ازاماتتىق تۋرالى زاڭدى قايتا قاراۋعا قاجەتتىلىك تۋدى

استانا. قازاقپارات - ماماندار ءسوزىن باقساق، قازىر ۋكرايناداعى تۇراقسىزدىقتىڭ، سول سەكىلدى قىزىل كرەملدىڭ قوس ازاماتتىقتى تىيۋ تۋرالى سوڭعى قابىلداعان زاڭى استارىندا دا، ەڭ ءبىرىنشى، دەموگرافيا ماسەلەسى تۇر ەكەن.

مىسالى، بۇگىندەرى بەي-بەرەكەتسىزدىك سالدارىنان ۋكراينا شىعىسىنان مىڭداعان ورىس رەسەيگە قاراي باس ساۋعالاي قاشۋدا.

ال قوس ازاماتتىققا تىيىم سالىنعاندىقتان پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى ورىس ۇلتى بۇرىنعىداي ەكى مەملەكەتتىڭ ازاماتى بولۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرىلعان، ەندى قىزىل كرەمل ولارعا نە وتانىنا تۇبەگەيلى كەرى ورالاسىڭ، نە بولماسا، مۇلدە ءوز جۇراعاتىنان باس تارتاسىڭ دەپ وتىر... «الاش ايناسى» وسى ماسەلە جايلى وي قوزعايدى.

گەوساياسات رەسەيگە قازىر جىلدام ءارى قارقىندى دامۋدى تالاپ ەتۋدە. ءبىراق ك س ر و ىدىراعالى ەتكەن ءوز تىرلىكتەرىنە قىزىل كرەملدىڭ قارنى اشۋلى. سوندىقتان ولار قانداي دا ءبىر تۇبەگەيلى وزگەرىس كەرەكتىگىن جاقسىلاپ سەزىنگەن.

مۇنى بيلىك تۇيسىنگەنمەن، حالقى وعان ءازىر ەمەس. ويتكەنى، ستاتيستيكا بويىنشا، رەسەي فەدەراتسياسى حالقى قاتتى دەگراداتسياعا ۇشىراپ، مۇندا قارتايۋ دەڭگەيى ۇلعايعان، ىشكىلىككە سالىنعاندار پايىزى دا ايتارلىقتاي زور. جالپى، ر ف ساپالى ادام رەسۋرسى تاپشىلىعىنا قاتتى ۇرىنىپ وتىر. سوندىقتان رەسمي ماسكەۋ سوڭعى كەزدەرى جان-جاقتاعى قانداستارىن كەز كەلگەن جولمەن قايتارىپ الۋعا كوشىپتى.

«ۋكرايناعا قاتىستى شيەلەنىستىڭ سەبەپ-سالدارىن اركىم ءارتۇرلى بولجايدى. ال، مەنىڭشە، بۇل سول اراداعى 9 ميلليون ورىس ءتىلدى ازاماتتارعا بايلانىستى تۋىنداعان. ولاردى ەۋروپالىق وداققا قوسىلىپ، جاقسى ومىرگە ابدەن بەيىمدەلگەندە قايتارۋ مۇمكىن ەمەستىگىن رەسەي جاقسى ءتۇسىنىپ وتىر.

سوندىقتان ماسكەۋگە الدىن الا قارمانۋ كەرەك بولدى. ناتيجە جوق تا ەمەس. قازىر وڭتۇستىك-شىعىستاعى بۇلىكتەردىڭ سالدارىنان مىڭداعان ورىس ءتىلدى حالىق باس ساۋعالاپ رەسەيگە قاراي قاشۋدا»، - دەيدى قازاقستاندىق ەكونوميكالىق شولۋشى دەنيس كريۆوشەيەۆ. سول سەكىلدى ول قازاقستانداعى 3,5 ميلليون ورىس رەسەي ءۇشىن قىزىعارلىق كولەم ەكەنىن ايتادى.

«تاياۋدا ءبىر دوسىمنان مىنانداي اڭگىمە ەستىدىم. پەتروپاۆلدا ءۇش بالاسى بار مۇعاليما ورىس ايەل پاتەر جالداۋدان ابدەن ىعىرى شىققان سوڭ ءوزىنىڭ تۇيىندەمەسىن ر ف-نىڭ ءارتۇرلى قالاسىنا عالامتور ارقىلى جولداپ جىبەرىپتى.

بىزدە ءبىر جۇمىس تابىسىمەن باسپانالى بولۋ مۇمكىن ەمەستىگى بەلگىلى عوي. سودان وعان تومسكىدەن حات كەلگەن. ولار 65 مىڭ رۋبل (2000$) جالاقى، جىلىنا ءۇش ايلىق كولەمدە دەمالىس بەرەتىندىگىن، جالداپ تۇراتىن پاتەرىنىڭ اقىسىن تولەپ تۇراتىندىقتارىن ايتىپتى. ال ءبىر جىلدان سوڭ تەگىن باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋگە كەپىلدىك بەرگەن.

مىنە، ر ف بيلىگى كاسىبي بىلىكتى كادرلاردى تارتۋ ءۇشىن وسىنداي شىعىنداردى موينىنا الۋعا دايار. مۇندايدا ءبىزدىڭ سولتۇستىك ءوڭىرىمىز بوساي باستايدى. ال ونىڭ ورنىنا شەكارا اشىلعاندىقتان، ر ف داۋلى ايماقتاعى حالقىن اقىرىنداپ ىعىستىرۋى كەرەك. ماسەلەن، كاۆكازدىقتاردى. قازىردىڭ وزىندە الماتى مەن سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى قالالارى كوشەلەرىنەن ولاردى كورۋگە بولادى. قازىر بىزگە كاۆكازدىقتار اقىرىنداپ دەندەپ ەنىپ، بيزنەس جۇرگىزىپ، بەيىمدەلىپ ءومىر سۇرۋدە»، - دەيدى كريۆوشەيەۆ.

مامان پىكىرىن زەردەلەسەك، رەسەيدە قوس ازاماتتىق تىيىم سالىنعاندىقتان بىزدەگى ورىستار وتانىنا جاپپاي كەتە باستاعان، ال ولاردىڭ ورنىن كاۆكازدىقتار باسۋى ىقتيمال ەكەن. ءتىپتى، وسى دولبارعا جول بەرسەك، بۇل جاعداي قازاقستان ءۇشىن ءتيىمدى بولا ما؟ جالپى، ورىستاردىڭ ورنىنا كاۆكازدىقتاردى قابىلداۋعا دايىنبىز با؟

ساياسات تانۋشى ءازىمباي عالي ەلىمىزدەن ورىستاردىڭ كەتۋ پروتسەسى 70- جىلداردان باستاۋ العانىن ايتادى، جالپى ولاردىڭ قازىرگى بىزدەگى ۇلەسى دە كوپ ەمەس كورىنەدى. ال كاۆكازدىقتاردىڭ ءبىزدىڭ ەلگە ەنۋى، ماماننىڭ ايتۋىنشا، ەكىتالاي كورىنەدى.

- ورىس ۇلتى تومەن تۇرمىسقا توزبەيدى. ماسەلەن، قازاققا سەنبى-جەكسەنبى جۇمىسقا شىعاسىڭ دەسەڭ، شىعا بەرەدى. ال ورىستى سۇيرەپ شىعارا المايسىز. بۇگىنگى رەسەيدىڭ بىزگە قاراعاندا جاعدايى جاقسى. سوندىقتان ول جاققا ورىستاردىڭ اعىلۋى زاڭدى. بۇل - تابيعي پروتسەسس. وسى سەبەپتى وعان جامان-جاقسى دەپ بولە-جارا باعا بەرۋگە بولمايدى. ارينە، بوساعان ورىنداردى تولتىرۋ قاجەت.

وسى جاعىنان العاندا، بيىل قانداستارىمىزدى ەلىمىزگە شاقىرۋ ءۇردىسىن جاڭعىرتۋىمىز ورىندى. بۇل باعىتتاعى جۇمىسقا ءجۇردىم-باردىم قاراۋعا بولمايدى. ال كاۆكازدىقتار، مەنىڭشە، قازاقستانعا كەلمەيدى. ويتكەنى ورىسقا كونگەن قازاق، نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، كاۆكازدىقتارعا كونبەيدى. كەزىندە ماڭعىستاۋدان 11 مىڭ سولتۇستىك كاۆكازدىق ءبىر كۇندە ۇدەرە كوشىپ كەتكەن.

ولار دا قازاققا سىيمايتىنىن وتكەننەن بىلەدى. بۇل ارادا وزبەكتەردەن بايقاستاۋ كەرەك. 90-جىلداردىڭ باسىندا تاجىكستاندا وزبەكتەر كوتەرىلىپ، ءبىر اۋدان اۆتونومدىق الىپ كەتە جازداعان. وشتاعى جاعدايدىڭ دا قاندى قىرعىنمەن اياقتالعانىن بىلەمىز. سوندىقتان بىزدەگى «ازاماتتىق تۋرالى» زاڭدى قايتا قاراستىرىپ، ونداعى ەتنوس، ساياسي ۇلت دەگەن تەرميندەرگە ناقتى تۇسىنىكتەمە بەرۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. ويتكەنى بۇگىنگى زامانداعى شيەلەنىس ساياسي ۇلتتىڭ ءتىلى مەن ازاماتتىعى ماڭىندا ۋشىعۋدا، - دەيدى ساياساتتانۋشى.

«الاشتىڭ» ءتۇيىنى: ءبىز ءسوز ەتكەن ماسەلە تالقىسى باسقا-باسقا ەمەس، تۋرا ىرگەمىزدە بوپ جاتقان ساياسي وقيعالارمەن تىعىز بايلانىستى. بۇل ارادا ءتىل مەن ازاماتتىق ماسەلەسى بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە ءرول اتقارىپ جاتقاندىعى، شىندىق. ال بىزگە كاۆكازدىقتاردىڭ نەمەسە تاعى ءبىر ۇلتتىڭ ەنۋى تۋرالى مامان كەلتىرگەن دەرەكتەر ءجاي دولبار بولۋى دا ىقتيمال.

الايدا بۇل جايتتاردان ناقتى ۇعىنعانىمىز - «ازاماتتىق تۋرالى» زاڭدى قايتا قاراۋعا قاجەتتىلىك تۋۋدا. اسىرەسە، قاتايتۋ تۇرعىسىندا. ويتكەنى ءار شارشى مەترىنە التى-اق ادامنان كەلەتىن كەڭ بايتاق جەرىمىزگە جاقىن جەردەن دە قىزىعا قاراۋشىلار قاراسى كوبەيىپ تۇر.

اۆتور: كامشات ساتيەۆا