بويىندا «جىنى بار» ايەلمىن

استانا. قازاقپارات -  قۇرمەتتى «الاش ايناسى» ينتەرنەت-گازەتىنىڭ ۇجىمى.

سىزدەردىڭ سايتتارىڭىزداعى «وتباسى - وشاق قاسى» ايدارىنا جۇرتشىلىققا ۇلگى بولار ءبىراز جايتتار جاريالانىپ جاتىر عوي.

وسىعان وراي مەن دە ءوز باسىمنان وتكەن مىنا ءبىر جايتتى جولداپ وتىرمىن. ەگەر كوڭىلدەرىڭىزدەن شىعىپ جاتسا جاريالارسىزدار.

ءبىزدىڭ قازاقتا «العانىڭ جاقسى بولسا التىنمەن تەڭ» دەگەن ناقىل بار عوي.

ناق وسى سوزگە قارايمىن دا كەيدە قاراداي ۇيالامىن. بىردەن ايتايىن، مەن وتە ادۋىندى اداممىن. كۇيەۋىم ءبىر ءسوز ايتتى ما، ونىڭ سوزدەرى ۇنەمى دۇرىس ەمەستەي كورىنىپ بەتىن دەرەۋ تويتارىپ تاستاپ وتىرامىن.

ءبىر عانا كۇيەۋىمە قاتىستى ەمەس، قازىردە بۇكىل اۋىل، جاقىن تۋىس، دوس-جاران مەنى بويىندا «جىنى بار» ايەل دەپ اتاپ كەتتى. ءبىر قاراعاندا مىنەزىم اشىق-جارقىن، قولدا باردى ءبولىپ بەرۋگە ايانبايتىن، ەلگەزەك ادام ءتارىزدى كورىنەتىنىم دە راس.

مەن كوڭىلدى وتىرعان كۇنى مۇنىڭ بارلىعىن جاسايمىن. ال ەندى اشۋلانعانداعى مىنەزىمدى كورگەن ادام مەنەن سول ساتتە-اق بەزىپ كەتەرى انىق. ءبىر جاعىنان كەيدە ەر-ازاماتىمنىڭ 18  جىل بويى ماعان شىداپ جۇرگەنىنە تاڭ قالامىن. نەشە جىلدىڭ ءجۇزى بولدى، ءتورت بالانىڭ اناسى بولسام دا بويىمداعى وسى ءبىر مىنەزدەن ارىلا الماي جۇرگەنىمە قىنجىلامىن.

قىز كەزىندە ءبارى جاقسى...

«قىز كەزىندە ءبارى جاقسى، جامان ايەل قايدان شىعادى» دەيتىن دە ءبىزدىڭ قازاق قوي. مەن قىز كەزىمدە تالدىرماش، قاراتورىنىڭ ادەمىسى، ءسال ەر مىنەزدىلەۋ بولىپ ءوستىم. كوپ بالانىڭ اراسىندا وسكەندىكتەن بە، كوبىنە ەلەۋسىز قالا بەرەتىنمىن.

الدىڭعى اپكەلەرىم سۋ جاڭا كيىم كيىپ جاتسا مەن التى قىزدان كەيىن جەتىنشى بولعاندىقتان ماعان كوبىنەسە اپكەلەرىمنىڭ ەسكى-قۇسقىسى بۇيىراتىن. مەكتەپ قابىرعاسىندا دا اناعۇرلىم بەلسەندىلىك تانىتا المادىم. اكە-شەشەم ەپتەپ-سەپتەپ ۇيدەگى جەتى قىز، ەكى ۇلعا شامالى ماماندىق وقىتا الدى.

قاراپايىم عانا وتباسى بولساق تا اتا-انام بىزدەردى ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن سوڭ نان تاۋىپ جەي الاتىنداي دارەجەدە وقىتتى. مەنىڭ ەنشىمە مەدبيكە ماماندىعىن يگەرۋ بۇيىرىپ تۇر ەكەن. مەكتەپتى ءتامامداعان سوڭ ءۇش جىل وقىپ بۇل ماماندىقتى يگەرىپ، اۋىلعا كەلىپ ءبىر جىل جۇمىسىمدى ىستەپ ەلگە «ۇلگىلى قىز» اتانىپ تۇرمىسقا شىقتىم.

دەگەنمەن، سىرت كوزدى قىزىقتىرىپ قانشا جەردەن «ۇلگىلى قىز» اتانىپ جۇرسەم دە، ءۇيدىڭ ىشىندە ءوز مىنەزىمدى اشىق كورسەتىپ، اكە-شەشەمە دە ارا-تۇرا قارسىلىق ءبىلدىرىپ قوياتىن ەدىم. ءبىر كۇنى مەنىڭ قاتتى اشۋلانعانىمدى كورگەن شەشەم «مىنا مىنەزىڭدى وزگەرتپەسەڭ، كۇيەۋگە شىققاندا وزىڭە قيىن بولادى» دەگەندى دە ايتىپ سالدى. ول كەزدەرى بۇل ءسوزدىڭ استارىنا اسا ءمان بەرمەدىم. ال قازىر وسى شالت مىنەزىمنىڭ سالدارىنان تالاي بارماق تىستەگەنىمدى ويلاسام، مەنى شىنىمەن دە «جىن قاققان با» دەپ تە ويلانامىن.

ادۋىندى مىنەزگە، سالماقتى ادام سىيعا بەرىلگەندەي...

مەنىڭ كۇيەۋىم سالماقتى ءارى جومارت ادام. وسىعان قاراپ كەيبىر قۇربىلارىم «سەندەي ادۋىنعا، مىناداي ازاماتتىڭ كەزدەسكەنىن قاراساڭشى» دەپ تە ايتىپ قالىپ جاتادى. ولاردىڭ كەيبىرىنەن وسى ءبىر اۋىز سوزدەرى ءۇشىن دە سىرت اينالىپ كەتتىم. كەي كەزدە تۋىستارىم دا «ءجىبى ءتۇزۋ» دەگەن ەر-ازاماتتىمدى جۇلىپ جەپ تۇرعانىمدى كورىپ «ۇيات-اي» دەپ ماعان رەنىش بىلدىرەدى. ءتىپتى تۋعان اپكەلەرىم دە «كەڭپەيىل ادام عانا ساعان توزە الادى، ۇرىس-كەرىس بولا قالعان جاعدايدا، سەنىڭ كۇيەۋىڭ ءالىپتىڭ ارتىن باعۋعا دايار» دەپ مەنىڭ سوزدەرىمدى جوققا شىعارىپ وتىرادى. بۇل جەردە مەنىكىن دۇرىس دەپ جاتقان ءبىر ادام جوق.

مەن جالپى، شايپاۋ مىنەزدى، شاپتىققان ايەلدەر سالماقتى، ساليقالى ەركەكتى ەز ەتىپ، تابانىنا سالىپ تاپتاۋعا دەيىن باراتىنىن بىلەمىن. ءبىراق نەگە ەكەنىن قايدام اشۋلانعان ساتتەردە ءوزىمدى ۇستاۋدى بىلمەيمىن. ءتىپتى كوپشىلىكتىڭ كوزىنشە دە كۇيەۋىمدى جەردەن الىپ جەرگە سالۋىم ابدەن مۇمكىن. بىردە تويعا بارعانبىز. كوڭىلىن ءسال سەرپىلتكىسى كەلدى مە، كۇيەۋىم سول توي باستالعاننان كوڭىلدى ءجۇردى (ول اراق-شاراپ اتاۋلىنى مۇلدە تاتىپ المايدى). ونىڭ جارقىن-جارقىن داۋسى شىققان سايىن مەنىڭ قاباعىم تۇيىلە بەردى. ول كوپتەن كورمەگەن تۋىستارىن كورىپ ارقا-جارقا بولىپ وتىرعان ەدى.

الىستان كەلگەن قارىنداسىمەن بيلەپ توپتىڭ ورتاسىنا شىققاندا مەنىڭ دە شىدامىمنىڭ شەگى جەتتى. دەرەۋ باردىم دا، ەلدىڭ كوزىنشە جادىراپ جۇرگەن ونى شاقىرىپ الىپ، ءبىراز «سىلكىلەپ» الىپ «ۇيگە قايتامىز» دەدىم. ونداي ساتتەردە كۇيەۋىم ماعان شاپتىعىپ، قارسى شىعىپ، تايتالاسىپ جاتپايدى. ولاي ەتسە جاعدايدىڭ ودان ءارى ۋشىعاتىنىن ول جاقسى بىلەدى. سودان ۇندەمەي عانا توي باستالماي جاتىپ ول مەنىمەن قوسا ۇيگە قايتتى.

جالپى، بىزدە مۇنداي جاعدايلار كوپتەپ كەزدەسەدى. تۇككە تۇرمايتىن دۇنيەلەرگە بولا «ۇرىس اشىپ جىبەرۋ» مەن ءۇشىن تۇك ەمەس. قازاقتا «ءبىر كۇنگى ۇرىس قىرىق كۇنگى بەرەكەنى كەتىرەدى» دەيدى عوي. سونى ءتۇسىنىپ تۇرسام دا نەگە ەكەنىن قايدام ءوزىمدى-ءوزىم ۇستاي المايمىن. قولىما نە تۇسسە سونى لاقتىرىپ، ايعاي-شۋعا باسىپ، بىلاپىت سوزدەردى ايتىپ جاتقانىمدى كورىپ ءبىزدىڭ ۇيدەن كورشىلەرىمىز دە ىرگەنى اۋلاق سالعان.

بالالارىمنىڭ دا قاباقتارى ۇنەمى سالىڭقى. ءتىپتى ۇلكەن ۇلىم «بۇل ۇيگە كەلگىم كەلمەيدى» دەپ كوبىنە ناعاشى اجەسىنىڭ ءۇيىن جاعالاپ جۇرەدى. تۋىستارىما دا «شەشەڭ تاعى جىندانىپ جاتىر ما» دەگەن ءسوزدى ايتىپ بالالارىمدى تاماقتاندىرا سالۋ ۇيرەنشىكتى جاعدايعا اينالىپ كەتكەن. شىنىمدى ايتسام، مۇندايدا نەگە كوڭىلىم تولمايتىن دا ءوزىم تۇسىنبەيمىن. تۇزەلگىم كەلەدى، باسقالار ءتارىزدى جايراڭداپ كۇلىپ جۇرگىم كەلەدى. ءبىراق قالاي ارەكەتتەنسەم دە بولار ەمەس.

ۇلگىلى ايەل بولعىم كەلەدى...

اقيقاتىن ايتسام، مەنىڭ ۇلگىلى ايەل بولعىم كەلەدى. مۇنى جان-تانىممەن قالايمىن. قۇربىمنىڭ كەڭەسىمەن پسيحولوگيالىق جازبالاردى وقيمىن. ءبىراق سىرت ءپىشىنىمدى جوندەپ، كىشكەنە دۇرىستاۋ سويلەي باستايمىن دا، ول ءارى كەتسە ءبىر كۇنگە ياكي جارتى كۇنگە سوزىلادى. ودان كەيىن بۇرىنعى ادەتىمە قايتا باسامىن. مەن وسى مىنەزىمنەن جۇمىستان دا شىعىپ قالدىم. قازىر ۇيدە وتىرعان سايىن جۇيكەم دە جۇقارىپ بارادى. بۇرىنعىدان دا كۇيگەلەك بولىپ كەتتىم. كۇيەۋىمە عانا ەمەس بالالارىما دا ءجيى ءتىلىم ءتيىپ كەتەتىن بولىپ ءجۇر.

ءتىپتى بۇرىنعى سىمباتىم دا بۇزىلىپ، ءتۇر-سيپاتىم دا وزگەرگەن. مەنى قازىر ەشكىم دە قىرىققا ەندى كەلگەن ايەل دەپ ايتپايدى. «قىرىققا كەلگەن ايەل گۇلدەپ، جاسارا تۇسەدى» دەۋشى ەدى. مەن كەرىسىنشە، ءوز جۇيكەمدى ءوزىم قۇرتىپ بولماشىعا شارشاپ-شالدىعىپ ءجۇرمىن. وتكەندە ءبىر پسيحولوگتىڭ كەڭەسىنە جۇگىندىم. ونىڭ ايتقان كەڭەستەرىن سىزدەردىڭ دە جادىلارىڭىزدا بولسىن، -  دەپ اشىپ كورسەتۋدى ءجون كورىپ وتىرمىن.

پسيحولوگ ايتادى:

وڭاشا قالعاندا جامان نارسەلەردى ويلاۋعا بولمايدى. وڭاشادا جىلاۋ، جالعىز قالعاندا كوڭىلىڭىز كەكتەنگەن نارسەلەردى ويلاۋ جۇيكەگە اسا سالماق تۇسىرەدى. بۇدان ءتىپتى ادام جىندانىپ تا كەتۋى مۇمكىن. وڭاشا قالعاندا تەك جاقسى دۇنيەلەردى ويلاۋ كەرەك (ال مەن ۇنەمى وسىلاي ىستەيمىن. كوبىنە وڭاشا قالۋدى قالاپ تۇرامىن. سودان ۇيدە جالعىز قالعان ساتتە ءتۇرلى دۇنيەلەر ەسىمە ءتۇسىپ وزىمنەن-ءوزىم ايعايلاپ جىلاپ الامىن).

ۇنەمى كەكتەنىپ ءجۇرۋ، جۇيكەگە تىنىشتىق بەرمەۋ قاتەرلى دەرتكە شالدىعۋعا اپارىپ سوقتىرادى. اۋرۋ جامان ويلاردىڭ، قارا نيەتتىڭ سالدارىنان پايدا بولادى (مەنىڭ قازىر اۋىرمايتىن جەرىم جوق. باسىم ەكى كۇننىڭ بىرىندە اۋىرادى. كەيدە ءتىپتى ءتۇنى بويى ۇيىقتامايمىن).

ءاربىر ايەل ادام «دۇرىس ەركەك جوق» دەگەن ويدان ميىن اراشالاۋى كەرەك. ءبىرىن-ءبىرى تۇسىنە السا دۇرىس ەركەك تە بار، دۇرىس ايەل دە بار.

مىنە، مەن بۇگىن باسىمنان وتكەن جايتتاردى قاعاز بەتىنە ءتۇسىردىم. نەگىزىندە، پيسحولوگتاردىڭ ايتۋىنشا، مەنىڭ مىنەزىمنىڭ بۇلاي بولۋىنا بىردەن-ءبىر سەبەپكەر بولعان دۇنيە: بالا كۇنىمدە مەنى اتا-انامنىڭ ەركەكشورا ەتىپ تاربيەلەۋى وسىعان اكەلىپ سوقتىرعان. مەن ومىرگە كەلەتىن كەزدە اكەم «ومىرگە ۇل بالا كەلەدى» دەپ كۇتكەن ەكەن. مەن قىز بولىپ تۋعان سوڭ ارتىمنان «ۇل ەرسىن» دەپ مەنى ەركەكشە كيىندىرىپ، ەر بالالارمەن كۇرەستىرىپ، سولارمەن توبەلەستىرىپ وسىرگەن عوي. راس، مەنىڭ ارتىمنان ەكى ۇل ەردى. ال ءبىراق مەن بالا كەزىمنەن بويىما سىڭگەن سول تاربيەدەن قازىر ۇلگىلى ايەل بولا الماي ءجۇرمىن. ەركەكشورا مىنەزىمنىڭ ارقاسىندا اعايىنعا دا، دوس-تۋىسقا دا، بالا-شاعاما دا قادىرىم قالماي بارادى.

سوندىقتان ايتارىم، بالا كەزىنەن ۇلدى ۇل، قىزدى قىز ەتىپ تاربيەلەۋدىڭ ماڭىزى بار ەكەنىن ۇنەمى ەسكەرىپ وتىرايىقشى دەگىم كەلەدى. اسىرەسە قىزدارىمىزعا جاستايىنان «سەن جات جۇرتتىقسىڭ، قىز بالاسىڭ، بولاشاق اناسىڭ» دەگەن تاربيەنى سىڭىرە ءبىلۋدىڭ ۇلكەن مىندەت ەكەنىن مىنا مەن قازىر جاقسى ءتۇسىنىپ ءجۇرمىن.

اۆتور: دامەلى مولدابايەۆا، الماتى وبلىسى