قازاق الەمگە نەسىمەن تانىمال

استانا. قازاقپارات - الەمدە ءبىزدىڭ ەل جايلى ءسوز ساباقتايتىندار ايتارىنىڭ ءالقيسساسىن ابدەن جاتتاندى بولعان «مۇنايلى قازاقستان» دەگەن ءسوز تىركەسىنەن باستايتىندار كوبەيىپ بارادى. فرانسيا دەسە، كوز الدىمىزعا ماتەريالدىق نەمەسە تابيعي بايلىعى ەمەس، رۋسسو، گي دە موپاسسان كەلەدى.
None
None

ولاردى فرانسيانىڭ تاريحىنان بولە-جارا قاراي المايسىڭ!

ءبىز تەك قازبا بايلىقتارىنا عانا ەمەس، ادام كاپيتالىنا دا باي ەكەنىمىزدى، الەم ادەبيەتىنە ابايداي، مۇحتارداي تەكتى ۇلدى سىيلاعان تەكتى ۇلتتىڭ، تەبىنگىلى حالىقتىڭ زاڭدى مۇراگەرى ەكەنىمىزدى ايتىپ، جار سالاتىن ۋاقىت جەتتى!

ول ءۇشىن قازاق جازۋشىلارى، اقىندارى شىعارمالارىنىڭ انتولوگياسىن اعىلشىن تىلىنە اۋدارىپ، لوندوننان، نيۋ-يوركتەن قازاقستاننىڭ كىتاپحاناسىن اشاتىن كەز كەلدى. بىلتىردان بەرى وسى جوبانى قولعا الىپ، رۋحاني-شىعارماشىلىق سالادا باتىسقا، ەۋروپا ەلدەرىنە تەرەزە اشپاققا تالپىنىپ جۇرگەن ۇلتتىق بانك ءتوراعاسى قايرات نەمات ۇلىنا راقمەت!

بۇل ءسوزدى «تاۋەلسىز قازاقستان: قازىرگى زامان ادەبيەتىنىڭ ءۇش تومدىق انتولوگياسىنىڭ» تانىستىرىلىمى كەزىندە مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، جازۋشى سماعۇل ەلۋباي ايتتى.

بۇل شارا قايرات نەمات ۇلىنىڭ ۇكىمەت قابىرعاسىندا قولعا العان جوباسىنىڭ جالعاسى دەۋگە بولادى.

جيىندى اشقان ۇلتتىق بانك ءتوراعاسى قايرات نەمات ۇلى كەرەمەت قازاق ادەبيەتشىلەرى ءۇشىن ايرىقشا كۇنى -  قازىرگى زامان ادەبيەتىنىڭ ءۇش تومدىق انتولوگياسىنىڭ تۇساۋكەسەرىنە قاتىسىپ وتىرعانىنا قۋانىشتى ەكەنىن ايتتى.

«وزدەرىڭىز دە بىلەسىزدەر، «رەسەيدە اقىن اقىننان دا جوعارى» دەگەن ۇعىم بولسا، قازاقستاندا اقىن-جازۋشىلار قاشاندا بۇل ۇعىمنان جوعارى، مارتەبەلى بولعان. بۇگىن مۇندا ۇلتىمىزدىڭ ارى مەن نامىسى، ۇياتى -  قازاق اقىن-جازۋشىلارى جينالىپ وتىر، سىزدەردىڭ ءاربىرىڭىز ءبىزدىڭ مادەنيەتتىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسىپ وتىرسىزدار.

ال ءبىزدىڭ مادەنيەت - قازاق حالقىنىڭ رۋحاني نەگىزىن ۇستاپ تۇرعان دۇنيە. ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىز، ەلباسىمىزدىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان سىندارلى ساياساتى -  قازاق مادەنيەتىنە، ادەبيەتىنە اسا ۇلكەن سەرپىن بەردى دەپ ەسەپتەيمىن. ارينە، كەڭەس داۋىرىندە دە قازاق ادەبيەتشىلەرىنىڭ شىعارمالارى شەت تىلدەرىنە اۋدارىلدى.

الايدا تاۋەلسىزدىكپەن كەلگەن جاڭا تىنىس -  ءبىزدىڭ ادەبيەتكە اسا ەرەكشە اسەر ەتەدى دەپ ويلايمىن» دەيدى قايرات كەلىمبەتوۆ.

«قازاق پوەزياسىنىڭ انتولوگياسى» وسىدان 56 جىل بۇرىن 1958 - جىلى ۇلى جازۋشىمىز مۇحتار اۋەزوۆ پەن تاكەن ءالىمقۇلوۆتىڭ العىسوزىمەن باسىلعان ەكەن. مىنە، ارادا قانشاما جىلدار سالىپ، وسى انتولوگيا ادەبيەتتىڭ جاڭا تولقىن وكىلدەرىنىڭ ەڭبەگىن قامتىپ جارىققا شىعىپ وتىر.

-  ماسكەۋدىڭ «حۋدوجەستۆەننايا ليتەراتۋرا» باسپاسىنا، باسشىسى گەورگي پرياحين مىرزاعا العىس ايتامىز. ورىس ءتىلدى الەم 250 ميلليون ادامدى قامتيدى. «حۋدوجەستۆەننايا ليتەراتۋرا» -  ورىس ءتىلى مەن ادەبيەتى ارقىلى ۇلكەن الەمدىك ادەبيەتكە ەنۋ جولى. بۇل قازاقستاننىڭ جازۋشىلارى مەن وقىرمانى ءۇشىن ماڭىزدى نارىق دەپ ويلايمىن. سوندىقتان وسى بايلانىستى ۇزبەي، دامىتقان ءجون. ء«ۇش تارماقتان تۇراتىن، 100 گە جۋىق اۆتوردى قامتيتىن بۇل دۇنيە ت م د وقىرماندارىن ءبىزدىڭ ادەبيەتىمىزدىڭ جاڭا تىنىسىمەن تانىستىرۋىنا ىقپال ەتەدى دەپ سەنەمىن» دەپ ءبىر ءتۇيىپ وتكەن ەلىمىزدىڭ باس بانكيرى جازۋشىنىڭ ۇلى رەتىندە تەك اكەسىنىڭ عانا ەمەس، قازاق جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارىن وزگە تىلگە جارىققا شىعارۋ ارقىلى الەمدە قازاق مادەنيەتىن، قازاقتىڭ ويلاۋ جۇيەسىن، قازاقتىڭ دۇنيەتانىمىن كەڭىرەك بىلۋىنە قاندايدا ءبىر اسەر ەتۋ كەرەك دەپ شەشكەنىن ايتادى. «تاعى ءبىر ايتاتىن دۇنيە -  ءبىز قازىر تەك قازاق جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارىن وزگە تىلدەرگە اۋدارۋمەن ەمەس، سونىمەن قاتار الەمدىك اتاقتى شىعارمالار -  بەستسەللەرلەردى قازاق تىلىنە اۋدارۋمەن شۇعىلدانا باستادىق.

جاقىندا مۇناي ەنتسيكلوپەدياسىنا اينالعان شىعارما - امەريكانىڭ اتاقتى جازۋشى-عالىمى دەنيەل ەرگيننىڭ شىعارماسىن قازاق تىلىنە اۋداردىق.

مىنە، وسىلايشا، سىزدەرمەن بىرگە بىرلەسىپ اتقارار جۇمىسىمىز ەندى باستالدى. جالعاسى ءساتتى دە تابىستى بولادى دەپ سەنەمىن!» دەدى قايرات نەمات ۇلى. ول دۋلات يسابەكوۆ، سماعۇل ەلۋبايلاردىڭ اۋزىمەن ايتىلعان جازۋشى اعالارىنىڭ نازى جەردە قالمايتىنىن، الداعى ۋاقىتتا بۇل ۇسىنىستى قاپەرگە الىپ جۇرەتىنىن ايتتى.

 بيلىك پەن ادەبيەت وكىلدەرىنىڭ اراسىنداعى التىن ارقاۋداي اسەر بەرگەن جىپ-جىلى كەزدەسۋدە جينالعان قاۋىمنىڭ نازارىن اۋدارعان جان - ماسكەۋلىك جازۋشى گەورگي پرياحين بولدى. ءسوز ساپتاۋى جانە اشىق-جارقىن مىنەزى قازاقستاننان شىققانىن جازباي تانىتىپ تۇرعان رەسەيلىك جازۋشى ءۇش تومدىق انتولوگيانىڭ نەگىزگى قۇراستىرۋشىسى ەكەن.

باس ساراپشى رەتىندە جيناققا ەنگەن شىعارمالار دا وسى كىسىنىڭ سۇزگىسىنەن وتكەن رەسەيلىك جازۋشى جيناقتى قۇراستىرۋ بارىسىندا قازاق ۇلتىنىڭ بالاداي پاك ەكەنىنە جانە ХХI عاسىردا، ادامزاتتىڭ اقىل-ويى ينتەگراتسيالانىپ جاتقان كەزەڭدە ۇلى تابيعاتپەن ۇندەستىك الدىندا ادالدىقتان تانباي وتىرعانىنا باس يەتىنىن، بۇل جيناققا ەنگەن ءاربىر جازۋشىنىڭ شىعارمالارىنان اڭعارىلىپ تۇراتىنىن ايتتى. تارالىم كولەمى بىزدە عانا ەمەس، رەسەيدە دە №1-ماسەلە ەكەندىگىنە توقتالدى.

«بۇگىن ادەبيەتپەن سالىستىرعاندا جۋرناليستيكانىڭ اتى وزىپ تۇر! ءبىراق بۇل ادەبيەتتىڭ كۇنى ءوتتى دەگەندى بىلدىرمەيدى. ادەبيەت، قوعامدىق وي-سانانىڭ گەنەراتورى رەتىندە تاريحتىڭ تورىنەن ورىن الادى! بۇگىنگى تاسقا باسىلعان شىعارما - ۋاقىتتىڭ تاڭباسى رەتىندە تاريحتا قالادى. مەن جيناقتى سارالاي كەلە، اعا بۋىننان - سوفى سماتايەۆ، كەيىنگى تولقىن وكىلدەرىنەن ەسەي جەڭىس ۇلى سياقتى جازۋشىلاردىڭ تابيعات پەن ادامزات اراسىنداعى بايلانىستى كوركەم تىلمەن شەندەستىرە بىلگەن شەبەرلىكتەرىنە ءتانتى بولدىم.

مەن قازاق جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارىن وقي وتىرىپ، الەمگە «تازالىقتى جانە تابيعاتقا ادالدىقتى قازاقتاردان، قازاق جازۋشىلارىنان ۇيرەنىڭدەر» دەگىم كەلەدى.

... ءبىز ءوز كەزەگىندە «ايقىن» گازەتىنىڭ شىعارۋشى رەداكتورى ەسەي جەڭىس ۇلىنىڭ «مىناۋ عازيز دۇنيە» حيكاياتى «تاۋەلسىز قازاقستان: قازىرگى زامان ادەبيەتىنىڭ ءۇش تومدىق انتولوگياسىنا» ەنگەنىن ايتقىمىز كەلەدى.

اۆتور: گۇلبارشىن ايتجانباي

«ايقىن»

سوڭعى جاڭالىقتار