا قازاقتاردىڭ 7 مەشىتى، ونىڭ ىشىندە گورگان قالاسىندا ەكى مەشىتى بار. گورگان قالاسىندا 4 قاباتتى ۇلكەن جاڭا مەشىتتىڭ قۇرىلىسى اياقتالۋدا. وسى رەتتە، قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى تاراپىنان «قۇران كارىم» كىتابىنىڭ 1000 داناسىن وسى مەشىتتەرگە سىيعا تاپسىرۋ ماسەلەسىن قاراستىرۋ؛
6. يران يسلام رەسپۋبليكاسىندا تۇراتىن قانداستارىمىزدىڭ قوعامدىق- مادەني ورتالىعى جوقتىعى بەلگىلى. قازىرگى ۋاقىتتا يير تۇراتىن قازاكتاردىڭ، ەڭ الدىمەن، جاستاردىڭ اراسىندا پارسى تىلىندە سويلەۋ قۇبىلىسىنىڭ كۇشەيۋىنە بايلانىستى يراندىق قازاق دياسپوراسى وكىلدەرىن انا ءتىلىن ۇيرەتۋگە، مادەنيەت پەن تاريحىن وقۋعا، كومپيۋتەرلىك سىنىپتار مەن دومبىرا ۇيرەنۋ، قوعامدىق- سپورتتىق جانە مادەني ءىس- شارالاردى جۇرگىزۋ باعىتىنداعى جۇمىستى جانداندىرۋدىڭ قاجەتتىگى تۋىنداپ وتىر.
دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ دا مالىمەتى بويىنشا، يرانداعى قازاق دياسپوراسىنىڭ رەسمي تىركەلگەن قوعامىنىڭ جوقتىعى ءبىراز جايتتىڭ دەر كەزىندە جانە ويداعىداي ورىندالۋىنا قولبايلاۋ بولۋدا. يراننىڭ جاڭا سايلانعان پرەزيدەنتى ح. رۋحانيدىڭ سايلاۋ الدىندا يراندا تۇراتىن سانى از ۇلتتاردىڭ ءوز سالت- ءداستۇرىن دامىتۋىنا قولداۋ كورسەتۋگە ۋادە بەرگەن بولاتىن. قازىر سول ۋادە مەملەكەتتىك ورگاندار تاراپىنان شەشىلۋى مۇمكىن دەگەن ءۇمىت بار. ەندى بىرەر جىلدا باس كونسۋلدىق جانىنان قازاقستاننىڭ مادەني ورتالىعىن نەمەسە يران قازاقتارىنىڭ قوعامدىق- مادەني ورتالىعىن اشۋ ماسەلەسىن جەرگىلىكتى بيلىك ورگاندارىمەن پىسىقتاۋ عانا قالىپتى.
ءبىز وسى ايتىلعان جايتتار ءتيىستى ورىنداردىڭ نازارىنا ءىلىنىپ، ناتيجە شىعارادى دەپ سەنەمىز.
گۇلبارشىن ايتجانباي
qaznews.kz
