ازاماتتىق نەكە باقىتتى ەتە الا ما؟

سەبەبى، مۇندا جارىق كورگەن ماقالا اۆتورلارى وزدەرىنىڭ باسىنان وتكەن وقيعالارىن جازادى.
ءاربىر، ادامنىڭ باسىنان سان ءتۇرلى جاعداي بولاتىنى بەلگىلى.
«وتباسى - وشاق قاسى» مەنىڭ ۇزبەي وقيتىن ايدارىمنىڭ ءبىرى. قۇربىمنىڭ جانە ءوزىمنىڭ باسىمنان وتكەن وقيعانى جازىپ، وقىرماندارمەن سىرلاسۋدى ءجون كوردىم.
«ازاماتتىق نەكە» دەگەن ءسوزدى ەستىگەن كەزدە ءبىزدىڭ توبە شاشىمىز تىك تۇراتىنى راس.
ارينە، اتى قۇلاققا جاعىمسىز ەستىلەتىنى دە بەلگىلى. ارامىزدا «ازاماتتىق نەكەدە» تۇرىپ باعى اشىلىپ، باقىتتى عۇمىر كەشىپ جۇرگەندەر دە قانشاما؟
ال، وسى نەكەنىڭ كەسىرىنەن سان سوعىپ ەتەگى جاسقا تولىپ ەڭىرەپ قالعان قارا كوزدى قىزدارىمىز دا كەزدەسەدى. وسىنداي جاعدايدىڭ ءبىرى مەنىڭ جاقىن قۇربىمنىڭ باسىنان ءوتتى.
وسىدان ءبىر جىل بۇرىن كورگەن كەزدە، ول ءبىر جىگىتپەن بىرگە تۇرىپ جاتقانىن ايتقان ەدى. باقىتتان باسى اينالعان بەيباق قىز، ءبارىمىزدى دە ۇمىتىپ، ارالاسۋدان دا قالعان بولاتىن. ونىڭ كوزىنە جىگىتىنەن باسقا ەشكىم دە كورىنبەدى. قۇربىمنىڭ «ازاماتتىق نەكەدە» تۇراتىنىن تەك ءبىز عانا بىلەتىنبىز. ال، ول ءوزىنىڭ تۋىستارىنا بۇل جاعداي تۋرالى ايتپاعان ەدى. مەن سول كەزدە ۇيىندەگىلەرگە اشىپ ايتۋىن، قانشاما رەت ءوتىندىم. ءبىراق، ول مەنى تىڭدامادى. جۇمعان اۋزىن اشپادى. ول ءوزىنىڭ قيالىنداعى باقىتتى ومىرىندە شالقىپ جۇرە بەردى. قۇربىمنىڭ ءومىرىن ەستىگەن كەزدە، تۋرا ءبىر ەرتەگى ەستىگەندەي كۇي كەشەتىنمىن. سويتسەم، تەك كىتاپتاعى ەرتەگىنىڭ عانا سوڭى جاقسىلىقپەن بىتەدى ەكەن. ال، شىنايى ومىردە ولاي بولمايدى ەكەنىنە كوزىم جەتتى. ولاي دەيتىن سەبەبىم، كوشەدە كەتىپ بارا جاتىپ، ءوزىنىڭ قيالىنداعى باقىتقا ماسايراپ جۇرگەن قۇربىمدى كورىپ قالدىم. بۇرىنعى بال-بۇل جايناعان رەڭى، سولعىن تارتقان. مولدىرەگەن ەكى جانارىنا مۇڭ باسقان.
تىعىرشىقتاي توپ-تولىق قۇربىمنىڭ قۇر سۇيەگى عانا قالعان. ءبىر ناندى ءبولىسىپ، تاي- قۇلىنداي تەبىسىپ وسكەن جولداس قىزىمدى ازەر دەگەندە تانىدىم. ادامنىڭ بەت-الپەتى وزگەرگەنىمەن دە، ونىڭ ءجۇرىسى ەش وزگەرمەيدى ەكەن. جۇرىسىنەن بىردەن تانىدىم. قۇربىمنىڭ ءبىر اياعىن سىلتىپ باساتىنى بار-تىن. كوشەدە ارتىنان اتىن اتاپ ايقالاپ، سوڭىنان جۇگىرىپ ءجۇرىپ زورعا دەگەندە توقتاتتىم.
ساعىنعانىم سونشالىقتى مەن ونى قاپسىرا قۇشاقتاي الدىم. ونى قۇشاعىما قىسقان بويدا ءبىر 10-15 مينۋت تۇرسام كەرەك. ساعىنباي قايتەمىن ەندى. قۇربىمدى كورمەگەنىمە دە ەكى جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى. جەردەن التىن تاپقانداي، مەنىڭ ەكى ەزۋىم قۇلاعىما جەتىپ ءمازبىن. ال، قۇربىمنىڭ مۇڭعا تولى ەكى كوزى، جاسقا تولىپ مولدىرەپ تۇر. ونىڭ جۇزىنە قاراعان مەنىڭ دە ءوڭىم قۋارىپ كەتسە كەرەك. ساسقانىمنان نە دەرىمدى بىلمەي «جانىم-اۋ، نە بولدى» دەي بەرىپپىن.
سىرلاساتىن جاقىنى قالماعان قۇربىم مەنى قۇشاقتاي وكسىپ جىلاپ جىبەردى. وعان باسۋ ايتىپ، كوشەنىڭ بويىندا تۇرعان ءبىر اسحاناعا كىرىپ وتىردىق. سۋ ءىشىپ، وكسىگىن باسىپ، سابىرعا كەلگەن قۇربىم، ءوزىنىڭ باسىنان وتكەن وقيعاسىن بايانداپ بەردى.
«ە، ءبارىن ايت تا، ءبىرىن ايت» دەمەكشى، بوي جەتكەن قىزدىڭ «سۇڭقارىم دەگەن جىگىتى، سۇمىراي» بولىپ شىقسا، ودان اسقان باقىتسىز جان بولماسى انىق. قۇربىمنىڭ دا، جىگىتى جاتىپ ىشەر ماسىلدىڭ ءبىرى ەكەن. بەس جىل بىرگە تۇرىپ ۇيلەنەمىز دەپ الداپ كەلگەن ەكەن.
الداعان بىلاي تۇرسىن، بارىن سىپىرىپ، تازعا وتىرعىزىپ، قارا جەردى سيپالاتىپ كەتىپتى. جىگىت سىماعى، ەسىرتكىنى سەرىك ەتىپ، ال قۇمار ويىندى ەرمەك ەتۋشىلەردىڭ قاتارىندا بولىپتى. بايعۇس قىزدىڭ تاپقان تابىسىن، بار التىنىن سىپىرعانىمەن قويماي، بانكتەن ءبىر ەمەس بىرنەشە نەسيە دە الدىرتىپ تايىپ تۇرىپتى.
باسىنا تۇسكەن بۇل قايعىسىن ۇيىندەگىلەرگە ايتا الماي، ۋايىمعا سالىنىپ جۇرگەنى بايقالدى. ارينە، قالاي ايتادى... ولار نە ويلايدى. جاستايىنان تاكاپپار، كورىكتى قىز بولاتىن. الدىنا كەلگەن كوك اتتىنى مەنسىنبەي، مۇرنىن ءشۇيىرىپ جۇرگەن حاس سۇلۋلاردىڭ ءبىرى ەدى.
قۇربىمنىڭ باسىنان وتكەن جاعدايدى ەستىپ، مەنىڭ كوڭىلىم سۋ سەپكەندەي باسىلىپ، قالىڭ ويعا وراندىم. سەبەبى، مەن دە تۇرمىسقا «ازاماتتىق نەكە» ارقىلى شىقتىم. مۇنى نەعىلايىن جاسىرىپ. «ازاماتتىق نەكە» بارىنە بىردەي باقىت اكەلەدى دەپ ويلاۋشى ەدىم. سويتسەم، مەنىڭ بۇل تۇسىنىگىم قاتە ەكەن. بىرەۋگە باقىتتتى عۇمىر بولىپ جالعاسسا، ال ەكىنشى ءبىر ادام ءۇشىن ورنى تولماس وقيعامەن اياقتالاتىنىن اڭعاردىم.
ادام جۇرەتىن ۇزىن جولعا ءتۇسىپ، كەلە جاتىرمىن. قايدا بارا جاتقانىمدى ءوزىم دە بىلمەيمىن. مەنىڭ قۇلاعىمنان قۇربىمنىڭ ايتقان سوزدەرى، كوز الدىمنان ونىڭ سولعىن تارتقان ءجۇزى كەتەر ەمەس. ەكەۋمىزدىڭ بالالىق شاعىمىزعا دا ساياحات جاسادىم. ۋايىمسىز- قايعىسىز كەشكەن كۇندەردى ەسكە الىپ، ەكى كوزگە ەرىك بەرىپ كەلەمىن.
ال، ەندى ءوزىمنىڭ باسىمنان وتكەن وقيعاعا كەلەر بولسام، مەنىڭ ءومىرىم مۇلدەم باسقاشا ءوربىدى. سەبەبى، مەن ۇناتپايتىن ادامدى ۇناتتىم. تۋعان ءسىڭىلىمنىڭ قايناعاسىنا عاشىق بولدىم. ول دا ماعان ىنتىق ەدى. العاشقى كەزدە ەكەۋمىز ءبىر- بىرىمىزگە دەگەن ماحابباتتى جاسىرىپ كەلدىك. جالىنداعان وتتى قانشا وشىرۋگە تىرىسقانىڭمەن، ونىڭ ۇشقىنى ۇشا بەرەدى ەمەس پە؟! سول سەكىلدى، ءبىز دە ءبىر-بىرىمىزگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتى وشىرۋگە تىرىستىق. ءبىراق، ونىمىزدان ەشقانداي دا ناتيجە شىقپادى.
ماحابباتىمىز كۇننەن-كۇنگە جالىنداي بەردى. ءبىر-ءبىرىمىزدى كورمەسەك تۇرا المايتىن حالگە دە جەتتىك. مەنىڭ سۇيگەن جىگىتىم بۇرىن ۇيلەنىپ اجىراسقان ەكەن. ءبىرىنشى ايەلىمەن سەگىز جىل تۇرىپ، بالا سۇيمەگەندىكتەن اجىراسىپتى. ال، ول ايەلى باسقا بىرەۋگە تۇرمىسقا شىعىپ، بالا بوسانىپ العان كورىنەدى. بار كىنارات وزىنەن ەكەنىن بىلگەن جىگىتىم ازداپ اراققا سىلقيا تويىپ الاتىنى دا بار ەدى. سودان نە كەرەك، كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىنىندە اتا-انام، باۋىرلارىم، تۋىستارىم ەكەۋمىزدىڭ ارامىزداعى عاشىقتىق سەزىمىن اڭعارىپ قالسا كەرەك، ۇيدەگىلەر ەكەۋمىزدىڭ بىرگە بولۋىمىزعا قارسى بولدى. مەنى جىگىتىمنەن بولەك الىپ كەتۋ ءۇشىن جاساماعاندارى دا جوق. ولار قانشا تىرىسىپ-تىراشتانعانىمەن ەشنارسە وزگەرمەدى. كەرسىنشە، ءبىزدىڭ ءبىر-بىرىمىزگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىمىز ارتا ءتۇستى. وسىنداي جانجالدىڭ كەزىندە مەن جىگىتىمدى شاقىرىپ الىپ اڭگىمەگە تارتتىم.
«ەكەۋمىزدىڭ تۋىستارىمىزدىڭ اراسىنداعى ارازدىقتى كورىپ وتىرسىڭ. ەندى ارتى نە بولار ەكەن دەپ، سىن كوزبەن قاراپ، مىسقىلداپ وتىرعاندار دا جەتەرلىك. مەن ەشكىمنىڭ ايتقانىمەن جۇرمەيمىن. سەنى ومىرلىك سەرىگىم دەپ سەنىڭ ەتەگىڭنەن ۇستاعاندىقتان، بارلىق قيىندىققا توتەپ بەرۋگە دايىنمىن. ءبىز ءبىرىنشى بىرگە تۇرايىق» دەپ كەسىپ ايتتىم. جىگىتىمە دە سول كەرەك بولسا كەرەك، ول دا بىردەن كەلىسە كەتتى. ۇيگە باردىم دا، كەرەك-جاراعىمدى جينادىم دا اتا-اناما «مەن جىگىتتىمەن قول ۇستاسىپ كەتىپ بارام» دەگەن ءبىر اۋىز ءسوزدى ايتتىم دا شىعىپ كەتتىم.
مەنىڭ تۋعان ءسىڭىلىم، ءوزىنىڭ قايىن جۇرتىنان ۇيالدى ما، الدە ونىڭ ويى باسقا ما ەدى، مەنىڭ ءجۇزىمدى كورمەستەي، ايتپاعان ءسوزدى ايتىپ قالدى. ءسىڭىلىم ەكەۋمىز ءۇش جىلداي كوشەدە ءيا بولماسا، جيىندا ءبىر-ءبىرىمىزدى كورسەك، تانىماعان ادامداي كەيىپ تانىتىپ كەتە بەرەتىن دە بولدىق. العاشقى كەزدەرى، جۇرەگىم سىزداپ قاتتى قينالاتىنمىن. ۋاقىت وتە وعان دا ۇيرەنىپ كەتەدى ەكەنسىن.
سودان نە كەرەك، العاشقى كەزدە ەكەۋمىزدە قاتتى قينالدىق. ال، ول بولسا مەنىڭ بويىمنان ءبىرىنشى ايەلىنىڭ بويىنداعى قاسيەتىن ىزدەي باستادى. ەكەۋمىزدى سالىستىرۋى دا جيىلەپ كەتتى. شاراداي باسىم، شاقشاداي بولدى. نە ىستەرىمدى بىلمەي دال بولىپ جۇرگەن كەزدە ناعاشى اپكەم، ءارى سىرلاسىم ۇيگە كەلىپ قالدى. ونى كورىپ وكىرىپ جىلاپ جىبەردىم. بىرگە تۇرعانىمىزعا التى اي بولسا دا قۇرساق كوتەرە الماي قينالىپ جۇرگەن دە بولاتىنمىن. مەنى تىڭداپ وتىرعان اپكەم ۇزاق ويلانىپ وتىردى دا، «سەن وسى جىگىتكە زاڭدى تۇردە تۇرمىسقا شىققىڭ كەلە ما؟» دەپ توتەسىنەن سۇراق قويدى.
ساسقانىمنان بىرەسە «بىلمەيمىن»، بىرەسە «ءيا» دەپ باسىمدى شۇلعي بەرىپپىن. سوندا اپكەم، «وندا ەرتەڭ دارىگەرگە بارىپ كورىنەمىز. تاڭەرتەڭ دايىن وتىر» دەپ ايتتى دا كەتىپ قالدى. سول كىسىنىڭ ايتقاندارىنىڭ ءبارىن، بۇلجىتپاي جاساپ ءجۇردىم. دارىگەرگە قارالىپ، جىگىتىم ەكەۋمىز دە ەمدەلدىك. اقىرىنداپ مەن ونىڭ ءبىرىنشى ايەلى ەمەس ەكەنىمدى ءوزىمنىڭ ادەمى قىلىقتارىم ارقىلى تۇسىندىرە باستادىم.
ونىڭ الدىندا ءوزىمدى تاكاپپار، ءارى ەركە قىزداي نازدانا ءتۇستىم. جۇمىستان كەلگەن كەزدە ءدامدى تاماعىن دايىنداپ، بار ادەمى كيىمىمدى كيىپ، ءاتىرىمدى سەۋىپ موينىنا اسىلىپ قاپسىرا قۇشاقتاپ ۇزاق تۇراتىنمىن. داستارحانعا وتىرعىزعان بويدا اۋزىنا ءدامدى-تاعامدى ءوز قولىممەن سالىپ وتىراتىنمىن. وعان مەنىڭ ەركەلىگىم جانە ونى جاس بالاداي الاقانىما سالعانىم قاتتى ۇنادى. ءسويتىپ، ەكەۋمىزدىڭ باقىتقا تولى ءومىرىمىز باستالدى. دەگەنمەن دە، اللا تاعالام مەنىڭ كوز جاسىمدى كورسە كەرەك. كوپ كەشىكپەي، اياعىم اۋىر بولدى. كۇندەلىكتى جۇمىسىنان كەلگەن جىگىتىمدى ەرەكشە داستارحانمەن، ەرەكشە كوڭىل-كۇيمەن قارسى الدىم. وعان استارلاتا وتىرىپ نارەستەلى بولاتىنىمىزدى ايتقان كەزدە، ونىڭ قۋانعانىن كورسەڭىز شىركىن...
بۇل كەز مەنىڭ ومىرىمدەگى ەڭ ءبىر باقىتقا تولى كەز بولدى. سەبەبى، مۇنىڭ ارتى نە بولار ەكەن دەگەن قورقىنىش سەزىم دە بولمادى ەمەس. بولدى. جىگىتىم بالانى الدىرتىپ تاستا دەپ ايتسا نە ىستەيمىن، تۋىستارىما نە ايتامىن دەپ تە قورىققانىم راس. مەنىڭ قورقىنىشىم بوس اۋرەشىلىك ەكەن. جىگىتىم بۇل قۋانىشتى حاباردى ەستي سالا، تويدىڭ قامىنا كىرىسىپ كەتتى. ەكەۋمىز وتباسىن قۇرىپ، بۇگىنگى كۇنى ەكى ۇل، ءبىر قىز تاربيەلەپ وتىرمىز. «ازاماتتىق نەكە» ارقىلى باعىم اشىلعان نازىك جاندى قىزداردىڭ ءبىرىمىن. ءومىرىڭدى جاقسى ارناعا بۇرىپ، وزگەرتۋ ءوز قولىڭدا ەكەنىنە كوزىم جەتتى. مەنىڭ قۇربىم سەكىلدى، جان بالاسىنا ءتىس جارماي، ءوزىڭنىڭ قيالىڭداعى باقىتقا ماسايراپ جۇرە بەرۋگە بولمايدى. باقىتىڭ ءۇشىن كۇرەسىپ، كەزدەسكەن بارلىق قيىندىققا توتەپ بەرۋ قاجەت. اتا-اناڭ، اعايىن-تۋىس ءبارى دە سەنىڭ ازاماتتىق نەكەدە تۇرىپ جاتقانىڭدى بىلگەنى جاقسى. سوندا عانا جىگىت ساعان ءوزىنىڭ كوڭىلدەسى رەتىندە ەمەس، ومىرلىك جارىم، بالالارىمنىڭ اناسى دەپ قارايتىن بولادى.
اۆتور: اقشولپان، الماتى قالاسى
«الاش ايناسى»