ەرلەردىڭ باس كيىمى
وندا جاس، جىنىستىق جانە ايماقتىق ەرەكشەلىكتەر بەرىك ساقتالعان.
قانداي دا ءبىر باس كيىمدى كيگەن ادامنىڭ الەۋمەتتىك مارتەبەسىن نەمەسە ءدىني ەرەكشەلىگىن انىقتاۋعا بولادى.
مىسالعا، مۇراقتى شىڭعىس حاننىڭ ۇرپاقتارى بولىپ سانالاتىن تورەلەر عانا كيگەن (XIX عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىنان باستاپ «قاراسۇيەك» قازاق شونجارلارى دا كيە باستاعان).
كوپتەگەن حالىقتاردىڭ ءداستۇرلى نانىم-سەنىمى بويىنشا شاش - جاننىڭ تۇراقتايتىن ورنى. شاش قويىسى مەن باس كيىمىنىڭ وزگەرۋى ادامنىڭ جانە ونىڭ جانىنىڭ ەسەيۋىن بىلدىرەدى. بالالاردىڭ، قىز بويجەتكەندەردىڭ الەۋمەتتىڭ مارتەبەسى ءجيى وزگەرىپ وتىرۋىنا بايلانىستى، ولاردىڭ باس كيىمدەرىنە تاعىلاتىن ءتىل-كوزدەن ساقتاۋىش ۇكى قاۋىرسىنى مەن كوز تاستارى ايرىقشا قىزمەت اتقارادى.
ىرىم-تىيىمدار جۇيەسىندە باس كيىمنىڭ توڭكەرىلىپ قويىلماۋى، تەرىس قاراتىلىپ كيىلمەۋى، جەرگە تاستالماۋى سياقتى سالتتىق جورالعىعا نەگىزدەلگەن قىزمەتتەرى دە ايقىندالادى.
مۇراق - لاۋازىمدى ادامدار كيەتىن، ەكى جاعى قوشقار مۇيىزدەنىپ كەلگەن، سالتاناتقا عانا ارنالعان قالپاق ءتۇرى. مۇراققا قاراپ حالىق مانساپتى ادامدى ايىرادى. ويۋلاپ، ورنەكتەپ، ءارتۇرلى التىنداعان، كۇمىستەلگەن جىپتەرمەن زەرلەنەدى.
مۇراقتى ءار جەردە ءارتۇرلى اتپەن ايىر قالپاق، ساۋكەلە قالپاق دەپ تە اتاپ كەلگەن. مۇراقتى كيۋدىڭ ءوزىندىڭ ءتاسىلى بولدى: ونى تىك ارنايى تىگىلگەن شوشاق قالپاقتىڭ سىرتىنان كيەتىن بولعان. باس كيىمنىڭ بۇل ءتۇرىنىڭ تەك عۇرىپتىق، سالتاناتتىق قانا ماڭىزى بولعاندىعى سوندىقتان. وكىنىشكە وراي، مۇراقتىڭ قازىرگى قولدانىسى مەن جاسالۋ تەحنيكاسى ءداستۇرلى ۇلگىگە مۇلدەم كەلمەيدى.
قالپاق - توبەسى شوشاق، ەتەگى كەڭ كەلگەن ەرلەر باس كيىمى. كوبىنە كۇزەم ءجۇنى مەن ەشكىنىڭ اق ءتۇبىتىن قوسىپ باسقان شىمىر جۇقا اق كيىزدەن تىگىلەدى. كيىزدەن جاسالعان، ۇشى ۇشكىر باس كيىم العاش رەت پازىرىق قورعانىنان تابىلعان.
قالپاق ءتورت جانە ودان دا كوپ سايدان قۇرالىپ، جيەگى قايىرمالى بولادى. سالتاناتتى اق قالپاقتاردى اق جىبەكپەن كەستەلەگەن، اينالدىرا كۇمىس وقامەن كوركەمدەگەن، ال شەتىن جيەكتەپ باۋ تىگىستەرمەن اشەكەيلەگەن. وسىنداي قالپاقتى قازاقتىڭ ۇلى اقىنى اباي قۇنانباي ۇلى دا كيگەن. بۇل قالپاق ەرميتاجدا ساقتاۋلى تۇر.
تىماق تەرىسىنە قاراي سۋسار، ەلتىرى، تۇلكى، بارىس، بۇلعىن، دالباي، سەڭسەڭ، جاباعى تىماق، قارساق، پۇشپاق تىماق جانە پوشىمىنا قاراي جابا سالما، قايىرما، ءتورت ساي، دوڭگەلەك توبە، شوشاق توبە، جەكەي تىماق دەپ بولىنەدى. تۇلكى پۇشپاعى، سۋسار، قۇندىز تەرىسىنەن جاسالعان تىماقتار ءساندى دە باعالى بولىپ سانالادى. تۇلكى تىماقتى قىستا، پۇشپاق، جەكەي تىماقتى جاز، كۇز ايلارىندا تاقيا نەمەسە شىت سىرتىنان دا كيە بەرەدى. ولاردىڭ كوپ تۇرلەرى سانكت-پەتەربۋرگتەگى وريەنتالليتتەر كورمەسىندە كورسەتىلگەن.
مالاقاي - ىشكى جاعىنا قاتتى ماتەريال سالىپ نەمەسە جۇقا ەتىپ ماقتا كۇسىپ سىرىلعان، قىستا كيەتىن جىلى باس كيىم ءتۇرى. مالاقايدى تىستى، تىسسىز بىتەۋ دەپ بولەدى. تىستى مالاقايلاردى قىمبات بىلعارىمەن تىستاسا، بىتەي تىماقتاردىڭ تىسى تۇتاستاي اڭ تەرىلەرىنەن جاسالىنادى.
بورىك - «ءبورى» قاسقىر دەگەن سوزدەن شىققان.
ال، قاسقىر تۇرىك تايپاسىنىڭ بايىرعى توتەمى سانالعان. بورىك قوزى، قوي نەمەسە ءتۇرلى اڭ تەرىلەرىنەن ءارتۇرلى ۇلگىدە تىگىلەدى. توبەسى كوبىندە ءتورت ساي نەمەسە التى ساي بولىپ كەلەدى. قىزدار كيەتىن بورىكتىڭ توبەسىنە ۇكى نەمەسە ءارتۇرلى شاشاق تاعىپ، زەرلى جىپپەن كەستەلەپ، مەرۋەرت، مارجان تىزبەلەر مەن التىن نەمەسە كۇمىس تۇيمەلەر تاققان.
اتالۋى جيەگىنىڭ بەلگىلى ءبىر اڭ تەرىسىمەن كومكەرىلۋىنە بايلانىستى بولدى: قۇندىز، سۋسار، پۇشپاق بورىك جانە ت. ب. كامشاتتىڭ ۇلبىرىمەن كومكەرىلگەن بورىك - كامشات بورىك دەپ اتالىنعان. ماحمۇت قاشقاري ءۇلبىرلى تىماقتاردى «كاماچ بورىك» دەپ اتاعان. ەرميتاجدا ساقتاۋلى تۇرعان كامشات ۇلبىرىمەن كومكەرىلگەن بورىك ش. ءۋاليحانوۆتىڭ اكەسى شىڭعىستىكى دەپ سانالادى.
تاقيا - تىسى سىرۋ، كەستەلەۋ، قول كەستەلەۋ ادىسىمەن تىگىلگەن جەڭىل ءارى شاعىن باس كيىم. جاسالۋ تەحنيكاسىنا قاراي زەرلى، وقالى، ۇكىلى، بەدەرلى، سىرما دەپ بولىنسە، پوشىمىنا قاراي شوشاق توبە جانە تىكشە دەگەن تۇرگە بولەدى. ەتەگى الاسا، توبەسى ءتورت ساي بولىپ كەلەتىن كەستەلى شوشاق تاقيالار وڭتۇستىكتى، ال تەگەرىش تاقيالار ورتالىق جانە شىعىستا كوبىرەك كەزدەسسە، جالپاق توبەلى، ەتەگى بيىك، توستاعان سياقيى تۇرلەرى باتىس وڭىرگە ءتان. ونى ماڭعىستاۋ وڭىرىندە تەلپەك، شىعىستاعى قازاقتار كەپەش دەپ اتايدى.
ءىشى ەلتىرىدەن نەمەسە اڭ تەرىسىنەن جاسالاتىن، ماتامەن تىستالاتىن بورىكتى ارقادا تاقيا دەيدى. قازاقتاردىڭ كيەتىن تاقيالارى جىبەك، زەر جىپتەرمەن كەستەلەنىپ، مونشاق اسىل تاستارمەن بەزەندىرىلەدى. ەرتەرەكتە ونىڭ شەتتەرى اق ءتيىننىڭ، سۋسار مەن بۇلعىننىڭ ۇلبىرلەرىمەن كومكەرىلگەن، كۇمىس جانە التىن ىزبالارمەن اشەكەيلەنگەن. سۋرەتشى پ. قوشقاروۆ تاقيانىڭ ناقىشتالعان، قىمبات ماتادان جاسالعان سۋرەتىن سالعان. ش. ءۋاليحانوۆ جانە جانايداروۆقا تيەسىلى ادەمى تاقيالار وريەنتاليستەردىڭ كورمەسىندە ەكسپوناتقا قويىلعان.
جالباعاي، بالشىق، دالباي، كۇلپارا دەپ اتالاتىن بەس كيىم تۇرلەرى تىماق ءتارىزدى قالىڭ نەمەسە جۇقا ماتادان دا، جۇقا اق كيىمنەن دە تىگىلەدى. ولاردىڭ پوشىمى ءبىر-بىرىنە ۇقساس. كەڭ، مول پىشىلگەن، باس كيىمنىڭ تۋ سىرتىنان كيىلىپ، يىقتى جاۋىپ تۇراتىن، جاۋىن، جەلدەن قورعايتىن باس كيىمنىڭ ەرەكشە ءتۇرى. جاز، كۇز، كوكتەم ايلارىندا كيەدى. ءجاڭىل، جىلى، قولايلى جۇمىس كيىمى - كۇلپارانىڭ توبەسىن شوشاق ەتىپ ءپىشىپ، ەكى قابات ماتادان سىرىپ تىگەدى.
el.kz
