قازاقستاننىڭ بولاشاعى جارقىن ەكەنىنە سەنىمدىمىن - قازاقستانداعى ا ق ش ەلشىسى جون وردۆەي

ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق، سۇيىكتى قازاق جازۋشىلارى، سونىمەن بىرگە قازاقستاننىڭ كوزتارتارلىق جەرلەرى جايىندا وي ءبولىستى.
- ەلشى مىرزا، ءسىز ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى ا ق ش ەلشىلىگىن العاش رەت باسقارىپ وتىرعان جوقسىز. 2008 - جىلى ءسىز ەلىمىزدەن كەتكەننەن كەيىنگى قازاقستاندا ورىن العان وزگەرىستەرگە قانداي باعا بەرەسىز؟ قانداي سالالاردا ايتارلىقتاي ورلەۋ بار؟
- قازىرگى ساتكە دەيىن ەلشى رەتىندە 2004-2008 - جىلدارى جانە 2011 - جىلى قازاقستانداعى ا ق ش ىستەرىنىڭ ۋاقىتشا سەنىمدى وكىلى رەتىندە وسى جەردەگى ءبىزدىڭ ديپلوماتيالىق ميسسياعا باسشىلىق جاساعانىم بار.
ال ءۇشىنشى مارتە ورالۋىم مەن ءۇشىن قازاقستاننىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەندىگىن جانە وسى جەردە جۇمىس ىستەۋ ۇنايتىندىعىن ايقىن كورسەتەدى. بۇعان قوسا، مۇنىڭ باستى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى سىزدەردىڭ ەلدەرىڭىزدە ورنى الىپ جاتقان قارقىندى وزگەرىستەر ەكەندىگىنە داۋ جوق.
ينفراقۇرىلىم نە بولماسا ازاماتتىق قوعامنىڭ ەسەلەنىپ كەلە جاتقان الەۋەتى، ءبىلىم بەرۋ نەمەسە وڭىرلىك ىنتىماقتاستىق جايىندا ءسوز قوزعاساق تا قازاقستاننىڭ كەز كەلگەن سالادا ىلگەرىلەۋشىلىكتى پاش ەتىپ وتىرعاندىعىن انىق بايقاۋعا بولادى.
ءبىزدىڭ قازاقستانمەن ءبىلىم سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىعىمىز دا كەڭەيە تۇسۋدە. اعىمداعى جىلى ا ق ش- تا 5 مىڭنان استام قازاقستاندىق جاس ءبىلىم الۋدا جانە ءبىز ولاردىڭ قاتارى كوبەيە تۇسكەندىگىن قالايمىز. ولار: ۋنيۆەرسيتەت ستۋدەنتتەرى، جوعارى سىنىپ وقۋشىلارى جانە قىسقا مەرزىمدى وقۋ باعدارلامالارىنىڭ قاتىسۋشىلارى.
مەن جاقسىلىق رەتىندە باعالايتىن تاماشا وزگەرىستەردىڭ ءبىرى - بۇل ۇكىمەتتىڭ ورتالىق كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتى ارقىلى قوعاممەن ءوزارا ءىس-قيمىلدى جولعا قويۋى. بۇل تۇعىرناما «ۇكىمەت- ازامات» سۇحباتتاستىعىنىڭ كەڭەيۋىنە سەپتىگىن تيگىزەدى، بيلىك جۇمىسىنىڭ اشىقتىعىن كورسەتەدى جانە مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ جۇمىسىنا قوعامدىق تۇسىنىك دەڭگەيىن ارتتىرا تۇسەدى.
جوعارى شەندى شەنەۋنىكتەردىڭ تىكەلەي ەفيردە ساۋالدارعا جاۋاپ بەرۋى قازىرگى تاڭدا كۇندەلىكتى تاجىريبەنىڭ بىرىنە اينالىپ وتىر جانە قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ زور اشىقتىقتى قامتاماسىز ەتۋدە قابىلداۋى ءتيىستى تاماشا ۇلگىنىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى.
قازاقستان دامىتۋدى جالعاستىرىپ وتىرعان جاسىل ەكونوميكا، جوعارى تەحنولوگيالىق يندۋستريا سىندى باسقا دا سالالار بار. ءالى دە اتقارار ءىستىڭ اۋقىمى مول. دەگەنمەن، مەنىڭشە، قازاقستان قازىردىڭ وزىندە ءبىراز تابىسقا قول جەتكىزدى ءارى ىلگەرىلەۋشىلىك جولىندا العا جىلجۋىن جالعاستىرىپ كەلەدى.
- ءسىز كوممەرتسيالىق ديپلوماتيانىڭ دامۋىنا قوسقان ۇلەسىڭىز ءۇشىن امەريكا ساۋدا پالاتاسىنىڭ ناگراداسىن بىرنەشە مارتە يەلەندىڭىز. امەريكا مەن قازاقستان بيزنەسى اراسىنداعى بايلانىس قالاي دامۋدا؟
- «شيەۆرون» قازاقستاننىڭ ءبىرىنشى نەگىزگى حالىقارالىق ينۆەستورى بولعان ساتتەن باستاپ، ونىڭ سوڭىن ىلە-شالا باسقا دا كوپتەگەن امەريكاندىق بيزنەس قۇرىلىمدار ەلدەرىڭىزگە اعىلا باستادى. ءسىز قازاقستاندىق ەكونوميكانىڭ كوپتەگەن سەكتورلارىندا امەريكاندىق كوممەرتسيالىق ۇيىمداردىڭ قاتىسىپ وتىرعاندىعىن كورە الاسىز.
«جەنەرال ەلەكتريك» لوكوموتيۆ زاۋىتى زور اسەر قالدىرادى. «سيتيبانك» پەن «Honeywell»- دە بۇل جەردە مول ينۆەستيتسيا قۇيۋىمەن تانىمال. جوعارى تەحنولوگيا سالاسىندا ءسوز قوزعاعاندا، «Thales Raytheon System» كومپانياسىنىڭ قازاقستاننىڭ اۋە قورعانىسىنا ارنالعان كۇردەلى رادارلار ءوندىرىسىن جولعا قويۋ جونىندەگى جوسپارىن تاماشا ۇلگى رەتىندە اتاۋعا بولادى. امەريكاندىق كومپانيالاردىڭ قازاقستانعا دەگەن قىزىعۋشىلىعى جىل سايىن ارتىپ كەلەدى. بۇل اسىرەسە، ەلدەرىڭىزدىڭ زاڭدىق بازانى جەتىلدىرۋ شارالارىن قابىلداعاننان كەيىن ءتىپتى قارقىن الا ءتۇستى.
مەن پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ وزدەرىن قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ بەلسەندى ينۆەستورلارى رەتىندە كورسەتە بىلگەن ءبىرقاتار ەلدەردىڭ ازاماتتارىمەن قاتار امەريكاندىق ازاماتتاردىڭ دا قازاقستانعا ەكى اپتاعا دەيىن ۆيزاسىز كەلە الاتىندىعىن جاريا ەتۋىن زور قۋانىشپەن تىڭدادىم.
ساياحات جايىندا ءسوز قوزعاعاننان كەيىن ەندىگى ۋاقىتتا قازاقستاندىقتاردىڭ ا ق ش-قا بەسجىلدىق ۆيزا الا الاتىندىعىن جانە ءبىر ساپارى بارىسىندا ا ق ش-تا جارتى جىلعا دەيىن قالۋعا مۇمكىنشىلىكتەرى بار ەكەندىگىن اتاپ وتكىم كەلەدى.
قازاقستان - ازاماتتارى بەسجىلدىق ۆيزا الا الاتىن ورتالىق ازياداعى جالعىز ەل. بۇدان بولەك، ەگەر سىزدە بۇعان دەيىن امەريكاندىق ۆيزا بولعان بولسا، وندا ءسىز سۇحباتتاسۋسىز-اق ۆيزاعا يە بولاسىز.
- قازاقستان، رەسەي جانە بەلارۋستىڭ ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق قۇرۋىن قالاي باعالايسىز؟ وسىعان وراي ا ق ش قازاقستاندىق باعىتتاعى ساياساتىنا قانداي تۇزەتۋلەر ەنگىزەتىن بولادى؟
- ە ا ە و- عا قوسىلۋ - بۇل قازاقستاننىڭ شەشىمى. ءبىز سىزدەردىڭ ەلدەرىڭىزدىڭ كورشىلەرىمەن ءتيىمدى ساۋدا-ساتتىق بايلانىستارىنىڭ بولعانىن قالايمىز. ارينە، ءبىز ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق دامىعان سايىن ا ق ش-تى قوسا العاندا باسقا دا ەلدەردەن كەلگەن تاۋارلاردىڭ قولجەتىمدىلىگى قازىرگى دەڭگەيدە قالا بەرەتىندىگىنە ءۇمىت ارتامىز. ءبىراق، مۇنان دا ماڭىزدىسى قۇراما شتاتتار قازاقستاننىڭ دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا كىرۋ ۇمتىلىسىنا قولداۋ بىلدىرەدى. ءبىز قازاقستاننىڭ د س ۇ-عا كىرۋى سىزدەردىڭ ەلدەرىڭىزدى مۇنان دا زور جەتىستىكتەرگە جەتەلەيتىندىگىنە سەنىمدىمىز. نارىقتى ىشتەن جانە سىرتتان دا اشىق ساقتاي وتىرىپ، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق گۇلدەنۋىنە ءوز ۇلەسىن قوساتىن بولادى.
- ءسىز پوليگلوتسىز، اعىلشىن، ورىس، چەح، يتاليان، فرانسۋز، نەمىس تىلدەرىن جەتىك بىلسەڭىز، ارميان جانە قازاق تىلدەرىندە ءتىل سىندىرىپ ۇلگەرگەنسىز. قازاق ءتىلىن قالاي ۇيرەندىڭىز؟ جالپى، ءتىل ۇيرەنۋدەگى قۇپياڭىز نەدە؟
- قازاق ءتىلىن ءبىرشاما ۇيرەنىپ قالدىم ءارى ونى ودان ارى جالعاستىرۋىما تاعى ءبىر مۇمكىندىك تۋعانى ءۇشىن ءوزىمدى باقىتتى سەزىنەمىن. كەيبىر ادامدار شەتەل تىلدەرىن ۇيرەنۋگە بەيىم بولىپ كەلەدى. ءبىراق، مەنىڭشە، ادام ءتىل ۇيرەنۋدى ەرتەرەك باستاسا، وعان سول تىلدە سويلەپ كەتۋ ايتارلىقتاي جەڭىل بولادى. شەت ەل تۋرالى ەستەلىكتەرىمنىڭ ءبىرى بالا كەزىمدە سان-فرانسيسكوداعى چايناتاۋنعا بارۋىم بولعانى ەسىمدە. سول كەزدە مەن اعىلشىن تىلىندە سويلەمەيتىن ءبۇتىن ءبىر اۋداندى كورگەنىمە تاڭ قالعانىم بار. بۇعان قوسا، مەن وسكەن قالانىڭ تەڭ جارتىسى يسپان تىلىندە سويلەيتىن. مادەني جانە تىلدىك ايىرماشىلىق - بۇل تانىمال امەريكاندىق الۋانتۇرلىلىك اسپەكتىلەرىنىڭ ءبىرى.
- قازاق كلاسسيكتەرىنەن كىمدەردىڭ شىعارمالارىن وقيسىز؟
- قازاقستاندا كلاسسيك جازۋشىلار وتە كوپ. قازاقستاننىڭ ۇلتتىق قازىناسىنا اينالعان ابايدان بولەك ماعان شاكارىم قۇدايبەردى ۇلىنىڭ «قالقامان-مامىر» پوەماسى ۇنايدى. قازاقستانداعى توڭكەرىس پەن ازاماتتىق سوعىس تاريحىن شىنايى بەينەلەگەن ساكەن سەيفۋلليننىڭ «تار جول، تايعاق كەشۋ» رومانىن دا ەرەكشە اتاپ وتكىم كەلەدى. وسى جازدا كوشپەلى حالىقتىڭ ءومىرى، قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى جانە ۇلت ازاتتىق قوزعالىس جايىنداعى ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ «كوشپەلىلەر» تريولوگياسىن وقي باستاۋدى ماقسات تۇتىپ وتىرمىن.
- ءسىز ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن وڭىرلەرىندە بولدىڭىز. قاي ءوڭىر كوڭىلىڭىزدەن شىقتى (ينفراقۇرىلىمى، تابيعاتى مەن ادامدارى)؟
- مەن الماتى مەن استانادا تۇردىم، قازاقستاندا كوپ ساياحاتتادىم. ماعان وسى ساپارلارىم بارىسىندا ءاربىر وڭىردەن كورگەندەرىم كوڭىلىمنەن شىقتى. مەنىڭ جان دۇنيەمە تاۋ جاقىن. ولار ماعان جىلدىڭ كەز كەلگەن مەرزىمىندە ۇنايدى. ال، كورىكتى ورىندارعا كەلەر بولساق، ماڭعىستاۋداعى قورىمدار مەنى ەرەكشە تاڭ قالدىردى.
- ەلوردا كۇنىنە وراي استانا تۇرعىندارى مەن قازاقستان حالقىنا قانداي تىلەگىڭىز بار؟
- ەلوردا كۇنىنە وراي مەن بارلىق استانالىقتار مەن قازاقستاندىقتارعا زور دەنساۋلىق، مول باقىت تىلەيمىن. استانا پروگرەسى بارشا قازاقستاننىڭ پروگرەسىن پاش ەتەدى. ونىڭ جەتىستىكتەرى كەز كەلگەن ادامنىڭ كەۋدەسىنە ماقتانىش سەزىمىن تۋىنداتادى.
استانا كۇنى - بۇل سىزدەردىڭ بارشا ەلدەرىڭىز ءۇشىن مەرەكە. بۇل قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەردى سارالاپ، الداعى كۇندەردە نەنى جاقسارتۋ قاجەتتىگىن وي ەلەگىنەن وتكىزەتىن كۇن. مەن قازاقستاننىڭ بولاشاعى جارقىن ەكەندىگىنە سەنىمدىمىن.
- سۇحباتىڭىزعا راحمەت!
اۆتور: مارلان جيەمباي