قازاقستاندا «قي سالىعى» بار ما؟

كەشە مينيسترلەر كابينەتىنىڭ وتىرىسىندا قازاقستاننىڭ بيىلعى 5 ايداعى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋ قورىتىندىلارى قارالدى.
جاسىراتىنى جوق، وندا الاڭداتارلىق اقپارلار دا ايتىلدى.
ماسەلەن، ەكونوميكا جانە بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ ءمينيسترى ەربولات دوسايەۆتىڭ مالىمدەۋىنشە، «قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق ءوسىمى باسەڭدەدى».
بۇل تاقىرىپتى مينيستر ۇكىمەت وتىرىسىنان كەيىن، پرەزيدەنت جانىنداعى ورتالىق كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتىندەگى جۋرناليستەرمەن كەزدەسۋىندە ءوربىتتى.
حالىقارالىق ساراپشىلار بيىل قازاقستان ەكونوميكاسى 5-6 پايىزعا وسەدى دەپ بولجاعان ەدى.
- اتاپ ايتقاندا، ەل ەكونوميكاسى قاڭتار-مامىر ايلارىندا 4,1 پايىزعا ءوستى، - دەدى مينيستر ەربولات دوسايەۆ.
- اقپان ايىنداعى تەڭگە باعامىن تۇزەتۋ ناتيجەسىندە ينفلياتسيالىق پروتسەستەردىڭ كۇشەيگەندىگى بايقالۋدا. رەسپۋبليكادا جىل باسىنان بەرى ينفلياتسيا 4,5 پايىزعا جەتتى، ال بۇل وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا، 2,1 پايىزعا جوعارى.
ول اسىرەسە، ازىق-تۇلىك تاۋارلارىنىڭ كوپ قىمباتتاعاندىعىن ايتتى (ورتاشا ەسەپپەن، 5,1 پايىزعا ءوسىپتى). ازىق-تۇلىكتىك ەمەس تاۋارلار باعاسى دا 4,4 پايىزعا كوتەرىلگەندىگى ءمالىم ەتىلدى.
«سونداي-اق ەلىمىزدە ينۆەستيتسيالىق بەلسەندىلىكتىڭ باسەڭدەگەندىگى بايقالۋدا، - دەپ جالعادى ءسوزىن ەلىمىزدىڭ «باس ەكونوميسى»، - وتكەن 5 ايدا ولار تەك 2,9 پايىزعا ارتتى».
دەگەنمەن جاقسى جاڭالىقتار دا بار: تاۋار ەكسپورتى بيىلعى جىلدىڭ 1-توقسانىندا 22,6 ميلليارد دوللاردى قۇراپ، 11 پايىزعا ءوسىپتى. راس، كورسەتكىشتىڭ وسىنشا كوپ ءارى كوركەم بولۋىنا وتكەن جىلى وسى كەزەڭدە تاۋار ەكسپورتى كولەمىنىڭ كەرىسىنشە، تومەندەۋى ىقپال ەتسە كەرەك. «دەگەنمەن كەدەن وداعىنا مۇشە ەلدەرگە - رەسەي مەن بەلارۋسكە ساتىلعان تاۋارلارىمىزدىڭ ەكسپورتى بيىل 1,2 ميلليارد دوللاردى قۇرادى، ءسويتىپ، شامامەن 27,2 پايىزعا قىسقاردى»، - دەدى ەربولات دوسايەۆ.
دوللار قۇنىنىڭ قىمباتتاۋى سىرتتان اكەلىنەتىن تاۋارلار تاسقىنىن ازايتقان. «تەڭگە باعامىن تۇزەتۋ ناتيجەسىندە يمپورتتالاتىن تاۋارلار باعاسىنىڭ قىمباتتاۋى يمپورت كولەمىنىڭ 11,7 پايىزعا قىسقارۋىنا اكەلدى. كەدەن وداعى ەلدەرىنەن تاۋار يمپورتى 19,8 پايىزعا ازايدى جانە 2,9 ميلليارد دوللاردى قۇرادى» دەدى مينيستر.
ەلىمىزدىڭ حالىقارالىق رەزەرۆتەرى ارتىپتى: 1-ماۋسىمداعى جاعداي بويىنشا جىل باسىنان بەرى ول 8,2 پايىزعا ءوسىپ، 103,4 ميلليارد دوللارعا جەتتى.
ەل ۇكىمەتىنىڭ وتىرىسىندا قازاقستان ەكونوميكاسىنا تونگەن 5 قاتەر تىزبەلەندى. «قازاقستان ەكونوميكاسى ءۇشىن نەگىزگى قاۋىپ-قاتەرلەر مىنالار بولىپ تابىلادى: 1. ونەركاسىپتىك ءوندىرىس ءوسىمىنىڭ تومەندىگى. 2. وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا، ينۆەستيتسيالىق بەلسەندىلىكتىڭ تومەن قارقىنى.
3. ينفلياتسيالىق پروتسەستەردىڭ قارقىن الۋى. 4. جۇمىس جاسامايتىن زاەمداردىڭ ۇلكەن كولەمى، ولار جىل باسىنان بەرى تاعى 2,5 پايىزعا كوبەيدى جانە بۇگىندە بارلىق كولەمنىڭ 33,7 پايىزىن قۇرايدى. بۇل ناقتى ەكونوميكانى نەسيەلەندىرۋ ىسىنە توسپا بولۋدا. 5. ۋكرايناداعى داعدارىس جانە رەسەي ەكونوميكاسىنىڭ ايتارلىقتاي قۇلدىراۋى» دەپ سانامالادى ەكونوميكا ءمينيسترى.
وسى ورايدا پرەمەر ك. ءماسىموۆ ۇكىمەت جانە اكىمدەر الدىنا قالعان 7 ايدا بىرىنشىدەن، «ەكونوميكانىڭ جوسپارلانعان ءوسىمىن قامتاماسىز ەتۋ» مىندەتىن قويدى. «مەملەكەتتىك ورگاندار سالالارداعى ءونىم شىعارۋ كولەمىنىڭ وتكەن جىلعى دەڭگەيدەن تومەندەۋىن بولدىرماۋ باعىتىندا قولدان كەلگەن بارلىق شارالاردى قابىلداۋلارى ءتيىس!» دەگەن ۇكىمەت باسشىسى، سونىمەن قاتار «وڭ ۇردىستەر بايقاتىپ وتىرعان سالالاردا ءوسىم قارقىنىن ارتتىرۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرۋدى» جۇكتەدى.
ەكىنشىدەن، ەل ۇكىمەتى شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قولداۋ جانە جاڭا وندىرىستەردى قۇرۋ جولىمەن، ەلدەگى ەكونوميكالىق بەلسەندىلىككە قوسىمشا سەرپىن بەرۋگە تىرىسادى. بيىلعى جىلى ەل ەكونوميكاسىنىڭ ءوسىمىن قوسىمشا ىنتالاندىرۋ ءۇشىن 500 ميلليارد تەڭگە ءبولىندى.
كەشە ونىڭ 100 ميللياردى ەندىگى كاسىپكەرلەرگە كرەديت تۇرىندە ۇسىنىلىپ جاتقاندىعى حابارلاندى. 250 ميلليارد تەڭگە ۇلتتىق بانكتىڭ «پروبلەمالى كرەديت قورىن» كاپيتالداندىرۋعا جانە قايتارىلمايتىن كرەديتتەردىڭ كەپىلدىگىندە قالعان مۇلىكتەردى كوممەرتسيالىق بانكتەردەن ساتىپ الۋعا باعىتتالادى ەكەن. قالعان 150 ميلليارد ونەركاسىپتىك ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋعا جانە يندۋستريالىق جوبالاردى تىكەلەي قارجىلاندىرۋعا ارنا تارتادى.
ۇكىمەت وتىرىسىندا قابىلدانعان شەشىمدەردى اقپارات قۇرالدارىنا مالىمدەۋ ءۇشىن بريفينگكە بىردەن 6 مينيستر كەلگەن بولاتىن.
وسى ورايدا جۋرناليستەر تاراپىنان ءبىر قىزىق سۇراق قويىلدى: «مامىتبەكوۆ مىرزا! اقتوبە وبلىسىندا «قي سالىعى» («نالوگ نا ناۆوز» ) مولشەرىن «ءار مال باسىنان تاۋلىگىنە 55 كەلى قي» ەسەبى بويىنشا سانايدى ەكەن. بۇرىن بۇل سالىقتىڭ جىلدىق ستاۆكاسى 1 توننا قي ءۇشىن 1 ا ە ك-تەن تومەن بولادى دەپ حابارلانىپتى. بۇل قالىپتى جاعداي دەپ ويلايسىز با؟» دەگەن توسىن ساۋال تاستادى جۋرناليست انار بەكباسوۆا.
- قازاقستاندا «قي سالىعى» دەگەن جوق، - دەدى اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى اسىلجان مامىتبەكوۆ.
- قورشاعان ورتاعا شىعارىلاتىن ەميسسيا ءۇشىن الىم عانا بار. ونى قورشاعان ورتا مينيسترلىگىنىڭ اۋماقتىق بولىمدەرى ەسەپتەيدى. ءبىز اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا سالىق سالۋدى جەتىلدىرۋ بويىنشا ۇسىنىستار بەرگەنبىز، ولار كوپتەگەن اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋارلارىن وندىرۋشىلەردى ەميسسيا ءۇشىن تولەمنەن بوساتۋدى قاراستىرادى.
مينيستر مالدىڭ قيى تابيعاتقا زيان كەلتىرمەيتىنىنە نازار اۋدارتتى: «ولار قورشاعان ورتاعا اۋىرتپالىق تۇسىرمەيدى. سونىمەن بىرگە وسى ءۇشىن تولەم كولەمىن ەسەپتەۋلەر ايرىقشا پروبلەمالار تۋعىزادى. ونىڭ ۇستىنە تولەم كولەمىن ارنايى كومپانيالار ەسەپتەيدى، ولار وبلىس ورتالىقتارىندا ورنالاسادى، سول سەبەپتى اۋىل شارۋاشىلىعى وندىرۋشىلەرىنە بۇگىندە تولەم جاساماس بۇرىن، سول ەسەپتەمەلەردى الۋ ءۇشىن ءارلى-بەرلى سابىلىپ جۇرۋگە تۋرا كەلۋدە» دەگەن اشم باسشىسى ءبىر مىسال كەلتىردى:
- مەن اگروكەشەن باسشىسىمەن كەزدەستىم، ول ايتادى: «مەن جىل ءۇشىن وسىعان 300 مىڭ تەڭگە تولەۋىم كەرەك، ءبىراق سول 300 مىڭدى ەسەپتەپ شىعارۋلارى ءۇشىن 3 ميلليون تەڭگەگە جۋىق قارجى شىعىندايمىن!» بۇل نارازىلىق تۋعىزۋدا. ءبىز بۇل تولەمدى كوتەرىلىپ جاتقان جەر سالىعىنا قوسۋدى ۇسىنىپ وتىرمىز، - دەدى ا. مامىتبەكوۆ.
ەلدوس سەنباي
«ايقىن»