ايتىستان كولىك ءمىنىپ بايىپ كەتكەن اقىن جوق- ايتىسكە ر اقىن سەرىكزات دۇيسەنعازين

- ەڭ العاش اقىندىقتىڭ اۋىلىنا ولەڭدى اۋىزشا ايتىپ ەمەس، جازىپ كەلدىم. بوزبالا كەزىمنەن جازاتىنمىن. كەيىن پوەزياعا ۇقساس، ايتىس ونەرىنە، ياعني، پوەزيامەن دىڭگەگى ءبىر بولعانىمەن، جاپىراعى بولەك ونەرگە كەتتىم. سۋىرىپ سالماعا قابىلەتىمنىڭ بارلىعىنان جانە دومبىرا تارتا الاتىندىقتان كوپ ۋاقىتىمدى ايتىس ونەرىنە ارنادىم.
قوسىمشا پوەزيادان دا قول ۇزگەن جوقپىن. ءبىراق، ءسىز سۇراعانداي كلاسسيكالىق ولەڭ جازدىم دەپ ايتا المايمىن. ەگەر ونداي ولەڭىم بولسا سىنشىلار، ادەبيەتشىلەر، جۋرناليستەر، قاراپايىم وقىرمان، ەل- جۇرت ءوز باعاسىن بەرە جاتار. كەزىندە ماحاببات، جاستىق تۋرالى دا جازدىق. دەگەنمەن، تابيعات، اۋىل تاقىرىبى جانىما جاقىن.
ىشتەن شىققان دۇنيە بولعاسىن ولەڭدەرىمدى بولە جارا قارامايمىن. الايدا، وزىمە ەڭ جاقىن، سۇيىكتى ولەڭىم «كوك دونەن» دەگەن تۋىندىم. سەبەبى، وسى ولەڭمەن ءمۇشايراعا قاتىسىپ، جۇلدەلى ورىن العام.
ەندى ولەڭ بولعاننان كەيىن كەز- كەلگەن اقىندا جاقسى ولەڭ دە، جامان ولەڭ دە بولادى. ءتورت اياعى تەڭ تۇسكەن اقىندار كەمدە- كەم. مىسالى، كوركەمدىك تۇرعىدان الىپ قاراعاندا ۇلى اقىن ابايدىڭ پوەمالارى كلاسسيكالىق تۋىندىلار قاتارىنا جاتپايدى. ال ولەڭدەرى الەمدىك پوەزيانىڭ جاۋھارى عوي. جاقىندا ءبىر ادەبيەتشى اعامىزدىڭ «قازاق پوەزياسىنىڭ اقيىعى مۇقاعاليدىڭ كىتابىن شىعارۋ مەنىڭ قولىمدا بولسا، تەك 100 ولەڭىن عانا تاڭداپ جارىققا شىعارار ەدىم» دەگەنىن ەستىدىم. بۇل جەردە اركىمنىڭ ولەڭگە دەگەن تالعامى باسقا.
مامانداردىڭ كوزقاراسىمەن قارايتىن بولساق، كەز- كەلگەن اقىننىڭ ولەڭدەرىنەن كەمشىلىك تابۋعا بولادى ەكەن. سول سياقتى، مەنىڭ دە جەتىستىگىمنەن كەمشىلىگىم كوپ دەپ ەسەپتەيمىن. كەمشىلىككە ۇرىنبايتىن اقىن كەمدە- كەم. سوندىقتان، ءساتتى شىققان ولەڭدەرىم دە، ناشار، ءساتسىز شىققانى دا بار، ءساتتى ولەڭنىڭ ءساتسىز شۋماقتارى دا بار بولۋى زاڭدىلىق.
- وسىدان 20 جىل بۇرىنعى سەرىكزات قانداي ەدى؟
- 20 جىل بۇرىن ءجاي عانا بوزبالا ەدى. ومىرگە دەگەن كوزقاراسى باسقا ەدى. قىزدارعا عاشىق بولىپ جۇرگەن سەرىكزات ەدى. ولەڭىم دە بار: بويجەتكەن كورسەك بۇلقانىپ بويدا قان تاسىپ، اعىزىپ شاۋىپ الاتىن البىرتتاعى كەز، - دەگەن. الىپ- ۇشىپ تۇراتىن كەۋدەمىزدە ءبىر جەلىك بولاتىن. قىزدار كورسەك، ماقتانىپ ولەڭ وقىعىمىز كەپ، اتقا مىنسەك الدىنان شاۋىپ وتكىمىز كەلىپ تۇراتىن. ال، قازىر ەندى باسقامىز. سەبەبى، ادام ۋاقىت وتە كەلە تولىسادى، ومىرگە كوزقاراسى وزگەرەدى. اينالاعا باسقاشا كوزبەن قارايسىڭ. وتباسى قۇراسىڭ، اكە بولاسىڭ. بالالارىڭا اقىل ايتۋ كەرەكسىڭ، ول ءۇشىن ءوزىڭ ءوسۋ كەرەكسىڭ. سولاي عوي؟
ۋنيۆەرسيتەتتە ءبىلىم الدىق. ونى ءبىتىرىپ، ۇلكەن عىلىمي ورتاعا تۇستىك. باعىما وراي، ۇلكەن اكادەميكتەرگە، عالىمدارعا شاكىرت بولدىم، بىرگە قىزمەت جاسادىم. اتاقتى زەينوللا قابدولوۆ، زاكي احمەتوۆ، تۇرسىنبەك كاكىشيەۆ، رىمعالي نۇرعالي، سەيىت قاسقاباسوۆ، اقسەلەۋ سەيدىمبەك سياقتى زيالىلاردىڭ تاربيەسىن كوردىك، ءتالىمىن الدىق. ولاردىڭ ءارقايسىسى ءبىر- ءبىر الاتاۋ ەكەنىن بىلەسىز. سوندىقتان جيىرما جىل ىشىندە كوزقاراسىمنىڭ وزگەرمەۋى مۇمكىن ەمەس قوي.
- بالا كەزدە ەكىنىڭ ءبىرى ارمانشىل عوي. ءسىز قازىر ارمانداي بىلەسىز بە؟
- ارمان دەگەن كەز - كەلگەن ادامدا، كەز- كەلگەن جاستا بولادى. ەگەر ارمانىمىز جوق بولسا، قيالدامايتىن بولساق، وندا ادامي قاسيەتتەن دە جۇرداي بولاتىن ەدىك. اكادەميك اعامىز ايتىپ ەدى: مەن قاراپايىم سيىرشىنىڭ بالاسى ەدىم، اكادەميك بولدىم، - دەپ. سول سياقتى مەندە قاراپايىم اۋىلداعى كوپ قارا سيراق بالانىڭ ءبىرى ەدىم، ەندى، مىنە، استانا قالاسىندا وتىرمىن. سوعان قاراعاندا ارمانىمنىڭ كوپ بولىگى بولماسا دا، ءبىرتالاي پايىزى ورىندالعان سياقتى.
كەلەشەككە ارمان كوپ. باستىسى، حالىققا قىزمەت ەتۋ. بارلىق ماسەلەلەردى قامتي الماساق تا، ءوز ماماندىعىم، سالام بويىنشا جۇمىس ىستەپ، قازاققا تامشىداي بولسا دا قىزمەت ەتىپ، ەڭبەگىمدى سىڭىرگىم كەلەدى. باعىتىم عىلىم مەن ونەر جولىندا بولعان سوڭ، بيىگىنە جەتكىڭ كەلەدى.
- ۇلكەن عالىمداردان ءتالىم- تاربيە الدىم دەدىڭىز. قازىرگى تاڭدا فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتىسىز. ياعني، ءوزىڭىز قانداي ۇستازسىز؟
- قانداي ۇستاز ەكەنىمدى شاكىرتتەرىم ايتار. ماقتانعانىم ەمەس، ءبىراق، باسقا قالالاردان ماعان شاكىرت بولعىسى كەلەتىن وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ قاتارى دا از ەمەس. الەۋمەتتىك جەلىلەردە ءوتىنىش ءبىلدىرىپ جاتادى. كوبىنەسە رەنجيدى، سەبەبى، ولار باسقا قالادا بولعاندىقتان وتىنىشتەرىن ورىنداي المايتىن كەزدەر بولادى. باسقا قالادان كەلىپ، شاكىرت بولىپ جاتقاندار دا بار.
مىسالى، مەيىرجان الىبەكوۆ دەگەن اقىن قازىر ايتىستاردى جۇرگىزىپ ءجۇر. 5-6 سىنىپتا جۇرگەن كەزىندە كەلىپ، ماعان شاكىرت بولۋعا ءوتىنىشىن ءبىلدىردى. ءبىراق، ول ساتبايەۆ قالاسىندا، مەن استانادا بولعاندىقتان قيىن بولاتىنىن، شاكىرت بولۋ ءۇشىن قاسىمدا ءجۇرىپ، تاجىريبەمدى كورۋ كەرەك ەكەنىن ايتتىم. 5 ايدان كەيىن اتا- اناسىن كوندىرىپ، استاناعا كوشىپ كەلدى.
وسىنداي شاكىرتتەرىمنىڭ قاتارى از ەمەس. يرانعايىپ كۇزەمبايەۆ، ەركەبۇلان قاينازاروۆ، سىرىم اۋەزحان، جاقسىلىق ورىنباسار، مەيىربەك سۇلتانحان، جانداربەك بۇلعاقوۆ، التىنبەك سۇيىنبەك ۇلى، ۇمتىل زاقان ۇلى، ايبەك قالي، اجار ەربولعان، اقەركە اسان سەكىلدى مەنى ۇستاز سانايتىن تالانتتى شاكىرتتەر، ءىنى- قارىنداستارىم بار. كوبىنىڭ ايتىس پەن پوەزيا ساحناسىنا شىعىپ، بەلگىلى بولىپ جاتقاندارىنا قاراعاندا، ۇستازدىعىم جامان ەمەس سياقتى.
ال، ەندى ۋنيۆەرسيتەتتە ساباق بەرۋگە كەلەتىن بولساق، كوبىنە قولايىما جاعاتىن ساباقتاردى بەرەمىن. ⅩⅩعاسىر باسىنداعى ادەبيەت، ⅩⅨ عاسىرداعى قازاق ادەبيەتى، ايتىس ونەرى دەگەن سياقتى پاندەردەن ءدارىس وقيمىن. بۇل، ەندى كۇندە ءوزىم زەرتتەپ جۇرگەن، ىشىندە قايناپ جۇرگەن، پراكتيكادا كورىپ جۇرگەن ساباقتار. سوندىقتان، ءوز پىكىرىمدە ساباقتى جامان بەرمەيتىن سياقتىمىن. ارينە، ءوزىم ءۇشىن ءالى دە كوپ ىزدەنىس كەرەك. دەگەنمەن، ارىپتەستەرىمنىڭ ۇستازدىعىما پىكىرى جامان ەمەس.
- ءدال وسى جەرجە سىزدەن ايتىس تۋرالى سۇراماۋىمىز مۇمكىن ەمەس. ساحنادا بىردە جەڭدىڭىز، بىردە جەڭىلدىڭىز. ءسىزدىڭ ىشكى ويىڭىزشا، ايتىستا كىمنەن وڭباي ۇتىلدىڭىز؟
- مەنىڭ ايتىسقانىما 25 جىلداي بولىپ قالدى. جەڭدىك تە، جەڭىلدىك تە. بوكستا كەرەمەت سوققىلار بولادى عوي، سول سياقتى كەرەمەت جاۋاپتارعا تاپ بولعان كەزدەرىمىز بولدى. قايتا جاۋاپ تاپپاي قالعان كەزدەرىم بولعان ەمەس. دەگەنمەن، انا ءبىر جىلى قاراعاندىنىڭ شەت اۋدانىندا بەكارىس شويبەكوۆپەن ايتىساردا ءبىر قىزىق وقيعا بولدى. جولدان ۇيىقتاماي كەلىپ، قاتتى شارشاعاندىقتان ولەڭىمدى دۇرىس ايتا الماي، بەرەكەم قاشقانى بار. ءبىراق، بىرەۋدەن وڭباي ۇتىلعانىم ەسىمدە جوق.
- ءوز كوڭىلىڭىزدەن شىققان ايتىسىڭىز قانداي؟
- بۇل سۇراعىڭ ادامعا ۇلكەن بالاڭدى جاقسى كورەسىڭ با، الدە كىشى بالاڭدى جاقسى كورەسىڭ بە دەگەن سياقتى ەكەن. بالانىڭ ءبىر- بىرىنەن ارتىقشىلىعى جوق. ولەڭ دەگەن نارسە ادامنىڭ ءبىر بالاسى سياقتى. سول ءۇشىن ءبولىپ جارعىم كەلمەيدى. ءبىراق، ەكى - ءۇش ايتىستا ۇلكەن دارەجەگە جەتتىم. سونىڭ ءبىرى حالىق اقىنى تولەۋ كوبدىكوۆكە ارنالعان رەسپۋبليكالىق ايتىستا باس جۇلدە، مىنا ىرگەدەگى قورعالجىن اۋدانىندا وتكەن رەسپۋبليكالىق ايتىستا باس جۇلدە جانە ۇزىناعاشتا جامبىل اتامىزدىڭ قۇرمەتىنە ارنالعان رەسپۋبليكالىق ايتىستا باس جۇلدە العانمىن. وسى ۇشەۋىم ءساتتى ايتىسىم دەپ سانايمىن. باسقا دا جۇلدە العان ايتىستارىم كوپ.
- سىزدەردىڭ جاس كەزدەرىڭىزدە ەل كوزىنە تۇسكەن مىقتى ايتىسكەرلەر كوپ ەدى. قازىرگى جاستاردىڭ قاۋقارى قانشالىقتى؟ 20 جاستاعى ايتىسكەرلىگىڭىزدەن مىقتى ما، الدە ءالسىز بە؟
- قازىر مىقتى اقىندار بار. جانداربەك، مەيىربەك، سىرىم، تالعات مىقي، قانات مىرزاحان، ت. ب. بارلىعى دا جاقسى ايتىسادى. تىلدەرى كەستەلى، ويلارى ۇشقىر. ەڭ ماڭىزدىسى ساحنادا حالىقپەن جۇمىس ىستەي الادى. ايتىسكەرلىك شەبەرلىكتى ەركىن مەڭگەرگەن جاس اقىندار كوكتەمگى شوپتەي قاۋلاپ ءوسىپ كەلەدى. ول ايتۋعا وڭاي نارسە. ايتىستىڭ كۇردەلى ونەر ەكەندىگىن ايتىسقا تۇسكەن ادام عانا تۇسىنەدى.
- قازىرگى قازاق اندەرىنە كوپشىلىكتىڭ كوڭىلى تولمايدى. سىن كوپ. سىزدە اۋىق- اۋىق ءان جازاسىز. ءوزىڭىز جازعان سول اندەر ءوز كوڭىلىڭىزدەن شىعا ما؟
- «ءاننىڭ دە ەستىسى بار، ەسەرى بار» دەپ اباي اتامىز ايتقانداي، قازىر وزىمە ۇنامايتىن اندەر كوپ. بالكىم ول باسقاعا ۇنايتىن شىعار، ونى تاعى جوققا شىعارا المايمىز. قاراپايىم حالىققا كوبىنە جەڭىل اندەر ۇنايدى. ال زيالى قاۋىم ونداي اندەردى تىڭداماۋى مۇمكىن. انگە ءماتىن جازۋ وڭاي شارۋا ەمەس. ءاننىڭ كىلتىن تاۋىپ، ءار نوتاعا سايكەسىنشە كەرەكتى ارىپتەردى ءدال ءتۇسىرۋ وتە قيىن. سوندىقتان ول كوبىنە سازگەرمەن، انشىلەرمەن اقىلداسىپ، بىرىگىپ جاسالاتىن جۇمىس. كەزىندە ءشامشى اعامىز دا اندەرىن اقىندارمەن اقىلداسىپ وتىرىپ جازعان.
- ايتىستا ءجۇرىپ 20 شاقتى كولىكتى جۇلدەگە العاندار بار. ايتىستا جۇرگەلى بەرى ءسىز قانشا كولىكتى تاقىمعا باستىڭىز؟
- ايتىستاعى جۇلدەلەرىمنىڭ بارلىعىن دەرلىك قوسقاندا 20-30 شاقتى كولىك شىعاتىن شىعار. ءبىراق، ونى كولىكتەي الماعان سوڭ ولاي ەسەپتەمەيمىز. ءوز باسىم ايتىستان كولىك ءمىنىپ، بايىعان اقىندى كورگەم جوق.
مەنىڭشە، ايتىستىڭ كولىگىنەن گورى كوركەمدىك ماڭىزىنا، حالىققا بەرەر پايداسىنا كوڭىل ءبولىنۋ كەرەك. ايتىس تەك ونەر عانا ەمەس، ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ ورتالىعى. كەلگەن حالىق رۋحاني ءلاززات الىپ، ەلگە، جەرگە دەگەن پاتريوتتىعى ويانىپ قايتاتىن جەر. ال ول ءدال قازىرگى ۋاقىتتا اۋاداي قاجەت بولىپ تۇرعانىن بىلەسىزدەر.
سۇحباتتاسقان: مايرا ايتباي جانە قايىرلى بولاتبەكوۆا، ل. گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ 1- كۋرس ستۋدەنتتەرى.