سايتان كورگەن ادامدار

 استانا.قازاقپارات - ۇلكەندەر بۇرىن «سايتان» دەگەن ءسوزدى داۋىستاپ ايتۋعا بولمايدى، ولار كوبەيىپ كەتەدى» دەيتىن.
None
None

جالپى، سايتان دەگەن نە دەگەن سۇراققا بىرەۋلەر «سايتان دەگەن كوزگە كورىنبەيدى، ول ادامنىڭ بويىندا بولاتىن جامان قاسيەتتەر عانا» دەگەنىن دە سان مارتە ەستىدىك. دەسە دە، كورگەن ەرتەگىلەردىڭ اسەرىنەن بە، ايتەۋىر كوپشىلىكتىڭ سايتاننىڭ كەلبەتىن ءمۇيىزدى حايۋان (ەكى اياقتى) رەتىندە ەلەستەتەتىنى راس. ءبىزدىڭ اۋىلدا سايتاندى كورگەن ادامدار كوپ. سولارعا قاتىستى وقيعالاردى «الاش ايناسىنىڭ» وقىرماندارىنا اڭگىمەلەپ بەرگىم كەلەدى.

 اۋلىمىزدا «ءتورت ساقاۋ» دەگەن فەرما بار. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، وندا قازىر ەشكىم تۇرمايدى. «ءتورت ساقاۋ» دەگەن اتاۋدى بىرەۋ ول جەردە ساقاۋ ادامدار تۇرعان دەپ تۇسىندىرسە، ەندى بىرەۋلەر ءتورت كورشى ساقاۋ ادامشا ءبىر- بىرىمەن ارالاسپاپتى دەگەن دەرەك ايتادى. دەسە دە، بۇل مەكەننىڭ يەسىز قالۋ سەبەبى مەن ايتقالى وتىرعان وقيعاعا بايلانىستى بولسا كەرەك.

«ءتورت ساقاۋداعى» يەسىز قالعان ۇيگە ءبىزدىڭ اۋىلدان ماعاش دەگەن قاريا ات- ارباسىمەن بارىپ، ەسكى- قۇسقى شەگەلەرىن سۋىرىپ، قالعان قۇرىلىس ماتەريالدارىن بۇزىپ الىپ جاتسا كەرەك. سوندا بيىكتە تۇرعان ونىڭ بەتىنە كۇن ساۋلەسى ءتۇسىپ، كۇن تۇسكەن جاقتان جەتكەندەي بولعان داۋىس: «نە الىپ جاتسىڭ، ەي، ماعاش؟ تيىسپە!» - دەپ، جاقىنداپ كەلگەن ءبىر پالەكەت جاعاسىنا جارماسا كەتىپتى. ماعاش اقساقال الىسا كەتىپ، اقىرى الگىنىڭ ماڭدايىنان بالعامەن سوعىپ، ءتىلىن كاليماعا كەلتىرىپ، سايتاننان باسىم ءتۇسىپتى. ءبىر كوزى اعىپ تۇسكەن سايتان: « ءا- ءا- ءا- ءا، مەنى جەڭدىم دەپ باراسىڭ عوي، شىركىن، جەڭىلسەم دە، ءۇرىم- بۇتاعىڭدى وڭدىرمايمىن!» - دەپ كەتىپتى. بۇل وقيعانى اۋىل ادامدارى بەرتىنگە دەيىن مايىن تامىزىپ ايتىپ ءجۇردى. ءبىراق سودان بەرى « ءتورت ساقاۋدا» ەشكىم تۇرعان ەمەس.

ەكىنشى وقيعا قاناپيا مۇعالىمنىڭ باسىنان وتكەن. قاناپيا ءمۇعالىم ىشىمدىك ءىشىپ ءجۇرىپ بىردە قوراباي اتتى مولداعا ءتىل تيگىزىپ الادى. كۇندەردىڭ كۇنىندە ول مال جايعاۋعا قوراسىنا كىرىپ،  ەسىكتى دالادان جارىق ءتۇسسىن دەپ شالقاسىنان اشىپ تاستايدى. ءبىر ۋاقىتتا ەسىك جابىلىپ، قورا ءىشىن قاراڭعىلىق باسادى. قانەكەڭ سەرىپپەسى تارتىلىپ قالعان شىعار دەپ ويلاپ، ەسىكتى شالقاسىنان قايتا اشىپ، اۋىر اعاشپەن تىرەپ قويادى. ءبىر ۋاقىتتا اعاش ورنىنان ءوز- وزىنەن قوزعالىپ، ەسىك تاعى جابىلادى. قاناپيا ءمۇعالىم قورقىپ ۇيىنە كەلەدى. كەلسە، ءوزى جاتاتىن بولمەدە شاشتارىن جايىپ نەشە ءتۇرلى شاشتارى جالبىراعان الباستىلار بي بيلەپ، ءماز- مەيرام بولىپ ءجۇر.

ۇيدەگى باسقا ادامدار وز بەتتەرىمەن ءجۇر، ەشتەڭە ەلەر ەمەس. سويتسە، الگى پالەكەتتەر تەك قاناپيا مۇعالىمگە كورىنەدى ەكەن. قاي بولمەگە بارسا دا ارتىنان قالماي، توپتاسىپ اندەتكەن ولاردان زارەزاپ بولعان قاناپيا قوراباي مولداعا كەلىپ: «اتا، وتكەندە سىزگە ءتىل تيگىزىپ الىپ وسىنداي پالەگە ۇشىرادىم. كەشىرىڭىز! قۇتقارىڭىز مەنى مىنالاردان!» - دەپ جاس بالاشا جىلاپتى. قوراباي اتا وعان ىشىرتكى جازىپ، دۇعا وقىپ، نە ىستەۋ، قانداي سوزدەر ايتۋ كەرەكتىگىن ۇيرەتىپتى. ونىڭ ايتقاندارىن ورىنداسا، الگى سايتانداردىڭ ءبارى قاناپيانىڭ كوز الدىندا بۋىنىپ- بۋىنىپ كىشكەنتاي عانا زاتقا اينالىپ جوعالا باستاپتى. تەك اراسىنداعى بارىنەن كارى، جاپ- جاسىل ءتۇستى الباستىعا دۇعانىڭ كۇشى جەتپەي قالعان كورىنەدى. باسقاسىنان قۇتىلسا دا، الگى ارتىنان قالماي قويىپتى. قاناپيا ءمۇعالىم قوراباي اتاعا قايتادان بارىپ، ءمان- جايدى ايتىپ، اتا تاعى دا قۇران وقيدى. قاناپيا ۇيىنە بارسا، الگى شاشى ۇزىن، جاسىل الباستى «قۇرتتى- اۋ مىنا قوراباي!» دەپ جانۇشىرا ايعايلاپ، قاناپيانىڭ كوز الدىندا ءوز- وزىنەن بۋىنعانداي كۇيگە ءتۇسىپ، جارىلعان شارداي كىشىرەيىپ، جوق بولىپ كەتىپتى. سول وقيعادان كەيىن قاناپيا اعايدىڭ قوراباي مولداعا دەگەن قۇرمەتى ەرەكشە بولدى.

 وسى اۋىلدىق وكرۋگتە سارى ولەڭ دەگەن جەر بار. ول جەردى زامانىندا جەتى اۋليە مەكەن ەتكەن. سونداعى اۋليەبۇلاقتىڭ جانىنداعى توبەدە ولار دۇعا وقىعان دەيدى. ءتىپتى بۇل جەردى مەكەن ەتكەن اۋليەلەردىڭ ءبىرى -  لەكەر ديۋانا مەككەدەن ورالماي، ۇرپاقتارىنا سول جاقتان ونىڭ اساتاياعى جەتكەن. قازىر ول اساتاياق بار، كوزىمىز كوردى. مىنە، سول سارى ولەڭ جەرىندە جىنداردىڭ ورداسى بولىپتى. اۋىل اقساقالدارىنىڭ ايتۋىنشا، لەكەر ديۋانانىڭ بالاسى ايتماعامبەت قاجىنىڭ جىندارمەن تىلدەسەتىن، ولاردى ىقتىراتىن قۇدىرەتى بولىپتى. اۋىلدا الگى جىنداردى كوزدەرىمەن ءارتۇرلى كەيىپتە كورگەن ادامدار ناۋقاسقا شالدىعىپ قالادى ەكەن. ولاردى ايتماعامبەت قاريا اكەسىنەن قالعان اساتاياعىمەن ۇشىقتاپ ەمدەپ جازاتىن كورىنەدى. وسى ايتماعامبەت اتانىڭ كوزىن كورگەن، بالا كەزىندە سول ۇيدە بولعان نىعمەت دەگەن اقساقال مىناداي حيكايا ايتقانى بار: «ءبىر كۇنى قوي قايىرىپ جۇرسەم، قياقتىڭ اراسىندا ءبىر كوركەم كەلگەن ايەل ادام گۇل تەرىپ ءجۇر ەكەن. كۇلىمسىرەپ ماعان جاقىنداي بەردى. ودان سوڭعىسىن بىلمەيمىن. ەسىمدى جيسام، ايتماعامبەت اتا تاياعىمەن ۇشىقتاپ، «ەشتەڭە ەتپەيدى، بالام، جازىلىپ كەتەسىڭ» دەپ وتىر ەكەن. ءبىرازدان سوڭ: «مەن ولارعا كەتىڭدەر دەپ ەدىم، سوڭعى كارىسى كەتپەي قالعان عوي» دەپ، سىرت جاققا بارىپ، دۇعا وقىپ، الگىلەرمەن تىلدەسكەن كورىنەدى. كەيىن نىعمەت اقساقال «ولار ەندى بۇل جاقتا جوق. سوڭعىسىن دا قۇرتتىم» دەگەنىن ەستيدى اتانىڭ.

بۇلاردىڭ ءبارى ەسكىلىكتى وقيعالار بولعانىمەن، مەن قازىرگى زاماندا سايتان كورگەن ادامدى دا كوردىم. ول - مەنىڭ دوسىم ازامات.

 -  ءبىر كۇنى ۇيىقتاپ جاتسام، جامان ءتۇس كورىپ قينالىپ جاتىر ەكەم، -  دەدى ول. -  ءبىر ۋاقىتتا ايەلىمنىڭ داۋسىنان ويانىپ كەتتىم. ايەلىم: «جىندىمىسىڭ، مۇنشاما سوققانىڭ نە؟ » -  دەپ، رەنجىپ، اۋناپ ءتۇستى. « ءما- ءا- ءا- ءا، مەن سەنى ۇرىپ جاتىرمىن با؟ رەنجىمەي بەرى قاراپ جاتشى، جامان ءتۇس كورىپ قورقىپ جاتىرمىن!» -  دەدىم. ايەلىم تىڭداماي، تەرىس قاراعان كۇيى ۇيقىعا كەتتى، ماعان سەنبەگەن بولۋى كەرەك. تۇسىمدە شەكەسىندە ءمۇيىزى بار، بويى ءبىر قارىس ماقۇلىقتى انىق كوردىم. ءاسىلى، تۇسىمدە دەۋىم بەكەر، كادىمگىدەي وڭىمدە كوردىم. كوزىمە ەلەستەتسەم، بويىم ءالى تىتىركەنىپ، جانىم تۇرشىگەدى. الگى ماقۇلىق ايەلىم ەكەۋمىزدىڭ جاستىعىمىزدىڭ ورتاسىنا تۇرىپ الىپ: «مىنانى ۇر! ۇر!» -  دەپ، مەنى ايەلىمە قارسى قاتتى ايتاقتادى. مەنىڭ ۇرمايتىنىما كوزى جەتكەن سوڭ، ەرەگەسىپ بارىپ ايەلىمنىڭ اۋزىنا تۇرىپ العانى. سول مەزەتتە وعان ىزالانىپ كەتىپ، بار كۇشىمدى سالىپ جۇدىرىعىممەن اياماي سوققىلادىم- اي كەلىپ. سويتسەم، ايەلىمنىڭ جاعىن سىندىرا جازداپىن عوي. الگى سايتان ايەلىمدى سوققىزۋ ءۇشىن ادەيىلەپ ونىڭ اۋزىنا بارىپ تۇرىپ العان ەكەن» ، -  دەدى ازامات. -  نەگىزى، مەن اس ءىشىپ بولعان سوڭ «بيسميللا» دەپ بەت سيپاۋدى بىلمەيمىن، توسەككە جاتقاندا نەمەسە كولىككە مىنگەندە دە اللانىڭ اتىن اۋزىما الۋ دەگەن جوق. الگى وقيعادان سوڭ ايەلىممەن ارامىز وڭباي قويدى. ءىشىپ الىپ قول كوتەرىپ، وتباسىمدى ىرىڭ- جىرىڭ قىلدىم. ەمشىلەردى شاقىرىپ ءۇيدى الاستاتىپ تا كوردىك. بىرەۋلەر «بۇل دۇعالاعاننان بولعان» دەپ تە ايتتى. قالاي دەسەك تە، الگى پالەكەت دەگەنىنە جەتىپ تىندى.

  نەگىزى، يىعىنا سايتان، جىن ءمىنىپ العان ادامدار اۋرۋ بولىپ قالادى. مەنىڭ ءبىر اپايىم سوڭعى جىلدارى اۋرۋ بولىپ قالدى. اۋرۋ بولعاندا، كورپەنى بۇركەنىپ جاتىپ الادى. ناق «بۇقپا جىن» دەگەننىڭ ءوزى. بىردە وعان ءبىر كورىپكەل: « ءسىزدىڭ جىنىس مۇشەڭىزدەن قارا جىن ىشىڭىزگە كىرىپ، ابدەن سەمىرىپ وتىرىپ العان، سول ءسىزدى العا باستىرمايدى، ارتقا تارتادى دا تۇرادى» ، -  دەپتى. اپايىم وعان سەنىپ وتىر. «مەن اۋىر بوساندىم. اۋرۋحانادان شىققان سوڭ ءىش كيىم كيسەم دەنەم اۋىراتىندىقتان، كوپ ۋاقىت ۇيدە جالاڭاش ءجۇردىم. جىندار كىرسە كىرگەنى راس تا شىعار» ، -  دەيدى ول. نەگىزى، دىنىمىزدە ۇياتتى جەرلەردى ۇيدە جاۋىپ ءجۇرۋ كەرەگى ايتىلادى عوي. باياعىدا اجەلەرىمىز «جالاڭاش جاتۋعا بولمايدى» دەيتىن، سول بەكەر ەمەس شىعار. ءدال جوعارىدا ايتىلعانداي بۇقپا جىن اۋرۋ مەنىڭ تاعى ءبىر تانىسىمدا بار. ول دا ۇيدە تارس بۇركەنىپ جاتا بەرەدى. وڭاشادا ءوز- وزىنەن شەگى قاتىپ كۇلىپ جۇرەدى. بىلايىنشا، اقىل- ەسى دۇرىس ادام. كەيدە ءتۇن ورتاسىندا اندەتە جونەلەدى. كورىپكەلگە بارعاندا وعان دا «ىشىڭە قارا جىن وتىرىپ العان، ول -  كارى جىن» دەگەنى بار ەدى. مەن ونىڭ سوزىنە ابدەن سەنەم. ويتكەنى تانىسىم كەيدە جىن نە ىستە دەسە سونى ىستەيتىنى بار. كەيدە ءوز- وزىنەن ۆاننا بولمەسىنە قامالىپ الىپ، قىرعىشپەن قابىرعاداعى اكتى قىرىپ تاستايدى.

مەن جىن- سايتاننىڭ بارىنا، ءتىپتى كوزگە كورىنەتىنىنە قاتتى سەنەم. «جىن» ، «سايتان» ، «ءىبىلىس» ، «الباستى» دەگەن اتاۋلارىنىڭ بولۋى دا ولاردىڭ تۇرلەرى، جاس ەرەكشەلىكتەرى بولاتىنىن اڭعارتاتىن سياقتى. سونىمەن قاتار، «اق جىن» ، «قارا جىن» تىركەستەرىنىڭ اۋىزدا ءجۇرۋى تەگىن ەمەس. ولار جۇرگەن جەردە جاقسىلىق، بەرەكە بولمايتىنى بەلگىلى عوي. ال جىندار ادام بالاسىنىڭ ىشىنە كىرىپ السا ءتىپتى جامان ەكەن. سوندىقتان ولاردان ساقتانىپ ءاردايىم ءتىلىمدى كاليماعا كەلتىرىپ، ءجۇز مارتە «ءبىسسىمىللانى» قايتالاپ جۇرۋگە تىرىسام. جىن يەكتەگەندەردىڭ كەبىن كيگىم كەلمەيدى.

 اۆتور: جاندوس جانىبەك

«الاش ايناسى» 

سوڭعى جاڭالىقتار