اشارشىلىق كۇنتىزبەسى

سول- سول-اق ەكەن، عالامتور بەتتەرى قاراما-قايشى پىكىرگە تولى ايتىسقا تولىپ كەتتى.
قازاقستاننىڭ اشارشىلىق ناۋبەتىن اتاپ وتپەكشى بولعانىن اشىق سىناي وتىرىپ، اندرەي ۆەرمەنيچيەۆ دەگەن جەرلەسىمىز بىلاي دەيدى: «ۋكراينادا وسى 80 جىل بۇرىن ءوتىپ كەتكەن وقيعانى ستاليننىڭ حالىققا جاساعان اشىق زۇلماتى (گەنوتسيدى) دەپ باعا بەرەدى. شىندىعىندا سولاي ما؟ بۇل جاعدايدا باعا بەرۋدە اسا ساقتىق قاجەت. كەڭەس ساياساتى ءىس جۇزىندە تاپ جاۋلارى- بايلار مەن كۋلاكتارمەن كۇرەستى بۇركەمەلەي وتىرىپ، يندۋسترياليزاتسيالاۋ ماقساتىن كوزدەدى»، - دەسە دە، ءبىر مەزگىل «تاۋبەسىنە» كەلگەن بولىپ، «ءبىراق- تا 30- جىلداردىڭ اشارشىلىعى ءوز قۇربانىن تاڭداپ جاتپادى»، - دەپ جازىپتى.
كەرىسىنشە، اقىن، جازۋشى، پۋبليتسيست، «پروستور» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى، «حرونيكا ۆەليكوگو دجۋتا» دەرەكتى پوۆەسىنىڭ اۆتورى ۆالەريي ميحايلوۆ «اينالدىرعان 10-15 جىلدا قازاقتار ءوز حالقىنىڭ تەڭ جارتىسىنان ايرىلدى. دۇنيەجۇزى تاريحى مۇنداي كولەمدەگى ناۋبەتتى بۇرىن-سوڭدى كورمەگەن ەدى. سوندىقتان دا ءار قازاق ازاماتى بۇل تراگەديانى ءبىلىپ، ەستە ساقتاۋعا مىندەتتى» دەپ تۇجىرىمدايدى. ارينە، ءار ادامنىڭ ءوز پىكىرى بار دەلىك، ءبىراق تا، حالقىمىزدىڭ سۇيەگىنە تاڭبا بولىپ باتقان سول زۇلماتتى بىزدەر قالايشا ۇمىتامىز؟ الىسقا بارماي-اق، ءوز وتباسىمىزدىڭ باسىنان كەشكەن ناۋبەتتى اتاپ وتەلىك.
اتامىز ءالىم شامامەن 1874 - جىلى تۋىلعان، ەكى اعايىندى. باۋىرى كارتەڭباي ءتورت ايەل السا دا، ءبىر دە ءبىر بالا سۇيمەي ءوتىپتى. اتامىز ءالىم كوزى اشىق، كوڭىلى وياۋ ادام بولعان ەكەن. بۇحارادان مەدرەسە ءبىتىرىپ، اۋىلدىڭ بالالارىنا ءدارىس بەرگەن، باۋ-باقشا ەگىپ، وسى بەرتىنگە دەيىن ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ جۇرتىندا «ءالىمنىڭ» باعى دەگەن جۇرناق ساقتالعان ەكەن.
اجەمىز سەيسەپ 13 قۇرساق كوتەرىپ، ولاردىڭ التاۋى نارەستە كەزىندە شەتىنەپتى. ءتىرى قالعان 4 ۇل، 3 قىزدان تەك اكەمىز قامزا مەن اپكەمىز سەكەر ءوز اجالىنان قايتىس بولعان، اتامىز بەن اجەمىز، ۇلدارى مەن قىزدارى ستالين زامانىنىڭ قۇرباندارى قاتارىندا.
ءبىزدىڭ وتباسىمىزدىڭ مارتيرولوگى (گرەك تىلىنەن، كۋاگەر، دالەل، ايعاق) ، قۇرباندار ءتىزىمى:
ءمادي ءالىم ۇلى - 1931 - جىلى اش حالىققا ءبىر قاپ بيداي تاراتقانى ءۇشىن اتۋ جازاسىنا كەسىلگەن.
ىنتىق ءالىم قىزى- 1932 - جىلى بۇكىل وتباسىمەن اشتىقتان قازا بولعان.
ءالىم تەمىر ۇلى- 1933 - جىلى اشتىقتان قازا بولعان.
سەيسەپ تەمىركەلىنى - 1933 - جىلى اشتىقتان قازا بولعان.
مۇعالي ءالىم ۇلى - 1933 - جىلى 17 جاسىندا اشتىقتان قازا بولعان.
ابباس ءالىم ۇلى - 1933 - جىلى 15 جاسىندا اشتىقتان قازا بولعان.
كۇلسىن ءالىم قىزى- 1933 - جىلى 8 جاسىندا حابارسىز كەتكەن.
كارتەڭباي تەمىر ۇلى، ءتورت ايەلىمەن اشتىقتان قازا بولعان.
سەكەر ءالىم قىزىنىڭ كۇيەۋى مەن بالالارى دا اشارشىلىق قۇرباندارى.
بۇل جەردە مەن قازا تاپقان دەپ ادەيىلەپ جازىپ وتىرمىن، ويتكەنى ولار ءوز اجالىنان قايتقان جوق، قاستاندىقتان، قولدان جاسالعان زۇلماتتان قازا تاپتى، سۇيەكتەرى كومۋسىز دالادا قالدى. ستالين جاساعان بار ناۋبەتتەن ءتىرى قالىپ، ارتىنان ۇرپاق وربىتكەن جالعىز اكەمىز، ال ءالىمنىڭ بار بالاسى امان بولسا، بۇگىن سانىمىز قانشا بولار ەدى، كىم ءبىلسىن؟
اكەمنىڭ ەستەلىگى
اشارشىلىق جىلى. ەل اش، شەتىنەن قىرىلىپ جاتىر. بۇل- قازاققا گولوشەكين اكەلگەن رەفورمالار جەمىسى. ەل ءىشى ۇرەيگە تولى، «ادام جەپتى» دەگەندى ەستىمەسەك، كورمەگەنبىز. اشقۇرساق، جەتىم بالالار بۇرالىپ، اۋىلدان-اۋىلعا تەنتىرەپ تاماق ىزدەيمىز. ءبىراق، ءبىر اۋىلدان ءبىر اۋىلدىڭ ارتىپ تۇرعانى شامالى. بىردە، اش قارىننىڭ اۋرەسىمەن ساندالىپ جالعىز كەلە جاتىپ، ايدالادا ەت اسىپ وتىرعان ورىس ەركەك پەن قاتىنعا جولىعىپ قالدىم. مەنى كورە، ەكەۋى دە جامىراي: «يدي سيۋدا، مالچيك، يدي،» - دەپ شاقىردى. اسىلعان قازان، بۇرقىراعان ەتتىڭ ءيىسى...
سىلەكەيىم شۇبىرىپ، ىشەكتەرىم شۇرقىراپ كەتتى، قۋانىپ، جاقىنداي بەردىم. ولار مەنى وشاقتىڭ قاسىنا وتىرعىزىپ، وزدەرى قازاننىڭ قامىمەن ءجۇر. شامالايمىن، ەتتەرى مول سياقتى. قازان اسىلىپ جاتىر، وشاقتىڭ قاسىندا تاعى دا ءبىرسىپىرا شيكى ەت جاتىر، الگىنىڭ بەتىنە ءار جەرىنە قان سىڭگەن ورامال جابا سالعان...
قازان قاشان وتتان تۇسەر ەكەن دەپ تىپىرشىپ وتىرعام، ءبىر كەزدە وت جەلمەن لاپ ەتىپ ەدى، الگى ورامالدىڭ شەتى اشىلىپ كەتتى. و، توبا، ەت دەپ دامەلەنىپ وتىرعانىم - بورشالانعان ادام ەتى، ادام بولعاندا، جاس بالانىڭ سيراعى كوزىمە انىق كورىندى. سول مەزەتتە ءبارى بەلگىلى بولدى: و سۇمدىق، ادام جەگىشتەر! اتىپ تۇرىپ، زىتا جونەلدىم. الگىلەر بىرىنە-ءبىرى: «دەرجي ەگو، دەرجي» - دەپ ارتىمنان ءتۇستى. مەن زارەم ءزار تۇبىنە كەتىپ، زىتىپ بەردىم. جۇرەگىم اۋزىما تىعىلىپ، قاشىپ كەلەم، اياعىم اياعىما جۇقپايدى. ارتىمنان انا ەكەۋى قالماي كەلەدى. جان دەگەن قانشا ءتاتتى بولسا دا، اشتىقتان ابدەن قالجىراعام، سىلەم قاتىپ، قۋعىنشىلارىمنىڭ قولىنا ىلىگەتىن بولدىم. بىرەۋى ەندى جاعامنان الا بەرگەندە، مەنىڭ باعىما قاراي، جولدىڭ بۇرىلىسىنان ءبىر ات اربا شىعا كەلدى. اعاتايلاپ، بار پارمەنىممەن سولاي قاراي جۇگىردىم. كوزىمنىڭ قيىعىمەن بايقاعانىم، ورىس جالت بۇرىلىپ، قاتىن كۇيبەڭدەپ، شوپشەك تەرگەن بولىپ، جىلىستاپ بارادى ەكەن. ءبىر اجالدان سول ءبىر ات اربا ايداۋشى الىپ قالىپ ەدى.
مارۋانا حامزا قىزى
ult.kz