كيىز ءۇي تاس ءۇيدىڭ تاساسىندا قالعانى ما؟

استانا. قازاقپارات - سىر وڭىرىندە قالعانسىر دەگەن ەلدى مەكەن بار. شاپ- شاعىن قونىس.
None
None

 سىرداريانىڭ بويىندا قونىس تەپكەن. جاڭاقورعان اۋدانىنا قارايدى. وزگەلەر قالعانسىر دەگەندە قازاق ءۇشىن قاستەرلى كيىز ءۇيدى ويعا الادى. سولاي بولاتىن ءجونى دە بار سەكىلدى. كەزىندە بۇل ەلدى مەكەندە كيىز ءۇي دايىندالعان. ۇزاق جىلدار بويى جەرگىلىكتى جۇرت سول كاسىپپەن اينالىسىپ كەلدى. قويشىلارعا كيىز ءۇي دايىنداپ بەرەتىن. وكىنىشكە قاراي، سوڭعى جيىرما جىلدىقتا كيىز ۇيگە سۇرانىس بولماي قالدى. قانشاما عاسىردان بەرى كيىز ءۇيدى كادەلى دۇنيەگە ساناپ كەلگەن كوشپەندى ۇلتتىڭ وكىلدەرى ءتورت قابىرعاسى تاس ۇيگە بوي ۇيرەتىپ، كيىزدىڭ قاسيەتىن تۇسىنە المايتىن جاعدايعا جەتكەندەي.

باعزى زاماننان كوشپەلى تىرشىلىكتە ءومىر سۇرگەن قازاق حالقىنا كيىز ءۇي وتە قولايلى باسپانا ەدى. ەرتە كەزدىڭ ەسكى شەجىرەسىن جادىنا توقىعان قازىنالى قارتتارىمىز ونىڭ ەكى مىڭ جىلدان استام تاريحى بار ەكەنىن ايتادى. كيىز ءۇي ءبىر جەردەن ەكىنشىسىنە كوشكەندە تىگۋ مەن جىعۋعا وتە قولايلى بولدى. قىسقاسى، ۇلان-عايىر دالانىڭ ارعى-بەرگى قيىرىنا قونىس اۋدارىپ ۇيرەنگەن قازاق حالقى ءۇشىن ودان قولايلى باسپانا جوق-تى. قازىر اتا-بابادان اماناتقا اينالعان جادىگەردى تەك ماقتانىش تۇتامىز. تەك دەگەن ءسوزدى تەككە ايتىپ وتىرعان جوقپىز. ويتكەنى، عارىشپەن ەكى ارانى كۇندەلىكتى جول ەتىپ العان بۇگىنگى كەزەڭدە ءبىز وتكەن تاريحىمىزعا كوز جۇما قاراي باستاعانىمىز جاسىرىن ەمەس. وسى كۇندەرى مەيرام كەزىندە عانا اقشاڭقان كيىز ۇيلەر كوزگە تۇسكەنى بولماسا، قالعان ۋاقىتتا مۇراجايدان سۋرەتىن كورەتىن مۇراعاتقا اينالىپ بارا جاتىر ەمەس پە؟

اڭگىمەنىڭ اشىعىن ايتايىق، قازىر قازاق ەلىندە ونى جاسايتىن ادامدار كەمدە-كەم. راس، كەزىندە التىن قولدى شەبەرلەر از بولعان جوق. ءتىپتى كەشەگى ۇلتتىق ۇستىنىمىز ۇمىتىلا باستاعان كەڭەستىك كەزەڭدە دە قازاقستاندا كيىز ءۇي جاسايتىن ارنايى كاسىپ ورىندار جۇمىس جاساعانى بەلگىلى. قازىر شە؟ ولاردىڭ بارلىعى دا كوزدەن عايىپ بولدى. بۇگىنگى كۇنى قولىڭا شام الىپ ىزدەسەڭ دە كيىز ءۇي جاسايتىن شەبەرلەردى تابا قويۋىڭ ەكىتالاي نارسە.

توقسانىنشى جىلدارعا دەيىن سىر ءوڭىرىنىڭ جاڭاقورعان اۋدانىندا وسىنداي باسپانا جاساۋعا كوڭىل ءبولىندى. اتالمىش اۋدانداعى «قالعانسىر» ەلدى مەكەنىندە كيىز ءۇي جاسالعان ەدى. قازىر سول ادامداردىڭ بارلىعى جۇمىسسىز قالدى. بولماسا، كۇندەلىكتى كۇيبەڭمەن تىرشىلىكتىڭ باسقا تۇرلەرىن كاسىپ ەتىپ جاتىر. ال ءبىز بولساق ونى سىرتتان ساتىپ الۋعا ءماجبۇرمىز. ارينە، كىسىدەگىنىڭ كىلتى اسپاندا بولاتىنى تاعى دا بەلگىلى. قاراقالپاق جەرىندە جاسالاتىن كيىز ۇيلەردىڭ ەڭ ارزانى 3 مىڭ ا ق ش دوللارىنان كەم ەمەس.

وبلىستا باسشىلىق قىزمەتتە بولعان اعامىزدىڭ ءبىرى «راس، كيىز ءۇيدى قاراپالپاق اعايىنداردان ۋداي باعاسىنا ساتىپ الاتىن بولدىق. ءبىز ءۇشىن ول تەك مەيرامدا كەرەك دۇنيە سەكىلدى. جاز ايلارىندا ونىڭ ىشىندە تىنىعۋدىڭ ءوزى كەرەمەت ەمەس پە؟ جالپى، ونى تۋريزم سالاسىندا پايدالانۋعا ابدەن بولادى. بىرىنشىدەن، شەتەلدەن كەلگەن مەيماندار ءبىزدىڭ ۇلتتىق بايلىعىمىزدى باعالايدى. ەكىنشىدەن، ءبىز وسى ارقىلى ءوزىمىزدىڭ ۇرپاعىمىزدى تاربيەلەي الامىز. ۇشىنشىدەن، بۇگىنگى كۇنى سانى ازايىپ بارا جاتقان التىن قولدى شەبەرلەردەن كوپ قۇپيانى ۇيرەنىپ الامىز. قىسقاسى، كيىز ءۇي ءبىزدىڭ ۇلتىمىزدىڭ برەندى ەمەس پە؟ وكىنىشكە قاراي، وعان قازىر ەشكىم كوڭىل ءبولىپ وتىرعان جوق. وتكەنىمىزدىڭ تامىرىنا بالتا شاۋىپ جاتقان سەكىلدىمىز. ءبىر عانا كيىز ءۇيدىڭ بوساعاسىنان شاڭىراعىنا دەيىنگى بولشەكتەردىڭ جۇزدەن استام اتاۋى بار ەكەن. قالت ايتسا قالپ ايتپايتىن قازەكەم ول تۋراسىندا 500 دەن استام ماقال- ماتەلدى ارتتا قالدىرىپتى. ياعني، كيىز ءۇيدى زەرتتەيتىن بولساق، تالاي-تالاي تومعا اينالار ەدى» دەپ سىر اقتارعان ەدى.

راس، بۇگىنگى ۇرپاق كيىز ءۇيدى ۇلتتىق مەيرام كەزىندە عانا كورەدى. سوندىقتان ولار ىشىندەگى بۇيىمدارى جايىندا ماردىمدى ەشتەڭە ايتا قويۋى ەكىتالاي. تاعى دا ايتا كەتەرلىگى، كيىز ءۇي بولشەكتەرىنىڭ قانداي اعاش تۇرلەرىنەن جاسالاتىنى جونىندە بۇگىنگى بۋىن تۇگىلى ورتا جاستاعى ادامداردىڭ وزدەرى دە ءجوندى ەشتەڭە بىلە بەرمەيدى. وسىلاي كەتە بەرسە، ەرتەڭگى ۇرپاق ونى تەك ينتەرنەت پەن تەلەديداردان عانا كورەدى ەمەس پە؟ كيىز ءۇيدىڭ سۇيەگى كەرەگە، ۋىق، شاڭىراق پەن ەسكىتى ۇيشىلەر ارنايى جاسايدى. ولاردىڭ ايتۋىنشا، اعاش قاڭقاسى ۇيەڭكى مەن تالدان دايىندالادى. ال كيىز ءۇيدىڭ اعاش ەسىگى مەن ەسىكتىڭ ماڭدايشاسى، تابالدىرىق جانە وزگە بۇيىمدارىنا سامىرسىن اعاشى كادەگە جاراتىلادى.  قىزىعى، كيىز ۇيگە شەگە قولدانىلمايدى. ءتىپتى ونىڭ قۇرامىندا سىنا دا بولمايدى ەكەن.

 -  مەنىڭ اتالارىم دا ايماققا بەلگىلى ۇستا ادامدار بولدى، -  سىرداريا اۋدانىنداعى قولونەر شەبەرى ءسايدىلدا ءسادۋاقاسوۆ. -  ونى تەرەڭوزەك ماڭايىنداعى جۇرت ءالى دە جاقسى بىلەدى. ولار كەزىندە كيىز ءۇي جاساۋمەن دە اينالىستى. بۇل تىرشىلىككە ءوزىم دە كوڭىل ءبولدىم. وكىنىشتىسى، قازىر كيىز ۇيگە قاجەتتى شيكىزات كوزدەرى دە ازايىپ كەتتى. بۇرىن سىردىڭ جاعاسىندا ۇيەڭكى، سامىرسىن جانە تالدار كوپ ەدى. بۇگىنگى كەزەڭدە ول اعاشتار مۇلدەم ازايىپ كەتكەن. مەنىڭ ويىمشا، ءبىز، اعا بۋىن وسى كاسىپتىڭ قىر-سىرىن قازىرگى جاستارعا ۇيرەتۋىمىز كەرەك. ونى كاسىپتىك مەكتەپتەر جانىنان قۇرامىز با، وسى جاعىن ويلاسقانىمىز ورىندى بولار ەدى.

قازىر عالامدىق دەڭگەيدە جاھاندانۋ ءجۇرىپ جاتقان ۋاقىتتا ءبىز ۇلتتىق ۇستىندى ساقتاپ قالامىز دەسەك وسىنداي قۇندىلىقتاردى ءوز دەڭگەيىندە باعالاي بىلگەنىمىز ابزال. وركەنيەتتى ءومىردىڭ كوشىنە ىلەسكەن ەلدەر دە ءوزىنىڭ وتكەنىن وزگە جۇرتقا اسپەتتەپ كورسەتىپ جاتادى. ءبىز شە؟ ازىرگە وسى جاعى ولقى سوعىپ تۇرعان جايى بار. قالعانسىرداعى اعايىن تۇرمىس قامىمەن وزگە جاقتارعا كوشىپ جاتىر...

اۆتور: ءادىلجان ۇمبەت، قىزىلوردا.

«الاش ايناسى»

سوڭعى جاڭالىقتار