وليمپيادا چەمپيونى جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆتىڭ جەكە ءومىرى تۋرالى نە بىلەمىز؟

الايدا، ونىڭ وسىنداي بيىككە قالاي جەتكەنىن، بالالىق شاعىنىڭ قايدا، قالاي وتكەنىن، بۇگىندە ءوزىنىڭ كىندىگىنەن قانشا بالاسى بارىن، قانشا نەمەرە سۇيگەنىن سۇراي قالساڭىز جاستار تۇگىلى ەرەسەكتەردىڭ ءوزىنىڭ اۋىزدارى اشىلىپ تۇرىپ قالادى. بۇل تۋرالى ارنايى زەرتتەۋ دە جۇرگىزىپ كوردىك. سوسىن، بۇگىنگى جاستارىمىزعا بىلە ءجۇرسىن دەگەن نيەتپەن قازاقتىڭ داڭىقتى ۇلى، ماڭدايىمىزعا بىتكەن جارىق جۇلدىزى - جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ اعامىزدىڭ جەكە ءومىرى، بالالىعى، سال- سەرىلىك كۇندەرى تۋرالى اعامىزدىڭ وزىمەن بولعان سۇحبات ارقىلى سىر بولىسكەندى ءجون كوردىك.
- جاقسىلىق اعا دۇنيەگە قالاي كەلگەنىڭىز ەسىڭىزدە مە؟
- ءبارى ەسىمدە! 1951 -جىلى جامبىل وبلىسى، سۆەردلوۆسك اۋدانى، ديحان اۋىلىندا قازاقتىڭ قاراپايىم وتباسىندا دۇنيەگە كەلدىم. مەنىڭ دۇنيە ەسىگىن اشقانىمنىڭ ءوزى قىزىق. كوكتەم ۋاقىتى. ول كەزدە ەلدىڭ ءبارى تالاس وزەنىنىڭ بويىندا ەگىن ەگۋدىڭ قامىنا كىرىسكەن كەز. سول ۋاقىتتا كىر سابىننىڭ دا تاپشى كەزى بولسا كەرەك. انامنىڭ شاعىن دۇكەنى بار ەكەن. سول دۇكەننەن تىم الىستان ءبىر اقساقال سابىن الۋعا ارنايى كەلىپتى. انام ماعان تولعاتىپ جاتسا دا قاريانىڭ بەتىن قايتارعاننان ۇيالىپ، دۇكەنگە كىرەدى ەكەن. تۋرا سول ساتتە سابىن ساتىپ تۇرىپ، مەنى بوسانىپتى. الگى سابىن الۋعا كەلگەن اقساقال اناما تاڭىرقاي قاراپ، بۇل ءبىر جاقسىلىقتىڭ نىشانى، بولاشاقتا جاقسىلىقتىڭ جارشىسى بولسىن دەپ ىرىمداپ ەسىمىمدى «جاقسىلىق» بولسىن دەپ اتاپ كەتىپتى. مىنە، مەن دۇنيەگە وسىلاي كەلىپپىن.
- ءۇيدىڭ ۇلكەنى ءسىز بولدىڭىز با؟
- جوق، مەن ورتانشىسى بولدىم. الدىمدا ءبىر اپكەم، مەنەن كەيىن ءبىر قارىنداسىم بولدى. ءبارىمىز اجەمىز ءباتيمانىڭ قولىندا ءتالىم تاربيە الىپ وستىك.
- ءسىزدى كۇللى الەم تانىدى. بار قازاقتىڭ ماقتانىشى بولدىڭىز. الايدا، كەيىنگى ۇرپاق، سىزدەي داڭىقتى بالۋاننىڭ قاي ەل ەكەنىن ءبىلىپ جۇرگەنى رۋعا بولگەندىگى بولا قويماس اعا؟
- ءيا، دۇرىس ايتاسىز! مەنىڭ جەڭىسىم حالىقتىڭ جەڭىسى! بارشا قازاقتىڭ جەڭىسى. ال تەگىم تۋرالى ايت دەسەڭ ايتۋعا بولادى. ءبىراق، ءوز باسىم رۋعا بولىنە بەرگەندى انشا ءبىر ۇناتپايمىن. ۇرپاق ءۇشىن دەسەڭ ايتايىن. ارعى تەگىم ۇلى ءجۇزدىڭ دۋلات رۋىنان تارايدى. ونىڭ ىشىندە شىمىر، ال شىمىردىڭ ىشىندە بەستەرەك دەگەن ەلدىڭ ۇرپاعى بولامىز.
- ەڭ ءتاتتى بالا كۇنىڭىز قالادا ءوتتى ما، دالادا ءوتتى ما؟
- ول كەزدە قالا دەگەندى بىلمەيتىنمىن. بار بالالىعىم دالادا ءوتتى. جاز باستالىسىمەن دوستارىممەن بىرگە تالاس وزەنىنىڭ جاعاسىندا سۋعا شومىلاتىنمىن. سۋعا ءجۇزۋدىڭ شەبەرى بولاتىنمىن. ءتىپتى، سۋ استىنا سۇڭگىپ جارىسقاندا الدىما جان سالمايتىنمىن. سۋ استىندا 2-3 مينۋت جاتا بەرەتىنمىن. فۋتبولدى دا قىزىعا تەۋىپ ءوستىم. كورشىلەردىڭ بالالارىنىڭ ىشىندە مەن بەلدەسپەگەن بالادا جوق بولاتىن. قويشى ايتەۋىر اۋىل بالالارىنا ءتان قانداي ويىن بار، سونىڭ ءبارىن ويناپ ءوستىم. بالالىعىمنان جوعالتىپ العان، تابا الماي كەتكەن نە بەرە الماي كەتكەن ەشتەمەم جوق. مەن ءۇشىن ءتاتتى كۇندەرىم وتە ءتاتتى بولىپ ەسىمدە قالدى.
- كۇرەسكە قالاي باردىڭىز؟ ءوز تاڭداۋىڭىز با، الدە كەزدەيسوقتىق پا؟
- بىرەۋگە وتىرىك، بىرەۋگە شىن! مەندە ەڭ العاش بالۋان بولامىن، سپورتشى بولامىن دەگەن وي بولعان جوق. كۇرەستى ويلاماعان، كۇتپەگەن جەردەن 1968 - جىلى سەمەي قالاسىنىڭ مال دارىگەرلىك ينستيتۋتىنا وقۋعا تۇسكەننەن كەيىن باستادىم. سەمەيگە بالۋان بولۋ ءۇشىن ەمەس، مال دارىگەرى بولۋ ءۇشىن بارعان بولاتىنمىن.
- ول كەزدە بالا جاقسىلىق زەرەك بولدى ما؟ وقۋعا بىردەن ءتۇستىڭىز بە؟
- اۋىلدىڭ قارا سيراق بالاسى بولساق تا، مەكتەپتى جاقسى ناتيجەمەن وقىدىم. سەمەيگە كەلگەندە ارنايى سىناق تاپسىردىق. ءبىر ساباقتان ءۇش الدىم ، قالعان پاندەردىڭ بارلىعىنان سۇرىنبەي ءوتتىم. مۇعالىمدەر بارلىعىنان ءوتتىڭ كۇزدە وقۋعا قابىلداناسىڭ دەپ ۇيگە جىبەردى. اۋىلعا كەلىپ، اكە- شەشەمە وقۋعا ءتۇستىم دەسەم سەنبەيدى. سەنبەيتىن ءبىر سەبەبى، مەنىمەن بىرگە بارعان كوپتەگەن بالالاردىڭ بارلىعى سىناقتان وتپەي كەلگەن بولاتىن. «مۇمكىن ەمەس، ەلدىڭ تالاي بالالارى تۇسە الماي جاتقان وقۋعا، ەشكىمىڭ جوق سەن قالاي تۇسەسىڭ» - دەپ تاڭىرقادى. سونىمەن نە كەرەك، ول كەزدە اۋىلدا ءشوپ شابۋ ناۋقانىنىڭ باستالىپ كەتكەن كەزى ەدى. مەن دە بۇل ناۋقانعا بىلەكتى تۇرە كىرىسىپ كەتتىم. سونىمەن جاز ءبىتىپ كۇز كەلدى. ءبىر كۇنى ۇيگە سەمەيدىڭ مال دارىگەرلىك ينستيتۋتىنىڭ رەكتوراتىنان تەلەگرامما كەلىپ تۇر. اشىپ قاراساق، ماعان وقۋعا نەگە كەلمەي جۇرگەنىم سۇرالىپ، وقۋعا شۇعىل كەلۋىمدى سۇراعانى جازىلىپتى. ۇيدەگىلەر سوندا عانا وقۋعا تۇسكەنىمە كوزدەرى جەتتى. ءسويتىپ، قۋانىشتى حاباردى ەستىگەن اتا- انام قۋانىشتارىندا شەك بولماي، بۇكىل اۋىل ادامدارىن جيناپ، مال سويىپ، اققاينار شارابىن اتىپ، ءبىر اۋىز ورىسشا بىلمەيتىن اۋىل بالاسىن ۇلكەن ساپارعا شىعارىپ سالادى.
- سوندا ۇلكەن سپورتتى ناقتىلى قاي ۋاقىتتا باستادىڭىز؟
- سول سەمەيگە وقۋعا تۇسكەن 1968-1969 -جىلدارى باستادىم. وقىپ ءجۇرىپ، ينستيتۋت قابىرعاسىنداعى كۇرەس ۇيىرمەسىنە جازىلدىم. ەركىن كۇرەسپەن جارتى جىلداي اينالىسقاننان كەيىن ءوز سالماعىمدا رەسپۋبليكا چەمپيونى اتانادىم. ودان كەيىن كلاسسيكالىق كۇرەسپەن اينالىسا باستايدىم. وندا دا ءبىر اي ۋاقىتتان كەيىن 1970 - جىلدارى رەسپۋبليكا چەمپيونى اتانادىم. مىنە، ناق وسى كەزدەن باستاپ، مەنىڭ جۇرەگىندە وليمپيادا چەمپيونى بولسام ەكەن دەگەن اسقاق ارمان ۇيالادى. ارينە، سول ۋاقىتتا وليمپيادا چەمپيونى اتانۋ بىلاي تۇرسىن، كەڭەس ۇكىمەتىڭ قۇراماسىنا ىلىگۋدىڭ ءوزى سول مارتەبەمەن بىردەي بولاتىن. سونىڭ بارلىعىن جەڭدىك، اقىرى ماسكەۋ وليمپياداسىنىڭ چەمپيونى اتاندىق. بۇل ءبىزدىڭ جەڭىسىمىز - ۇلى جەڭىستەر. قازىرگى ءبىزدىڭ تاۋەلسىز ەلدىڭ سپورتشىلارى وتە- وتە باقىتتى. ءبىز مۇنداي باقىتتىڭ نە ەكەنىن سەزىنبەي وتتىك.. .
- وتە دۇرىس ايتاسىز. سىزدەردىڭ زاماندارىڭىز بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ باسىنا كەلمەسىن. سول زاماندا جاسىنداي جارقىرادىڭىزدار. ول تۋرالى تالاي ەستەلىكتەر ايتىلدى، جازىلدى. بۇگىنگى ءبىزدىڭ اڭگىمەمىز ءسىزدىڭ وتباسىلىق ومىرىڭىزگە ارنالعاندىقتان ۇيدەگى جەڭەشەمىزدى ۇمىتىپ كەتپەيىك. جەڭەشەمىزبەن قالاي تانىسىپ، قالاي تابىسقاندارىڭىزدى ايتىپ بەرسەڭىز.. .
- شىنىمەن كوپ جاعدايدا ۇيدەگى جەڭەشەلەرىڭ ايتىلا بەرمەيدى. بۇگىنگى مارقايىپ جۇرگەنىم دە سول جەڭەشەلەرىڭ مەن وسى حالىقتىڭ ارقاسى عوي. جەڭەشەڭنىڭ ەسىمى - كۇلپان. سەمەي ينستيتۋتىنىڭ بەسىنشى كۋرسىندا وقىپ جۇرگەنىمدە تانىستىم. ول وندا ءبىرىنشى كۋرسقا ەندى كەلگەن كەزى ەدى. ءوزى سەمەي ءوڭىرىنىڭ نايمان رۋىنىڭ قىزى ەكەن. ءبىر جىلدان كەيىن مەن ديپلوم الدىم. كۇلپان ءبىرىنشى جىلىن ءبىتىردى. سوسىن كوپ وتپەي كۇلپاندى سەمەيدەن تارازعا الىپ قاشىپ الىپ كەتتىم. ول وقۋىن كەيىن الماتىدا سىرتتاي وقىپ ءبىتىرىپ الدى.
- چەمپيوننىڭ شاڭىراعىندا قانشا ءسابي تاربيەلەنىپ ءوستى؟
1977 -جىلى تۇڭعىش ءسابي ءسۇيدىم. ەسىمى - جاندوس. قايتىپ كەلەسى جىلى تاعى ءبىر ءسابيلى بولدىق. ونىڭ ەسىمىن جاندوسقا ۇيقاستىرىپ، ەلدوس دەپ قويدىق. ودان كەيىن مەن ءدال ماسكەۋ وليمپياداسىنىڭ چەمپيونى اتاعىن باعىندىرعان كۇنى ءۇشىنشى ۇلىم دۇنيە ەسىگىن اشتى. وعان تۋىس- تۋعاندارىم جەڭىسكە جەتكەنىم ءۇشىن جەڭىس دەپ ات قويدى.
- سول ءۇش ۇلىڭىزدان قانشا نەمەرە ءسۇيىپ وتىرسىز؟
- ە، نەمەرە دەگەن ءوز بالاڭنان دا ءتاتتى بولاما ەكەن دەپ قالامىن كەيدە. ءوز بالالارىمنىڭ قىلىعىنا جارىستار دا، وقۋ- جاتتىعۋلاردا ءجۇرىپ تويا الماي كەتكەم بە بىلمەيمىن. ءقازىر سول ءۇش ۇلدان تاراعان سەگىز نەمەرەم بار. سولاردىڭ قىلىعىن قىزىقتاپ، اللا دەپ ءجۇرىپ جاتىرمىز. نەمەرەلەرىمنىڭ جەتەۋى ەر بالا دا بىرەۋ عانا قىز بالا. ءبىراق، بارلىعىن جاقسى كورەمىن. قارتايعاندا بايبىشەممەن بىرگە وسى نەمەرەلەرىمنىڭ ورتاسىندا ويناپ- كۇلىپ وتىرعاننان اسقان باقىت جوق شىعار.. .
- ۇلدارىڭىز نەمەن اينالىسادى؟
ۇلدارىنىڭ ۇشەۋى دە الماتىداعى ءال- فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىن تامامداعان. قازىرگى تاڭدا ءارقايسىنىڭ اينالىساتىن ءوز ىستەرى بار. تۇڭعىشىم جاندوس امەريكادا جەتى جىل اسكەري قىزمەتتە ىستەدى. قازىر ەلگە ورالىپ، «قازمۇنايگاز» ۇلتتىق كومپانياسىندا قىزمەت اتقارادى. ەكىنشى ۇلىم ەلدوس مەنىمەن بىرگە ءوزىمىزدىڭ اتا كاسىبىمىز - مال شارۋاشىلىعى قوجالىعىن باسقارىپ وتىر. ال ەڭ كىشى ۇلىم جەڭىس جەكە ەگىن شارۋاشىلىعىمەن اينالىسادى. مەنىڭ جەكە ءومىر جولىم وسىنداي شىراعىم. بوس ۋاقىتىمدا حالقىمدى ارالاپ، شاقىرعان جيىن- تويلاردان قالماي ءجۇرىپ جاتىرمىن.
اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
سۇحباتتاسقان كۇنسۇلتان وتارباي