بالاعات ءسوز بالانىڭ جولىن كەسەدى

.. .بازارداعى كيىم ساتاتىن دۇڭگىرشەكتە كەزدەسىپ قالعان قوس قۇربى بالالىق شاقتارىن ەسكە الىپ تۇردى. «جوعارى سىنىپتا وقىپ جۇرگەنىمىزدە ديسكوتەكادا كەشىگىپ جاتسام، شەشەم قولىنا سىپىرعىش ۇستاپ، «انا قاتىن قايدا؟» دەپ، جەتىپ كەلۋشى ەدى عوي. ۇلداردان جامان ۇيالاتىنمىن سوندا. شەشەلەرىمىز بىزگە «قاتىن، قاتىن» دەپ ۇرساتىن ەدى عوي، ءيا»، - دەدى ءبىرى.
وسى كەزدە قاسىنداعى قۇربىسى دا اجەسى مەن شەشەسىنەن بالا كۇنىندە ەستىگەن سوزدەردى ەسكە الدى.
- بالا كەزدە قۇلاعىمىزعا ابدەن ءسىڭىپ كەتكەندىكتەن، بىلىنبەگەن شىعار، ءبىراق سول كەزدە ەستىگەن سوزدەرىم نەتكەن سۇمدىق ەدى، - دەپ باستادى ول. - اجەمنىڭ، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، مەنىمەن ازەلى قاس ەدى. قىزدارىنان تۋعان بالالاردى جاقسى كورىپ، ۇلىنان تۋعان مەنى جەك كورىپ وتىراتىن. مەن ەركە قىز ەدىم. اجەمدى تىڭداماسام، «كوكتەي سولعىر»، «بايىڭ ءولىپ باقىتىڭ كۇيگىر» دەپ وتىراتىن. شەشەم دە اجەمنەن كەم قالمايتىن. ۇلدارىنا «قىرشىنىڭنان قيىلعىر»، «جايراعىر»، «جۇلىنىڭ ءۇزىلىپ جۋاداي سولعىر» دەپ وتىرۋشى ەدى.
ال ماعان ايتقان سوزدەرى ءتىپتى دە ادام شوشىرلىق. «قاتىن» دەگەنى قايتا ونىڭ ەڭ سىپايى ءسوزى بولدى ما دەيمىن. ىلعي دا «ءجۇزى قارا»، «سالداقى» دەپ اۋزىنان اق يت كىرىپ، قارا يت شىعاتىنى ەسىمە تۇسسە، ءالى كۇنگە دەيىن دەنەم تۇرشىگەدى. «تالاق»، «ءزانتالاق» دەيتىنى تاعى بار. الدەنەگە جىلاپ قالسام، «مىنا قاتىننىڭ بايى ءولدى مە؟» دەۋشى ەدى.
بىردە ناعاشىمنىڭ ۇيىنە بارعان ەدىك. قابىرعاعا سۇيەنىپ وتىرىپ ارقاما كوپ اك جۇقتىرىپ السام كەرەك. سودان شەشەمنىڭ ءجۇزى تۇتىگىپ، «مىنا ءجۇزى قارانىڭ ءوز ۇيىندە اك جوقتاي بۇكىل اكتى جۇقتىرىپ اكەتىپ بارا جاتقانى نەسى، ەي» دەپ، ءۇيدى باسىنا كوتەرمەسى بار ما؟..
ەرجەتكەننەن كەيىن تاعدىرىم قيىن بولىپ، ومىردەن كوپ وپىق جەدىم. ءوز باقىتسىزدىعىما نەگىزىنەن اجەم مەن شەشەمدى كىنالايمىن. ويتكەنى ولار وزدەرىنىڭ بىلاپىت اۋىزدارىمەن مەنىڭ جولىمدى كەسىپ وتىردى دەپ ەسەپتەيمىن. ولارعا مىڭ رەت پەرىشتەلەر «ءاۋمين» دەپ قويعان شىعار. «جاقسى ءسوز - جارىم ىرىس» دەگەن عوي. اجەم مەن شەشەم ايتقان قارعىستار ءومىر جولىمدى كەسىپ تىندى. كۇيەۋىم دە ءولدى، باقىتىم دا كۇيدى. اجەمنىڭ سوزدەرىنەن كوڭىلىم قالعانى سونشالىق، ءتىپتى ول كىسىنىڭ باسىنا بارىپ قۇران دا وقىعىم كەلمەيدى.
ادام ادامنىڭ ەسىندە جاقسى ىستەرىمەن قالماي ما، ومىرىمە قارعىسىن قالدىرىپ كەتكەن اجەمە كوڭىلىم جىبىمەي قويدى. ونىڭ ۇستىنە، بالاعات ءسوز دەگەنىڭىز قانمەن بەرىلە مە، تۇقىم قۋالاي ما، بىلمەيمىن، ءوزىمنىڭ دە اۋزىمنان شىعىپ كەتە بەرەدى. ءدال اجەم مەن شەشەمدى قايتالاماسام دا، قاتتى اشۋلانعان كەزدەرىمدە ءسىڭلىم مەن بالالارىمدى ورىسشا-قازاقشا قاتتى بالاعاتتاپ جىبەرەمىن. جانە ونىما ارتىنان قاتتى وكىنەمىن. شەشەم مەنىڭ ومىرىمە كەرى اسەرىن تيگىزگەنى ازداي، ەندى مەنىڭ بالالارىمدى بالاعاتتايتىن بولدى. «قايىرشىدان تۋعان وڭشەڭ تەكسىزدەر، سەندەر ادام بولساڭدار مۇرنىمدى كەسىپ بەرەيىن»، «بۇلار ادام بولمايدى» دەگەن سوزدەرى جۇيكەمدى توزدىرىپ ءبىتتى.. .
قوس قۇربىنىڭ اڭگىمەسى مەنىڭ دە ەسىمە بالا كۇنىمدە ءوزىم كۋا بولعان الدەبىر جايتتاردى ءتۇسىردى. ءبىزدىڭ سىنىپتا بالجان دەگەن قىز بولدى. ول ناعاشى اجەسىنىڭ باۋىرىندا ءوستى. ال ناعاشى اجەسى جاس كەزىندە كىسى ءولتىرىپ، ون شاقتى جىل تۇرمەدە وتىرىپ كەلگەن ادام ەكەن. وتە اشۋلانشاق، سىرت كەلبەتى سۋىق جان بولاتىن. ول كىسى ءبىزدىڭ سىنىپتىڭ قىزدارىن جەك كورەتىن. نەگە دەسەڭىز، ءوزىنىڭ بالجانى اسا جاقسى وقىمادى.
سىنىپتىڭ ارتى بولعاندىقتان، ءوزى سياقتى ۇلگەرىمى تومەن وقۋشىلارمەن دوس بولاتىن. ال جاقسى وقيتىندار بولەك جۇرەتىن-ءدى. بۇل، ارينە، ونىڭ ناعاشى اجەسىنە ۇناعان جوق. جينالىستاردا «مەنىڭ بالجانىمدى جەكەلەتەدى» دەگەن سوڭ بالجاندى وزىمىزگە جاقىن تارتۋعا تىرىسىپ جۇرەتىنبىز. مەرەكە كەزدەرى مۇعالىمدەردەن تىعىلىپ «ۆەچەر» جاسايتىن ەدىك قوي. ساۋىق كەشىمىز ەندى قىزا بەرگەن تۇستا قولىنا تاياق ۇستاپ، «قاتىن نەمەلەر» دەپ ايعاي سالىپ الگى اجەي كەپ تۇراتىن. قىسقاسى، كوڭىلدى كەشىمىزدىڭ سيقى بۇزىلىپ سالا بەرەتىن. ءبىر كۇنى 8 ناۋرىزدا باس قوساتىن بولدىق. سودان قىزدار اقىلداستىق. «قاشانعى اجەيدەن ءسوز ەستىپ جۇرەمىز؟ كەشىمىز دۇرىس وتپەي قالادى تاعى دا. ودان دا بالجانعا ايتپاي-اق قويايىق وسى جولى» دەپ كەلىستىك.
تاماشا وتىرىس، كوڭىلدى ويىن-ساۋىق بولدى. بيلەپ ءجۇرمىز. ءبىر ۋاقىتتا اۋىزعى بولمەدە ايعاي-شۋ باستالىپ كەتتى. ەر بالالار «بالجاننىڭ اجەسى كەپ قالدى! قاشىڭدار!» - دەدى. بالالاردىڭ ءبىرى شكاپتىڭ ىشىنە، ءبىرى توسەكتىڭ استىنا كىرىپ جاتىر. مەن تىعىلىپ شكاپتىڭ ىشىندە وتىرمىن. قۇلاعىما ەمىس-ەمىس «بەسپاي، بەسپاي» دەگەن سوزدەر ەستىلىپ قالىپ جاتىر. ءبىزدىڭ سىنىپتا ساكەن دەگەن بالانىڭ اكەسىنىڭ اتى بەسپاي ەدى. الگى كىسى كەتتى-اۋ دەگەن كەزدە شىقتىم دا، ساكەنگە: «نەمەنە، بەسپاي دەپ ساعان ۇرىستى ما؟» دەسەم، ول: «جوعا، سەندەرگە ۇرسىپ جاتىر. مەنىڭ بالجانىمدى شاقىرماپسىڭدار، بەس بايعا تيەسىڭدەر» دەپ كەتتى قىزدارعا» دەدى. ءيا، ول اجەمىزدىڭ ونە بويى قارعىسقا تولى بولاتىن. قارعىسى تەككە كەتپەي، سىنىبىمىزدىڭ قىزدارى ءبىرى تۇرمىسقا شىقپاي، ەندى ءبىرى جەسىر قالىپ نەمەسە اجىراسىپ، ۇلدار جاعى دا كوپتەگەن ساتسىزدىكتەرگە دۋشار بولدى. ءبىزدىڭ بالالىق شاعىمىزدى ول قارعىستارىمەن لايلاپ كەتتى. مەكتەپتە الدەبىر سەبەپتەرمەن قىزدار كەشىگىپ قالار بولساق، بالجاننىڭ ارتىنان تاياق ۇستاي كەلىپ: «ءبىر جەرىڭە اعاش تىعامىن» دەپ الىپ كەتەتىن ەدى.
جالپى، مەن ءوزىمنىڭ بالا كۇنىمدە بەيپىل اۋىز جانداردى كوپ كوردىم. ولار، اسىرەسە، بالالارىنان بىلاپىت سوزدەردى ايامايتىن. جوعارىداعى كەلىنشەكتەردىڭ سوزدەرىنىڭ جانى بار، بالاعات ءسوزدىڭ بالا بولاشاعىنا بالتا شاباتىنى اقيقات. ويتكەنى بەيپىل اۋىز انالاردىڭ كوبىنىڭ بالالارىنىڭ ومىرلەرى ءساتسىز قۇرىلدى.
«قاتىن» دەپ ءسابي بالاعا قالايشا ايتۋعا بولادى؟ قاتىن دەگەن بىرەۋگە ايەل بولعان، ەتەگى اشىلعان ادام ەمەس پە؟ «تالاق» دەگەن ءسوزدىڭ ءمانى ودان اسقان سوراقى. قاتىنىن تاستاعان ەركەكتەر ايتادى ەمەس پە «تالاق»، «تالاق» دەپ. كىرشىكسىز سابيگە بالالىق شاعىنان-اق تالاق بولۋدى، ياعني، اجىراسۋدى تىلەۋ نەتكەن ناداندىق دەسەڭىزشى!
ءوز باسىم شەتەل پسيحولوگتارىنىڭ كىتاپتارىن كوپ وقىدىم. سولاردى وقي وتىرىپ ءوز ويىمنىڭ دۇرىستىعىنا كوز جەتكىزدىم. ادامنىڭ اۋزىنان جامان ءسوز شىقسا، ونداي ادامنان باقىت اينالىپ قاشاتىن كورىنەدى. بىلاپىت سويلەيتىن ادام ءوز بويىنان لاس قۋات تاراتىپ، وزىنە قاراي كەلە جاتقان ساتتىلىكتەردى قۋىپ جىبەرەدى ەكەن. ءسوز بەن عارىشتىڭ اراسىندا الدەبىر تىلسىم بايلانىس بارى راس. سوندىقتان بالاعا دا مەيلىنشە جاقسى ءسوز ايتساڭ، ءۇمىتىڭ اقتالادى.
ال بىلاپىت، بالاعات ءسوز كادىمگى قارعىس قوي. ءومىر بويى ونى ەستىگەن بالانىڭ تاعدىرى سونىڭ شەڭبەرىنەن اسپاي قالادى. سول سەبەپتى بالاسىنىڭ باقىتتى بولعانىن كورگىسى كەلەتىن انالارعا باسقاعا ايتساڭىز دا، ءوز بالاڭىزعا بالاعات ءسوز ايتا كورمەڭىز دەگىم كەلەدى.
اۆتور: مايرا جانىبەك
«الاش ايناسى»