الماتى الەمدەگى «سالاق» قالالاردىڭ كوشىن باستاپ تۇر

استانا. قازاقپارات - كۇنى كەشە حالىقارالىق Mercer Human Resource Consulting كومپانياسى اۋانىڭ لاستانۋى، قالدىقتاردى وڭدەۋ، اۋىز سۋىنىڭ جارامدىلىعى تۇرعىسىنان مالىمەتتەردى نەگىزگە الا وتىرىپ دۇنيەجۇزىندەگى ەڭ لاس قالالاردىڭ ءتىزىمىن جاسادى.
None
None

الماتى اتالمىش تىزىمدە باكۋ، ءازىربايجان، مەكسيكا، ءۇندىستان، ەفيوپيا، باعدات، كونگو، ماداگاسكار، بانگلادەش قالالارىنان كەيىن ونىنشى ورىنعا تابان تىرەپتى.

ءسويتىپ، وسىلايشا، قالدىعىن وڭدەي المايتىن، اۋاسى لاس، اۋىز-سۋى تالاپقا ساي ەمەس قالالاردىڭ تىزىمىندە العاشقى وندىققا ءىلىنىپ كەتە باردىق.

«الاش ايناسى» وسى تۇستا الماتىنىڭ ەكولوگياسىنا قاتىستى تۇيىندەلگەن جايتتاردى ساراپتاپ كورۋدى ءجون كوردى.

الدىمەن اۋانى كونسەرۆىلەۋ تۋراسىندا...

قازىردە كوپتەگەن مەملەكەتتەردە اۋانى تازارتۋعا قاتىستى ءتۇرلى شارالار وتكىزۋدە. ءتىپتى قىزدى-قىزدىمەن كادىمگى اۋانى ساۋداعا سالعانداردىڭ بارى دا راس. ايتالىق، اۋانى ساۋداعا سالۋ ءۇردىسى جوقتان بار جاساۋدىڭ شەبەرىنە اينالعان كورشىلەس قىتاي ەلىنەن باستالىپ، ءبىزدىڭ قازاقستانعا دا جەتتى.

مىسالى، قىتايلىق ميلليونەر چەن گۋانبياو تازا اۋا تولتىرىلعان قاڭىلتىر ىدىستار ساتۋدى وسىدان بەس جىل بۇرىن باستاپ كەتتى. ميلليونەردىڭ مالىمدەۋىنشە، كونسەرۆىلەنگەن تازا اۋا قىتايدىڭ ەكولوگيالىق تازا جەرلەرىنەن جينالعان. ءبىر قۇتى تازا اۋانىڭ قۇنى قىتايدا 5 يۋاندى قۇرادى.

مۇنى ەستىپ، مىنا بىزدەر «و زاماندا بۇل زامان، اۋا ساۋداسى تۋرالى كىم ەستىگەن» دەپ تاڭداي قاققانىمىزدا ءوزىمىزدىڭ قازاقى اۋا ساۋداسىن دا ەستىدىك، كورىپ-بىلدىك.

بۇعان قاتىستى الماتىلىق «اۋا ساۋداگەرلەرى» مەدەۋ مەن شىمبۇلاقتان، كوكتوبەدەن الىنعان تازا اۋالاردى «كونسەرۆىلەپ» ونىڭ سىرتىنا «تازا اۋا» دەپ جازىپ، ونىڭ ءبىر كونسەرۆىسىن 500 تەڭگەگە باعالاپ، ساۋداعا شىعاردى.

«زامانىڭ تۇلكى بولسا، تازى بوپ شال» دەگەننىڭ كەرى وسى شىعار، بالكىم. قالاي دەسەك تە، تازا اۋانىڭ جانعا داۋا ەكەنى داۋسىز. ءبىراق مۇنداي ارزان ءارى سايقىمازاقتاۋ ادىستەرگە بارعاننان گورى، بىزگە ناق قازىر اۋا تازالىعىن وركەندەتۋدە قوعام بولىپ ءىرى-ءىرى جوبالاردى قولعا العانىمىز ءجون ەكەنى داۋسىز. جالپى، بۇل رەتتە مامانداردىڭ دەنى «لاس اۋانى تازارتۋدىڭ كىلتى - عىلىمدا. سوندىقتان عالىمدارىمىزدىڭ يدەيالارىنا، ۇسىنىستارىنا ءمان بەرگەن ءجون» دەسەدى.

كونسەرۆىلەۋمەن ەمەس، جانارمايدى تازارتۋمەن اينالىسۋ قاجەت

ال عالىمدارىمىزدىڭ پىكىرىنشە، ءبىر عانا الماتىدا اۋانى لاستاۋدىڭ 20 پايىزى جەكە سەكتورلاردىڭ سالدارىنان بولسا، 80 پايىزى - اۆتوكولىكتەردىڭ ەنشىسىندە. بۇعان اۋانىڭ تابيعي جولمەن لاستانۋ ءۇردىسىن قوسىپ قويساق، ءبىز ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان ورتاداعى اۋانىڭ تازالىعى قانشالىقتى ەكەنىن اڭعارا بەرۋگە بولادى. ارينە، بۇل ماسەلەگە قاتىستى ەلىمىزدەگى عالىمداردىڭ وزىندىك يدەيالارى بارشىلىق. وتاندىق عالىمدار بۇل رەتتە اۋانى تازارتۋدىڭ ساۋاتتى تەتىكتەرىن قاراستىرماساق، ەندى ءبىر بەس جىلدىقتا قالانىڭ اۋاسى ودان ءارى لاستانا تۇسەتىنىن، بۇدان ماسەلەنى شەشۋ دە قيىنداي بەرەتىنىن العا تارتادى.

مىسالى، حيميك عالىمدارىمىز «بولاشاقتا لاس اۋانىڭ زيانىنان ءسال دە بولسا قۇتىلعىمىز كەلسە، الدىمەن جانار-جاعارمايدىڭ ساپاسىن ارتتىرۋعا كۇش سالعانىمىز ابزال» دەيدى. عالىمداردىڭ پايىمداۋىنشا، ارنايى نانوتەحنولوگيانىڭ ادىسىمەن جانار- جاعارمايدى تازارتاتىن نانو-قۇبىرلاردىڭ قىزمەتىنە جۇگىنۋ، جانارمايدىڭ ساپاسىن ساقتاپ تۇراتىن نانوتۇتىكشەلەر ويلاپ تابۋ بۇل ىستە شارۋانى وڭالتا تۇسپەك.

مۇرات عىلمانوۆ، بيولوگ-عالىم:

- ءبىز ءوزىمىزدىڭ ارنايى زەرتحانامىزدا ناق وسى جانار-جاعارمايدىڭ ساپاسىن قالپىندا ۇستاپ تۇراتىن ارنايى نانوماتەريال ويلاپ تاپتىق. بۇل نانوماتەريالدى جانار-جاعارمايعا قوسسا، ءونىمنىڭ ساپاسى بۇزىلماي، ءوز قالپىن ساقتاپ تۇرادى.

تىپتەن بۇل نانوماتەريالدى جانار-جاعارمايدان وزگە ۇننىڭ نەمەسە تاعى باسقا ونىمدەردىڭ ىشىنە قوسىپ سالسا، الگى ءونىم ءوز قالپىن ءبىراز ۋاقىتقا دەيىن ساقتايدى. وكىنىشكە قاراي، بۇل يدەيامىزدى قولدانىسقا ەنگىزۋگە ءوندىرىس بەيقام. وتاندىق مۇناي وڭدەيتىن زاۋىتتار مودەرنيزاتسياعا ءالى دايىن ەمەس. ءقازىر كوپتەگەن ەل ەۋرو-5 ستاندارتىنا ءوتىپ جاتىر. ال بىزدەگى جانار- جاعارمايدىڭ ناقتى ساپاسى ەۋرو-2 ستاندارتىمەن سايكەس. وسىعان قاراپ ءبىز ءۇشىن ءالى ەۋرو-5 ستاندارتىنىڭ اۋىلى الىس ەكەنىن باعامدايمىز. قازبا بايلىقتىڭ كەنى سانالاتىن ءبىزدىڭ ەلىمىزدە اۋانىڭ لاستانۋى ورشىمەسە، باسەڭدەمەيتىنى انىق. سەبەبى ەندى ءبىر بەس جىلدا ەلىمىزدە ءوندىرىس ورىندارى، تاۋ-كەن سالاسىنىڭ، مۇناي كەنىشتەرىنىڭ جۇمىسى ەسەلەنە تۇسەدى. بۇعان جىل سايىنعى كۇننىڭ ىسۋ پروتسەسىن جانە اۋا رايىنىڭ كۇرت بۇزىلۋىن، تابيعي لاستانۋدىڭ جيىلەۋىن قوسىپ قويساڭىز، كەلەشەكتە تازا اۋاعا زارۋلىك ءورشي تۇسەدى. سوندىقتان بۇل رەتتە جاڭا يدەيالار مەن ۇسىنىستارعا دەن قويعان ابزال.

قالانى كۇكىرتتى گازبەن قورعاسىن باسىپ تۇر

نەگىزىنەن، اۋانىڭ لاستانۋىنا قاتىستى عىلىمي دەرەكتەرگە جۇگىنسەك، ءبىر عانا الماتىدا كوپ تاراعان حيميالىق لاستاۋشى - كۇكىرتتى گاز (كۇكىرتتى انگيدريد) . قالادا وسى كۇكىرتتى انگيدريد مولشەرىنىڭ كوبەيۋى برونحيالدى استما مەن سوزىلمالى برونحيت اۋرۋىن اسقىندىرىپ وتىر. زەرتتەۋ مالىمەتتەرى بويىنشا، ءاربىر اۆتوكولىك جىلىنا 4 توننا اۋا جۇتىپ، 800 ك گ كومىرتەگى وكسيدىن، 40 ك گ ازوت وكسيدىن جانە 200 ك گ-داي ءارتۇرلى كومىرسۋتەكتەردى اتموسفەراعا بولەدى. عالىمدار اۋاعا مۇنداي ۋلى زاتتاردىڭ ءبولىنۋى سالدارىنان قاننىڭ وتتەگىمەن قانىعۋى ناشارلاپ، وسىدان بارىپ قاتەرلى ىسىك، وكپە پاتالوگياسىنان وزگە قاتەرلى دەرتتەردىڭ اسقىناتىنىن باسا ايتۋدا.

قورلان ابسالىقوۆا، حيميك-عالىم:

- 1 ليتر بەنزيننىڭ قۇرامىندا 1 گرام تەتراەتيلقورعاسىن بولادى. بەنزيننىڭ قۇرامىنا تراەتيل قورعاسىندى انتيدەتوناتور رەتىندە قوسادى. تەتراەتيلقورعاسىننىڭ جانۋى كەزىندە بولىنگەن قورعاسىن قوسىلىستارى بۇكىل اۋاعا تارالادى. اتموسفەراعا بولىنەتىن قورعاسىننىڭ 86 پايىزى اۆتوكولىكتەردەن بولىنەدى. بۇل - وتە قاۋىپتى. سوندىقتان ءوز باسىم عالىمداردىڭ «الدىمەن جانار-جاعارمايدىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ كەرەك» دەگەن پىكىرىن قۋاتتايمىن.

جانار-جاعارمايدىڭ ساپاسى ارتپاي، تازا اۋا تۋرالى ءسوز ەتۋ مۇمكىن ەمەس. سەبەبى الماتىنىڭ اۋاسىنىڭ 86 پايىزى ناق وسى جانار-جاعارماي ارقىلى ۋلانۋدا. دەمەك، ءبىز ءۇشىن جانار-جاعارماي ساپاسىن ارتتىرۋ ماڭىزدى بولماق.

ونەركاسىپتىك لاستانۋ تىم ءورشىپ بارادى

مامانداردىڭ پايىمداۋىنشا، قازىردە قالادا ونەركاسىپتىك تۇرعىدا اۋانىڭ لاستانۋ دەڭگەيى دە ءوسىپ تۇر. مىسالى، مىنا ايرىقشا جايتتاردى تىزبەلەپ كورسەك:

ا) قارا مەتاللۋرگيا ىسىندە 1 توننا شويىندى بالقىتۋ كەزىندە 4,5 ك گ شاڭ، 2,7 ك گ كۇكىرتتى گاز، 0,5-0,1 ك گ مارگانەتس بولىنەدى. ونىمەن قوسا، قورشاعان ورتاعا ءبىراز مولشەردە مىشياك، فوسفور، سۋرما، قورعاسىن قوسىلىستارى، سىناپ بۋلارى، شايىرلى زاتتار بولىنەدى.

ءا) ءتۇستى مەتاللۋرگيادا 1 توننا اليۋميني الۋ ءۇشىن ەلەكتروليزدەردىڭ ءتۇرى مەن قۋاتىنا بايلانىستى 33-47 ك گ فتور جۇمسالىپ، ونىڭ 65 پايىزى قورشاعان ورتاعا تارايدى.

ب) كومىر ونەركاسىبىندە تەرريكوننيكتەر - جىنىستاردا وزدىگىنەن جانۋىنان ۇزاق ۋاقىت بويى كومىر مەن پيريتتىڭ جانۋى جۇرەدى. ناتيجەسىندە كۇكىرتتى گاز، كومىرتەگى وكسيدى، شايىرلى زاتتاردىڭ قوسىلىستارى بولىنەدى.

ۆ) قۇرىلىس ماتەريالدارى ونەركاسىبىندە - جارتىلاي دايىن ونىمدەردى، شيكىزاتتاردى مايدالاۋ، تەمپەراتۋرالىق وندەۋ كەزىندە زياندى زاتتار بولىنەدى.

گ) حيميا ونەركاسىبىندە (پلاستماسسا، مايلايتىن ماتەريالدار، تۇرمىستىق حيميا زاتتارى جانە ت. ب. ) . IV ۆالەنتتى كومىرتەگى وكسيدى، IV ۆالەنتتى ازوت وكسيدى، كۇكىرتتى انگيدريد، اممياك، كۇكىرتتى سۋتەك، حلورلى، فتورلى قوسىلىستار بولىنەدى.

مىنە، وسى جايتتاردى ەسكەرسەك، «بولاشاقتا ونەركاسىپ سالاسىنداعى ءىرى كومپانيالارعا ەكولوگيالىق تالاپتى كۇشەيتۋ قاجەت دەيتىندەر دە بارشىلىق. ماسەلەن، ەكونوميست-ساراپشى مەيرام قابدراحمان ۇلىنىڭ ايتۋىنشا، قىتاي ەلىندە ءبىر عانا ءورتتىڭ تۋىنداۋىنا سەبەپشى بولعان مەملەكەتتىك كومپانيالارعا ءىرى كولەمدە ايىپپۇل سالىنىپ، ءۇشجىلدىق مەرزىمدە تۇسكەن ءتۇسىمىنىڭ 40 پايىزىن مەملەكەت بيۋدجەتىنە سالىق رەتىندە اۋدارىپ وتىرۋىنا تۋرا كەلەدى. وسىدان بولار، قىتايدا قازىردە الپاۋىت كومپانيالار ەكولوگيالىق تالاپتى قاتاڭ ساقتايدى. ال ءبىزدىڭ ەكولوگيالىق كودەكسكە ءىرى كومپانيالاردى باسقارۋشىلار اسا دەن قويىپ، سالماقپەن قاراي بەرمەيتىنىن ساراپشىلارىمىز جاسىرمايدى. سوندىقتان ەكولوگيالىق كودەكستى قاتاڭداتۋ قاجەت» دەسەدى وتاندىق ساراپشىلار.

بۇقاراعا ارنايى تولەم تولەنۋى قاجەت پە؟

لاس اۋانى تۇتىنىپ، قۇنارسىز ايماقتى مەكەن ەتكەنى ءۇشىن قالا حالقىنا ارنايى تولەم تولەنۋى قاجەت دەيتىن ماماندار دا جوق ەمەس.

مەرۋەرت مولدابايەۆا، الەۋمەتتانۋشى:

- مۇنداي ءۇردىستى الەمنىڭ ءبىراز ەلدەرى قولدانىپ وتىر. وركەنيەتتىلىككە ۇمتىلعان ەلدەردىڭ دەنىندە بۇل ءۇردىس كەڭىنەن ورىن العان. مىسالى، كانادادا ورتاشا ايلىق تابىسى ءبىزدىڭ تەڭگەگە شاققاندا 180 مىڭدى قۇراسا، ولارعا قوسىمشا تاپقان تابىسىنا ۇستەمە 40 پايىز ەكولوگيالىق تولەم قوسىلادى. جوعارىدا ءسوز ەتىپ وتىرعان ءۇندىستاندا ەكولوگيالىق تولەم جەرگىلىكتى اكىمدىكتەن ءبىر تولەنسە، فەدەرالدى اكىمدىكتەن ءبىر تولەنەدى جانە جۇمىس بەرىپ وتىرعان جۇمىس بەرۋشى اكىمشىلىكتەن ءبىر تولەنەدى. سوندا وسى ءۇش ورگاندى قوسقاندا ۇندىستەردىڭ قوسىمشا الاتىن تولەمى 100 پايىزدان دا اسىپ كەتەدى. وكىنىشكە قاراي، بىزدە مۇنىڭ ءبىرى دە جوق. سوندىقتان ءوز باسىم كوتەرىلىپ وتىرعان بۇل ۇسىنىستى دۇرىس دەپ ەسەپتەيمىن. بۇل - بىزگە قاجەت نارسە. بۇل رەتتە ءتيىستى مينيسترلىكتەرگە مىندەتتەر مەن جۇكتەمەلەر جۇكتەلىپ، سول ءتيىستى ورگاندار ماسەلەنى شەشۋدى ساۋاتتى ۇيلەستىرە ءبىلۋى قاجەت.

اۆتور: قارلىعاش زارىققان قىزى

سوڭعى جاڭالىقتار